Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kilittaşı türler, doğal çevrelerine sayılarına nazaran daha önemli etkide bulunan türler. Böyle bir organizma bulunduğu ekosistemde, bir kemerin kilit taşının görevine benzer bir rol oynar. Kilit taşı kemer içindeki diğer taşlardan daha az basınç altında olsa bile, o olmadan kemer çöker. Benzer şekilde bir ekosistemin içinden kilittaşı tür çekilirse, bu tür biyokütle ya da verimlilik içinde küçük bir yer tutsa dahi ekosistemde çok dramatik değişiklikler oluşabilir.
Tanım üzerine notlar
Burada verilen tanım henüz tam olarak kabul görmemiş ve oldukça niteliksel bir tanımdır. Önemli bir nokta türün yaygınlığının ve etkisinin nasıl ölçüleceğinin ve hangi sınırlamanın yapılacağının henüz belirli olmamasıdır. Bu anlamda yaygınlık biyokütle ya da verimlilik olarak ölçülebilir. Etkiyi tanımlayabilmek ise daha da zordur. Kilittaşı avcıların, ekosistemin bütünü içinde oldukça nadir görünseler dahi bulundukları fonksiyonel ekolojik grupların içindeki biyokütle üstündeki üstünlükleri ile tanımlanabilecekleri önerilmiştir.
Bu terim çoğu zaman yanlışlıkla temel türler yerine kullanılmaktadır. Kilittaşı türler yalnızca ortadan yok olmalarının ekosistemi etkileyeceği türler olarak görülmemelidir çünkü tanım gereği herhangi bir yaygın türün ekosistemden çıkarılması o ekosistemi önemli derecede değiştirecektir. Doğa koruma yanlılarına kilittaşı tür kavramını çekici kılan görece oldukça küçük bir fiziksel ize sahip olsalar bile ekosistemin sağlığı üzerinde büyük bir etkileri olmasıdır.
Örnekler
Tam tanımı üzerinde belli bir görüş birliği olmamasından ötürü kilittaşı tür kavramı ancak belirli örnekleri listeleyerek anlatılabilir.
Klâsik bir kilittaşı tür, bir otçul türün baskın bitki türünü yok etmesini engelleyen türdür. Av sayısı az olduğu için kilittaşı avcı sayısı daha da düşük olabilir ama yine de etkilidir. Eğer bu avcılar olmasaydı otçul avın sayısı giderek çok artacak ve baskın bitki türünü yok ederek ekosistemin çehresini oldukça önemli derecede değiştirebilecekti. Kesin senaryo her örnek için değişiklik gösterse de zincirleme tepki sonucu çok yaygın olmayan bir türün ekosistemin çalışması üzerinde olduğundan büyük bir etkisi olacağı anafikri değişmeden kalır.
Avcılar
Bazı denizyıldızları, başka doğal düşmanları bulunmayan denizkestaneleri, midyeler ve diğer deniz kabukluları ile beslenerek bu işlevi yerine getirirler. Eğer denizyıldızı popülasyonu ekosistemden çıkarılırsa midye popülasyonu kontrolsüz olarak artar ve diğer birçok türü uzaklaştırır, denizkestanesi popülasyonu da mercan kayalıklarını yok eder.
Benzer şekilde kelp ormanında deniz samurları denizkestanelerini kontrol altında tutar. Kelp kökleri basitçe çapa gibidir, kara bitkilerinin besin toplayan büyük ve geniş köklerine benzemez. Dolayısıyla denizkestaneleri kelplerin yalnızca köklerini yani biyokütlelerinin çok az bir kısmını yiyerek kelpleri ekosistemden tamamen çıkarabilir.
Evcil kediler de insan yerleşim alanlarının da dahil olduğu birçok ortamda kilittaşı tür rolünü üstlenmiştir. Yabani kediler de içine sokuldukları birçok yerde yerel popülasyonları azaltmıştır.
Bu yaratıkların süper avcı olmasına gerek yoktur. Denizyıldızları köpekbalıklarına, vatozlara ve deniz anemonlarına av olur. Kediler ve susamurları yırtıcı kuşlara av olur.
Mühendisler
Kuzey Amerika'da, boz ayı avcı olarak değil ama ekosistem mühendisi olarak kilittaşı bir türdür. Okyanus ekosisteminden orman ekosistemine besin transferi yaparlar. Bu transferin ilk aşaması bazen binlerce kilometre olmak üzere akıntıya karşı ırmaklarda yüzen somon ile gerçekleşir. Daha sonra somonu yakalayan ayı, balığı kuru toprağa çıkarır ve çevreye besin yönünden zengin dışkı ve yarı yenmiş balıkları yayar.
Bir başka ekosistem mühendisi kunduzdur. Bulunduğu alanı bir akarsudan gölcüğe ya da bataklığa çevirir.
Dış bağlantılar
Notlar
- ^ . 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2007.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kilittasi turler dogal cevrelerine sayilarina nazaran daha onemli etkide bulunan turler Boyle bir organizma bulundugu ekosistemde bir kemerin kilit tasinin gorevine benzer bir rol oynar Kilit tasi kemer icindeki diger taslardan daha az basinc altinda olsa bile o olmadan kemer coker Benzer sekilde bir ekosistemin icinden kilittasi tur cekilirse bu tur biyokutle ya da verimlilik icinde kucuk bir yer tutsa dahi ekosistemde cok dramatik degisiklikler olusabilir Su samurlari Tanim uzerine notlarDenizyildizi Burada verilen tanim henuz tam olarak kabul gormemis ve oldukca niteliksel bir tanimdir Onemli bir nokta turun yayginliginin ve etkisinin nasil olculeceginin ve hangi sinirlamanin yapilacaginin henuz belirli olmamasidir Bu anlamda yayginlik biyokutle ya da verimlilik olarak olculebilir Etkiyi tanimlayabilmek ise daha da zordur Kilittasi avcilarin ekosistemin butunu icinde oldukca nadir gorunseler dahi bulunduklari fonksiyonel ekolojik gruplarin icindeki biyokutle ustundeki ustunlukleri ile tanimlanabilecekleri onerilmistir Bu terim cogu zaman yanlislikla temel turler yerine kullanilmaktadir Kilittasi turler yalnizca ortadan yok olmalarinin ekosistemi etkileyecegi turler olarak gorulmemelidir cunku tanim geregi herhangi bir yaygin turun ekosistemden cikarilmasi o ekosistemi onemli derecede degistirecektir Doga koruma yanlilarina kilittasi tur kavramini cekici kilan gorece oldukca kucuk bir fiziksel ize sahip olsalar bile ekosistemin sagligi uzerinde buyuk bir etkileri olmasidir Su yosunu ormaniDenizkestanesiKisin bir boz ayiKunduz seti golu OrneklerTam tanimi uzerinde belli bir gorus birligi olmamasindan oturu kilittasi tur kavrami ancak belirli ornekleri listeleyerek anlatilabilir Klasik bir kilittasi tur bir otcul turun baskin bitki turunu yok etmesini engelleyen turdur Av sayisi az oldugu icin kilittasi avci sayisi daha da dusuk olabilir ama yine de etkilidir Eger bu avcilar olmasaydi otcul avin sayisi giderek cok artacak ve baskin bitki turunu yok ederek ekosistemin cehresini oldukca onemli derecede degistirebilecekti Kesin senaryo her ornek icin degisiklik gosterse de zincirleme tepki sonucu cok yaygin olmayan bir turun ekosistemin calismasi uzerinde oldugundan buyuk bir etkisi olacagi anafikri degismeden kalir Avcilar Bazi denizyildizlari baska dogal dusmanlari bulunmayan denizkestaneleri midyeler ve diger deniz kabuklulari ile beslenerek bu islevi yerine getirirler Eger denizyildizi populasyonu ekosistemden cikarilirsa midye populasyonu kontrolsuz olarak artar ve diger bircok turu uzaklastirir denizkestanesi populasyonu da mercan kayaliklarini yok eder Benzer sekilde kelp ormaninda deniz samurlari denizkestanelerini kontrol altinda tutar Kelp kokleri basitce capa gibidir kara bitkilerinin besin toplayan buyuk ve genis koklerine benzemez Dolayisiyla denizkestaneleri kelplerin yalnizca koklerini yani biyokutlelerinin cok az bir kismini yiyerek kelpleri ekosistemden tamamen cikarabilir Evcil kediler de insan yerlesim alanlarinin da dahil oldugu bircok ortamda kilittasi tur rolunu ustlenmistir Yabani kediler de icine sokulduklari bircok yerde yerel populasyonlari azaltmistir Bu yaratiklarin super avci olmasina gerek yoktur Denizyildizlari kopekbaliklarina vatozlara ve deniz anemonlarina av olur Kediler ve susamurlari yirtici kuslara av olur Muhendisler Kuzey Amerika da boz ayi avci olarak degil ama ekosistem muhendisi olarak kilittasi bir turdur Okyanus ekosisteminden orman ekosistemine besin transferi yaparlar Bu transferin ilk asamasi bazen binlerce kilometre olmak uzere akintiya karsi irmaklarda yuzen somon ile gerceklesir Daha sonra somonu yakalayan ayi baligi kuru topraga cikarir ve cevreye besin yonunden zengin diski ve yari yenmis baliklari yayar Bir baska ekosistem muhendisi kunduzdur Bulundugu alani bir akarsudan golcuge ya da batakliga cevirir Dis baglantilarNotlar 28 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Subat 2007