Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ekim 2016) |
Bu maddenin daha erişilebilir olması için konusuna göre başlıklara bölünmesi gerekmektedir. |
Kıyı kumuları, deniz ve okyanuslara ulaşan kumların kıyıda birikmesi, rüzgârla yığılarak oluşturduğu tepe ve yığıntılardır. Bir sahada birikmiş olan kumların rüzgârın etkisine ve hızına dayalı olarak bir başka yere taşınarak oluşturduğu şekle kumul denir.
Meydana geliş ortamlarına göre; kumullar, kara kumulları ve kıyı kumulları olarak iki farklı sahada toplanırlar. Kıyı kumlarını besleyen başlıca kaynakları; deniz akıntıları, kalkerli organik madde kırıntıları, denize ulaşan ve kum taşıyan akarsular oluşturur. Bu şekilde taşınan kumlar, dalgalar tarafından kıyıya atılır, orada kurur ve sonra da rüzgârlarla daha içerilere doğru üflenirler. Burada üst üste biriken kumlar, kıyı birikim şekillerinden kumulları oluşturur. Zeminin gevşek ve kuru kumlardan oluşmuş, bitki örtüsünün az veya hiç olmadığı sahalarda da şartlar deflasyona (rüzgâr taşımasına) uygun olduğunda kıyı kumulları oluşabilir.
Kıyı kumullarının oluşumu; öncelikle kıyıların deflasyona (rüzgâr taşımasına) uygun kum kaynağına sahip olmaları ile ilgilidir ve aslında kıyı kumulları da ancak, kum kaynağı bakımından zengin kıyılara bağlıdır. Bu gibi kıyıların başında alüvyal kıyılar, özellikle deltalar ve arazinin gevşek kumlu depolardan oluşmuş olduğu kıyılar gelir. Bu gibi sahalarda alüvyonlardan koparılarak ya da ana kayadan çözülerek oluşan kumlar, dalgalar tarafından işlenir ve sonuçta karaya atılır. Bunlar daha sonra, kuvvetli rüzgârın da arttırdığı buharlaşma sonucunda kururlar. Kıyıda yeraltı suyunun tuzlu olması burada bitkilerin yetişmesini güçleştirir. Bu nedenden dolayı, plajlar ya tamamen çıplaktır veya ancak seyrek bir şekilde dağılmış olan halofit (tuzcul) bitkiler görülür.
Bu kuru ve çıplak zemin deflasyona çok uygun olduğundan rüzgâr kıyı kumlarını havalandırır ve içerilere doğru taşır. Bunlar kayalar, bloklar ve bitkilerin çevresinde ve özellikle bunların arkalarında çökelirler. Bu şekilde kumul nüveleri oluşur. Bu nüveler rüzgârın taşıma gücü ve hava akımı üzerinde ayrıca etki göstererek, kendi etraflarında kumların çökelmesini kolaylaştırır ve büyürler. Birbirine yakın kumul nüvelerinin büyümeleri ve birleşmeleri sonucunda ise zamanla, rüzgâra dik olarak uzanan bir kumul engel oluşur. Buna ön kumul denir.
Rüzgârla taşınan kumların bir kısmı ise daha geride rüzgâr hızının kesildiği noktalarda aynı şekilde enine kumul engelleri meydana getirmek üzere çökelirler. Bunların arasında da zamanla boyuna depresyonlar oluşur. Bu şekilde oluşan kumul sıraları, örneğin Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin ortak deltalarının kıyı kum setleri ve örtüleri kıyısında, Küçükmenderes ve Sakarya Deltasında belirgindir. Relief koşulları uygun ve kum kaynağı devamlı olduğunda bu kum setleri kıyıdan karaya doğru ilerler. Kumulların bu ileri geri hareketi önemli bir topoğrafik engele, örneğin yüksek bir falez dikliğinin eteğine veya kumulların üzerinde yerleşen bitkilerin onların hareketlerine engel olacak, yani deflasyona artık olanak vermeyecek bir sıklığa eriştiği yere ve zamana kadar sürer.
Kumul hareketinin zorlaştığı iç kısımlarda bitkilerle kumullar arasında mücadele, kumul sırtlarının şeklinde bazı değişikliklerin oluşmasına neden olur. Gerçekte beslenme sahasından uzakta enine bir kumul setinin bazı kısımları daha fazla bitki ile kaplanarak deflasyona karşı korunduğu ve hareketi engellediği halde, bunlar arasında çıplak kısımlarda meydana gelen gevşek kumlar üzerinde deflasyon etkisini göstermekte ve kumulun bu gibi kısımlarını ileriye doğru sürmekte devam eder. Bunun sonucunda kumul settinin yatay yönde uzanışı içbükey ve dışbükey kavislerden meydana gelmiş girintili-çıkıntılı bir şekil kazanır. Kumul setinin tutturulmamış orta kısımları ileri hareketlerine devam ettiklerinde, kumul seti kıyıya doğru içbükey bir şekil alır ve bu görünüşüyle parabolik kumullara benzer.
Buna karşılık hareketlerinin engellenmediği kumul sırtının iki yanında bulunduğu ve bu kısımlar iki taraftan birer kol halinde uzandığı enine kumul seti bir barkan şeklini alır. Sonuçta, uzun bir kıyı kumulu seti, bazen parabol, bazen de barkan şekline dönüşmüş olan kısımlardan oluşmuş karışık ve girintili-çıkıntılı bir plan gösterir. Fakat kumul setinin parçalanmadan gelişimi, ancak kumullara kum sağlayan kaynağın verimli olması halinde mümkündür.Kaynak bol kum oluşturmadığı, buna karşılık deflasyon (rüzgâr taşıması) devam ettiği takdirde kumul setinin ileriye doğru sürüklenerek parabol şeklini almış olan kısımları sonuçta parçalanır ve buradaki kumlar, sabitlenmiş kısımların iki tarafından ileriye doğru kollar halinde uzanırlar. Bu durumda kumul seti, boyuna kumul sırtlarına ayrılmış olur. Dolayısıyla enine kumul setleri kıyının ve kum kaynağının yakınında saptanırlar. Buradan uzaklaştıkça, yani kıyıdan içerilere doğru gidildikçe, enine setlerin düzeni bozulur, barkan ve parabol şeklindeki kumullar meydana çıkar ve sonuçta daha içeride uzunlamasına kumul sırtlarına geçilir. Benzer tipik gelişim ve oluşum Türkiye'de Çukurova deltasının kıyılarında, özellikle Karataş ile Mersin arasında kalan kesimde çok açık bir şekilde gelişmiştir.
Türkiye'de kıyı kumulları
|
|
Kaynakça
- Erinç, S. 2001. Jeomorfoloji II (3.Basım) (Güncelleştirenler: A.Ertek ve C. Güneysu). Der Yay.No: 294, İstanbul.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2016 Bu maddenin daha erisilebilir olmasi icin konusuna gore basliklara bolunmesi gerekmektedir Lutfen Bicem el kitabina uygun bir sekilde bolum baslik ve alt basliklari ekleyerek maddeyi duzenleyin Kiyi kumulari deniz ve okyanuslara ulasan kumlarin kiyida birikmesi ruzgarla yigilarak olusturdugu tepe ve yigintilardir Bir sahada birikmis olan kumlarin ruzgarin etkisine ve hizina dayali olarak bir baska yere tasinarak olusturdugu sekle kumul denir Guney Sidney de bulunan Kurnell Yarimadasi ndaki kiyi kumullari Meydana gelis ortamlarina gore kumullar kara kumullari ve kiyi kumullari olarak iki farkli sahada toplanirlar Kiyi kumlarini besleyen baslica kaynaklari deniz akintilari kalkerli organik madde kirintilari denize ulasan ve kum tasiyan akarsular olusturur Bu sekilde tasinan kumlar dalgalar tarafindan kiyiya atilir orada kurur ve sonra da ruzgarlarla daha icerilere dogru uflenirler Burada ust uste biriken kumlar kiyi birikim sekillerinden kumullari olusturur Zeminin gevsek ve kuru kumlardan olusmus bitki ortusunun az veya hic olmadigi sahalarda da sartlar deflasyona ruzgar tasimasina uygun oldugunda kiyi kumullari olusabilir Curonian Spit te bulunan kiyi kumullari Kiyi kumullarinin olusumu oncelikle kiyilarin deflasyona ruzgar tasimasina uygun kum kaynagina sahip olmalari ile ilgilidir ve aslinda kiyi kumullari da ancak kum kaynagi bakimindan zengin kiyilara baglidir Bu gibi kiyilarin basinda aluvyal kiyilar ozellikle deltalar ve arazinin gevsek kumlu depolardan olusmus oldugu kiyilar gelir Bu gibi sahalarda aluvyonlardan koparilarak ya da ana kayadan cozulerek olusan kumlar dalgalar tarafindan islenir ve sonucta karaya atilir Bunlar daha sonra kuvvetli ruzgarin da arttirdigi buharlasma sonucunda kururlar Kiyida yeralti suyunun tuzlu olmasi burada bitkilerin yetismesini guclestirir Bu nedenden dolayi plajlar ya tamamen ciplaktir veya ancak seyrek bir sekilde dagilmis olan halofit tuzcul bitkiler gorulur Bu kuru ve ciplak zemin deflasyona cok uygun oldugundan ruzgar kiyi kumlarini havalandirir ve icerilere dogru tasir Bunlar kayalar bloklar ve bitkilerin cevresinde ve ozellikle bunlarin arkalarinda cokelirler Bu sekilde kumul nuveleri olusur Bu nuveler ruzgarin tasima gucu ve hava akimi uzerinde ayrica etki gostererek kendi etraflarinda kumlarin cokelmesini kolaylastirir ve buyurler Birbirine yakin kumul nuvelerinin buyumeleri ve birlesmeleri sonucunda ise zamanla ruzgara dik olarak uzanan bir kumul engel olusur Buna on kumul denir Sakarya Deltasinin dogusunda Kocaali sahilinde kiyi kumullari Bol yagisli bolgede topraksiz kum uzerinde bitki ortusu olusmustur Ruzgarla tasinan kumlarin bir kismi ise daha geride ruzgar hizinin kesildigi noktalarda ayni sekilde enine kumul engelleri meydana getirmek uzere cokelirler Bunlarin arasinda da zamanla boyuna depresyonlar olusur Bu sekilde olusan kumul siralari ornegin Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin ortak deltalarinin kiyi kum setleri ve ortuleri kiyisinda Kucukmenderes ve Sakarya Deltasinda belirgindir Relief kosullari uygun ve kum kaynagi devamli oldugunda bu kum setleri kiyidan karaya dogru ilerler Kumullarin bu ileri geri hareketi onemli bir topografik engele ornegin yuksek bir falez dikliginin etegine veya kumullarin uzerinde yerlesen bitkilerin onlarin hareketlerine engel olacak yani deflasyona artik olanak vermeyecek bir sikliga eristigi yere ve zamana kadar surer Kumul hareketinin zorlastigi ic kisimlarda bitkilerle kumullar arasinda mucadele kumul sirtlarinin seklinde bazi degisikliklerin olusmasina neden olur Gercekte beslenme sahasindan uzakta enine bir kumul setinin bazi kisimlari daha fazla bitki ile kaplanarak deflasyona karsi korundugu ve hareketi engelledigi halde bunlar arasinda ciplak kisimlarda meydana gelen gevsek kumlar uzerinde deflasyon etkisini gostermekte ve kumulun bu gibi kisimlarini ileriye dogru surmekte devam eder Bunun sonucunda kumul settinin yatay yonde uzanisi icbukey ve disbukey kavislerden meydana gelmis girintili cikintili bir sekil kazanir Kumul setinin tutturulmamis orta kisimlari ileri hareketlerine devam ettiklerinde kumul seti kiyiya dogru icbukey bir sekil alir ve bu gorunusuyle parabolik kumullara benzer Avrupa nin en uzun kiyi kumulu olan Pyla Kumulu Fransa Buna karsilik hareketlerinin engellenmedigi kumul sirtinin iki yaninda bulundugu ve bu kisimlar iki taraftan birer kol halinde uzandigi enine kumul seti bir barkan seklini alir Sonucta uzun bir kiyi kumulu seti bazen parabol bazen de barkan sekline donusmus olan kisimlardan olusmus karisik ve girintili cikintili bir plan gosterir Fakat kumul setinin parcalanmadan gelisimi ancak kumullara kum saglayan kaynagin verimli olmasi halinde mumkundur Kaynak bol kum olusturmadigi buna karsilik deflasyon ruzgar tasimasi devam ettigi takdirde kumul setinin ileriye dogru suruklenerek parabol seklini almis olan kisimlari sonucta parcalanir ve buradaki kumlar sabitlenmis kisimlarin iki tarafindan ileriye dogru kollar halinde uzanirlar Bu durumda kumul seti boyuna kumul sirtlarina ayrilmis olur Dolayisiyla enine kumul setleri kiyinin ve kum kaynaginin yakininda saptanirlar Buradan uzaklastikca yani kiyidan icerilere dogru gidildikce enine setlerin duzeni bozulur barkan ve parabol seklindeki kumullar meydana cikar ve sonucta daha iceride uzunlamasina kumul sirtlarina gecilir Benzer tipik gelisim ve olusum Turkiye de Cukurova deltasinin kiyilarinda ozellikle Karatas ile Mersin arasinda kalan kesimde cok acik bir sekilde gelismistir Turkiye de kiyi kumullariYalikoy Tirebolu Espiye Ordu Samsun Merkez Carsamba ve Terme Asaragac Sakarli Samsun Bafra ve Merkez Yurukler Yesilkoy Samsun Alacam ve Bafra Alacam Balik Golu Sinop Karasu Cayi agzi Sinop Erfelek Sarikum Catalzeytin Zarbana Sakalli Cide Kocaeli ve Sakarya Kaynarca ve Karasu Karaagac Melen Kocaeli Kandira Cebeci Istanbul Sile Agva Kurfallialti Istanbul Sile Kumbaba Aglayankaya Istanbul Sile Sofular Sahilkoy Istanbul Sile Karakiraz Istanbul Riva Anadolu Feneri Istanbul Kilyos Istanbul Catalca Ormanli Terkos Istanbul Catalca Yalikoy Istanbul Catalca Kastro Kirklareli Vize Kiyikoy Kirklareli Demirkoy Servi Burnu Kirklareli Demirkoy Igneada Bursa Karacabey Kocasu Deltasi ve Mudanya Bayramtepe Esence Balikesir Erdek Belkis Tombolosu Balikesir Gonen Deltasi Balikesir Karabiga Deltasi Kocaeli Karamursel Hersek Deltasi Kocaeli Merkez Izmit in guneyi Edirne Enez Meric Nehri agzi Edirne Enez Abdurrahim ve Mecidiye Canakkale Gelibolu Bolayir Canakkale Gelibolu Yildiz Koyu Canakkale Eceabat Bayir Koy Canakkale Eceabat Anafarta Limani Canakkale Eceabat Buyuk Anafarta Canakkale Eceabat Kilitbahir guneybatisi Canakkale Gokceada Aydincik Burnu Canakkale Merkez Kumburnu Canakkale Ezine Yenikoy Canakkale Ezine Dalyankoy Poyraz Limani Canakkale Ayvacik Tuzla Balikesir Edremit Coruk Balikesir Burhaniye Armutova Balikesir Ayvalik Yumra Burnu Balikesir Ayvalik Sarmisakli Balikesir Ayvalik Altinova Izmir ve Balikesir Dikili ve Ayvalik Altinova Salihler Cesme Ilica Izmir Selcuk Pamucak Aydin Kusadasi Sogucak Davutlar Aydin Soke Didim Mugla Datca Datca Korfezi Mugla Koycegiz Dalyan kiyilari Mugla Koycegiz Kayacik Mugla Fethiye Kargi Antalya ve Mugla Kas ve Fethiye Gavuragali Gelemis Antalya Kas Kale Beymelek Antalya Kumluca ve Finike Finike Yenicekoy Antalya Merkez Konyaalti Antalya Manavgat Alanya Antalya Gazipasa Mersin Silifke Tasucu Paradeniz Dalyani Mersin Silifke Goksu agzi Susanoglu Mersin Merkez ve Tarsus Kazanli Mersin Tarsus Dipsiz Gol Adana Karatas Adana Yumurtalik Hatay Dortyol Turunclu Dortyol Hatay Samandag Kaburluk Meydan KaynakcaErinc S 2001 Jeomorfoloji II 3 Basim Guncellestirenler A Ertek ve C Guneysu Der Yay No 294 Istanbul