Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırım Tatar sivil haklar hareketi, 1950'lerin ikinci yarısında (SBKP'nin XX. Kongresi'nden sonra) Stalinist dönemde zorunlu sürgüne ve manevi aşağılanmaya maruz kalan baskı altındaki bir halkın hareketi olarak kurulan Kırım Tatarlarının milli hareketidir. Hareketin aktivistlerinin temel talepleri arasında özerkliğin yeniden tesis edilmesi, halkın tarihi anavatanlarına geri dönmesi ve sürgün sonucunda kaybettiklerinin tazmin edilmesi yer alıyordu. Hareketin kökenleri savaş sonrası ilk on yıla kadar uzanmaktadır. 1950'ler ve 1960'larda hareketin liderleri arasında parti çalışanları, savaş gazileri ve Kırım'daki partizan hareketinin üyeleri vardı. Hareket 1960'larda zirveye ulaşmış, ardından bastırılmış, perestroyka sırasında yeniden canlanmış ve 1990'ların başında somut siyasi sonuçlar elde etmiştir.
| Kırım Tatar sivil haklar hareketi | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
Hareketin yeraltı mücadelesi, Sovyet ve parti yapılarına muhalefet (Özbekistan, Tacikistan, Krasnodar Krayı ve Kırım'da), örgütlü kitlesel gösteriler ve güç kullanan kolluk kuvvetleriyle çatışma (mitinglerin dağıtılması, göstericilerin dövülmesi, aktivistlerin tutuklanması ve kovuşturulması) konusunda geniş bir deneyimi vardı. Kırım Tatar milli hareketi, kitlesellik ve örgütlülük, radikalizm, açık bir siyasi yönelim, milli devlet fikrinin pathos'u, belirli bir etnik kendini tecrit etme ile geniş sınır ötesi tutumların birleşimi ve pan-Türk ve pan-İslamik topluluk ve dayanışma fikirlerinin yeniden canlandırılması ile karakterize edildi. Kırım Tatar halkının milli hareketi, SSCB'deki diğer birçok milli hareketin aksine, uluslararası alanda geniş kabul gördü.
Tarihçesi
Kırım Tatarlarının Sürgünü
18-20 Mayıs 1944'te, Kırım yarımadasının Alman birliklerinden kurtarılmasından kısa bir süre sonra, SSCB Devlet Savunma Komitesi'nin kararıyla NKVD, Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki tüm Kırım Tatar nüfusunu Özbek SSC'ye ve Kazak ve Tacik SSC'nin komşu bölgelerine sürgün etti; küçük gruplar Mari Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne ve RSFSC'nin diğer bazı bölgelerine gönderildi. Resmi olarak bu eylem, Kırım Tatarlarının Nazi Almanyası'nın yanında yer alan işbirlikçi oluşumlara katılmış olmasıyla gerekçelendirildi. Cephede ve partizan birliklerinde savaşan Kırım Tatarlarının yanı sıra Kırım'ı işgalden önce tahliye eden ve Nisan-Mayıs 1944'te tahliyeden dönmeyi başaran Kırım Tatarlarına da idari sürgün uygulandı. Bunlar, Bolşeviklerin Tüm Birlik Komünist Partisi'nin Kırım bölge komitesinin (birinci sekreter başkanlığında) ve KSSC Halk Komiserleri Konseyi'nin liderleri ve çalışanlarıydı.
NKVD Özel Yerleşimler Departmanı'na göre, Kasım 1944'te 151.136'sı Özbekistan'da, 4286'sı Kazak SSC'de ve 8597'si Mari Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde olmak üzere 193.865 Kırım Tatarı sürgün yerlerinde bulunuyordu, Geri kalanı "işlerde kullanılmak üzere" Rus SSC'nin Molotov (10.555), Kemerovo (6743), Gorki (5095), Sverdlovsk (3594), Ivanovo (2800) ve Yaroslavl (1059) bölgelerine dağıtıldı.
1956 yılına kadar 12 yıl boyunca Kırım Tatarları, haklarında çeşitli kısıtlamalar öngören özel göçmen statüsüne sahipti. Tüm özel olarak yerinden edilmiş kişiler kayıt altına alındı ve komutanlığın ofislerine kayıt yaptırmak zorundaydılar. Resmi olarak, yerinden edilenler medeni haklarını korudular: seçimlerde oy kullanma hakkına sahiptiler ve komünistler yerel parti örgütlerine katıldılar.
1967'de SSCB Yüksek Sovyet Başkanlık Divanı'nın "Eskiden Kırım'da İkamet Eden Tatar Uyruklu Vatandaşlar Hakkında" Kararnamesi, Kırım Tatarlarına yönelik tüm yaptırımları kaldırdı ve hatta önceki yasama eylemlerini "Kırım'ın tüm Tatar nüfusuna ... mantıksızca atfedilen ayrım gözetmeyen suçlamalar" olarak değerlendirdi. Bununla birlikte, Kırım Tatarları için Kırım'a geri dönme imkanı fiilen kapalıydı ve burada ne konut ne de iş bulabiliyorlardı.
1980'lerin ortalarına kadar
Kırım Tatarları arasında sürgüne karşı spontane protestolar 1940'ların başlarında görülmüştür: halkın Kırım'a geri dönmesi için çağrıda bulunan broşürler hazırlanmış ve dağıtılmış, özel yerleşim yerlerinden binden fazla kaçış kaydedilmiştir.
1950'lerin sonu ve 1960'ların başında, Kırım Tatarlarının Özbek SSC'deki sürgün yerlerinde, halkın siyasi nedenlerle haksız yere cezalandırıldığının devlet tarafından tanınmasını, rehabilitasyonunu, ayrı bir Kırım Tatar etnik grubunun varlığının tanınmasını, tarihi vatanlarına geri dönmelerini ve tasfiye edilen Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin yeniden kurulmasını talep eden bir milli hareket ortaya çıktı ve güç kazanmaya başladı. Kırım Tatarlarının milli hareketi, siyasi sosyal düzeni ve komünist ideolojiyi değiştirmeyi amaçlamıyordu; aksine, mevcut hükûmeti kendi temel yasalarına uymaya zorlamakla ilgiliydi[6]. 1950'ler ve 1960'lardaki ("birinci dalga" olarak adlandırılan) Kırım Tatar hareketinin özelliği, liderlerinin çoğunlukla parti çalışanları, savaş gazileri ve Kırım'daki partizan hareketinin üyeleri (Bekir Osmanov, Mustafa Selimov, Dzhepparov Akimov ve diğerleri) dahil olmak üzere komünistler olmasıydı.
1940'ların başlarında, Kırım partizan hareketinin sürgündeki üyeleri, tüm ulusa karşı ihanet suçlamasını protesto ederek, Stalin ve Voroşilov'a bireysel ve toplu başvurular gönderen ilk kişilerdi. Benzer çağrılar cepheden dönen gaziler tarafından da gönderildi. Anavatanlarına dönmek için kitlesel hareket Stalin'in ölümünden ve SBKP XX. Kongresi'nden sonra başladı. SBKP Merkez Komitesi, kişisel ve kolektif rehabilitasyon taleplerini içeren çok sayıda mektup aldı.
Kırım Tatarlarının Kırım'a dönüşüne öncelikle yerel Sovyet ve parti liderliği karşı çıktı. Bu nedenle, 15 Mart 1954'te, Kırım bölgesinin RSFSC'den Ukrayna SSC'ye devredilmesinden sadece bir ay sonra, partinin Kırım bölge komitesi Ukrayna Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri Oleksiy Kyrychenko'ya bir mektup göndererek SBKP Merkez Komitesi'nden 1944'te serbest bırakılan tüm idari sürgünlerin Kırım bölgesine dönmesini ve orada yaşamasını yasaklamasını talep etti. 1956 yılında, SSCB Yüksek Sovyet Başkanlığı'nın Balkan, Çeçen, İnguş, Kalmuk ve Karaçay halklarının ulusal özerkliklerinin yeniden tesis edilmesine ilişkin kararnameleri yayınlanmadan önce, Ukrayna SSC'de Kırım sakinleri, eski partizanlar, partinin bölge komitesi ve Ukrayna Komünist Partisi Merkez Komitesi tarafından SBKP Merkez Komitesi'ne ve şahsen Nikita Kruşçev'e yönelik bir protesto ve çağrı kampanyası düzenlendi. Birlik partisi liderliğini yürüten Kruşçev, iktidarını güçlendirme mücadelesinde onların desteğine ihtiyaç duyduğundan, Kırım Tatarlarının geri dönüşüne kategorik olarak karşı çıkan Ukraynalı liderlerin taleplerini karşılama eğilimindeydi[10].
Benzer kampanyalar daha sonra 1966'da rehabilitasyon konusunun görüşülmesinden önce ve Temmuz-Ağustos 1973'te Kırım Tatarlarının kayıt ve teşkilat toplantıları konusunun görüşülmesinden önce de düzenlendi.
Ukraynalı liderler Özbek SSC'nin parti liderleri tarafından da desteklendi. Bu nedenle, 1954 yılının başlarında, SSCB Bakanlar Konseyi'ne "belirli kategorilerdeki özel yerleşimciler üzerindeki tüm kısıtlamaların kaldırılması konusunu" ele alma talebiyle hitap ederken, Özbek Komünist Partisi liderleri "1944'te sürülen Kırım Tatarlarını özel yerleşimde bırakmanın ... özellikle Özbek SSC'de, bu özel yerleşimciler arasında çok fazla düşmanlık ve suç faaliyeti olması nedeniyle uygun olduğunu düşündüler. Örneğin, 1952-1953 yıllarında, yüz kızartıcı suçlardan mahkum edilen 1188 Kırım Tatarından 1020'si Özbek SSC'de mahkum edildi".
Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri P. Ponomarenko sadece gençlerin değil "yaşlı özel yerleşimcilerin de - Çeçenler, İnguşlar, Balkarlar, Ounslar, Basmacılar, Kırım Tatarları ve Belaruslu Kulaklar" özel yerleşim rejiminden çıkarılmamasını tavsiye ederek şunları savunmuştur "çoğu en gerici ve düşmanca duyguların taşıyıcısıdır, çeşitli dini ve milliyetçi grupları örgütler, gençler arasında geri kalmış gelenekleri geliştirir, genç erkek ve kadınları okuldan ve sosyal hayattan koparır".
Kaynakça
- ^ a b "- 4 -". web.archive.org. 11 Ağustos 2019. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Постановление ГКО № 5859сс от 11.05.44 — Викитека". ru.wikisource.org (Rusça). 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Депортация народов // Николай Бугай". scepsis.net. 3 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ a b c d "Крымскотатарское национальное движение в 50-60-х гг.: становление, первые победы и разочарования". web.archive.org. 17 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Указ Президиума Верховного Совета СССР "О гражданах татарской национальности, проживавших в Крыму"". web.archive.org. 1 Aralık 2019. 1 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Нельзя не отметить, что значительная часть татарского населения высказывает желание возвратиться в Крым". web.archive.org. 4 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "НАЦИОНАЛЬНОЕ ДВИЖЕНИЕ КРЫМСКИХ ТАТАР В 1956—1969 ГГ". web.archive.org. 2 Mart 2022. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ a b c d "Литсовет: "НАЦИОНАЛЬНОЕ ДВИЖЕНИЕ КРЫМСКИХ ТАТАР (Попытка краткого анализа участника движения)", Эминов Р. Я." web.archive.org. 3 Şubat 2016. 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
- ^ "Закон СССР от 11.02.1957 - Сейчас.ру". web.archive.org. 8 Aralık 2019. 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirim Tatar sivil haklar hareketi 1950 lerin ikinci yarisinda SBKP nin XX Kongresi nden sonra Stalinist donemde zorunlu surgune ve manevi asagilanmaya maruz kalan baski altindaki bir halkin hareketi olarak kurulan Kirim Tatarlarinin milli hareketidir Hareketin aktivistlerinin temel talepleri arasinda ozerkligin yeniden tesis edilmesi halkin tarihi anavatanlarina geri donmesi ve surgun sonucunda kaybettiklerinin tazmin edilmesi yer aliyordu Hareketin kokenleri savas sonrasi ilk on yila kadar uzanmaktadir 1950 ler ve 1960 larda hareketin liderleri arasinda parti calisanlari savas gazileri ve Kirim daki partizan hareketinin uyeleri vardi Hareket 1960 larda zirveye ulasmis ardindan bastirilmis perestroyka sirasinda yeniden canlanmis ve 1990 larin basinda somut siyasi sonuclar elde etmistir Kirim Tatar sivil haklar hareketiTarih Mayis 1944 14 Kasim 1989Yer Ozbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Tacik Sovyet Sosyalist CumhuriyetiSebep Tatarofobi Kirim in TatarsizlastirilmasiYontem Siddetsizlik siddetsiz direnis sivil itaatsizlikSonuc Siddetsizlik siddetsiz direnis sivil itaatsizlikKirim Tatarlari ve mollalar Hareketin yeralti mucadelesi Sovyet ve parti yapilarina muhalefet Ozbekistan Tacikistan Krasnodar Krayi ve Kirim da orgutlu kitlesel gosteriler ve guc kullanan kolluk kuvvetleriyle catisma mitinglerin dagitilmasi gostericilerin dovulmesi aktivistlerin tutuklanmasi ve kovusturulmasi konusunda genis bir deneyimi vardi Kirim Tatar milli hareketi kitlesellik ve orgutluluk radikalizm acik bir siyasi yonelim milli devlet fikrinin pathos u belirli bir etnik kendini tecrit etme ile genis sinir otesi tutumlarin birlesimi ve pan Turk ve pan Islamik topluluk ve dayanisma fikirlerinin yeniden canlandirilmasi ile karakterize edildi Kirim Tatar halkinin milli hareketi SSCB deki diger bircok milli hareketin aksine uluslararasi alanda genis kabul gordu TarihcesiKirim Tatarlarinin Surgunu 18 20 Mayis 1944 te Kirim yarimadasinin Alman birliklerinden kurtarilmasindan kisa bir sure sonra SSCB Devlet Savunma Komitesi nin karariyla NKVD Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ndeki tum Kirim Tatar nufusunu Ozbek SSC ye ve Kazak ve Tacik SSC nin komsu bolgelerine surgun etti kucuk gruplar Mari Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne ve RSFSC nin diger bazi bolgelerine gonderildi Resmi olarak bu eylem Kirim Tatarlarinin Nazi Almanyasi nin yaninda yer alan isbirlikci olusumlara katilmis olmasiyla gerekcelendirildi Cephede ve partizan birliklerinde savasan Kirim Tatarlarinin yani sira Kirim i isgalden once tahliye eden ve Nisan Mayis 1944 te tahliyeden donmeyi basaran Kirim Tatarlarina da idari surgun uygulandi Bunlar Bolseviklerin Tum Birlik Komunist Partisi nin Kirim bolge komitesinin birinci sekreter baskanliginda ve KSSC Halk Komiserleri Konseyi nin liderleri ve calisanlariydi NKVD Ozel Yerlesimler Departmani na gore Kasim 1944 te 151 136 si Ozbekistan da 4286 si Kazak SSC de ve 8597 si Mari Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nde olmak uzere 193 865 Kirim Tatari surgun yerlerinde bulunuyordu Geri kalani islerde kullanilmak uzere Rus SSC nin Molotov 10 555 Kemerovo 6743 Gorki 5095 Sverdlovsk 3594 Ivanovo 2800 ve Yaroslavl 1059 bolgelerine dagitildi 1956 yilina kadar 12 yil boyunca Kirim Tatarlari haklarinda cesitli kisitlamalar ongoren ozel gocmen statusune sahipti Tum ozel olarak yerinden edilmis kisiler kayit altina alindi ve komutanligin ofislerine kayit yaptirmak zorundaydilar Resmi olarak yerinden edilenler medeni haklarini korudular secimlerde oy kullanma hakkina sahiptiler ve komunistler yerel parti orgutlerine katildilar 1967 de SSCB Yuksek Sovyet Baskanlik Divani nin Eskiden Kirim da Ikamet Eden Tatar Uyruklu Vatandaslar Hakkinda Kararnamesi Kirim Tatarlarina yonelik tum yaptirimlari kaldirdi ve hatta onceki yasama eylemlerini Kirim in tum Tatar nufusuna mantiksizca atfedilen ayrim gozetmeyen suclamalar olarak degerlendirdi Bununla birlikte Kirim Tatarlari icin Kirim a geri donme imkani fiilen kapaliydi ve burada ne konut ne de is bulabiliyorlardi 1980 lerin ortalarina kadar Kirim Tatarlari arasinda surgune karsi spontane protestolar 1940 larin baslarinda gorulmustur halkin Kirim a geri donmesi icin cagrida bulunan brosurler hazirlanmis ve dagitilmis ozel yerlesim yerlerinden binden fazla kacis kaydedilmistir 1950 lerin sonu ve 1960 larin basinda Kirim Tatarlarinin Ozbek SSC deki surgun yerlerinde halkin siyasi nedenlerle haksiz yere cezalandirildiginin devlet tarafindan taninmasini rehabilitasyonunu ayri bir Kirim Tatar etnik grubunun varliginin taninmasini tarihi vatanlarina geri donmelerini ve tasfiye edilen Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin yeniden kurulmasini talep eden bir milli hareket ortaya cikti ve guc kazanmaya basladi Kirim Tatarlarinin milli hareketi siyasi sosyal duzeni ve komunist ideolojiyi degistirmeyi amaclamiyordu aksine mevcut hukumeti kendi temel yasalarina uymaya zorlamakla ilgiliydi 6 1950 ler ve 1960 lardaki birinci dalga olarak adlandirilan Kirim Tatar hareketinin ozelligi liderlerinin cogunlukla parti calisanlari savas gazileri ve Kirim daki partizan hareketinin uyeleri Bekir Osmanov Mustafa Selimov Dzhepparov Akimov ve digerleri dahil olmak uzere komunistler olmasiydi 1940 larin baslarinda Kirim partizan hareketinin surgundeki uyeleri tum ulusa karsi ihanet suclamasini protesto ederek Stalin ve Vorosilov a bireysel ve toplu basvurular gonderen ilk kisilerdi Benzer cagrilar cepheden donen gaziler tarafindan da gonderildi Anavatanlarina donmek icin kitlesel hareket Stalin in olumunden ve SBKP XX Kongresi nden sonra basladi SBKP Merkez Komitesi kisisel ve kolektif rehabilitasyon taleplerini iceren cok sayida mektup aldi Kirim Tatarlarinin Kirim a donusune oncelikle yerel Sovyet ve parti liderligi karsi cikti Bu nedenle 15 Mart 1954 te Kirim bolgesinin RSFSC den Ukrayna SSC ye devredilmesinden sadece bir ay sonra partinin Kirim bolge komitesi Ukrayna Komunist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri Oleksiy Kyrychenko ya bir mektup gondererek SBKP Merkez Komitesi nden 1944 te serbest birakilan tum idari surgunlerin Kirim bolgesine donmesini ve orada yasamasini yasaklamasini talep etti 1956 yilinda SSCB Yuksek Sovyet Baskanligi nin Balkan Cecen Ingus Kalmuk ve Karacay halklarinin ulusal ozerkliklerinin yeniden tesis edilmesine iliskin kararnameleri yayinlanmadan once Ukrayna SSC de Kirim sakinleri eski partizanlar partinin bolge komitesi ve Ukrayna Komunist Partisi Merkez Komitesi tarafindan SBKP Merkez Komitesi ne ve sahsen Nikita Kruscev e yonelik bir protesto ve cagri kampanyasi duzenlendi Birlik partisi liderligini yuruten Kruscev iktidarini guclendirme mucadelesinde onlarin destegine ihtiyac duydugundan Kirim Tatarlarinin geri donusune kategorik olarak karsi cikan Ukraynali liderlerin taleplerini karsilama egilimindeydi 10 Benzer kampanyalar daha sonra 1966 da rehabilitasyon konusunun gorusulmesinden once ve Temmuz Agustos 1973 te Kirim Tatarlarinin kayit ve teskilat toplantilari konusunun gorusulmesinden once de duzenlendi Ukraynali liderler Ozbek SSC nin parti liderleri tarafindan da desteklendi Bu nedenle 1954 yilinin baslarinda SSCB Bakanlar Konseyi ne belirli kategorilerdeki ozel yerlesimciler uzerindeki tum kisitlamalarin kaldirilmasi konusunu ele alma talebiyle hitap ederken Ozbek Komunist Partisi liderleri 1944 te surulen Kirim Tatarlarini ozel yerlesimde birakmanin ozellikle Ozbek SSC de bu ozel yerlesimciler arasinda cok fazla dusmanlik ve suc faaliyeti olmasi nedeniyle uygun oldugunu dusunduler Ornegin 1952 1953 yillarinda yuz kizartici suclardan mahkum edilen 1188 Kirim Tatarindan 1020 si Ozbek SSC de mahkum edildi Kazakistan Komunist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri P Ponomarenko sadece genclerin degil yasli ozel yerlesimcilerin de Cecenler Inguslar Balkarlar Ounslar Basmacilar Kirim Tatarlari ve Belaruslu Kulaklar ozel yerlesim rejiminden cikarilmamasini tavsiye ederek sunlari savunmustur cogu en gerici ve dusmanca duygularin tasiyicisidir cesitli dini ve milliyetci gruplari orgutler gencler arasinda geri kalmis gelenekleri gelistirir genc erkek ve kadinlari okuldan ve sosyal hayattan koparir Kaynakca a b 4 web archive org 11 Agustos 2019 11 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 Postanovlenie GKO 5859ss ot 11 05 44 Vikiteka ru wikisource org Rusca 2 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 Deportaciya narodov Nikolaj Bugaj scepsis net 3 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 a b c d Krymskotatarskoe nacionalnoe dvizhenie v 50 60 h gg stanovlenie pervye pobedy i razocharovaniya web archive org 17 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 Ukaz Prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR O grazhdanah tatarskoj nacionalnosti prozhivavshih v Krymu web archive org 1 Aralik 2019 1 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 Nelzya ne otmetit chto znachitelnaya chast tatarskogo naseleniya vyskazyvaet zhelanie vozvratitsya v Krym web archive org 4 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 NACIONALNOE DVIZhENIE KRYMSKIH TATAR V 1956 1969 GG web archive org 2 Mart 2022 2 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 a b c d Litsovet NACIONALNOE DVIZhENIE KRYMSKIH TATAR Popytka kratkogo analiza uchastnika dvizheniya Eminov R Ya web archive org 3 Subat 2016 3 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023 Zakon SSSR ot 11 02 1957 Sejchas ru web archive org 8 Aralik 2019 8 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2023