Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kıtasal çarpışma Dünya'nın yakınsak sınırlarında meydana gelen bir levha tektoniğidir. Kıtasal çarpışma yitim zonu üzerinde olan bir olaydır, bu çarpışma süreci boyunca yitim bölgesi yok edilir ve bu sayede dağlar oluşur, iki kıta bir araya gelir. Kıtasal çarpışma sadece; bu gezegende bilinen farklı kabukların, okyanus ve kıta arasında, nasıl davrandığını gösteren ilginç bir örnektir.
Kıtasal çarpışma anlık bir olay değildir. Çarpışmanın durması onlarca, hatta milyonlarca yıl sürebilir. Hindistan ve Asya arasındaki çarpışma yaklaşık 50 milyon yıldır devam etmektedir ve azaldığına dair hiçbir belirti göstermemiştir. Doğu Afrika orojenizi oluşturmak için doğu ve batı Gondwana arasındaki çarpışma (610 MA) başından (510 MA) sonuna kadar yaklaşık 100 milyon yıl sürmüştür. Pangea oluşturmak için nispeten kısa aralıklarla meydana gelen Gondwana ve Laurasia arasındaki çarpışma 50 milyon yıl kadar uzun sürmüştür.
Yitim zonu: çarpışma noktası
Yitim zonu süreci iki kıtanın (farklı kıtasal kabuğun parçaları) okyanus yolu üzerinden ayrılması ile başlar (ve okyanus kabuğu), birbirine yaklaşır, okyanus kabuğu yavaş yavaş bir yitim zonu olarak tüketilir. Yitim zonu, kıtaların bir kenarı boyunca uzanır ve altına doğru dalarken, gerisinde kalan belirli bir alanda da volkanik dağ zincirlerini yükselterek çalışır. Örneğin; bugün Güney Amerika'daki And Dağları gibi. Yitim, tüm litosfer boyunca etkili olur ve yapısı litosferin yoğunluğu tarafından kontrol edilmektedir. Okyanus kabuğu, ince (6 km kalınlığında) ve yoğun (yaklaşık 3.3 g/cm3) bir bazalt, gabro ve paketinden oluşur.
Sonuç olarak, çoğu okyanus kabuğu okyanusal bir hendekte kolayca yiter. Buna karşılık, kıta kabuğu kalın (~45 km) ve daha yüzücüdür, çoğunlukla granitik bileşimli kayaçlardan oluşur (ortalama yoğunluğu yaklaşık 2,5 g/cm3). Kıtasal kabuk daha zor dalar ancak fakat ultra-yüksek basınç (UHP) metamorfizmasının da kanıtladığı gibi 90–150 km'den daha fazla derinliklere dalabilir. Normal bir dalma okyanus var olduğu sürece devam eder ancak batışı plaka tarafından taşınan kıtanın açmaya girerken yitim sistemi kesintiye uğrar. Bunun nedeni kıtasal litosferin daha kalın ve altındaki astenosferik mantodan daha düşük yoğunluğa sahip olmasından ileri gelir. Üst plaka üzerindeki volkanik yay yavaş yavaş aktivitesini kaybeder. Devam eden levha hareketi, önceki aşamada derin bir okyanusal hendek olan bölgenin yükselerek dağ kuşağı oluşumuna neden olur. Çarpışma bölgeleri genellikle ofiyolitler olarak bilinen, önceden mevcut okyanusal kabuk ve manto kaya parçaları ile işaretlenmiştir.
Kıtasal kabuğun derin yitimi
Kıtasal kabuğun derin plaka üzerinde çarpışması esnasında kıtasal kabuğun batışı, plaka parçası olarak dalma elde edilir ancak yitim zonu batmaz kabuk olarak tanımlanır. Bilinmeyen oranda dalan kıtasal kabuk ultra-yüksek basınçlı metamorfik koezit ve elmas artı veya eksi olağandışı ihtiva eden silikon zengin lal ve potasyum taşıyan piroksenlerdir. Bu minarellerin varlığı kıta kabuğunun en az 90–140 km derinliğini gösterir. UHP kayaç örneği doğu-orta Çin'in Dabie-Sulu kemer bölgesinde, Batı Alpler, Hindistan ve Himalaya, Kazakistan ve masifi, Avrupa Bohem masifi, Norveç ve Mali gnays bölgesinde olduğu bilinmektedir. En çok UHP kayaçları dilimli bir yaprak veya naplardan ve ince levhalardan oluşur, gerçeği kalın göstermektedir. Kıtasal kabuk yollarında hacimsel ve baskın olarak daha derin dalma görülür.
Fosil çarpışma bölgeleri
Kıta çarpışmaları Süperkıta döngüsünün önemli bir parçası olan ve geçmişte birçok kez meydana gelen bir olaydır. Arktik bölgeler çarpışma sırasında derin olarak aşınmış, bu aşınma sonucunda bölgede yoğun deformasyon ve metamorfizma etkisi görülür. Bölgede çarpışma öncesinde farklı jeolojik geçmişleri olan kıta kabuklarının görülmesi bunun bir kanıtıdır. Jeologlar tarafından eski çarpışma bölgelerine ise genellikle "Sütür bölgeleri" denir.
Kaynakça
- Ernst, W.G. (2006). "Preservation/exhumation of ultrahigh-pressure subduction complexes". Lithos. 92 (3–4). ss. 321-335. Bibcode:2006Litho..92..321E. doi:10.1016/j.lithos.2006.03.049.
- Ernst, W.G.; Maruyama, S. Wallis (1997). "Buoyancy-driven, rapid exhumation of ultrahigh-pressure metamorphosed continental crust". Proceedings of the National Academy of Sciences. 94 (18). ss. 9532-9537. Bibcode:1997PNAS...94.9532E. doi:10.1073/pnas.94.18.9532. Yazar
|ad3=eksik|soyadı3=() - O'Brien, P.J. (2001). "Subduction followed by collision; Alpine and Himalayan examples". Physics of the Earth and Planetary Interiors. 127 (1–4). ss. 277-291. Bibcode:2001PEPI..127..277O. doi:10.1016/S0031-9201(01)00232-1.
- Toussaint, G.; Burov, E.; Avouac, J.-P. (2004). "Tectonic evolution of a continental collision zone: A thermomechanical numerical model". Tectonics. 23 (6). ss. TC6003. Bibcode:2004Tecto..23.6003T. doi:10.1029/2003TC001604.
Dış bağlantılar
- The Wilson Cycle21 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kitasal carpisma Dunya nin yakinsak sinirlarinda meydana gelen bir levha tektonigidir Kitasal carpisma yitim zonu uzerinde olan bir olaydir bu carpisma sureci boyunca yitim bolgesi yok edilir ve bu sayede daglar olusur iki kita bir araya gelir Kitasal carpisma sadece bu gezegende bilinen farkli kabuklarin okyanus ve kita arasinda nasil davrandigini gosteren ilginc bir ornektir Iki kita arasinda bir tektonik carpisma Kitasal carpisma anlik bir olay degildir Carpismanin durmasi onlarca hatta milyonlarca yil surebilir Hindistan ve Asya arasindaki carpisma yaklasik 50 milyon yildir devam etmektedir ve azaldigina dair hicbir belirti gostermemistir Dogu Afrika orojenizi olusturmak icin dogu ve bati Gondwana arasindaki carpisma 610 MA basindan 510 MA sonuna kadar yaklasik 100 milyon yil surmustur Pangea olusturmak icin nispeten kisa araliklarla meydana gelen Gondwana ve Laurasia arasindaki carpisma 50 milyon yil kadar uzun surmustur Yitim zonu carpisma noktasiYitim zonu sureci iki kitanin farkli kitasal kabugun parcalari okyanus yolu uzerinden ayrilmasi ile baslar ve okyanus kabugu birbirine yaklasir okyanus kabugu yavas yavas bir yitim zonu olarak tuketilir Yitim zonu kitalarin bir kenari boyunca uzanir ve altina dogru dalarken gerisinde kalan belirli bir alanda da volkanik dag zincirlerini yukselterek calisir Ornegin bugun Guney Amerika daki And Daglari gibi Yitim tum litosfer boyunca etkili olur ve yapisi litosferin yogunlugu tarafindan kontrol edilmektedir Okyanus kabugu ince 6 km kalinliginda ve yogun yaklasik 3 3 g cm3 bir bazalt gabro ve paketinden olusur Sonuc olarak cogu okyanus kabugu okyanusal bir hendekte kolayca yiter Buna karsilik kita kabugu kalin 45 km ve daha yuzucudur cogunlukla granitik bilesimli kayaclardan olusur ortalama yogunlugu yaklasik 2 5 g cm3 Kitasal kabuk daha zor dalar ancak fakat ultra yuksek basinc UHP metamorfizmasinin da kanitladigi gibi 90 150 km den daha fazla derinliklere dalabilir Normal bir dalma okyanus var oldugu surece devam eder ancak batisi plaka tarafindan tasinan kitanin acmaya girerken yitim sistemi kesintiye ugrar Bunun nedeni kitasal litosferin daha kalin ve altindaki astenosferik mantodan daha dusuk yogunluga sahip olmasindan ileri gelir Ust plaka uzerindeki volkanik yay yavas yavas aktivitesini kaybeder Devam eden levha hareketi onceki asamada derin bir okyanusal hendek olan bolgenin yukselerek dag kusagi olusumuna neden olur Carpisma bolgeleri genellikle ofiyolitler olarak bilinen onceden mevcut okyanusal kabuk ve manto kaya parcalari ile isaretlenmistir Kitasal kabugun derin yitimiKitasal kabugun derin plaka uzerinde carpismasi esnasinda kitasal kabugun batisi plaka parcasi olarak dalma elde edilir ancak yitim zonu batmaz kabuk olarak tanimlanir Bilinmeyen oranda dalan kitasal kabuk ultra yuksek basincli metamorfik koezit ve elmas arti veya eksi olagandisi ihtiva eden silikon zengin lal ve potasyum tasiyan piroksenlerdir Bu minarellerin varligi kita kabugunun en az 90 140 km derinligini gosterir UHP kayac ornegi dogu orta Cin in Dabie Sulu kemer bolgesinde Bati Alpler Hindistan ve Himalaya Kazakistan ve masifi Avrupa Bohem masifi Norvec ve Mali gnays bolgesinde oldugu bilinmektedir En cok UHP kayaclari dilimli bir yaprak veya naplardan ve ince levhalardan olusur gercegi kalin gostermektedir Kitasal kabuk yollarinda hacimsel ve baskin olarak daha derin dalma gorulur Fosil carpisma bolgeleriKita carpismalari Superkita dongusunun onemli bir parcasi olan ve gecmiste bircok kez meydana gelen bir olaydir Arktik bolgeler carpisma sirasinda derin olarak asinmis bu asinma sonucunda bolgede yogun deformasyon ve metamorfizma etkisi gorulur Bolgede carpisma oncesinde farkli jeolojik gecmisleri olan kita kabuklarinin gorulmesi bunun bir kanitidir Jeologlar tarafindan eski carpisma bolgelerine ise genellikle Sutur bolgeleri denir KaynakcaErnst W G 2006 Preservation exhumation of ultrahigh pressure subduction complexes Lithos 92 3 4 ss 321 335 Bibcode 2006Litho 92 321E doi 10 1016 j lithos 2006 03 049 Ernst W G Maruyama S Wallis 1997 Buoyancy driven rapid exhumation of ultrahigh pressure metamorphosed continental crust Proceedings of the National Academy of Sciences 94 18 ss 9532 9537 Bibcode 1997PNAS 94 9532E doi 10 1073 pnas 94 18 9532 Yazar ad3 eksik soyadi3 yardim O Brien P J 2001 Subduction followed by collision Alpine and Himalayan examples Physics of the Earth and Planetary Interiors 127 1 4 ss 277 291 Bibcode 2001PEPI 127 277O doi 10 1016 S0031 9201 01 00232 1 Toussaint G Burov E Avouac J P 2004 Tectonic evolution of a continental collision zone A thermomechanical numerical model Tectonics 23 6 ss TC6003 Bibcode 2004Tecto 23 6003T doi 10 1029 2003TC001604 Dis baglantilarThe Wilson Cycle21 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde