Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kara-Kırgız Hanlığı Ormon Han tarafından 1842-1854 Kuzey Kırgız boylarının katılımıyla krulmuştur. Ormon Han hanlığın ilk ve son hükümdarıdır.
Kara-Kırgız Hanlığı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1842-1854 | |||||||||||
| Başkent | Koçkor | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Kırgızca | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Han | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Kırgızistan | ||||||||||
Kırgız Kurultayı
1842 yılında Issık Gölünün batısındaki bölgesinde bir dizi kuzey Kırgız boylarını katılımıyla bir Kurultay yapıldı . Kongreye Sarıbağ, Bugu, Sayak, Solto, Saruu, Kuşçu, Monoldor ve Jetigen boyları katıldı. Sarıbağ Boyunun Ormon Niyazbek han ilan edildi. Eski göçebe geleneği yapılarak hanın yükseliş töreni kırmızı (şapka) ve beyaz Kepenek giydirildi. Kurultaya katılanlar tarafından dokuz beyaz at kurban edildi ve tüm Ormon Han' seçilmiş olduğu kesinleşti.
Ormon Han Han ünvanını dış ilişkilerde kullanmamıştır. Rus yetkililerle yazışmalarda kendisini en sık Baş Manap Kara Kırgız Urman Niyazbek olarak tanıttı. Buna karşılık, Rus yetkililer ondan sadece Bay Manap Urman Niyazbekov olarak hitap ettiler. Rus yetkililer mektuplardaki Bay sözcüğünü okumadılar. Çünkü Ormon Han Kara Kırgızların 'ıydı yani lideriydi.
Tarih
Hokand Hanlığı Ömer Han döneminde Güney Kırgızi topraklarını ele geçirmeye başlamış ve Muhammed Ali Han döneminde ise Kırgız toprakları Hokand Hanlığının egemenliğine girmiştir. 1830 yılında Narın bölgesindeki Atantay ve Taylak Kırgız boyunun yenilmesiyle Hokand Hanlığı'na tamamen bağlandı. Kırgız boyları arasında iç çekişmeler 1840 yılında tüm Kırgız boylaranın, Kokand Hanlığı'nın yönetimini tanımasına neden oldu. Kırgız bozkırında güçlerini korumak için; Bişkek, Tokmok, Toguz-Toro, Ketmentepe ve Cumgal bölgelerine ve Kazakistan'ın Taraz bölgesine kaleler inşa ettiler. Kuzey Kırgız boyları Hokand Hanlığı karşı çok zayıftı ve iç işlerinde neredeyse bağımsız kaldılar. Kırgız boyları arası ve çoğunlukla dış ilişkiler serbestti. Güney Kırgız boyları Hokand hanlığı'nın yapısıyla tamamen bütünleşti resmi işlerde önemli bir rol oynadılar ve bazen taht için belirleyici bir söz sahibi oldular. 1841'de kuzey Kırgız boyları Hokand Hanlığı'na karşı ayaklandı. Ormon Han önderliğinde kısa sürede birkaç Hokand kalelerini ele geçirmeyi başardılar. 1844 yılında Kırgızlar ana kale Bişkek'i ele geçirdi.
Rus İmparatorluğu ile savaş halinde olan Kazak Hanlığı 1845 yılında Ruslarla Hokand Hanlığı'nı ittifak yapması üzerine Kazak hanı Kenasarı Han Hokand Hanlığı'na saldırmaya karar verir. Bunu öğrenen Ruslar, aniden Baykal Gölü'nden kuzeyden Kazak Hanlığı'na saldırdı. Ruslar ve Hokand Hanlığı tarafından kuşatılan Kenasarı Han 1846'da Kırgız topraklarını işgal etmek zorunda kaldı. Kenasarı Han Kırgız lideri Ormon Han ile Rus İmparatorluğu ve Hokand Hanlığı'na karşı ittifak kurmaya çalıştı. Ancak Ormon Han liderliğindeki Kırgızlar bu öneriyi kabul etmediler. Kırgızlara kızan Kenesarı Han 1846 yılında Çu Nehri yakınındaki Kırgız köylerine saldırdı. Kenesarı Han'ın Kırgızlara saldırısı Solto, Saruu ve Kuşçu Kırgız boyları tarafından geri püskürtüldü. Kenasarı Han 1847'de 20.000 askerle ikinci kez Kırgız topraklarını işgal etti. Ormon Han liderliğindeki Kırgız ordusu tarafından Kazakistan'nın Maitobe kasabasında karşılaşdı. Kenesarı Han'ın Kırgızlarla ittifak kuramamasının sebebinin Rusların Kırgızları ikna etmeysi ve Çin ile ittifaka girmesiydi. Rusların bu hilesine inanan Kırgızlar Kenesarı Han'a yardım etmemiş ve hem Kazakların hem de kendilerinin Rusya tarafından işgal edilmesinin önünü açtı. Maitobe savaşında Rüstem sultan ve Sabatay sultan ordusunun önemli bir bölümünün geri çekmesi Kensari Han ağır bir yenilgiye uğradı. Kenesarı Han'ın diğer birlikleri de bozguna uğratıldıktan sonra yakalanıp idam edildi.
Kenesarı Han'ın ordusunun bozguna uğratılması ve Ormon Han tarafından idam edilmesi hem Rus İmparatorluğu'nda hem de Hokand Hanlığı'nda müttefik olarak kabul gördü. Ruslar Kenesarı Han'nın yenilgisinden memnundu ve Ormon Khan ve Jantai'ye altın madalya ve altın kaplama bir kaftan verildi. Kenesarı Han ve silah arkadaşları Dairbek, Kalça ve Aksakalı'yı yakalamayı başaran 13 Kırgız askere de altın madalya verildi..
Hanlığın çöküşü
1854 yılında Ormon Han ile Bugu boyunun lideri arasında savaş çıktı. Ormon Han Issık Gölünün yakınında Borombay Bey'e saldırdı ama yenildi ve esir alındı. Ormon Han yakalandıktan sonra bir süre esir olarak tutuldu. Borombay Bey Ormon Han'ı belirli şartlarla serbest bırakmayı amaçladı. Ana koşul topraklarının bir daha saldırıya uğramamasıydı. Ormon Han'nın uzun zamandır düşmanı olan Bugin boyunun lideri hemen Ormon Han öldürdü. Ormon Han'ın öldürülmesi Kara-Kırgız Hanlığı'nın tamamen çökmesine yol açtı. Bu durumdan yararlarnan Rus İmparatorluğu Kırgız topraklarını işgal etti.
Kaynakça
- ^ Плоских В., Мокрынин В. Кыргызстан тарыхы. Бишкек, 1995. С. 247, 248
- ^ ПЕРЕВОД С ПИСЬМА ОТ КАРА КЫРГЫЗСКОГО ГЛАВНОГО МАНАПА УРМАНА НИЯЗБЕКОВА Пограничному начальнику Сибирских киргизов г. генерал-майору Вишневскому, цит. по Жапаркуль Токтоналиев. Ормон Хан в научных трудах и архивных материалах. Сборник материалов на кыргызском и русском языках. Дополненное 2-ое переиздание. «Акыл»-«Кыргызстан», Бишкек 2002[]
- ^ ПОЧТЕННОМУ МАНАПУ УРМАНУ НИЯЗБЕКОВУ ОТ ПОГРАНИЧНОГО НАЧАЛЬНИКА 31 декабря 1847 г., цит. по Жапаркуль Токтоналиев. Ормон Хан в научных трудах и архивных материалах. Сборник материалов на кыргызском и русском языках. Дополненное 2-ое переиздание. «Акыл»-«Кыргызстан», Бишкек 2002[]
- ^ Б. Д. Джамгерчинов. Киргизы в эпоху Ормон-Хана. Труды ИЯЛИ. Вып. 1. 1944. — Фрунзе: Киргизский филиал АН СССР, 1945
- ^ Өмүрбеков Т.Н. Улуу инсандардын Кыргызстандын тарыхындагы ролу жана орду (XIX кылымдын ортосу-XX кылымдын башы). Бишкек, 2003. - 40-б.
- ^ a b Казахстан. Национальная энциклопедия 2004.
- ^ . // Номад, 20.09.2002. 27 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2018.
- ^ "Историк Марат Конуров рассказал о судьбе хана Кенесары". // NUR.KZ, 03.01.2011. 13 Şubat 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2018.
- ^ "Ормон Ниязбек уулу (Ормон-хан, 1791-1854)". 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kara Kirgiz Hanligi Ormon Han tarafindan 1842 1854 Kuzey Kirgiz boylarinin katilimiyla krulmustur Ormon Han hanligin ilk ve son hukumdaridir Kara Kirgiz Hanligi1842 1854BaskentKockorYaygin dil ler KirgizcaHukumetMonarsiHan 1842 1854Ormon HanTarihce Kurulusu1842 Dagilisi1854Onculler ArdillarHokand HanligiTagay Kirgiz Konfederasyonu Rus ImparatorluguGunumuzdeki durumu KirgizistanOrmon HanKirgiz Kurultayi1842 yilinda Issik Golunun batisindaki bolgesinde bir dizi kuzey Kirgiz boylarini katilimiyla bir Kurultay yapildi Kongreye Saribag Bugu Sayak Solto Saruu Kuscu Monoldor ve Jetigen boylari katildi Saribag Boyunun Ormon Niyazbek han ilan edildi Eski gocebe gelenegi yapilarak hanin yukselis toreni kirmizi sapka ve beyaz Kepenek giydirildi Kurultaya katilanlar tarafindan dokuz beyaz at kurban edildi ve tum Ormon Han secilmis oldugu kesinlesti Ormon Han Han unvanini dis iliskilerde kullanmamistir Rus yetkililerle yazismalarda kendisini en sik Bas Manap Kara Kirgiz Urman Niyazbek olarak tanitti Buna karsilik Rus yetkililer ondan sadece Bay Manap Urman Niyazbekov olarak hitap ettiler Rus yetkililer mektuplardaki Bay sozcugunu okumadilar Cunku Ormon Han Kara Kirgizlarin iydi yani lideriydi TarihHokand Hanligi Omer Han doneminde Guney Kirgizi topraklarini ele gecirmeye baslamis ve Muhammed Ali Han doneminde ise Kirgiz topraklari Hokand Hanliginin egemenligine girmistir 1830 yilinda Narin bolgesindeki Atantay ve Taylak Kirgiz boyunun yenilmesiyle Hokand Hanligi na tamamen baglandi Kirgiz boylari arasinda ic cekismeler 1840 yilinda tum Kirgiz boylaranin Kokand Hanligi nin yonetimini tanimasina neden oldu Kirgiz bozkirinda guclerini korumak icin Biskek Tokmok Toguz Toro Ketmentepe ve Cumgal bolgelerine ve Kazakistan in Taraz bolgesine kaleler insa ettiler Kuzey Kirgiz boylari Hokand Hanligi karsi cok zayifti ve ic islerinde neredeyse bagimsiz kaldilar Kirgiz boylari arasi ve cogunlukla dis iliskiler serbestti Guney Kirgiz boylari Hokand hanligi nin yapisiyla tamamen butunlesti resmi islerde onemli bir rol oynadilar ve bazen taht icin belirleyici bir soz sahibi oldular 1841 de kuzey Kirgiz boylari Hokand Hanligi na karsi ayaklandi Ormon Han onderliginde kisa surede birkac Hokand kalelerini ele gecirmeyi basardilar 1844 yilinda Kirgizlar ana kale Biskek i ele gecirdi Rus Imparatorlugu ile savas halinde olan Kazak Hanligi 1845 yilinda Ruslarla Hokand Hanligi ni ittifak yapmasi uzerine Kazak hani Kenasari Han Hokand Hanligi na saldirmaya karar verir Bunu ogrenen Ruslar aniden Baykal Golu nden kuzeyden Kazak Hanligi na saldirdi Ruslar ve Hokand Hanligi tarafindan kusatilan Kenasari Han 1846 da Kirgiz topraklarini isgal etmek zorunda kaldi Kenasari Han Kirgiz lideri Ormon Han ile Rus Imparatorlugu ve Hokand Hanligi na karsi ittifak kurmaya calisti Ancak Ormon Han liderligindeki Kirgizlar bu oneriyi kabul etmediler Kirgizlara kizan Kenesari Han 1846 yilinda Cu Nehri yakinindaki Kirgiz koylerine saldirdi Kenesari Han in Kirgizlara saldirisi Solto Saruu ve Kuscu Kirgiz boylari tarafindan geri puskurtuldu Kenasari Han 1847 de 20 000 askerle ikinci kez Kirgiz topraklarini isgal etti Ormon Han liderligindeki Kirgiz ordusu tarafindan Kazakistan nin Maitobe kasabasinda karsilasdi Kenesari Han in Kirgizlarla ittifak kuramamasinin sebebinin Ruslarin Kirgizlari ikna etmeysi ve Cin ile ittifaka girmesiydi Ruslarin bu hilesine inanan Kirgizlar Kenesari Han a yardim etmemis ve hem Kazaklarin hem de kendilerinin Rusya tarafindan isgal edilmesinin onunu acti Maitobe savasinda Rustem sultan ve Sabatay sultan ordusunun onemli bir bolumunun geri cekmesi Kensari Han agir bir yenilgiye ugradi Kenesari Han in diger birlikleri de bozguna ugratildiktan sonra yakalanip idam edildi Kenesari Han in ordusunun bozguna ugratilmasi ve Ormon Han tarafindan idam edilmesi hem Rus Imparatorlugu nda hem de Hokand Hanligi nda muttefik olarak kabul gordu Ruslar Kenesari Han nin yenilgisinden memnundu ve Ormon Khan ve Jantai ye altin madalya ve altin kaplama bir kaftan verildi Kenesari Han ve silah arkadaslari Dairbek Kalca ve Aksakali yi yakalamayi basaran 13 Kirgiz askere de altin madalya verildi Hanligin cokusu1854 yilinda Ormon Han ile Bugu boyunun lideri arasinda savas cikti Ormon Han Issik Golunun yakininda Borombay Bey e saldirdi ama yenildi ve esir alindi Ormon Han yakalandiktan sonra bir sure esir olarak tutuldu Borombay Bey Ormon Han i belirli sartlarla serbest birakmayi amacladi Ana kosul topraklarinin bir daha saldiriya ugramamasiydi Ormon Han nin uzun zamandir dusmani olan Bugin boyunun lideri hemen Ormon Han oldurdu Ormon Han in oldurulmesi Kara Kirgiz Hanligi nin tamamen cokmesine yol acti Bu durumdan yararlarnan Rus Imparatorlugu Kirgiz topraklarini isgal etti Kaynakca Ploskih V Mokrynin V Kyrgyzstan taryhy Bishkek 1995 S 247 248 PEREVOD S PISMA OT KARA KYRGYZSKOGO GLAVNOGO MANAPA URMANA NIYaZBEKOVA Pogranichnomu nachalniku Sibirskih kirgizov g general majoru Vishnevskomu cit po Zhaparkul Toktonaliev Ormon Han v nauchnyh trudah i arhivnyh materialah Sbornik materialov na kyrgyzskom i russkom yazykah Dopolnennoe 2 oe pereizdanie Akyl Kyrgyzstan Bishkek 2002 olu kirik baglanti POChTENNOMU MANAPU URMANU NIYaZBEKOVU OT POGRANIChNOGO NAChALNIKA 31 dekabrya 1847 g cit po Zhaparkul Toktonaliev Ormon Han v nauchnyh trudah i arhivnyh materialah Sbornik materialov na kyrgyzskom i russkom yazykah Dopolnennoe 2 oe pereizdanie Akyl Kyrgyzstan Bishkek 2002 olu kirik baglanti B D Dzhamgerchinov Kirgizy v epohu Ormon Hana Trudy IYaLI Vyp 1 1944 Frunze Kirgizskij filial AN SSSR 1945 Өmүrbekov T N Uluu insandardyn Kyrgyzstandyn taryhyndagy rolu zhana ordu XIX kylymdyn ortosu XX kylymdyn bashy Bishkek 2003 40 b a b Kazahstan Nacionalnaya enciklopediya 2004 Nomad 20 09 2002 27 Mart 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Mayis 2018 Istorik Marat Konurov rasskazal o sudbe hana Kenesary NUR KZ 03 01 2011 13 Subat 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2018 Ormon Niyazbek uulu Ormon han 1791 1854 19 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Subat 2022