Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2017) () |
Maymun,Primatlar takımındaki kimi memelileri kapsayan bir terimdir. Kimi kullanımlarda terim tüm primatları kapsarken genelde Simiiformes infra takımındaki primatlar için kullanılır.
| Maymunlar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||
| |||||||||||
| İçerdiği gruplar | |||||||||||
| |||||||||||
Maymunların birçok ayrı türü vardır. Bazı maymunlar dışında, genelde uzun ve sık ağaçların olduğu yerleri seçerler. Ayrı primat familyaları meyve, yaprak, böcekler, çiçekler, küçük memeliler, sürüngenler, iki yaşamlılar, yengeçler ve hatta diğer maymunlarla beslenebilirler. Maymunlar orman, bozkır, çöl ve karlı dağlarda bile yaşayabilirler, ancak en çok Avustralya ve Yeni Gine dışında, yağmur ormanlarında bulunurlar.
Bazı maymunlar yaklaşık 15 santimetre (6 in) uzunluğunda ve ağırlığı 120 gram (4,2 oz) gram gibi çok küçük olabilecekleri gibi diğer maymunlar yaklaşık 1 metre (3 ft 3 in) uzunluğunda ve ağırlığı 35 kilogram (77 lb) gibi de çok büyük olabilirler.
Köken Bilimi
Maymun sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Arapça māymūn malum hayvan sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça ymn kökünden gelen maymūn mutlu, mesut sözcüğünden türemiş olabilir; ancak bu kesin değildir. Bu sözcük Arapça yamīn sağ el sözcüğünün mafˁūl vezninde edilgen eylem sıfatıdır.Eski Türkçede maymuna beçin, biçin ya da piçin denirdi.
Yaşam alanları
Maymunlar yaşadıkları yerlere göre iki grupta toplanır: Güney Amerika'da yaşayan Yeni Dünya maymunları ve Afrika ve Asya'dan gelen Eski Dünya Maymunları. Yeni Dünya maymunları Eski Dünya maymunlarına göre daha küçüktür. Maymunların ağaçları salıncak gibi kullanmalarına yardımcı olmak için uzun kolları ve bacakları vardır. Bazı maymunlar kuyruklarını neredeyse bir beşinci kol gibi kullanırlar. Kuyruk bir tür kavrayıcıdır. Çoğu maymun türü fakat bazı türler ise yerde yaşamaya adapte olmuşlardır.
Büyüklüklerine göre maymunlar
Bilinen en küçük maymun türü Cüce ipek maymunu; en büyük maymun türü Mandrildir. Kuyruksuz 14–16 cm boyunda ve 120 gram ağırlığındadır. Bu tür Brezilya, Kolombiya ve Ekvador yağmur ormanlarındaki ağaç tepelerinde yaşamakta Mandril ise yaklaşık 1 m kadar büyüyebilirler ve yetişkinler 35 kg'a kadar çıkabilir. Maymunlar genellikle kuyrukları yardımıyla tırmanırlar.
Sınıflandırma
Aşağıdaki kladogram, kuru burunlu primatların soy ilişkilerini gösterir - soyu tükenmiş gruplar da soyağacının içindedir.
| Haplorrhini (64) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Çeşitli maymun ailelerinin (kalın), yaşayan primatların sınıflandırılmasında (soyu tükenmeyen) nereye yerleştirileceğini aşağıdaki listede verilmiştir.
- Primatlar
- Alt takım Strepsirrhini: tarsiyer değil prosimian
- Alt takım Haplorhini: tarsiyer, maymunlar ve insansılar
- İnfra takım Tarsiiformes
- Aile Tarsiidae: tarsiyer
- İnfra takım Simiiformes: simian
- Parvorder Platyrrhini: Yeni dünya maymunları
- Aile Callitrichidae: ve tamarinler (42 tür)
- Aile Cebidae: ve Sincap maymunu (14 tür)
- Aile Aotidae: Gece maymunları (11 tür)
- Aile Pitheciidae: titis, sakis ve uakaris (41 tür)
- Aile Atelidae: tellalı, örümcek ve yünlü maymunlar (24 tür)
- Parvorder Catarrhini
- Üst familya Cercopithecoidea
- Aile Cercopithecidae: Köpeksi maymunlar (135 tür)
- Üst aile Hominoidea: insansılar
- Aile Hylobatidae: Gibongiller (küçük insansılar) (17 tür)
- Aile Hominidae: insanlar dahil olmak üzere büyük insansılar (7 tür)
- Üst familya Cercopithecoidea
- Parvorder Platyrrhini: Yeni dünya maymunları
- İnfra takım Tarsiiformes
Notlar
- ^ Groves, 2008. ss. 92–93
- ^ Carl Linnaeus, Simia cinsinin sıralamasını, Systema Naturae'nin 10. baskısında tanımladığında, tüm insan olmayan maymunlar ve insansıları kapsamaktaydı (simiyenler). "Maymun" sözcüğü, taksonomik bir terim değildir ve genelde parafiletik gruptur.
- ^ Maymun adının Türk diline Arapçadan geçtiği bilinmektedir.Eski Türkçede ise -12 hayvanlı takvimde de bulunan- maymunlara beçin, biçin ya da piçin denirdi.
Kaynakça
- ^ Fleagle, J.; Gilbert, C. Rowe, N.; Myers, M. (Ed.). "Primate Evolution: John Fleagle and Chris Gilbert". All the World's Primates. Primate Conservation, Inc. 12 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2014.
- ^ a b "Maymun ismininkökeni". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2014.
- ^ Dawkins, Richard (2004). The ancestor's tale: a pilgrimage to the dawn of evolution. Houghton Mifflin Harcourt. s. 140. ISBN . Erişim tarihi: 9 Eylül 2014.
- ^ "Monkey". kids.britannica.com. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Eylül 2014.
- ^ Bakırcı, Ç. M. (7 Ağustos 2011). . Evrim Ağacı. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022.
- ^ Nengo, Isaiah; Tafforeau, Paul; Gilbert, Christopher C.; Fleagle, John G.; Miller, Ellen R.; Feibel, Craig; Fox, David L.; Feinberg, Josh; Pugh, Kelsey D. (2017). "New infant cranium from the African Miocene sheds light on ape evolution". Nature. 548 (7666): 169-174. Bibcode:2017Natur.548..169N. doi:10.1038/nature23456. (PMID) 28796200.
- ^ Ryan, Timothy M.; Silcox, Mary T.; Walker, Alan; Mao, Xianyun; Begun, David R.; Benefit, Brenda R.; Gingerich, Philip D.; Köhler, Meike; Kordos, László (7 Eylül 2012). "Evolution of locomotion in Anthropoidea: the semicircular canal evidence". Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences (İngilizce). 279 (1742): 3467-3475. doi:10.1098/rspb.2012.0939. ISSN 0962-8452. (PMC) 3396915 $2. (PMID) 22696520.
- ^ Yapuncich, Gabriel S.; Seiffert, Erik R.; Boyer, Doug M. (1 Haziran 2017). "Quantification of the position and depth of the flexor hallucis longus groove in euarchontans, with implications for the evolution of primate positional behavior". American Journal of Physical Anthropology (İngilizce). 163 (2): 367-406. doi:10.1002/ajpa.23213
![image]()
. ISSN 1096-8644. (PMID) 28345775.
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Simiiformes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur- "The Impossible Housing and Handling Conditions of Monkeys in Research Laboratories"24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., by Viktor Reinhardt, International Primate Protection League, August 2001
- The Problem with Pet Monkeys: Reasons Monkeys Do Not Make Good Pets12 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., an article by veterinarian Lianne McLeod on About.com
- Helping Hands: Monkey helpers for the disabled15 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., a U.S. national non-profit organization based in Boston Massachusetts that places specially trained capuchin monkeys with people who are paralyzed or who live with other severe mobility impairments
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Maymun haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2017 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Maymun Primatlar takimindaki kimi memelileri kapsayan bir terimdir Kimi kullanimlarda terim tum primatlari kapsarken genelde Simiiformes infra takimindaki primatlar icin kullanilir MaymunlarMacaca radiata bir makak maymunu turu Maharashtra HindistanBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaMir takim PrimatomorphaTakim PrimatesIcerdigi gruplarSimiiformes Tarsiiformes kimi kullanimlarda Strepsirhini kimi kullanimlarda Maymunlarin bircok ayri turu vardir Bazi maymunlar disinda genelde uzun ve sik agaclarin oldugu yerleri secerler Ayri primat familyalari meyve yaprak bocekler cicekler kucuk memeliler surungenler iki yasamlilar yengecler ve hatta diger maymunlarla beslenebilirler Maymunlar orman bozkir col ve karli daglarda bile yasayabilirler ancak en cok Avustralya ve Yeni Gine disinda yagmur ormanlarinda bulunurlar Bazi maymunlar yaklasik 15 santimetre 6 in uzunlugunda ve agirligi 120 gram 4 2 oz gram gibi cok kucuk olabilecekleri gibi diger maymunlar yaklasik 1 metre 3 ft 3 in uzunlugunda ve agirligi 35 kilogram 77 lb gibi de cok buyuk olabilirler Koken BilimiMaymun sozcugu Turkceye Arapcadan gecmistir Arapca maymun malum hayvan sozcugunden alintidir Bu sozcuk Arapca ymn kokunden gelen maymun mutlu mesut sozcugunden turemis olabilir ancak bu kesin degildir Bu sozcuk Arapca yamin sag el sozcugunun mafˁul vezninde edilgen eylem sifatidir Eski Turkcede maymuna becin bicin ya da picin denirdi Yasam alanlariPanama da Bir Gece Maymunu Aotus lemurinus zonalis Maymunlar yasadiklari yerlere gore iki grupta toplanir Guney Amerika da yasayan Yeni Dunya maymunlari ve Afrika ve Asya dan gelen Eski Dunya Maymunlari Yeni Dunya maymunlari Eski Dunya maymunlarina gore daha kucuktur Maymunlarin agaclari salincak gibi kullanmalarina yardimci olmak icin uzun kollari ve bacaklari vardir Bazi maymunlar kuyruklarini neredeyse bir besinci kol gibi kullanirlar Kuyruk bir tur kavrayicidir Cogu maymun turu fakat bazi turler ise yerde yasamaya adapte olmuslardir Buyukluklerine gore maymunlarBilinen en kucuk maymun turu Cuce ipek maymunu en buyuk maymun turu Mandrildir Kuyruksuz 14 16 cm boyunda ve 120 gram agirligindadir Bu tur Brezilya Kolombiya ve Ekvador yagmur ormanlarindaki agac tepelerinde yasamakta Mandril ise yaklasik 1 m kadar buyuyebilirler ve yetiskinler 35 kg a kadar cikabilir Maymunlar genellikle kuyruklari yardimiyla tirmanirlar SiniflandirmaAsagidaki kladogram kuru burunlu primatlarin soy iliskilerini gosterir soyu tukenmis gruplar da soyagacinin icindedir Haplorrhini 64 Tarsiiformes Simiyen Eosimiidae turleri 37 46 Amphipithecidae 35 45 30 34 Tac Platyrrhini 30 29 20 26 Tremacebus 20 24 16 20 Tac Platyrrhini Yeni Dunya Maymunlari Catarrhini 35 Oligopithecidae 34 35 Propliopithecoidea 30 34 6 32 Micropithecus 15 Tac Hominoidea 30 Proconsulidae 18 29 16 29 Afropithecidae 28 Morotopithecus 20 28 Afropithecus 16 Nyanzapithecinae 7 Tac Hominoidea 22 Hominidae Hylobatidae 29 Saadanioidea 28 Cercopithecoidea 24 19 Tac Cercopithecoidea Kopeksi maymunlar Catarrhini 31 Simiyenler 40 Maymunlar veya Anthropoidler 47 Sincap maymunuBir Tayland Cesitli maymun ailelerinin kalin yasayan primatlarin siniflandirilmasinda soyu tukenmeyen nereye yerlestirilecegini asagidaki listede verilmistir Primatlar Alt takim Strepsirrhini tarsiyer degil prosimian Alt takim Haplorhini tarsiyer maymunlar ve insansilar Infra takim Tarsiiformes Aile Tarsiidae tarsiyer Infra takim Simiiformes simian Parvorder Platyrrhini Yeni dunya maymunlari Aile Callitrichidae ve tamarinler 42 tur Aile Cebidae ve Sincap maymunu 14 tur Aile Aotidae Gece maymunlari 11 tur Aile Pitheciidae titis sakis ve uakaris 41 tur Aile Atelidae tellali orumcek ve yunlu maymunlar 24 tur Parvorder Catarrhini Ust familya Cercopithecoidea Aile Cercopithecidae Kopeksi maymunlar 135 tur Ust aile Hominoidea insansilar Aile Hylobatidae Gibongiller kucuk insansilar 17 tur Aile Hominidae insanlar dahil olmak uzere buyuk insansilar 7 tur Notlar Groves 2008 ss 92 93 Carl Linnaeus Simia cinsinin siralamasini Systema Naturae nin 10 baskisinda tanimladiginda tum insan olmayan maymunlar ve insansilari kapsamaktaydi simiyenler Maymun sozcugu taksonomik bir terim degildir ve genelde parafiletik gruptur Maymun adinin Turk diline Arapcadan gectigi bilinmektedir Eski Turkcede ise 12 hayvanli takvimde de bulunan maymunlara becin bicin ya da picin denirdi Kaynakca Fleagle J Gilbert C Rowe N Myers M Ed Primate Evolution John Fleagle and Chris Gilbert All the World s Primates Primate Conservation Inc 12 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Aralik 2014 a b Maymun ismininkokeni 22 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2014 Dawkins Richard 2004 The ancestor s tale a pilgrimage to the dawn of evolution Houghton Mifflin Harcourt s 140 ISBN 9780618005833 Erisim tarihi 9 Eylul 2014 Monkey kids britannica com 23 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Eylul 2014 Bakirci C M 7 Agustos 2011 Evrim Agaci 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2022 Nengo Isaiah Tafforeau Paul Gilbert Christopher C Fleagle John G Miller Ellen R Feibel Craig Fox David L Feinberg Josh Pugh Kelsey D 2017 New infant cranium from the African Miocene sheds light on ape evolution Nature 548 7666 169 174 Bibcode 2017Natur 548 169N doi 10 1038 nature23456 PMID 28796200 Ryan Timothy M Silcox Mary T Walker Alan Mao Xianyun Begun David R Benefit Brenda R Gingerich Philip D Kohler Meike Kordos Laszlo 7 Eylul 2012 Evolution of locomotion in Anthropoidea the semicircular canal evidence Proceedings of the Royal Society of London B Biological Sciences Ingilizce 279 1742 3467 3475 doi 10 1098 rspb 2012 0939 ISSN 0962 8452 PMC 3396915 2 PMID 22696520 Yapuncich Gabriel S Seiffert Erik R Boyer Doug M 1 Haziran 2017 Quantification of the position and depth of the flexor hallucis longus groove in euarchontans with implications for the evolution of primate positional behavior American Journal of Physical Anthropology Ingilizce 163 2 367 406 doi 10 1002 ajpa 23213 ISSN 1096 8644 PMID 28345775 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Simiiformes ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur The Impossible Housing and Handling Conditions of Monkeys in Research Laboratories 24 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Viktor Reinhardt International Primate Protection League August 2001 The Problem with Pet Monkeys Reasons Monkeys Do Not Make Good Pets12 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde an article by veterinarian Lianne McLeod on About com Helping Hands Monkey helpers for the disabled15 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde a U S national non profit organization based in Boston Massachusetts that places specially trained capuchin monkeys with people who are paralyzed or who live with other severe mobility impairments