Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Haziran 2021) () |
Köpeksi maymunlar veya uzun kuyruklu maymungiller (Cercopithecidae), Eski Dünya maymunları grubundan bir maymun familyasıdır. Kuyruklu Eski Dünya maymunlarının (Cercopithecoidea) tek yaşayan familyası ve 135 türü ile en kalabalık maymun familyasıdır. Üyeleri Afrika ve Asya'da yaşamaktadır. En tanınmış cinsleri , babun, şebek, mandril, ve uzun burunlu maymunlardır.
| Köpeksi maymunlar | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Mandril (Mandrillus sphinx) | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Alt familyalar | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Özellikleri
Köpeksi maymunlar gayet büyük ve ağır yapılı maymunlardır. Boyları 32 – 110 cm arası değişir ve eğer kuyruk mevcutsa 103 cm kadar uzun olabilir. Kuyruk tutunmak için kullanılamaz, sadece dengeyi sağlar. Ancak berberi şebeği gibi kuyruksuz türler de vardır. En hafifleri ancak 1 kiloya kadar varan ve en ağırları 50 kiloya varan mandril'dir. Çoğu türlerde seksüel dimorfizme raslanır; bazı türlerde erkekler dişilerden büyüktür ve hatta dişinin iki katı ağırlığına ulaşır. gibi bazılarında erkekler dişilerden daha renkli olur.
Renkleri çoğunlukla gri, kahverengi ve siyah tonlarındadır. Eller, ayak tabanları ve yüzleri çıplaktır ve kollar bacaklardan kısa olur. Kafatası yuvarlakımsı ve ağız çoğu türlerde, köpeklerdeki gibi uzundur. İsimleri de buradan kaynaklanmakta. Burun delikleri gayet bitişiktir ve bundan dolayı Eski Dünya maymunlarına Dar burunlu maymunlar da denir. Bütün türlerde 32 diş mevcuttur.
Yayılım ve habitat
Köpekimsi maymunlar neredeyse tüm Afrika'da (Madagaskar hariç) ve Asya'nın neredeyse yarısında yaygındır. Asya'da Arap yarımadasından Güney- ve Güneydoğu Asya'ya ve Japonyaya kadar raslanırlar. Avrupa'da sadece Cebelitarık'ta yaşayan berberi şebeği vardır.
Çoğu türler ormanda yaşar, ama savan'da ve dağlık bölgelerde yaşayanlarda vardır. ve hatta şehirlerde yaşamaya ayak uydurmuştur.
Yaşam şekli
Köpeksi maymunların yaşam şekli yaşadıkları habitata göre farklı olabilir. Sadece ağaçta yaşayan türlerin yanında, bazen yere inen türler, hem ağaç hem yerde yaşayan türler veya gibi sadece yerde yaşayan türler de var.
Köpekimsi maymunlar neredeyse sadece gündüz faaldir. Uyumak için ağaca tırmanır (yerde yaşayanları da) veya ulaşılması zor kayalıklara ve mağarala saklanırlar.
Sosyal davranış
Köpeksi maymunların çoğu bir grup içinde yaşar ve iyi gelişmiş sosyal davranış sergiler. İki ayrı grup şekli olur; birisinde tek bir erkek birçok dişilerden harem oluşturur, diğerinde ise birçok erkek, dişi ve yavrular bir arada yaşar. Büyük gruplar yiyecek arayışı için daha küçük gruplara bölünür ve uyumak için tekrar bir araya gelir. Aralarında farklı sesler, pozlar ve surat işaretleri ile iletişimi kurarlar.
Beslenme
Familyanın iki alt familyasında beslenme farklıdır:
- Cercopithecinae alt familyasına ait türler, meyve ağırlıklı hepçildir. Çekirdek, fındık, yaprak, çiçek, kök, böcek ve diğer küçük hayvanlar ile de beslenirler. Esnek yanaklarını kese olarak kullanır, yiyecekleri ağzında toplar ve sakin bir anda onları çiğnerler.
- Colobinae alt familyasının türleri neredeyse sırf otoburdur ve en çok yaprak ile beslenir. Ayrıca çiçek, meyve ve diğer bitki bölümleri ile beslenirler. Böcek ve diğer küçük hayvanları çok nadir yerler. Beslendikleri sindirilmesi zor olan yapraklardan dolayı gevişgetirenler'de olduğu gibi çok odalı bir miğdeye sahibler. Diğer alt familyada var olan yanak keseleri bu alt familyada yoktur.
Üreme
Çoğu türlerde belli bir çiftleşme zamanı yoktur. Harem oluşturan türlerde grubun tek erkeği tüm dişiler ile çiftleşir ve başka bir erkeğin dişilerine yaklaşmasına izin vermez. Çok erkekli gruplarda bütün erkekler her dişi ile çiftleşebilir, ama genel olarak sırf hiyerarşi seviyesi yüksek olan erkekler çiftleşmeyi başarır.
Gebelik 6 - 7 ay kadar sürer ve sonunda çoğunlukla tek bir yavru doğar. Yeni doğan yavruların rengi çoğu türlerde yetişkinlerden farklıdır ve ancak aylar sonra değişir. Yavru hayatının ikinci yılında sütü burakır ve 3 - 8 yıl içinde ergenleşir. Tutsak bireyler 50 yaşına kadar varabilir.
İnsanlar ve köpeksi maymunlar
Birkaç köpeksi maymun türü insanlara uyum sağlamış ve şehirlere yayılmıştır. Bunlardan en çok tanılanları özellikle Hindistan'da resus maymunu ile hanuman languru'dur. Hinduizm inancının da bu gelişimi desteklemiş olması mümkündür.
Ancak birçok ormanda yaşayan diğer türlerin de nesli tehlikeye girmiştir. Ormanların daraltılması ve etleri yüzünden avlanılmaları sayılarını günden güne azaltmaktadır. Özellikle Afrika'da maymunların bazı organlarının yenilmesi geleneksel ilaç veya güç veren sihir olarak görüldüğü için yoğun avlanılmakta ve neredeyse yok olmak üzereler.
Ayrıca ilaç ve kozmetik üretimi amaçlı deneyler için de resus- ve cava maymunu türleri tercih edilir.
Sınıflandırma
Dış sistematik ve evrim tarihi
Köpeksi maymunlar kuru burunlu maymunlar alt takımının Eski Dünya maymunları grubuna aittir. Alttaki soyağacında da görüldüğü gibi kardeş taksonları insansılardır:
Maymunlar (Primates) ├─ Nemli burunlu maymunlar (Strepsirrhini) └─ Kuru burunlu maymunlar (Haplorhini) ├─ Cadı makigiller (Tarsiidae) └─ Asıl maymunlar (Anthropoidea) ├─ Yeni Dünya maymunları (Platyrrhini) └─ Eski Dünya maymunları (Catarrhini) ├─ İnsansılar (Hominoidea) └─ Kuyruklu Eski Dünya maymunları (Cercopithecoidea)
Kuyruklu Eski Dünya maymunları üst familyası günümüzde tek yaşayan temsilcileri köpeksi maymunların yanında nesli tükenen ve familyalarını kapsar.
Köpeksi maymunların diğerlerinden ayrılması ancak Miyosen devrinin sonlarına doğru başlamıştır. Önceleri başka Eski Dünya maymunları ve çeşitli insansılar yaygınken artık Asya ve Afrikanın en yaygın maymunları köpeksi maymunları olmuştur.
İç Sistematik
Familya iki alt familyaya ayrılır, Cercopithecinae ve Colobinae. İlkinin üyeleri hepçil, kese olarak kullandıkları esnek yanaklı ve normal miğdelidir. Diğerleri ise yaprak ile beslenir, çok odalı miğdeleri olur ve kese yanakları yoktur.
Köpeksi maymunlar ikişer oymağa ayrılan 2 alt familyaya, toplam 22 cinse ve 135 türe ayrılır:
- Alt familya (Cercopithecinae)
- Oymak (Cercopithecini)
- (Cercopithecus), 25 tür
- (Chlorocebus), 6 tür
- (Allenopithecus nigriviridis)
- (Miopithecus), 2 tür
- (Erythrocebus patas)
- Oymak (Papionini)
- Oymak (Cercopithecini)
- Alt familya Zayıf maymunlar (Colobinae)
- Oymak (Colobini)
- (Colobus), 5 tür
- (Piliocolobus), 9 tür
- (Procolobus verus)
- Oymak Zayıf maymunlar (Presbytini)
- Alt oymak (Presbytina)
- (Semnopithecus), 7 tür
- (Trachypithecus), 17 tür
- (Presbytis), 11 tür
- (Pygathrix), 3 tür
- (Rhinopithecus), 4 tür
- (Simias concolor)
- Uzun burunlu maymun (Nasalis larvatus)
- Alt oymak (Presbytina)
- Oymak (Colobini)
Kaynakça
- ^ Stepjen R. Frost (2017). "Evolution of Cercopithecidae". The international encyclopedia of primatology. Agustin Fuentes. Chichester, UK. ISBN . OCLC 983796338.
|bölüm=dış bağlantı () - ^ . www.mindat.org. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2021.
- ^ "Cercopithecoidea". Mindat.org.
- ^ "Cercopithecidae". Mindat.org.
Kitaplar
- Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie, Springer-Verlag 2003,
- Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999
- Wolfgang Maier: Primates, Primaten, Herrentiere. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie. Teil 2. Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg/Berlin 2004.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Köpeksi maymunlar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Animal Diversity Web'de bilgiler 11 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Haziran 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kopeksi maymunlar veya uzun kuyruklu maymungiller Cercopithecidae Eski Dunya maymunlari grubundan bir maymun familyasidir Kuyruklu Eski Dunya maymunlarinin Cercopithecoidea tek yasayan familyasi ve 135 turu ile en kalabalik maymun familyasidir Uyeleri Afrika ve Asya da yasamaktadir En taninmis cinsleri babun sebek mandril ve uzun burunlu maymunlardir Kopeksi maymunlar Yasadigi donem araligi 19 0 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNMandril Mandrillus sphinx Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PrimatesAlt takim HaplorhiniInfra takim SimiiformesUst familya Cercopithecoidea Gray 1821Familya Cercopithecidae Gray 1821Alt familyalarCercopithecinae Colobinaekardes HominoideaOzellikleriKopeksi maymunlar gayet buyuk ve agir yapili maymunlardir Boylari 32 110 cm arasi degisir ve eger kuyruk mevcutsa 103 cm kadar uzun olabilir Kuyruk tutunmak icin kullanilamaz sadece dengeyi saglar Ancak berberi sebegi gibi kuyruksuz turler de vardir En hafifleri ancak 1 kiloya kadar varan ve en agirlari 50 kiloya varan mandril dir Cogu turlerde seksuel dimorfizme raslanir bazi turlerde erkekler disilerden buyuktur ve hatta disinin iki kati agirligina ulasir gibi bazilarinda erkekler disilerden daha renkli olur Renkleri cogunlukla gri kahverengi ve siyah tonlarindadir Eller ayak tabanlari ve yuzleri ciplaktir ve kollar bacaklardan kisa olur Kafatasi yuvarlakimsi ve agiz cogu turlerde kopeklerdeki gibi uzundur Isimleri de buradan kaynaklanmakta Burun delikleri gayet bitisiktir ve bundan dolayi Eski Dunya maymunlarina Dar burunlu maymunlar da denir Butun turlerde 32 dis mevcuttur Arap babunu kopeksi uzun agzi ile dikkati ceker Yayilim ve habitatBerberi sebegi Avrupa da yasayan tek maymun turudur Kopekimsi maymunlar neredeyse tum Afrika da Madagaskar haric ve Asya nin neredeyse yarisinda yaygindir Asya da Arap yarimadasindan Guney ve Guneydogu Asya ya ve Japonyaya kadar raslanirlar Avrupa da sadece Cebelitarik ta yasayan berberi sebegi vardir Cogu turler ormanda yasar ama savan da ve daglik bolgelerde yasayanlarda vardir ve hatta sehirlerde yasamaya ayak uydurmustur Yasam seklihem agacta hem yerde yasayabilir Kopeksi maymunlarin yasam sekli yasadiklari habitata gore farkli olabilir Sadece agacta yasayan turlerin yaninda bazen yere inen turler hem agac hem yerde yasayan turler veya gibi sadece yerde yasayan turler de var Kopekimsi maymunlar neredeyse sadece gunduz faaldir Uyumak icin agaca tirmanir yerde yasayanlari da veya ulasilmasi zor kayaliklara ve magarala saklanirlar Sosyal davranis butun kopeksi maymunlar gibi suru halinde yasarlar Kopeksi maymunlarin cogu bir grup icinde yasar ve iyi gelismis sosyal davranis sergiler Iki ayri grup sekli olur birisinde tek bir erkek bircok disilerden harem olusturur digerinde ise bircok erkek disi ve yavrular bir arada yasar Buyuk gruplar yiyecek arayisi icin daha kucuk gruplara bolunur ve uyumak icin tekrar bir araya gelir Aralarinda farkli sesler pozlar ve surat isaretleri ile iletisimi kurarlar Beslenme beslenmesi neredeyse sirf yapraktan olusur Familyanin iki alt familyasinda beslenme farklidir Cercopithecinae alt familyasina ait turler meyve agirlikli hepcildir Cekirdek findik yaprak cicek kok bocek ve diger kucuk hayvanlar ile de beslenirler Esnek yanaklarini kese olarak kullanir yiyecekleri agzinda toplar ve sakin bir anda onlari cignerler Colobinae alt familyasinin turleri neredeyse sirf otoburdur ve en cok yaprak ile beslenir Ayrica cicek meyve ve diger bitki bolumleri ile beslenirler Bocek ve diger kucuk hayvanlari cok nadir yerler Beslendikleri sindirilmesi zor olan yapraklardan dolayi gevisgetirenler de oldugu gibi cok odali bir migdeye sahibler Diger alt familyada var olan yanak keseleri bu alt familyada yoktur Ureme Yavrusu ile bir Cogu turlerde belli bir ciftlesme zamani yoktur Harem olusturan turlerde grubun tek erkegi tum disiler ile ciftlesir ve baska bir erkegin disilerine yaklasmasina izin vermez Cok erkekli gruplarda butun erkekler her disi ile ciftlesebilir ama genel olarak sirf hiyerarsi seviyesi yuksek olan erkekler ciftlesmeyi basarir Gebelik 6 7 ay kadar surer ve sonunda cogunlukla tek bir yavru dogar Yeni dogan yavrularin rengi cogu turlerde yetiskinlerden farklidir ve ancak aylar sonra degisir Yavru hayatinin ikinci yilinda sutu burakir ve 3 8 yil icinde ergenlesir Tutsak bireyler 50 yasina kadar varabilir Insanlar ve kopeksi maymunlarHint sebekleri insanlara uyum saglayip sehirlerde cogalmaya baslamislardir Birkac kopeksi maymun turu insanlara uyum saglamis ve sehirlere yayilmistir Bunlardan en cok tanilanlari ozellikle Hindistan da resus maymunu ile hanuman languru dur Hinduizm inancinin da bu gelisimi desteklemis olmasi mumkundur Ancak bircok ormanda yasayan diger turlerin de nesli tehlikeye girmistir Ormanlarin daraltilmasi ve etleri yuzunden avlanilmalari sayilarini gunden gune azaltmaktadir Ozellikle Afrika da maymunlarin bazi organlarinin yenilmesi geleneksel ilac veya guc veren sihir olarak goruldugu icin yogun avlanilmakta ve neredeyse yok olmak uzereler Ayrica ilac ve kozmetik uretimi amacli deneyler icin de resus ve cava maymunu turleri tercih edilir SiniflandirmaDis sistematik ve evrim tarihi Kopeksi maymunlar kuru burunlu maymunlar alt takiminin Eski Dunya maymunlari grubuna aittir Alttaki soyagacinda da goruldugu gibi kardes taksonlari insansilardir Maymunlar Primates Nemli burunlu maymunlar Strepsirrhini Kuru burunlu maymunlar Haplorhini Cadi makigiller Tarsiidae Asil maymunlar Anthropoidea Yeni Dunya maymunlari Platyrrhini Eski Dunya maymunlari Catarrhini Insansilar Hominoidea Kuyruklu Eski Dunya maymunlari Cercopithecoidea Kuyruklu Eski Dunya maymunlari ust familyasi gunumuzde tek yasayan temsilcileri kopeksi maymunlarin yaninda nesli tukenen ve familyalarini kapsar Kopeksi maymunlarin digerlerinden ayrilmasi ancak Miyosen devrinin sonlarina dogru baslamistir Onceleri baska Eski Dunya maymunlari ve cesitli insansilar yayginken artik Asya ve Afrikanin en yaygin maymunlari kopeksi maymunlari olmustur Ic Sistematik Uzun burunlu maymunlar Familya iki alt familyaya ayrilir Cercopithecinae ve Colobinae Ilkinin uyeleri hepcil kese olarak kullandiklari esnek yanakli ve normal migdelidir Digerleri ise yaprak ile beslenir cok odali migdeleri olur ve kese yanaklari yoktur Kopeksi maymunlar ikiser oymaga ayrilan 2 alt familyaya toplam 22 cinse ve 135 ture ayrilir Alt familya Cercopithecinae Oymak Cercopithecini Cercopithecus 25 tur Chlorocebus 6 tur Allenopithecus nigriviridis Miopithecus 2 tur Erythrocebus patas Oymak Papionini Sebek Macaca 22 tur Babun Papio 5 tur Mandril Mandrillus 2 tur Theropithecus gelada Cercocebus 6 tur Lophocebus 6 tur veya Dag mangabi Rungwecebus kipunji Alt familya Zayif maymunlar Colobinae Oymak Colobini Colobus 5 tur Piliocolobus 9 tur Procolobus verus Oymak Zayif maymunlar Presbytini Alt oymak Presbytina Semnopithecus 7 tur Trachypithecus 17 tur Presbytis 11 tur Pygathrix 3 tur Rhinopithecus 4 tur Simias concolor Uzun burunlu maymun Nasalis larvatus Kaynakca Stepjen R Frost 2017 Evolution of Cercopithecidae The international encyclopedia of primatology Agustin Fuentes Chichester UK ISBN 978 1 119 17931 3 OCLC 983796338 bolum dis baglanti yardim www mindat org 27 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2021 Cercopithecoidea Mindat org Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Cercopithecidae Mindat org Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link KitaplarThomas Geissmann Vergleichende Primatologie Springer Verlag 2003 ISBN 3 540 43645 6 Ronald M Nowak Walker s Mammals of the World Johns Hopkins University Press 1999 ISBN 0 8018 5789 9 Wolfgang Maier Primates Primaten Herrentiere In Wilfried Westheide Reinhard Rieger Hrsg Spezielle Zoologie Teil 2 Wirbel oder Schadeltiere Spektrum Akademischer Verlag Heidelberg Berlin 2004 ISBN 3 8274 0307 3Dis baglantilarWikimedia Commons ta Kopeksi maymunlar ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Animal Diversity Web de bilgiler 11 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde