Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kaynak eleştirisi (veya bilgi değerlendirmesi), bir belge, kişi, konuşma, parmak izi, fotoğraf, gözlem veya bilgi edinmek için kullanılan herhangi bir şey den oluşan değerlendirme sürecidir. Bir amaçla ilgili bilgi kaynağı az çok geçerli, güvenilir veya ilgili olabilir. Genel olarak "kaynak eleştirisi", bilgi kaynaklarının değerlendirildiği ("bu kaynağın gösterdiği bilgi ne kadar güvenilir bilgidir" sorusuna cevap veren) disiplinler arası çalışmadır.
Anlam
Terim Almanca Quellenkritik kelimesinden türetilmiştir ve Alman tarihçi Leopold von Ranke (1795 – 1886) ile yakından ilişkilidir. Tarihçi Wolfgang Hardtwig şunları yazdı:
[Ranke']nin çalışması Geschichte der romanischen und germanischen Völker von 1494 – 1514 büyük bir başarıydı. Ranke, Zur Kritik neuerer Geschichtsschreiber (Son Tarihçilerin Eleştirel Yöntemleri Üzerine) adlı ayrı bir ciltte kaynaklarının örnek bir eleştirel analizini yaptığı için tarihyazımı açısından önem taşıyordu. Bu çalışmasında, 18. yüzyılın sonlarında, özellikle klasik filolojide kullanılan metin eleştirisi yöntemini, bilimsel tarih yazımının standart yöntemine yükseltti. (Hardtwig, 2001, s. 12739)
21. yüzyılda, kaynak eleştirisi, diğer alanların yanı sıra kütüphane ve bilgi biliminde büyüyen bir alandır. Bu bağlamda kaynak eleştirisi, örneğin tarih veya İncil araştırmalarından daha geniş bir perspektiften incelenir.
Prensipler
Aşağıdaki ilkeler, tarihçiler Olden-Jørgensen (1998) ve Thurén (1997) tarafından yazılan kaynak eleştirisi üzerine iki İskandinav ders kitabında yer alır:
- İnsan kaynakları kalıntılar (örneğin bir parmak izi) veya anlatılar (örneğin bir ifade veya bir mektup) olabilir. Kalıntılar, anlatılardan daha güvenilir kaynaklardır.
- Belirli bir kaynak sahte veya bozuk olabilir; kaynağın özgünlüğünün güçlü belirtileri, güvenilirliğini artırır.
- Bir kaynak, betimlediğini iddia ettiği olaya ne kadar yakınsa, gerçekte ne olduğunun doğru bir betimlemesini yapacağına o kadar çok güvenilebilir.
- Birincil kaynak ikincil kaynaktan daha güvenilirdir ve bu da üçüncül kaynaktan daha güvenilirdir vb.
- Birkaç bağımsız kaynak aynı mesajı içeriyorsa, mesajın güvenilirliği büyük ölçüde artar.
- Bir kaynağın eğilimi, bir tür önyargı motivasyonudur. Eğilimler en aza indirilmeli veya karşıt motivasyonlarla desteklenmelidir.
- Tanık veya kaynağın önyargı yaratmakta doğrudan bir çıkarı olmadığı gösterilebilirse, mesajın güvenilirliği artar.
Diğer iki ilke şunlardır:
- Kaynak eleştirisi, konu bilgisinin yerine geçemez:
"Her kaynak size konunuz hakkında daha fazla şey öğrettiği için, olası herhangi bir kaynağın yarar ve değerini giderek artan bir kesinlikle değerlendirebilirsiniz. Başka bir deyişle, konu hakkında ne kadar çok şey bilirseniz, neleri öğrenmeniz gerektiğini o kesinlikte belirleyebilirsiniz". (Bazerman, 1995, s. 304).
- Belirli bir kaynağın güvenilirliği, kendisine sorulan sorulara da bağlıdır.
"Deneysel vaka çalışması, çoğu insanın, bilişsel otorite ve medya güvenilirliği sorularını değerlendirmeyi genel anlamda zor bulduğunu gösterdi. Dolayısıyla, bu değerlendirmeler durumsal olarak hassas olma eğilimindedir. Gazeteler, televizyon ve internet, yönlendirici bilgi kaynakları olarak sıklıkla kullanıldı, ancak güvenilirlikleri, eldeki asıl konuya bağlı olarak değişti" (Savolainen, 2007).
American Library Association ve Engeldinger'e (1988) göre aşağıdaki sorular genellikle herhangi bir kaynak hakkında sorulması gereken sorulardır:
- Kaynak nasıl bulundu?
- Ne tür bir kaynak?
- Yazar kimdir ve yazarın ele alınan konuyla ilgili nitelikleri nelerdir?
- Bilgi ne zaman yayınlandı?
- Hangi ülkede yayınlandı?
- Yayıncının itibarı nedir?
- Kaynak belirli bir kültürel veya politik önyargı gösteriyor mu?
Edebi kaynaklar için tamamlayıcı kriterler şunlardır:
- Kaynak bir bibliyografya içeriyor mu?
- Materyal bir grup meslektaş tarafından gözden geçirildi veya düzenlendi mi?
- Makale/kitap, benzer makale/kitaplarla nasıl karşılaştırılır?
Genellik seviyeleri
Kaynak eleştirisinin bazı ilkeleri evrenseldir.
Doğa bilimleri ve beşeri bilimlerdeki kaynak eleştirisi arasındaki benzerlik veya farklılıklar konusunda bir fikir birliği yoktur.
Mantıksal pozitivizm, tüm bilgi alanlarının aynı ilkelere dayandığını iddia etti. Mantıksal pozitivizm pozitivizmin bilimlerin, yorumbilimin ise beşeri bilimlerin temeli olduğunu ileri sürer. Bu, örneğin Jürgen Habermas'ın pozisyonuydu.
Bununla birlikte, doğa bilimcilerin eski bilimsel makaleler gibi akademik sahtekarlığa yol açabilen insan ürünlerini kullanmaları da olasıdır.
Katkıda bulunan alanlar
Epistemolojik teoriler bilginin nasıl elde edildiği ve bilgi kaynaklarının nasıl değerlendirileceğine dair en genel teorilerdir.
- Ampirizm, kaynakları dayandıkları gözlemleri (veya duyumları) dikkate alarak değerlendirir. Tecrübeye dayanmayan kaynaklar geçerli görülmez.
- Rasyonalizm, gözlemlere dayalı kaynaklara düşük öncelik verir. Gözlemlerin anlamlı olabilmesi için açık fikir veya kavramlarla açıklanması gerekir. Bilgi kaynaklarının rasyonalist bakış açısıyla değerlendirilmesinde odak noktası olan mantıksal yapı ve iyi tanımlanmışlıktır.
- Tarihselcilik, bilgi kaynaklarını sosyokültürel bağlamlarını yansıtmaları ve teorik gelişimleri temelinde değerlendirir.
- Pragmatizm, kaynakları, belirli sonuçlara ulaşmak için değerlerine ve kullanışlılığına göre değerlendirir. Pragmatizm, tarafsız olduğu iddia edilen bilgi kaynaklarına şüpheyle yaklaşır.
Bilgi veya bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi, bilginin yapılandırılmasından daha kesin olamaz. Eğer biri yanılabilirlik ilkesini kabul ederse, o zaman kaynak eleştirisinin bilgi iddialarını asla %100 doğrulayamayacağını da kabul etmelidir. Bir sonraki bölümde tartışıldığı gibi, kaynak eleştirisi bilimsel yöntemlerle yakından bağlantılıdır.
Kaynaklarda yanlış argümanların varlığı, kaynakları değerlendirmek için başka bir tür felsefi kriterdir. Yanılgılar Walton (1998) tarafından sunulmuştur. Safsatalar arasında ad hominem yanılgısı (bir kişinin savını çürütmek için kişiliğine saldırının kullanılması) ve saman adam yanılgısı (bir tartışmacının diğerinin konumunu olduğundan daha az inandırıcı göstermek için yanlış beyan etmesi) vardır.
Araştırma metodolojisi
Araştırma yöntemleri, bilimsel bilgi üretmek için kullanılan yöntemlerdir. Bilgi üretmek için geçerli olan yöntemler aynı zamanda bilgiyi değerlendirmek için de geçerlidir.
Bilim çalışmaları
Hakem değerlendirmesi, kitap incelemeleri gibi kalite değerlendirme süreçleri ve bilimsel araştırmaların değerlendirilmesinde kullanılan normatif kriter çalışmalarıdır. Başka bir alan, bilimsel suiistimali incelemektir.
Harris (1979), psikolojide ünlü Küçük Albert deneyi'nin, yazarın (Watson) kendisi, genel ders kitabı yazarları, davranış terapistleri ve önde gelen bir öğrenme teorisyeninden başlayarak psikoloji tarihi boyunca çarpıtılışına dair bir vaka çalışması sunar.
Harris, bu çarpıtmaların olası nedenleri ve psikoloji tarihindeki mit yaratmanın bir örneği olarak Albert çalışmasını analiz ediyor.
Metin eleştirisi
Metin eleştirisi (veya metin filolojisi), yalnızca metinlerin incelenmesine değil, aynı zamanda onların "bilimsel", "standart" veya "tarihsel" "güvenilir", "güvenilir", "metin basımları" veya "eleştirel" basımlar gibi sürümlerini düzenlemek ve üretmek için kullanılan, filolojinin bir parçasıdır. Burada okuyucunun yayınlanan sürümlerdeki değişiklikleri karşılaştırma ve yargılamasına olanak tanınır.
Başka bir deyişle, belirli bir eserin çoğu baskısının yayıncılar tarafından sağlanan gürültü ve hatalarla dolu olduğu varsayılır, bu nedenle "bilimsel baskılar" üretmek önemlidir. Metin filolojisinin sağladığı çalışma, beşeri bilimlerde kaynak eleştirisinin önemli bir parçasıdır.
Psikoloji
Görgü tanığı ifadesinin incelenmesi, mahkemelerde tanıklığı değerlendirmek için kullanılan önemli bir çalışma alanıdır. Görgü tanığı yanılabilirliğinin temelleri, kötü görüş koşulları, kısa süreli maruz kalma ve stres gibi faktörleri içerir. Beklentiler, önyargılar ve kişisel klişeler gibi daha incelikli faktörler araya girerek hatalı raporlar oluşturabilir. Loftus (1996) tüm bu faktörleri tartışır ve ayrıca şaşırtıcı şekilde yanılabileceğini gösterir. Bir dizi dahice deney, bir görgü tanığının hafızasının olaydan sonra kökten değiştirilebileceğini ortaya koyuyor. Sorgulama sırasında yeni anılar ekilebilir ve eskileri bilinçsizce değiştirilebilirdi.
Anderson (1978) ve Anderson & Pichert (1977), bakış açısındaki değişikliğin insanların başka bir bakış açısıyla hatırlanamayan bilgileri hatırlama yeteneğini gösteren zarif bir deney bildirdiler.
Psikanalizde savunma mekanizması insan bilgi kaynaklarının güvenilirliğini bozan psikolojik mekanizmaları açıklayan, kaynak eleştirisi teorisine ek bir katkı olarak kabul edilebilir.
Kütüphane ve bilgi bilimi (LIS)
okullarında, kaynak eleştirisi, bilgi okuryazarlığı alanının bir parçası olarak öğretilir.
İlgililik, belge türleri, kalite göstergeleri ve nitelikleri gibi konular kaynak eleştirisi ile ilgilidir. genellikle en etkili dergiyi, yazarları, ülkeleri ve kurumları bulmak için kullanılır.
Kütüphane ve bilgi biliminde kontrol listesi yaklaşımı sıklıkla kullanılmıştır.
Kongre Kütüphanesi'nin bir "Birincil Kaynaklarla Öğretim" (TPS) programı vardır.
Etik
Kaynak eleştirisi aynı zamanda etik davranış ve kültürle, bilgi kaynaklarının saldırıdan korunması da dahil olmak üzere özgür bir basın ve açık bir toplumla da ilgilidir (bkz., Whistleblower ).
Belirli alanlarda
Fotoğraflar
Savaşlar sırasında ve siyasi amaçlarla fotoğraflar manipüle edilebilir. İyi bilinen bir örnek, Joseph Stalin'in 5 Mayıs 1920' tarihli bir fotoğrafı manipüle etmesidir. (bkz. Kral, 1997). Yakın tarihli bir örnek, Healy (2008) tarafından Kuzey Kore lideri Kim Jong Il hakkında bildirilmiştir.
İnternet kaynakları
İnternet kaynaklarının (Wikipedia gibi) değerlendirilmesine büyük ilgi, kütüphane ve bilgi bilimi ile diğer alanlardaki bilimsel literatüre yansır. İnternet kaynaklarını inceleyen literatür örnekleri arasında Chesney (2006), Fritch & Cromwell (2001), Leth & Thurén (2000) ve Wilkinson, Bennett ve Oliver (1997) yer alır.
Arkeoloji ve tarih
Tarihsel yöntem terimi ilk kez on altıncı yüzyılda Jean Bodin'in kaynak eleştirisi üzerine yazdığı Methodus ad facilem historiarium cognitionem (1566) adlı incelemesinde tanıtıldı. Bodin'in incelemesi, kaynaklardan aktarılan bilgilerin güvenilirliğini birbirine karşı ve çıkar ilişkileri açısından da değerlendirerek geçmişe dair güvenilir bilgi elde etmenin yollarını oluşturmayı amaçlıyordu. (Lorenz, 2001, s. 6870).
Yukarıda yazıldığı gibi, tarihteki modern kaynak eleştirisi, oldukça farklı şekillerde de olsa, Atlantik Okyanusu'nun her iki yakasındaki tarihsel yöntemleri etkileyen Alman tarihçi Leopold von Ranke (1795 – 1886) ile yakından ilişkilidir.
19. yüzyılın en iyi bilinen kural kitaplarından ikisi Bernheim (1889) ve Langlois & Seignobos'tur (1898). Bu kitaplar yedi adımlık bir prosedür sağladı (burada Howell & Prevenier'den alıntılanmıştır, 2001, s. 70–71):
- Kaynakların tümü bir olay hakkında hemfikirse, tarihçiler olayı kanıtlanmış kabul edebilirler.
- Ancak çoğunluk hükmetmez; Çoğu kaynak olayları tek bir şekilde anlatsa bile, eleştirel metin analizi testini geçmediği sürece bu sürüm geçerli olmayacaktır.
- Bazı kısımlarında dış makamlara atıfta bulunularak hesabı teyit edilebilen kaynağa, aynı şekilde metnin tamamını doğrulamak imkansızsa, tamamına güvenilebilir.
- İki kaynak belirli bir noktada fikir ayrılığına düştüğünde, tarihçi en fazla "yetkiye" sahip kaynağı, yani uzman veya görgü tanığı tarafından oluşturulan kaynağı tercih edecektir.
- Görgü tanıkları, genel olarak, özellikle sıradan bir gözlemcinin olup bitenleri doğru bir şekilde aktarabileceği durumlarda ve daha spesifik olarak, çoğu çağdaş tarafından bilinen gerçeklerle uğraşırken tercih edilmelidir.
- Bağımsız olarak oluşturulmuş iki kaynak bir konuda hemfikirse, her birinin güvenilirliği ölçülebilir şekilde artar.
- İki kaynak aynı fikirde olmadığında (ve başka bir değerlendirme yolu olmadığında), tarihçiler sağduyuya en uygun görünen kaynağı alır.
Gudmundsson (2007, s. 38) şöyle yazdı: "Kaynak eleştirisi sonraki derslere tamamen hakim olmamalı, örneğin tarih felsefesi zarar görmemeli". Bu alıntı, kaynak eleştirisi ile tarih felsefesi arasında bir ayrım yapar. İncelenen alanla ilgili kaynakların seçimi, yorumlanması ve kullanım şekli önemli sonuçlar doğurabilir. Örneğin, feminist akademisyenler, kadınlar tarafından yapılmış kaynakları seçebilir ve kaynakları feminist bir bakış açısıyla yorumlayabilir. Özellikle "eğilim analizi" ve epistemoloji kaynak eleştirisinin bir parçası olarak düşünülmelidir.
Arkeolojide radyokarbon tarihleme, bilgi kaynaklarının çağını belirlemek için önemli bir tekniktir. Bu tür yöntemler, 1880'lerin sonlarında tarihin kendisini hem bilimsel bir disiplin hem de "bilimsel" ilkelere dayalı bir meslek olarak kurdu. Tarihteki ampirist hareket, hem bir araştırma yöntemi olarak "kaynak eleştirisini" hem de birçok ülkede önemli mektuplar ve resmi belgeler (örneğin faks veya transkripsiyon gibi) gibi "kaynak materyallerin" geçerli baskılarını yapmak için büyük ölçekli yayıncılık çabalarını beraberinde getirdi.
Tarih yazımı ve tarihsel yöntem, örneğin yazarlık, yazarın güvenilirliği ve metnin özgünlüğü veya bozulması açısından kullanılan kaynakların güvenilirliğinin incelenmesini içerir.
İncil çalışmaları
İncil eleştirisinde kullanılan terim olarak kaynak eleştirisi, son metnin yazarı ve/veya redaktörü tarafından kullanılan kaynakları belirleme girişimi anlamına gelir. " Edebiyat eleştirisi " terimi zaman zaman eşanlamlı olarak kullanılır.
İncil kaynak eleştirisi, 18. yüzyılda, klasik antik dönem metinlerini (özellikle Homeros'un İlyada'sını ) araştırmak için halihazırda geliştirilmiş yöntemleri Yaratılış Kitabı'nın kaynaklarına uyarlayan Jean Astruc'un çalışmasıyla ortaya çıktı. Amacı, eski İsrail'in dini tarihi kadar İncil metninin tarihini de yeniden inşa etmekti.
İlgili olarak, redaktörün (editörün) kaynakları nasıl ve neden bir araya getirdiğini belirlemeye çalışan redaksiyon eleştirisi de vardır. Ayrıca, tespit edilen yazılı kaynakların ardındaki sözlü tarih öncesini yeniden inşa etmeye çalışan biçim eleştirisi ve gelenek tarihi de ilişkilidir.
Gazetecilik
Gazeteciler genellikle güçlü bir zaman baskısı altında çalışırlar ve haber büroları, röportaj yapılabilecek kişiler, gazeteler, dergiler vb. gibi yalnızca sınırlı sayıda bilgi kaynağına erişebilirler. Bu nedenle gazetecilerin ciddi kaynak eleştirisi yapma imkanları, örneğin tarihçilerin imkanlarına kıyasla sınırlıdır.
Yasal çalışmalar
Yasal kaynaklar parlamento, hükûmet, mahkemeler ve hukuk araştırmacıları tarafından oluşturulur. Yazılı veya gayri resmi olabilir ve yerleşik uygulamalara dayalı olabilirler. Kaynakların kalitesine ilişkin görüşler hukuk felsefeleri arasında farklılık gösterir: Hukuki pozitivizm, kanun metninin ayrı ayrı ele alınması gerektiği görüşüdür; hukuki gerçekçilik, yorumculuk (hukuk), eleştirel hukuk çalışmaları ve feminist hukuk eleştirisi, kanunu daha geniş bir kültürel temelde yorumlar.
notlar
Kaynakça
- ^ Hjørland, Birger (2012). Methods for evaluating information sources: An annotated catalogue. Journal of Information Science 38(3), 258–268. DOI:10.1177/0165551512439178
- ^ Balin, A. & Grafstein, A. (2010). The critical assessment of research: Traditional and new methods of evaluation. Oxford: Chandos Publishing.
- ^ . 10 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2012.
- ^ "About the Program: Teaching with Primary Sources – Teacher Resources – Library of Congress". www.loc.gov. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2023.
- ^ "Was the Dear Leader Photoshopped In?". The New York Times. 7 Kasım 2008. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mart 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=()
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kaynak elestirisi veya bilgi degerlendirmesi bir belge kisi konusma parmak izi fotograf gozlem veya bilgi edinmek icin kullanilan herhangi bir sey den olusan degerlendirme surecidir Bir amacla ilgili bilgi kaynagi az cok gecerli guvenilir veya ilgili olabilir Genel olarak kaynak elestirisi bilgi kaynaklarinin degerlendirildigi bu kaynagin gosterdigi bilgi ne kadar guvenilir bilgidir sorusuna cevap veren disiplinler arasi calismadir AnlamTerim Almanca Quellenkritik kelimesinden turetilmistir ve Alman tarihci Leopold von Ranke 1795 1886 ile yakindan iliskilidir Tarihci Wolfgang Hardtwig sunlari yazdi Ranke nin calismasi Geschichte der romanischen und germanischen Volker von 1494 1514 buyuk bir basariydi Ranke Zur Kritik neuerer Geschichtsschreiber Son Tarihcilerin Elestirel Yontemleri Uzerine adli ayri bir ciltte kaynaklarinin ornek bir elestirel analizini yaptigi icin tarihyazimi acisindan onem tasiyordu Bu calismasinda 18 yuzyilin sonlarinda ozellikle klasik filolojide kullanilan metin elestirisi yontemini bilimsel tarih yaziminin standart yontemine yukseltti Hardtwig 2001 s 12739 21 yuzyilda kaynak elestirisi diger alanlarin yani sira kutuphane ve bilgi biliminde buyuyen bir alandir Bu baglamda kaynak elestirisi ornegin tarih veya Incil arastirmalarindan daha genis bir perspektiften incelenir PrensiplerAsagidaki ilkeler tarihciler Olden Jorgensen 1998 ve Thuren 1997 tarafindan yazilan kaynak elestirisi uzerine iki Iskandinav ders kitabinda yer alir Insan kaynaklari kalintilar ornegin bir parmak izi veya anlatilar ornegin bir ifade veya bir mektup olabilir Kalintilar anlatilardan daha guvenilir kaynaklardir Belirli bir kaynak sahte veya bozuk olabilir kaynagin ozgunlugunun guclu belirtileri guvenilirligini artirir Bir kaynak betimledigini iddia ettigi olaya ne kadar yakinsa gercekte ne oldugunun dogru bir betimlemesini yapacagina o kadar cok guvenilebilir Birincil kaynak ikincil kaynaktan daha guvenilirdir ve bu da ucuncul kaynaktan daha guvenilirdir vb Birkac bagimsiz kaynak ayni mesaji iceriyorsa mesajin guvenilirligi buyuk olcude artar Bir kaynagin egilimi bir tur onyargi motivasyonudur Egilimler en aza indirilmeli veya karsit motivasyonlarla desteklenmelidir Tanik veya kaynagin onyargi yaratmakta dogrudan bir cikari olmadigi gosterilebilirse mesajin guvenilirligi artar Diger iki ilke sunlardir Kaynak elestirisi konu bilgisinin yerine gecemez Her kaynak size konunuz hakkinda daha fazla sey ogrettigi icin olasi herhangi bir kaynagin yarar ve degerini giderek artan bir kesinlikle degerlendirebilirsiniz Baska bir deyisle konu hakkinda ne kadar cok sey bilirseniz neleri ogrenmeniz gerektigini o kesinlikte belirleyebilirsiniz Bazerman 1995 s 304 Belirli bir kaynagin guvenilirligi kendisine sorulan sorulara da baglidir Deneysel vaka calismasi cogu insanin bilissel otorite ve medya guvenilirligi sorularini degerlendirmeyi genel anlamda zor buldugunu gosterdi Dolayisiyla bu degerlendirmeler durumsal olarak hassas olma egilimindedir Gazeteler televizyon ve internet yonlendirici bilgi kaynaklari olarak siklikla kullanildi ancak guvenilirlikleri eldeki asil konuya bagli olarak degisti Savolainen 2007 American Library Association ve Engeldinger e 1988 gore asagidaki sorular genellikle herhangi bir kaynak hakkinda sorulmasi gereken sorulardir Kaynak nasil bulundu Ne tur bir kaynak Yazar kimdir ve yazarin ele alinan konuyla ilgili nitelikleri nelerdir Bilgi ne zaman yayinlandi Hangi ulkede yayinlandi Yayincinin itibari nedir Kaynak belirli bir kulturel veya politik onyargi gosteriyor mu Edebi kaynaklar icin tamamlayici kriterler sunlardir Kaynak bir bibliyografya iceriyor mu Materyal bir grup meslektas tarafindan gozden gecirildi veya duzenlendi mi Makale kitap benzer makale kitaplarla nasil karsilastirilir Genellik seviyeleriKaynak elestirisinin bazi ilkeleri evrenseldir Doga bilimleri ve beseri bilimlerdeki kaynak elestirisi arasindaki benzerlik veya farkliliklar konusunda bir fikir birligi yoktur Mantiksal pozitivizm tum bilgi alanlarinin ayni ilkelere dayandigini iddia etti Mantiksal pozitivizm pozitivizmin bilimlerin yorumbilimin ise beseri bilimlerin temeli oldugunu ileri surer Bu ornegin Jurgen Habermas in pozisyonuydu Bununla birlikte doga bilimcilerin eski bilimsel makaleler gibi akademik sahtekarliga yol acabilen insan urunlerini kullanmalari da olasidir Katkida bulunan alanlarEpistemoloji Epistemolojik teoriler bilginin nasil elde edildigi ve bilgi kaynaklarinin nasil degerlendirilecegine dair en genel teorilerdir Ampirizm kaynaklari dayandiklari gozlemleri veya duyumlari dikkate alarak degerlendirir Tecrubeye dayanmayan kaynaklar gecerli gorulmez Rasyonalizm gozlemlere dayali kaynaklara dusuk oncelik verir Gozlemlerin anlamli olabilmesi icin acik fikir veya kavramlarla aciklanmasi gerekir Bilgi kaynaklarinin rasyonalist bakis acisiyla degerlendirilmesinde odak noktasi olan mantiksal yapi ve iyi tanimlanmisliktir Tarihselcilik bilgi kaynaklarini sosyokulturel baglamlarini yansitmalari ve teorik gelisimleri temelinde degerlendirir Pragmatizm kaynaklari belirli sonuclara ulasmak icin degerlerine ve kullanisliligina gore degerlendirir Pragmatizm tarafsiz oldugu iddia edilen bilgi kaynaklarina supheyle yaklasir Bilgi veya bilgi kaynaklarinin degerlendirilmesi bilginin yapilandirilmasindan daha kesin olamaz Eger biri yanilabilirlik ilkesini kabul ederse o zaman kaynak elestirisinin bilgi iddialarini asla 100 dogrulayamayacagini da kabul etmelidir Bir sonraki bolumde tartisildigi gibi kaynak elestirisi bilimsel yontemlerle yakindan baglantilidir Kaynaklarda yanlis argumanlarin varligi kaynaklari degerlendirmek icin baska bir tur felsefi kriterdir Yanilgilar Walton 1998 tarafindan sunulmustur Safsatalar arasinda ad hominem yanilgisi bir kisinin savini curutmek icin kisiligine saldirinin kullanilmasi ve saman adam yanilgisi bir tartismacinin digerinin konumunu oldugundan daha az inandirici gostermek icin yanlis beyan etmesi vardir Arastirma metodolojisi Arastirma yontemleri bilimsel bilgi uretmek icin kullanilan yontemlerdir Bilgi uretmek icin gecerli olan yontemler ayni zamanda bilgiyi degerlendirmek icin de gecerlidir Bilim calismalari Hakem degerlendirmesi kitap incelemeleri gibi kalite degerlendirme surecleri ve bilimsel arastirmalarin degerlendirilmesinde kullanilan normatif kriter calismalaridir Baska bir alan bilimsel suiistimali incelemektir Harris 1979 psikolojide unlu Kucuk Albert deneyi nin yazarin Watson kendisi genel ders kitabi yazarlari davranis terapistleri ve onde gelen bir ogrenme teorisyeninden baslayarak psikoloji tarihi boyunca carpitilisina dair bir vaka calismasi sunar Harris bu carpitmalarin olasi nedenleri ve psikoloji tarihindeki mit yaratmanin bir ornegi olarak Albert calismasini analiz ediyor Metin elestirisi Metin elestirisi veya metin filolojisi yalnizca metinlerin incelenmesine degil ayni zamanda onlarin bilimsel standart veya tarihsel guvenilir guvenilir metin basimlari veya elestirel basimlar gibi surumlerini duzenlemek ve uretmek icin kullanilan filolojinin bir parcasidir Burada okuyucunun yayinlanan surumlerdeki degisiklikleri karsilastirma ve yargilamasina olanak taninir Baska bir deyisle belirli bir eserin cogu baskisinin yayincilar tarafindan saglanan gurultu ve hatalarla dolu oldugu varsayilir bu nedenle bilimsel baskilar uretmek onemlidir Metin filolojisinin sagladigi calisma beseri bilimlerde kaynak elestirisinin onemli bir parcasidir Psikoloji Gorgu tanigi ifadesinin incelenmesi mahkemelerde tanikligi degerlendirmek icin kullanilan onemli bir calisma alanidir Gorgu tanigi yanilabilirliginin temelleri kotu gorus kosullari kisa sureli maruz kalma ve stres gibi faktorleri icerir Beklentiler onyargilar ve kisisel kliseler gibi daha incelikli faktorler araya girerek hatali raporlar olusturabilir Loftus 1996 tum bu faktorleri tartisir ve ayrica sasirtici sekilde yanilabilecegini gosterir Bir dizi dahice deney bir gorgu taniginin hafizasinin olaydan sonra kokten degistirilebilecegini ortaya koyuyor Sorgulama sirasinda yeni anilar ekilebilir ve eskileri bilincsizce degistirilebilirdi Anderson 1978 ve Anderson amp Pichert 1977 bakis acisindaki degisikligin insanlarin baska bir bakis acisiyla hatirlanamayan bilgileri hatirlama yetenegini gosteren zarif bir deney bildirdiler Psikanalizde savunma mekanizmasi insan bilgi kaynaklarinin guvenilirligini bozan psikolojik mekanizmalari aciklayan kaynak elestirisi teorisine ek bir katki olarak kabul edilebilir Kutuphane ve bilgi bilimi LIS okullarinda kaynak elestirisi bilgi okuryazarligi alaninin bir parcasi olarak ogretilir Ilgililik belge turleri kalite gostergeleri ve nitelikleri gibi konular kaynak elestirisi ile ilgilidir genellikle en etkili dergiyi yazarlari ulkeleri ve kurumlari bulmak icin kullanilir Kutuphane ve bilgi biliminde kontrol listesi yaklasimi siklikla kullanilmistir Kongre Kutuphanesi nin bir Birincil Kaynaklarla Ogretim TPS programi vardir Etik Kaynak elestirisi ayni zamanda etik davranis ve kulturle bilgi kaynaklarinin saldiridan korunmasi da dahil olmak uzere ozgur bir basin ve acik bir toplumla da ilgilidir bkz Whistleblower Belirli alanlardaFotograflar Savaslar sirasinda ve siyasi amaclarla fotograflar manipule edilebilir Iyi bilinen bir ornek Joseph Stalin in 5 Mayis 1920 tarihli bir fotografi manipule etmesidir bkz Kral 1997 Yakin tarihli bir ornek Healy 2008 tarafindan Kuzey Kore lideri Kim Jong Il hakkinda bildirilmistir Internet kaynaklari Internet kaynaklarinin Wikipedia gibi degerlendirilmesine buyuk ilgi kutuphane ve bilgi bilimi ile diger alanlardaki bilimsel literature yansir Internet kaynaklarini inceleyen literatur ornekleri arasinda Chesney 2006 Fritch amp Cromwell 2001 Leth amp Thuren 2000 ve Wilkinson Bennett ve Oliver 1997 yer alir Arkeoloji ve tarih Tarihsel yontem terimi ilk kez on altinci yuzyilda Jean Bodin in kaynak elestirisi uzerine yazdigi Methodus ad facilem historiarium cognitionem 1566 adli incelemesinde tanitildi Bodin in incelemesi kaynaklardan aktarilan bilgilerin guvenilirligini birbirine karsi ve cikar iliskileri acisindan da degerlendirerek gecmise dair guvenilir bilgi elde etmenin yollarini olusturmayi amacliyordu Lorenz 2001 s 6870 Yukarida yazildigi gibi tarihteki modern kaynak elestirisi oldukca farkli sekillerde de olsa Atlantik Okyanusu nun her iki yakasindaki tarihsel yontemleri etkileyen Alman tarihci Leopold von Ranke 1795 1886 ile yakindan iliskilidir 19 yuzyilin en iyi bilinen kural kitaplarindan ikisi Bernheim 1889 ve Langlois amp Seignobos tur 1898 Bu kitaplar yedi adimlik bir prosedur sagladi burada Howell amp Prevenier den alintilanmistir 2001 s 70 71 Kaynaklarin tumu bir olay hakkinda hemfikirse tarihciler olayi kanitlanmis kabul edebilirler Ancak cogunluk hukmetmez Cogu kaynak olaylari tek bir sekilde anlatsa bile elestirel metin analizi testini gecmedigi surece bu surum gecerli olmayacaktir Bazi kisimlarinda dis makamlara atifta bulunularak hesabi teyit edilebilen kaynaga ayni sekilde metnin tamamini dogrulamak imkansizsa tamamina guvenilebilir Iki kaynak belirli bir noktada fikir ayriligina dustugunde tarihci en fazla yetkiye sahip kaynagi yani uzman veya gorgu tanigi tarafindan olusturulan kaynagi tercih edecektir Gorgu taniklari genel olarak ozellikle siradan bir gozlemcinin olup bitenleri dogru bir sekilde aktarabilecegi durumlarda ve daha spesifik olarak cogu cagdas tarafindan bilinen gerceklerle ugrasirken tercih edilmelidir Bagimsiz olarak olusturulmus iki kaynak bir konuda hemfikirse her birinin guvenilirligi olculebilir sekilde artar Iki kaynak ayni fikirde olmadiginda ve baska bir degerlendirme yolu olmadiginda tarihciler sagduyuya en uygun gorunen kaynagi alir Gudmundsson 2007 s 38 soyle yazdi Kaynak elestirisi sonraki derslere tamamen hakim olmamali ornegin tarih felsefesi zarar gormemeli Bu alinti kaynak elestirisi ile tarih felsefesi arasinda bir ayrim yapar Incelenen alanla ilgili kaynaklarin secimi yorumlanmasi ve kullanim sekli onemli sonuclar dogurabilir Ornegin feminist akademisyenler kadinlar tarafindan yapilmis kaynaklari secebilir ve kaynaklari feminist bir bakis acisiyla yorumlayabilir Ozellikle egilim analizi ve epistemoloji kaynak elestirisinin bir parcasi olarak dusunulmelidir Arkeolojide radyokarbon tarihleme bilgi kaynaklarinin cagini belirlemek icin onemli bir tekniktir Bu tur yontemler 1880 lerin sonlarinda tarihin kendisini hem bilimsel bir disiplin hem de bilimsel ilkelere dayali bir meslek olarak kurdu Tarihteki ampirist hareket hem bir arastirma yontemi olarak kaynak elestirisini hem de bircok ulkede onemli mektuplar ve resmi belgeler ornegin faks veya transkripsiyon gibi gibi kaynak materyallerin gecerli baskilarini yapmak icin buyuk olcekli yayincilik cabalarini beraberinde getirdi Tarih yazimi ve tarihsel yontem ornegin yazarlik yazarin guvenilirligi ve metnin ozgunlugu veya bozulmasi acisindan kullanilan kaynaklarin guvenilirliginin incelenmesini icerir Incil calismalari Incil elestirisinde kullanilan terim olarak kaynak elestirisi son metnin yazari ve veya redaktoru tarafindan kullanilan kaynaklari belirleme girisimi anlamina gelir Edebiyat elestirisi terimi zaman zaman esanlamli olarak kullanilir Incil kaynak elestirisi 18 yuzyilda klasik antik donem metinlerini ozellikle Homeros un Ilyada sini arastirmak icin halihazirda gelistirilmis yontemleri Yaratilis Kitabi nin kaynaklarina uyarlayan Jean Astruc un calismasiyla ortaya cikti Amaci eski Israil in dini tarihi kadar Incil metninin tarihini de yeniden insa etmekti Ilgili olarak redaktorun editorun kaynaklari nasil ve neden bir araya getirdigini belirlemeye calisan redaksiyon elestirisi de vardir Ayrica tespit edilen yazili kaynaklarin ardindaki sozlu tarih oncesini yeniden insa etmeye calisan bicim elestirisi ve gelenek tarihi de iliskilidir Gazetecilik Gazeteciler genellikle guclu bir zaman baskisi altinda calisirlar ve haber burolari roportaj yapilabilecek kisiler gazeteler dergiler vb gibi yalnizca sinirli sayida bilgi kaynagina erisebilirler Bu nedenle gazetecilerin ciddi kaynak elestirisi yapma imkanlari ornegin tarihcilerin imkanlarina kiyasla sinirlidir Yasal calismalar Yasal kaynaklar parlamento hukumet mahkemeler ve hukuk arastirmacilari tarafindan olusturulur Yazili veya gayri resmi olabilir ve yerlesik uygulamalara dayali olabilirler Kaynaklarin kalitesine iliskin gorusler hukuk felsefeleri arasinda farklilik gosterir Hukuki pozitivizm kanun metninin ayri ayri ele alinmasi gerektigi gorusudur hukuki gercekcilik yorumculuk hukuk elestirel hukuk calismalari ve feminist hukuk elestirisi kanunu daha genis bir kulturel temelde yorumlar notlarKaynakca Hjorland Birger 2012 Methods for evaluating information sources An annotated catalogue Journal of Information Science 38 3 258 268 DOI 10 1177 0165551512439178 Balin A amp Grafstein A 2010 The critical assessment of research Traditional and new methods of evaluation Oxford Chandos Publishing 10 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Ekim 2012 About the Program Teaching with Primary Sources Teacher Resources Library of Congress www loc gov 28 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2023 Was the Dear Leader Photoshopped In The New York Times 7 Kasim 2008 20 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mart 2023 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim