Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kadızâde-i Rûmî (yak. 1364, Bursa, Osmanlı Devleti – 1436, Semerkant, Timur İmparatorluğu) asıl adı Selahaddin Musa, Orta Çağ'ın ünlü Türk matematik ve astronomi bilgini.
Kadızâde-i Rûmî | |
|---|---|
| Doğum | Selahaddin Musa (Yaklaşık olarak) 1364 Bursa, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1436 Semerkant, Timur İmparatorluğu |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | Uluğ Bey Medresesi |
| Kariyeri | |
| Dalı | Astronomi ve Matematik |
Osmanlı Devleti'nde yetişmiş bir bilim insanı olan Kadızade, eğitimini tamamlamak için gittiği Timur İmparatorluğu'nda Uluğ Bey'e hocalık ve yol göstericilik yapmış; Uluğ Bey'in Astronomi Cetvellerinin hazırlanmasında büyük hizmeti geçmiştir. Uluğ Bey Medresesi'nde Ali Kuşçu ve 'yi yetiştirmiştir.
Torunu Mirim Çelebi 15. yüzyılın önemli matematikçileri arasındadır.
Hayatı
Bursa'da ulema sınıfından bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Babası, Bursa Kadısı Mehmed Efendi'dir. Dedesi Mahmut Çelebi de uzun süre Bursa kadılığı yapmış ve bu nedenle "Koca Kadı" olarak tanınmaktaydı. Babasının ölümü üzerine dedesi Kadı Mahmud Çelebi tarafından yetiştirildi.
Medrese öğrenimine Bursa'da başladı. I. Murad döneminin ünlü bilgini Molla Fenari'nin öğrencisi oldu; ondan fıkıh, astronomi, matematik dersleri aldı. Astronomi bilgisini ilerletmek için Konya'ya giderek Müneccim Feyzullah'tan astronomi dersleri aldı. 1383’te Bursa’da iken aritmetik ve cebir üzerine bir eser yazdı.
Dönemin önde gelen bilim adamlarından Seyid Şerif Curcânî’nin derslerine devam edebilmek için Molla Fenari'nin teşvikiyle Horasan'a gitti. Onun "Mevakif (Duraklar)" adlı eserini inceleyip, eserde birtakım eksiklik ve yanlışlıklar tespit etmesi üzerine, hocası Seyid Şerif Curcânî ile arası açıldı. Bu sebeple Curcan'dan ayrılarak Bursa'dayken hocası Molla Fenari'nin ziyaret etmesini önerdiği Buhara ve Semerkant şehirlerini görmek için 1407'de yola çıktı.
1410 yılında Semerkant'a vardı. Burası o sırada Timur İmparatoru olan Şahruh'un bilim ve kültüre meraklı oğlu Uluğ Bey tarafından yönetilmekteydi. Uluğ Bey ile tanışması hayatında dönüm noktası oldu. Hayatının geri kalanında Semerkant'ta yaşadı. Uluğ Bey'in 1417'de inşa ettirmeye başladığı medresede müderrislik yaptı. Medrese ile birlikte inşa edilen Semerkant Rasathanesi'nde Gıyaseddin Cemşid’in ölümünden sonra müdürlük yaptı. Yine bu şehirde evlendi; Şemseddin Mehmet adında bir oğlu oldu.
En önemli astronomi faaliyeti, müşterek bir eser olan "Zic-i Uluğ Bey" adlı esere katkılarıdır. Eser ölümünün ertesi yılında yayımlanmıştır.
Matematik alanındaki en orijinal çalışması ise Gıyaseddin Cemşid'in bir derecelik yayın sinüsünün hesaplanması için geliştirdiği cebir yöntemini genişletip basitleştirmesidir. Geliştirdiği yöntem, birkaç adımda öngörülen doğruluğa ulaştığından çağının ötesinde modern bir yaklaşımı sergiler.
Kadızade Rumi, yetiştirdiği öğrencilere Osmanlı ülkesine gitmeleri için telkinde bulunmuş; onun yönlendirmesiyle Anadolu'ya giden Ali Kuşçu ve Semerkant matematik-astronomi okulunun birikimlerini Anadolu'ya getirmiştir.
1436'da Semerkant'ta öldü. Timur ailesinin Şah Zinde türbesine defnedildi.
Eserleri
- Muhtasar-ı Fi’l-Hisab (Hesap Özeti): Matematik üzerinedir.
- Risale Fi-istihracı’l-Ceyb Derece-i Vahide: (Bir Derecenin Sinüsünü Elde Etme Üzerine Bir Risale): Bu Eserde 1 derecelik yayın Sinüs değerini elde etmek üzerine bir yöntem geliştirilmiştir.
- Şerh el-Mülahhas Fi’l-Hey’e: Astronomi ile ilgili bir eserdir. Çağmini’nin el-Mülahhas Fi’l-Hey’e adlı astronomi eseri üzerine bir yorumdur.
- Eşkâl-i Te’sis Şerhi: Geometrik öncüller dair bir eserdir. Euclides’in Elementler adlı eseri üzerine bir yorumdur.
Kaynakça
- ^ Kahya, Esin. "Ondördüncü ve Onbeşinci Yüzyıllarda Bursa'daki Bilimsel Hayatın Kısaca Değerleindirilmesi ve Bilimsel Çalışmalardan Bazı Örnekler". VIII. Uluslararası Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi (18-21 Haziran 1998) Bildiri Kitabı. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018.
- ^ a b Fazlıoğlu, İhsan. (PDF). Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 24, Yıl 2001. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2018.
- ^ Bir, Atilla; Kaçar, Mustasfa. "Semerkand Astronomi ve Matematik Ekolünün Osmanlı'ya Etkisi:Uluğ Bey'in Sinüs 1'yi Yaklaşık Belirleme Yöntemi'". Osmanlı Bilim Araştırmaları dergisi, Cil 15, Sayı: 1, Yıl: 2013. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018.
Dış bağlantılar
- Biografien von Al-Kaschi und Quadi Zada26 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Bursalı Kadızade Rumi28 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kadizade i Rumi yak 1364 Bursa Osmanli Devleti 1436 Semerkant Timur Imparatorlugu asil adi Selahaddin Musa Orta Cag in unlu Turk matematik ve astronomi bilgini Kadizade i RumiDogumSelahaddin Musa Yaklasik olarak 1364 Bursa Osmanli ImparatorluguOlum1436 Semerkant Timur ImparatorluguMilliyetTurkEgitimUlug Bey MedresesiKariyeriDaliAstronomi ve Matematik Osmanli Devleti nde yetismis bir bilim insani olan Kadizade egitimini tamamlamak icin gittigi Timur Imparatorlugu nda Ulug Bey e hocalik ve yol gostericilik yapmis Ulug Bey in Astronomi Cetvellerinin hazirlanmasinda buyuk hizmeti gecmistir Ulug Bey Medresesi nde Ali Kuscu ve yi yetistirmistir Torunu Mirim Celebi 15 yuzyilin onemli matematikcileri arasindadir HayatiBursa da ulema sinifindan bir ailenin oglu olarak dunyaya geldi Babasi Bursa Kadisi Mehmed Efendi dir Dedesi Mahmut Celebi de uzun sure Bursa kadiligi yapmis ve bu nedenle Koca Kadi olarak taninmaktaydi Babasinin olumu uzerine dedesi Kadi Mahmud Celebi tarafindan yetistirildi Medrese ogrenimine Bursa da basladi I Murad doneminin unlu bilgini Molla Fenari nin ogrencisi oldu ondan fikih astronomi matematik dersleri aldi Astronomi bilgisini ilerletmek icin Konya ya giderek Muneccim Feyzullah tan astronomi dersleri aldi 1383 te Bursa da iken aritmetik ve cebir uzerine bir eser yazdi Donemin onde gelen bilim adamlarindan Seyid Serif Curcani nin derslerine devam edebilmek icin Molla Fenari nin tesvikiyle Horasan a gitti Onun Mevakif Duraklar adli eserini inceleyip eserde birtakim eksiklik ve yanlisliklar tespit etmesi uzerine hocasi Seyid Serif Curcani ile arasi acildi Bu sebeple Curcan dan ayrilarak Bursa dayken hocasi Molla Fenari nin ziyaret etmesini onerdigi Buhara ve Semerkant sehirlerini gormek icin 1407 de yola cikti 1410 yilinda Semerkant a vardi Burasi o sirada Timur Imparatoru olan Sahruh un bilim ve kulture merakli oglu Ulug Bey tarafindan yonetilmekteydi Ulug Bey ile tanismasi hayatinda donum noktasi oldu Hayatinin geri kalaninda Semerkant ta yasadi Ulug Bey in 1417 de insa ettirmeye basladigi medresede muderrislik yapti Medrese ile birlikte insa edilen Semerkant Rasathanesi nde Giyaseddin Cemsid in olumunden sonra mudurluk yapti Yine bu sehirde evlendi Semseddin Mehmet adinda bir oglu oldu En onemli astronomi faaliyeti musterek bir eser olan Zic i Ulug Bey adli esere katkilaridir Eser olumunun ertesi yilinda yayimlanmistir Matematik alanindaki en orijinal calismasi ise Giyaseddin Cemsid in bir derecelik yayin sinusunun hesaplanmasi icin gelistirdigi cebir yontemini genisletip basitlestirmesidir Gelistirdigi yontem birkac adimda ongorulen dogruluga ulastigindan caginin otesinde modern bir yaklasimi sergiler Kadizade Rumi yetistirdigi ogrencilere Osmanli ulkesine gitmeleri icin telkinde bulunmus onun yonlendirmesiyle Anadolu ya giden Ali Kuscu ve Semerkant matematik astronomi okulunun birikimlerini Anadolu ya getirmistir 1436 da Semerkant ta oldu Timur ailesinin Sah Zinde turbesine defnedildi EserleriMuhtasar i Fi l Hisab Hesap Ozeti Matematik uzerinedir Risale Fi istihraci l Ceyb Derece i Vahide Bir Derecenin Sinusunu Elde Etme Uzerine Bir Risale Bu Eserde 1 derecelik yayin Sinus degerini elde etmek uzerine bir yontem gelistirilmistir Serh el Mulahhas Fi l Hey e Astronomi ile ilgili bir eserdir Cagmini nin el Mulahhas Fi l Hey e adli astronomi eseri uzerine bir yorumdur Eskal i Te sis Serhi Geometrik onculler dair bir eserdir Euclides in Elementler adli eseri uzerine bir yorumdur Kaynakca Kahya Esin Ondorduncu ve Onbesinci Yuzyillarda Bursa daki Bilimsel Hayatin Kisaca Degerleindirilmesi ve Bilimsel Calismalardan Bazi Ornekler VIII Uluslararasi Turkiye nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi 18 21 Haziran 1998 Bildiri Kitabi 17 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2018 a b Fazlioglu Ihsan PDF Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi cilt 24 Yil 2001 17 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2018 Bir Atilla Kacar Mustasfa Semerkand Astronomi ve Matematik Ekolunun Osmanli ya Etkisi Ulug Bey in Sinus 1 yi Yaklasik Belirleme Yontemi Osmanli Bilim Arastirmalari dergisi Cil 15 Sayi 1 Yil 2013 17 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2018 Dis baglantilarBiografien von Al Kaschi und Quadi Zada26 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Bursali Kadizade Rumi28 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce