Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kençekler, Kaşgarlı Mahmud'un çeşitli Türk toplulukları hakkında bilgiler verirken değindiği boylardandır. Kençekler ve Kençekçe ile ilgili bilgiler Divânü Lugâti’t-Türk ile sınırlıdır.
Kaşgarlı’nın Kençekçe olarak adını söylediği kendük (كندك), togrıl ( تغرل), yudhuğ (يذغ), kenpe (كنبا), körke (كركا), çaha (جاها), çulıman (جليمان), çawlı (جاڤلى), çowlı (جوڤلى), çeşkel (جشكال), şenbuy (شنبوى), kewli (كاڤلى) ve dünüşge (دنشكا) kelimeleridir.
Kençekler hakkında Kaşgarlı Mahmud, Divânü Lugâti’t-Türk’de şu bilgileri de verir:
| “ | En açık ve doğru dil - ancak bir dil bilip - Farslarla karışmayan ve yabancı ülkelere gidip gelmeyen kimselerin dilidir. İki dil bilen şehirlilerle düşüp kalkan kimselerin dilleri bozuktur. İki dil bilenler "سغداق Soğdak", "كنجاك Kençek", "ارغو Argu" boylarıdır. Gezginci olarak yabancılarla karışanlar "شْتَن Xotan" ve "تبت Tübüt" halkı ile "طَنغُت Tenğüt"lerin bir kısmıdır. | „ |
Kaşgar’ın Kençekçe konuşan köyleri vardır. Şehrin içindeki halk Hakanlı Türkçesiyle konuşurlar. Xotanlılarla Kençekliler kelimenin önünde bulunan ألِفleri (ه h) ye çevirirler. Türk dilinde bulunmayan bir harfi kattıkları için biz onları Türk saymıyoruz. Türkler "baba"ya "اتا ata", Xotanlılarla Kençekliler "هَتَ hata", Türkler "ana"ya "اَنا ana", onlar "هَنَ hana" derler.
Aslî olan he harfine gelince, o öz Türk dilinde bulunmaz. Yalnız "er ahladı" sözü vardır; ‘adamcağız göğsünü geçirdi, ah dedi, ahladı.’ demektir. Bu söz, göğüsten bir sesin çıkmasını anlatır. Baykuş için "ühi" denirse de öz Türkler buna "ügi" derler. Xotan ve Kençek dillerinde he bulunursa da bunlar asıl Türk ilinden olmayıp Türk ülkesine göç etmiş kimselerdir.
Kökenbilimsel araştırmalar
İbrahim Kafesoğlu, Kaşgar, Balasagun, Talas, Fergana arasında yaşayan , Yabaku, Çomul, Oğrak, Çaruk, , Kençek gibi toplulukların hep “Doğu Türk” kolları olduğunu ve Göktürklerle bağlantılı bulunduklarını ifade etmektedir
Zeki Velidi Togan ise, eski Başkurt söylentilerinde Başkurtların atalarının eskiden Buhara taraflarında yaşadıklarını ve kavmî isimlerinin de "Kence" olduğunu belirterek bu rivayetin kenara atılamayacağını, zira Aral Gölü etrafında "Kence" ve "Kencek" isminde kabilelerin yaşadığını, Başkurtlar arasında da "Kencek" şeklinde aile isimleri görüldüğünü belirtir. Bu söylentilere dayanarak Togan, Başkurtlar’ın Orta Asya’dan ve Aral Gölü bölgesinden gelmiş olabileceklerini, ayrıca Kaşgarlı’nın bugünkü Talas civarında "Kençek Señir" isminde bir yerden söz ettiğini söyler. Buradan hareketle Kençeklerin Kanglı ve da akraba kavim, Halaç ve Karluklarla birlikte ise Eftalit birliğine dahil olduklarını ifade eder.
Kençekçe kelimelerin anlamı
- kendük: küp gibi topraktan yapılan büyükçe bir kap, küp.
- togrıl: et ve baharatla doldurulan bağırsak, bumbar dolması.
- yudhuğ: çocuklara sövülen bir kelime.
- kenpe: bir ot adı.
- körke: ağaçtan yapılmış tabak.
- çaha: çakmak.
- çulıman: su birikintisi.
- çawlı: ateş yakılan meyve kabukları.(Çalı)
- çowlı: tutmaç süzgeci.
- çeşkel: çanak, çömlek.
- şenbuy: başka bir davetten sonra geceleyin gidilen içki ziyafeti.
- kewli: ırmak ağzı.
- dünüşge: “sülüklü pancar” denen sebze.
- büşinçek: üzüm salkımı.
- banzı: bağ bozulduktan sonra asmaların üzerindeki üzüm kalıntıları, neferneme.
- lüçnüt: imece.
- rapçat: angarya, beyin halkın gölüklerini alıp üzerine parasız olarak yük yükletmesi gibi.
- buldunı: içerisine yaş ya da kuru üzüm konan hoşmerim.
- sin: sen.
- hana: anne,Ana
- hata: baba,Ata
Notlar
- ^ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/54619
- ^ Soğdak (سغداق): “Balasağuna gelip yerleşmiş olan bir ulustur”.
- ^ Kençek (كنجاك): "türklerden bir bölük".
- ^ Argu (ارغو): Bir Türk boyu.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 29.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 30.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 32.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt III, sayfa 119.
- ^ İbrahim Kafesoğlu, (1996). Türk Millî Kültürü. 14. baskı. İstanbul: Boğaziçi Yay. sayfa 147.
- ^ Zeki Velidi Togan (2003), Başkurtların Tarihi. Ankara: Türksoy Yay. sayfa 4-5.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kencekler Kasgarli Mahmud un cesitli Turk topluluklari hakkinda bilgiler verirken degindigi boylardandir Kencekler ve Kencekce ile ilgili bilgiler Divanu Lugati t Turk ile sinirlidir Kasgarli nin Kencekce olarak adini soyledigi kenduk كندك togril تغرل yudhug يذغ kenpe كنبا korke كركا caha جاها culiman جليمان cawli جاڤلى cowli جوڤلى ceskel جشكال senbuy شنبوى kewli كاڤلى ve dunusge دنشكا kelimeleridir Kencekler hakkinda Kasgarli Mahmud Divanu Lugati t Turk de su bilgileri de verir En acik ve dogru dil ancak bir dil bilip Farslarla karismayan ve yabanci ulkelere gidip gelmeyen kimselerin dilidir Iki dil bilen sehirlilerle dusup kalkan kimselerin dilleri bozuktur Iki dil bilenler سغداق Sogdak كنجاك Kencek ارغو Argu boylaridir Gezginci olarak yabancilarla karisanlar ش ت ن Xotan ve تبت Tubut halki ile ط نغ ت Tengut lerin bir kismidir Kasgar in Kencekce konusan koyleri vardir Sehrin icindeki halk Hakanli Turkcesiyle konusurlar Xotanlilarla Kencekliler kelimenin onunde bulunan أل فleri ه h ye cevirirler Turk dilinde bulunmayan bir harfi kattiklari icin biz onlari Turk saymiyoruz Turkler baba ya اتا ata Xotanlilarla Kencekliler ه ت hata Turkler ana ya ا نا ana onlar ه ن hana derler Asli olan he harfine gelince o oz Turk dilinde bulunmaz Yalniz er ahladi sozu vardir adamcagiz gogsunu gecirdi ah dedi ahladi demektir Bu soz gogusten bir sesin cikmasini anlatir Baykus icin uhi denirse de oz Turkler buna ugi derler Xotan ve Kencek dillerinde he bulunursa da bunlar asil Turk ilinden olmayip Turk ulkesine goc etmis kimselerdir Kokenbilimsel arastirmalarIbrahim Kafesoglu Kasgar Balasagun Talas Fergana arasinda yasayan Yabaku Comul Ograk Caruk Kencek gibi topluluklarin hep Dogu Turk kollari oldugunu ve Gokturklerle baglantili bulunduklarini ifade etmektedir Zeki Velidi Togan ise eski Baskurt soylentilerinde Baskurtlarin atalarinin eskiden Buhara taraflarinda yasadiklarini ve kavmi isimlerinin de Kence oldugunu belirterek bu rivayetin kenara atilamayacagini zira Aral Golu etrafinda Kence ve Kencek isminde kabilelerin yasadigini Baskurtlar arasinda da Kencek seklinde aile isimleri goruldugunu belirtir Bu soylentilere dayanarak Togan Baskurtlar in Orta Asya dan ve Aral Golu bolgesinden gelmis olabileceklerini ayrica Kasgarli nin bugunku Talas civarinda Kencek Senir isminde bir yerden soz ettigini soyler Buradan hareketle Kenceklerin Kangli ve da akraba kavim Halac ve Karluklarla birlikte ise Eftalit birligine dahil olduklarini ifade eder Kencekce kelimelerin anlami kenduk kup gibi topraktan yapilan buyukce bir kap kup togril et ve baharatla doldurulan bagirsak bumbar dolmasi yudhug cocuklara sovulen bir kelime kenpe bir ot adi korke agactan yapilmis tabak caha cakmak culiman su birikintisi cawli ates yakilan meyve kabuklari Cali cowli tutmac suzgeci ceskel canak comlek senbuy baska bir davetten sonra geceleyin gidilen icki ziyafeti kewli irmak agzi dunusge suluklu pancar denen sebze busincek uzum salkimi banzi bag bozulduktan sonra asmalarin uzerindeki uzum kalintilari neferneme lucnut imece rapcat angarya beyin halkin goluklerini alip uzerine parasiz olarak yuk yukletmesi gibi bulduni icerisine yas ya da kuru uzum konan hosmerim sin sen hana anne Ana hata baba AtaNotlar https dergipark org tr tr download article file 54619 Sogdak سغداق Balasaguna gelip yerlesmis olan bir ulustur Kencek كنجاك turklerden bir boluk Argu ارغو Bir Turk boyu Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 29 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 30 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 32 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt III sayfa 119 Ibrahim Kafesoglu 1996 Turk Milli Kulturu 14 baski Istanbul Bogazici Yay sayfa 147 Zeki Velidi Togan 2003 Baskurtlarin Tarihi Ankara Turksoy Yay sayfa 4 5