Klasik Nahuatl dili (Aztek dili olarak da anılmakta, Nahuatl dilinde Nāhuatlahtōlli), 16. yüzyılda İspanyolların Aztek İmparatorluğunu ele geçirdiği sırada Meksika Vadisinde ve orta Meksika'da geçer dil olarak konuşulan Nahuatl dilinin bir türevidir. Sonraki yüzyıllarda, yerini büyük ölçüde İspanyolcaya bırakmıştır ve bugün kullanılan çağdaş Nahua dillerinden bazılarına evrilmiştir (öteki çağdaş lehçeler, Nahuatl dilinin 16. yüzyıldaki diğer türevlerinden gelmektedir). Soyu tükenmiş bir dil olarak sınıflandırılmasına karşın, Klasik Nahuatl dili, Latin alfabesinde Nahua halkları ve İspanyolları tarafından kopyalanan çok sayıda yazılı kaynakla yaşamını sürdürebilmiştir.
Klasik Nahuatl dili | |
---|---|
Nāhuatlahtōlli | |
Telaffuz | naːwat͡ɬaʔˈtoːɬːi |
Ana dili olanlar | Meksika |
Bölge | Aztek İmparatorluğu |
Dönem | 15. yüzyılda çağdaş lehçelere ayrılmıştır. |
Dil ailesi | Uto-Aztek dilleri
|
Dil kodları | |
ISO 639-3 | nci |
Sınıflandırma
Klasik Nahuatl dili, Uto-Aztek dil ailesindeki Nahua dillerinden biridir. Merkezi bir lehçe olarak sınıflandırılmaktadır ve en çok sömürge zamanlarında ve çağdaş zamanlarda Meksika vadisinde konuşulan Nahuatl dilinin çağdaş lehçeleri ile yakından ilgilidir. 16. ve 17. yüzyılda yazılı kaynaklarının belgelediği Klasik Nahuatl dilinin, özellikle saygın bir sosyolekti temsil etmesi olasıdır. Yani, bu belgelerde kaydedilen Nahuatl dilinin bu türevi yüksek olasılıkla Aztek soylularının (pīpiltin) konuşmasını temsil ederken, sıradanlar (mācēhualtin) biraz farklı bir türev konuşuyordu.
Sesbilim
Sesli harfler
Ön | Arka | |
---|---|---|
Kapalı | i, iː | o, oː |
Orta | e, eː | |
Açık | a, aː |
Sessiz harfler
Dudaksıl | Dişsil | Öndamaksıl | Artdamaksıl | Gırtlaksıl | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
merkezi | yanal | düz | yuvarlak | ||||
Genizsil | m | n | |||||
Süreksiz | p | t | k | kʷ | ʔ | ||
Sürtünmeli | s | ɬ | ʃ | ||||
Patlayıcı-sızıcı | ts | tɬ | tʃ | ||||
Sürekli | l | j | w |
Vurgu
Vurgu, genellikle sondan bir önceki heceye gelir. Bunun tek istisnası seslenme durumudur.[] Erkekler tarafından kullanıldığında vurguyu son heceye getiren bir -e eki vardır. Örnek: Cuāuhtliquetzqui (bir ad, "Kartal Savaşçı" anlamında) iken seslenme durumunda vurgu Cuāuhtliquetzqué "Ey Cuauhtliquetzqui!" sözcüğündeki gibi olur. Kadınlar seslenme durumunu kullandığında vurgu herhangi bir son ek gelmeden son heceye kaydırılır. Örnek: "Oquichtli", "insan" anlamına gelir; "Oquichtlí" ise "Ey adam!" anlamındadır.
Fonotaktik
Oldukça karmaşık olan Nahuatl dili heceleri ünsüz-ünlü-ünsüz biçimindedir; yani her hecenin başında ve sonunda en fazla bir ünsüz olabilir. Buna karşıt olarak örneğin İngilizce, hecenin başına üçe değin ünsüzün ve hecelerin sonuna da 4'e değin ünsüzün gelmesine olanak verir (örneğin strengths) (ngths). Ünsüz öbeklere yalnızca sözcük içinde olanak tanınır, Nahuatl dili bu kısıtlama ile başa çıkmak için hem ünlü türemesini (genellikle /i/) hem de ünsüz düşmesini kullanır.
Bu amaçla diğer bütün patlayıcı-sızıcı (yarı kapantılı) ünsüzler gibi tl'ye tek bir sesmiş gibi davranılır ve hiçbir ünsüz hem hecenin başına hem de hecenin bitimine gelemez.
Dilbilgisi
Yazı sistemi
İspanyolların akımları sırasında Aztek yazısında çoğunlukla birkaç ideogramla desteklenen piktogramları kullanılmaktaydı. Gerektiğinde hece eşdeğerlikleri de kullanılabilmekteydi; Diego Durán, tlacuilos'un bu sistemi kullanarak Latincede nasıl dua edilebileceğini kaydetmiştir, ancak bunun kullanımı zor idi. Yazı sistemi; soy kütüğü, astronomik bilgi ve haraç listeleri gibi kayıtları tutmak için yeterliydi, ancak Eski Dünyanın yazı sistemleri veya Maya uygarlığının yazısı bakımından konuşulan dile ilişkin söz dağarcığını tam olarak temsil edememekteydi.
İspanyol yetkililerce Aztek el yazmalarının binlercesinin yakılması nedeniyle yıkıcı bir kayıpla bir miktar azalma yaşanan Aztek düz yazı ve şiirlerinin büyük çoğunluğunun daha sonra kayda geçirildiği Latin alfabesi, İspanyollar tarafından tanıtılıp Nahuatl dilinin kullanımına girmiştir.
Vikipedi'nin Nahuatl dili sürümünde Nahuatl dili, uzatma işareti veya uzun sesli harflerle dört harf içeren bir Latin alfabesiyle yazılır: ā, ē, ī, ō. B veya k gibi diğer birçok yabancı harf yalnızca Francitlān (Fransa) gibi yabancı adlarda kullanılır.
Orada kullanılan yazım aşağıda özetlenmiştir:
Notlar:
- Yıldız imi (*) ile işaretli harflerin yabancı adlar dışında büyük harf biçimi yoktur.
- İspanyolcadaki gibi /k/ yerine ⟨c⟩ kullanılır, ancak ⟨i⟩ veya ⟨e⟩ harflerinden önce ⟨c⟩ yerine ⟨qu⟩ kullanılır. Aynı şekilde /s/ harfi yerine ⟨z⟩ yazılır, ancak ⟨i⟩ veya ⟨e⟩ harflerinden önce ⟨z⟩ yerine ⟨c⟩ yazılır. Bununla birlikte /ts/ yerine her zaman ⟨tz⟩ kullanılır.
- Klasik Nahuatl dilindeki /s/ harfi, olasılıkla zamanın İspanyolcasındaki normal s harfinden büyük ölçüde farklıydı: /s̺/, yani bir ötümsüz artdamaksıllaşmış dil ucu-dişyuvasıl ıslıklı sızıcı idi (hala çağdaş kuzey Yarımada İspanyolcası standartlarındadır). Günümüz İspanyolcasının normal z harfine daha çok benziyordu: /s̻/, yani bir ötümsüz dil palası dişyuvasıl ıslıklı sızıcı idi, Türkçedeki s harfi gibi. Bu durum ⟨s⟩ yerine neden ⟨z⟩ ile ⟨c⟩ harflerinin kullanıldığını açıklayabilir.
- ⟨x⟩ harfi, /ʃ/ harfidir, yani Türkçedeki ş gibi söylenir.
- /kʷ/ ve /w/ harflerini temsil eden sırasıyla ⟨cu⟩ ile ⟨hu⟩, hecenin sonunda sırasıyla ⟨uc⟩ ile ⟨uh⟩'a çevrilir.
- ⟨u⟩ harfi yalnızca ikili harflerde (digraflarda) kullanılır, Nahuatl dilinde /u/ yoktur.
- ⟨h⟩ harfi, bir gırtlaksıl süreksizi simgelemektedir, uh-oh örneğindeki gibi boğazın daraltılmasının sonucunda oluşan bir tür duraktır.
Edebiyat
Nahuatl edebiyatı, görece büyük bir şiir birikimi de içinde olmak üzere yaygındır (olasılıkla Amerika'nın bütün Yerli dillerinin en yaygınıdır) (ayrıca bkz. ). yazınsal Nahuatl dilinin mükemmel bir erken örneğidir.
İspanyolca ile birlikte iki dilli sözlük olan Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana ilk kez 1611 yılında yayınlandı ve Dünya Dijital Kütüphanesine göre "Nahuatl dilindeki en önemli ve en sık yeniden basılan İspanyolca eseridir".
Klasik Nahuatl dili, Meksika'nın Kukulcan, Tlateotocani ve Comando de Exterminio gibi indijenizmoyu destekleyen black metal grupları tarafından kullanılmaktadır.
Ayrıca bakınız
- Aztek el yazmaları
- Mezoamerikalı diller bölgesi
Notlar
- ^ "Ethnologue summary for Classical Nahuatl". 18 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2006.
- ^ "Manual Vocabulary of the Spanish and Mexican Languages: In Which are Contained the Words, Questions, and Answers Commonly and Usually Found in the Treatment and Communication Between Spaniards and Indians". World Digital Library. 24 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.
Kaynakça
- Arenas, Pedro de: Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana. [1611] Reprint: México 1982
- Carochi, Horacio: Arte de la lengua mexicana: con la declaración de los adverbios della. [1645] Reprint: Porrúa México 1983
- Curl, John: Ancient American Poets. Tempe AZ: Bilingual Press, 2005.21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Garibay, Angel Maria : Llave de Náhuatl. México 19??
- Garibay, Angel María, Historia de la literatura náhuatl. México 1953
- Garibay, Angel María, Poesía náhuatl. vol 1-3 México 1964
- Humboldt, Wilhelm von (1767-1835): Mexicanische Grammatik. Paderborn/München 1994
- Karttunen, Frances, An analytical dictionary of Nahuatl. Norman 1992
- Karttunen, Frances, Nahuatl in the Middle Years: Language Contact Phenomena in Texts of the Colonial Period. Los Angeles 1976
- Launey, Michel : Introduction à la langue et à la littérature aztèques. Paris 1980
- Launey, Michel : Introducción a la lengua y a la literatura Náhuatl. UNAM, México 1992
- León-Portilla, Ascensión H. de : Tepuztlahcuilolli, Impresos en Nahuatl: Historia y Bibliografia. Vol. 1-2. México 1988
- León-Portilla, Miguel : Literaturas Indígenas de México. Madrid 1992
- Lockhart, James (ed): We people here. Nahuatl Accounts of the conquest of Mexico. Los Angeles 1993
- Molina, Fray Alonso de: Vocabulario en Lengua Castellana y Mexicana y Mexicana y Castellana . [1555] Reprint: México 1992
- Olmos, Fray Andrés de: Arte de la lengua mexicana concluído en el convento de San Andrés de Ueytlalpan, en la provincia de Totonacapan que es en la Nueva España. [1547] Reprint: México 1993
- Rincón, Antonio del : Arte mexicana compuesta por el padre Antonio del Rincón. [1595] Reprint: México 1885
- Sahagún, Fray Bernardino de (1499-1590): Florentine Codex. General History of the Things of New Spain (Historia General de las Cosas de la Nueva España). Eds Charles Dibble/Arthr Anderson, vol I-XII Santa Fe 1950-71
- Siméon, Rémi: Dictionnaire de la Langue Nahuatl ou Mexicaine. [Paris 1885] Reprint: Graz 1963
- Siméon, Rémi: Diccionario dße la Lengua Nahuatl o Mexicana. [Paris 1885] Reprint: México 2001
- Sullivan, Thelma D. : Compendium of Nahuatl Grammar. Salt Lake City 1988
- The Nahua Newsletter: edited by the Center for Latin American and Caribbean Studies of the Indiana University (Chief Editor Alan Sandstrom)
- Estudios de Cultura Nahuatl: special interest-yearbook of the Instituto de Investigaciones Historicas (IIH) of the Universidad Autonoma de México (UNAM), Ed.: Miguel Leon Portilla
Dış bağlantılar
- Vikisözlük'te Türkçe karşılıklarıyla birlikte Klasik Nahuatl dili sözcükler.
- "Vocabulario manual de las lenguas castellana, y mexicana. : En que se contienen las palabras, preguntas, y respuestas mas co[m]munes, y ordinarias que se suelen offrecer en el trato, y communicacion entre Españoles, é Indios". World Digital Library. 24 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Klasik Nahuatl dili Aztek dili olarak da anilmakta Nahuatl dilinde Nahuatlahtōlli 16 yuzyilda Ispanyollarin Aztek Imparatorlugunu ele gecirdigi sirada Meksika Vadisinde ve orta Meksika da gecer dil olarak konusulan Nahuatl dilinin bir turevidir Sonraki yuzyillarda yerini buyuk olcude Ispanyolcaya birakmistir ve bugun kullanilan cagdas Nahua dillerinden bazilarina evrilmistir oteki cagdas lehceler Nahuatl dilinin 16 yuzyildaki diger turevlerinden gelmektedir Soyu tukenmis bir dil olarak siniflandirilmasina karsin Klasik Nahuatl dili Latin alfabesinde Nahua halklari ve Ispanyollari tarafindan kopyalanan cok sayida yazili kaynakla yasamini surdurebilmistir Klasik Nahuatl diliNahuatlahtōlliTelaffuznaːwat ɬaʔˈtoːɬːiAna dili olanlarMeksikaBolgeAztek ImparatorluguDonem15 yuzyilda cagdas lehcelere ayrilmistir Dil ailesiUto Aztek dilleri Nahua dilleri Nahuatl dil grubu Merkezi Nahuatl dilleri Cekirdek Nahuatl dili Klasik Nahuatl diliDil kodlariISO 639 3nciSiniflandirmaKlasik Nahuatl dili Uto Aztek dil ailesindeki Nahua dillerinden biridir Merkezi bir lehce olarak siniflandirilmaktadir ve en cok somurge zamanlarinda ve cagdas zamanlarda Meksika vadisinde konusulan Nahuatl dilinin cagdas lehceleri ile yakindan ilgilidir 16 ve 17 yuzyilda yazili kaynaklarinin belgeledigi Klasik Nahuatl dilinin ozellikle saygin bir sosyolekti temsil etmesi olasidir Yani bu belgelerde kaydedilen Nahuatl dilinin bu turevi yuksek olasilikla Aztek soylularinin pipiltin konusmasini temsil ederken siradanlar macehualtin biraz farkli bir turev konusuyordu SesbilimSesli harfler On ArkaKapali i iː o oːOrta e eːAcik a aːSessiz harfler Dudaksil Dissil Ondamaksil Artdamaksil Girtlaksilmerkezi yanal duz yuvarlakGenizsil m nSureksiz p t k kʷ ʔSurtunmeli s ɬ ʃPatlayici sizici ts tɬ tʃSurekli l j wVurgu Vurgu genellikle sondan bir onceki heceye gelir Bunun tek istisnasi seslenme durumudur kaynak belirtilmeli Erkekler tarafindan kullanildiginda vurguyu son heceye getiren bir e eki vardir Ornek Cuauhtliquetzqui bir ad Kartal Savasci anlaminda iken seslenme durumunda vurgu Cuauhtliquetzque Ey Cuauhtliquetzqui sozcugundeki gibi olur Kadinlar seslenme durumunu kullandiginda vurgu herhangi bir son ek gelmeden son heceye kaydirilir Ornek Oquichtli insan anlamina gelir Oquichtli ise Ey adam anlamindadir Fonotaktik Oldukca karmasik olan Nahuatl dili heceleri unsuz unlu unsuz bicimindedir yani her hecenin basinda ve sonunda en fazla bir unsuz olabilir Buna karsit olarak ornegin Ingilizce hecenin basina uce degin unsuzun ve hecelerin sonuna da 4 e degin unsuzun gelmesine olanak verir ornegin strengths ngths Unsuz obeklere yalnizca sozcuk icinde olanak taninir Nahuatl dili bu kisitlama ile basa cikmak icin hem unlu turemesini genellikle i hem de unsuz dusmesini kullanir Bu amacla diger butun patlayici sizici yari kapantili unsuzler gibi tl ye tek bir sesmis gibi davranilir ve hicbir unsuz hem hecenin basina hem de hecenin bitimine gelemez DilbilgisiYazi sistemiIspanyollarin akimlari sirasinda Aztek yazisinda cogunlukla birkac ideogramla desteklenen piktogramlari kullanilmaktaydi Gerektiginde hece esdegerlikleri de kullanilabilmekteydi Diego Duran tlacuilos un bu sistemi kullanarak Latincede nasil dua edilebilecegini kaydetmistir ancak bunun kullanimi zor idi Yazi sistemi soy kutugu astronomik bilgi ve harac listeleri gibi kayitlari tutmak icin yeterliydi ancak Eski Dunyanin yazi sistemleri veya Maya uygarliginin yazisi bakimindan konusulan dile iliskin soz dagarcigini tam olarak temsil edememekteydi Ispanyol yetkililerce Aztek el yazmalarinin binlercesinin yakilmasi nedeniyle yikici bir kayipla bir miktar azalma yasanan Aztek duz yazi ve siirlerinin buyuk cogunlugunun daha sonra kayda gecirildigi Latin alfabesi Ispanyollar tarafindan tanitilip Nahuatl dilinin kullanimina girmistir Vikipedi nin Nahuatl dili surumunde Nahuatl dili uzatma isareti veya uzun sesli harflerle dort harf iceren bir Latin alfabesiyle yazilir a e i ō B veya k gibi diger bircok yabanci harf yalnizca Francitlan Fransa gibi yabanci adlarda kullanilir Orada kullanilan yazim asagida ozetlenmistir ac ch cu e hu i l m n o p qu t tl tz x y z a e i ō ll h Notlar Yildiz imi ile isaretli harflerin yabanci adlar disinda buyuk harf bicimi yoktur Ispanyolcadaki gibi k yerine c kullanilir ancak i veya e harflerinden once c yerine qu kullanilir Ayni sekilde s harfi yerine z yazilir ancak i veya e harflerinden once z yerine c yazilir Bununla birlikte ts yerine her zaman tz kullanilir Klasik Nahuatl dilindeki s harfi olasilikla zamanin Ispanyolcasindaki normal s harfinden buyuk olcude farkliydi s yani bir otumsuz artdamaksillasmis dil ucu disyuvasil islikli sizici idi hala cagdas kuzey Yarimada Ispanyolcasi standartlarindadir Gunumuz Ispanyolcasinin normal z harfine daha cok benziyordu s yani bir otumsuz dil palasi disyuvasil islikli sizici idi Turkcedeki s harfi gibi Bu durum s yerine neden z ile c harflerinin kullanildigini aciklayabilir x harfi ʃ harfidir yani Turkcedeki s gibi soylenir kʷ ve w harflerini temsil eden sirasiyla cu ile hu hecenin sonunda sirasiyla uc ile uh a cevrilir u harfi yalnizca ikili harflerde digraflarda kullanilir Nahuatl dilinde u yoktur h harfi bir girtlaksil sureksizi simgelemektedir uh oh ornegindeki gibi bogazin daraltilmasinin sonucunda olusan bir tur duraktir EdebiyatNahuatl edebiyati gorece buyuk bir siir birikimi de icinde olmak uzere yaygindir olasilikla Amerika nin butun Yerli dillerinin en yayginidir ayrica bkz yazinsal Nahuatl dilinin mukemmel bir erken ornegidir Ispanyolca ile birlikte iki dilli sozluk olan Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana ilk kez 1611 yilinda yayinlandi ve Dunya Dijital Kutuphanesine gore Nahuatl dilindeki en onemli ve en sik yeniden basilan Ispanyolca eseridir Klasik Nahuatl dili Meksika nin Kukulcan Tlateotocani ve Comando de Exterminio gibi indijenizmoyu destekleyen black metal gruplari tarafindan kullanilmaktadir Ayrica bakinizAztek el yazmalari Mezoamerikali diller bolgesiNotlar Ethnologue summary for Classical Nahuatl 18 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2006 Manual Vocabulary of the Spanish and Mexican Languages In Which are Contained the Words Questions and Answers Commonly and Usually Found in the Treatment and Communication Between Spaniards and Indians World Digital Library 24 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2013 KaynakcaArenas Pedro de Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana 1611 Reprint Mexico 1982 Carochi Horacio Arte de la lengua mexicana con la declaracion de los adverbios della 1645 Reprint Porrua Mexico 1983 Curl John Ancient American Poets Tempe AZ Bilingual Press 2005 21 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Garibay Angel Maria Llave de Nahuatl Mexico 19 Garibay Angel Maria Historia de la literatura nahuatl Mexico 1953 Garibay Angel Maria Poesia nahuatl vol 1 3 Mexico 1964 Humboldt Wilhelm von 1767 1835 Mexicanische Grammatik Paderborn Munchen 1994 Karttunen Frances An analytical dictionary of Nahuatl Norman 1992 Karttunen Frances Nahuatl in the Middle Years Language Contact Phenomena in Texts of the Colonial Period Los Angeles 1976 Launey Michel Introduction a la langue et a la litterature azteques Paris 1980 Launey Michel Introduccion a la lengua y a la literatura Nahuatl UNAM Mexico 1992 Leon Portilla Ascension H de Tepuztlahcuilolli Impresos en Nahuatl Historia y Bibliografia Vol 1 2 Mexico 1988 Leon Portilla Miguel Literaturas Indigenas de Mexico Madrid 1992 Lockhart James ed We people here Nahuatl Accounts of the conquest of Mexico Los Angeles 1993 Molina Fray Alonso de Vocabulario en Lengua Castellana y Mexicana y Mexicana y Castellana 1555 Reprint Mexico 1992 Olmos Fray Andres de Arte de la lengua mexicana concluido en el convento de San Andres de Ueytlalpan en la provincia de Totonacapan que es en la Nueva Espana 1547 Reprint Mexico 1993 Rincon Antonio del Arte mexicana compuesta por el padre Antonio del Rincon 1595 Reprint Mexico 1885 Sahagun Fray Bernardino de 1499 1590 Florentine Codex General History of the Things of New Spain Historia General de las Cosas de la Nueva Espana Eds Charles Dibble Arthr Anderson vol I XII Santa Fe 1950 71 Simeon Remi Dictionnaire de la Langue Nahuatl ou Mexicaine Paris 1885 Reprint Graz 1963 Simeon Remi Diccionario dsse la Lengua Nahuatl o Mexicana Paris 1885 Reprint Mexico 2001 Sullivan Thelma D Compendium of Nahuatl Grammar Salt Lake City 1988 The Nahua Newsletter edited by the Center for Latin American and Caribbean Studies of the Indiana University Chief Editor Alan Sandstrom Estudios de Cultura Nahuatl special interest yearbook of the Instituto de Investigaciones Historicas IIH of the Universidad Autonoma de Mexico UNAM Ed Miguel Leon PortillaDis baglantilarVikisozluk te Turkce karsiliklariyla birlikte Klasik Nahuatl dili sozcukler Vocabulario manual de las lenguas castellana y mexicana En que se contienen las palabras preguntas y respuestas mas co m munes y ordinarias que se suelen offrecer en el trato y communicacion entre Espanoles e Indios World Digital Library 24 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2013