Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çin felsefesinde Legalizm (Çince: 法家; pinyin: Fǎjiā; Wade-Giles: Fa-chia; düz olarak "Hukuk okulu"), bir temellerini içeren felsefedir. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'yle Savaşan Beylikler Dönemi'nde yaygın olan dört felsefe okulundan biriydi (diğer üçü Konfüçyüsçülük, Taoizm ve Mohizm'di). MÖ 770-MÖ 221 yıllarını içine alan bu dönem, Çin'de büyük kültürel mayalanmanın olduğu ve yeni ortaya çıktığı dönemdir.
Legalizm, faydacı bir politik felsefe olup temelini "çağ değişince legalizm, yeni çağın yasalarını tam olarak benimsemektir" şeklinde ifâde etmek yerinde olur. En önemli prensibi yasal prensip olup "yürürlükte olan yasayı üstte tutan bir politik felsefe"dir. Bu okulun en tanınmış önderi olan Han Fei (韓非), bir hükümdarın şu üç esâsa göre yönetmesini tavsiye eder:
- Fa (Çince: 法; pinyin: fǎ; düz olarak "yasa veyâ prensip"): Bu prensibe göre maddeleri açık bir dilde yazılı olup yayınlanmalıdır. Kanun önünde herkes eşittir. Kanunlar, uygun hareket edenleri ödüllendirip kuralları çiğnemeye cüret edenleri gereğince cezalandırmalıdır. Böylece sistemin nasıl hareket edeceği tahmîn edilebilecektir. Bunun yanı sıra kânun sistemi, devleti yönetmek içindir, hükümdarı değil.
- Şû (Çince: 術; pinyin: shù; düz olarak "metot, taktik veyâ sanat"): Hükümdar tarafından özel taktikler ve sırlar kullanılarak başkalarının devleti kontrolü altına geçirmesini önlemelidir. Çok önemli bir nokta, başkalarının hükümdarın niyetleri anlayıp ona göre hareket etmesini imkânsız kılmaktır. Böylece 術'ya, yâni kanunlara uymak dışında ne şekilde daha avantajlı bir durum elde edileceğini kimse bilememelidir.
- Şî (Çince: 勢; pinyin: shì; düz olarak "yasallaştırma, güç veyâ karizma"): Hükümdarın kendisi değil, pozisyonudur. Dolayısıyla eğilimlerin, konunun ne bağlamda olduğunun ve gerçeklerin analizi, gerçek bir hükümdar için şarttır.
Kökeni
Legalizm, ilk kez Shang Yang tarafından ortaya konmuştur. Bu reform yanlısı politik felsefeyle 'ni geri kalmışlıktan kurtarıp güçlü bir devlet hâline getirerek mevcut olan diğer altı devleti de egemenliği altına alarak büyük bir Çin imparatorluğu kurmayı plânlamıştı. Shag Yang'ın hukuk kuramları, herkesi kanun önünde eşit görüp sıkı yasalar ve sert cezalarla tebaayı kontrol etmeyi öngörmekteydi. Kendisi 'nun hükümranlığı sırasında Qin'in başbakanı oldu ve aşamalarla devleti güçlü ve düzenli bir ülke hâline getirdi. Bu devletin tek hedefi, bütün rakiplerini yok etmekti. Shang Yang, soylu sınıfı giderip yerine ancak başarılara yükselme imkânını veren ve soydan ayrıcalığını hükümdar hâriç kimseye izin vermeyerek meritokrasi sınıfını oluşturdu. Önceleri ordu soyluların kumandasında olup toplanan vergilerle kurulurdu. Bundan sonra generaller, yeteri kadar becerileri olmak şartıyla toplumun her kesiminden atanabiliyordu. Bunun yanında birlikler son derece sıkı eğitiliyor ve disipline önem veriliyordu.
O tarihten beri Qin, Çin'in en güçlü devleti olma yolunda ilerledi ve sonunda diğer altı devleti (Qi, Chu, Han, Yan, Zhao, Wei) egemenliği altına aldı. Bu yeni devletin başına İlk İmparator (Qin Shi Huangdi) geçti. (İmparatorluğun başına geçmeden önce kendisi Qin Ying Zheng olarak bilinirdi.)
Hükümdarın rolü
Aslında yönetici sınıfına ait olan hükümdarlar, legalistlere göre "yetki gizemi" donatılmıştır (Çince: 勢; pinyin: shì; düz olarak "otorite esrârı"). Dolayısıyla her zaman buyrukları tebaa tarafından saygı ve itaatla karşılanmalıdır. Hükümdârın zâtı meşrûiyeti ona verir. (~MÖ 350–MÖ 275) ve Shen Buhai gibi legalistler, hükümdarın karizmasına verilmiş öneme pek değer vermemişlerdir. Yetenekli hükümdarlar, niyetlerini gizleyip dışarıya doğru kayıtsız gibi dururlardı. Bütün hükümlerine uyulacağına emîn olmak için akıllı hükümdar dikkati çekmeme politikası güder (). Dolayısıyla arzu ve isteklerini gizleyerek dalkavukluğun önüne geçer ve tebaasının emirlerine önem vermesini sağlar. Çin dükü Xiao'nun başbakanı Shang Yang, felsefesinde hükümdarına dış politikayla ilgileneceğine müzik dinlemesine izin verirken İlk İmparator'un en hayran kaldığı 'yse akıllı hükümdardan daha çok beklemektedir. Onun standardlarına göre iyi bir hükümdar, hatalı olduğunu gösterince ona sadık bakanlarının tavsiyelerini kabul etmekle kalmaz, nezâketi altındakilere de gösterir ve fazla açgözlü olmaz. Legalistler, hükümdarın ataerkil olması beklenirken fazla hoşgörülü olmanın bozacağını ve devletin iç düzenini tehlikeye sokacağını ileri sürer. Ne ilginçtir ki Han Hânedanlığı'nın büyük tarihçisi Sima Qian (~MÖ 145–86), İlk Qin İmparatoru dünyaya kendini göstermeyip (muhtemelen ebedîleşebilmek için) saklanarak düşük profille hareket ederken mutlaka legalistlerin hükümdarın rolü konusundaki bütün tavsiyelerine uymamıştır.
Bakanların legalist düşüncedeki rolü
Hükümdara destek olmak ve idarî problemlerden uzak kalmak için 'nin bir bakanı olan Shen Buhai, yeni bir kavramı ortaya koydu: Çince: 術; pinyin: shù; düz olarak "methods". Bu metot ya da bürokratik idarî modeli, hükümdarı ideal hedefe doğru geliştirmek için bir programdır. Legalistlere göre akıllı bakan, hükümdarın en önemli yardımcısıdır. Bakanın görevi, belli maslahatları anlamak iken hükümdar da bakanının icraatını değerlendirmek durumundadır. Bakanların ve başka memurların birçok kez yabancı güçlerin lütfünu aradığına işaretle , hükümdarın bu kişileri ödül ve ceza "kulplarıyla" kontrol altında tutmasını önermiştir. Memurlar, korkunun verdiği motivasyonla bakanların icraatlarının istenenden ne fazla, ne de az olup olmadığını kontrol eder.
İlgili kişiler
Konfüçyüsçü düşünür Xun Zi'nin legalist düşüncelerden etkilendiği ya da düşüncelere etki ettiği bazen ileri sürülür. Bu, genellikle iki öğrencisinin (Li Si ve Han Fei) koyu legalist olmasındandır.
İlgili felsefeler
- Konfüçyüsçülük
- Meritokrasi
- Mohizm
- Platonizm
- (Politik felsefe)
Karşıt felsefeler
Kaynakça
- Barbieri-Low, Anthony, trans. “The Standard Measure of Shang Yang (344 B.C.).” 2006.
- Creel, H.G. “The Totalitarianism of the Legalists.” Konfüçyüs'den Mao Zedong'a kadar Çin felsefesi. Chicago: The University of Chicago Press, 1953.
- Duyvendak, J.J.L., trans. The Book of Lord Shang: A Classic of the Chinese School of Law. London: Probsthain, 1928.
- Graham, A.C., Disputers of the TAO: Philosophical Argument in Ancient China (Open Court 1993).
- Pu-hai, Shen. “Appendix C: The Shen Pu-hai Fragments.” Shen Pu-hai: MÖ 4. yüzyılın bir politik felsefecisi. Herrlee G. Creel tarafından İngilizceye tercüme edilmiştir. Chicago: The University of Chicago Press, 1974.
- Qian, Sima. Büyük Târihçinin kayıtları, Qin Hânedanlığı. Burton Watson tarafından İngilizceye tercüme edilmiştir. New York: Columbia University Press, 1993.
- Schwartz, Benjamin I. Eski Çin'in Düşünce Dünyâsı. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press, 1985.
- Watson, Burton, trans. Han Fei Tzu: Temel Yazıları. New York: Columbia University Press, 1964.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cin felsefesinde Legalizm Cince 法家 pinyin Fǎjia Wade Giles Fa chia duz olarak Hukuk okulu bir temellerini iceren felsefedir Ilkbahar ve Sonbahar Donemi yle Savasan Beylikler Donemi nde yaygin olan dort felsefe okulundan biriydi diger ucu Konfucyusculuk Taoizm ve Mohizm di MO 770 MO 221 yillarini icine alan bu donem Cin de buyuk kulturel mayalanmanin oldugu ve yeni ortaya ciktigi donemdir Legalizm faydaci bir politik felsefe olup temelini cag degisince legalizm yeni cagin yasalarini tam olarak benimsemektir seklinde ifade etmek yerinde olur En onemli prensibi yasal prensip olup yururlukte olan yasayi ustte tutan bir politik felsefe dir Bu okulun en taninmis onderi olan Han Fei 韓非 bir hukumdarin su uc esasa gore yonetmesini tavsiye eder Fa Cince 法 pinyin fǎ duz olarak yasa veya prensip Bu prensibe gore maddeleri acik bir dilde yazili olup yayinlanmalidir Kanun onunde herkes esittir Kanunlar uygun hareket edenleri odullendirip kurallari cignemeye curet edenleri geregince cezalandirmalidir Boylece sistemin nasil hareket edecegi tahmin edilebilecektir Bunun yani sira kanun sistemi devleti yonetmek icindir hukumdari degil Su Cince 術 pinyin shu duz olarak metot taktik veya sanat Hukumdar tarafindan ozel taktikler ve sirlar kullanilarak baskalarinin devleti kontrolu altina gecirmesini onlemelidir Cok onemli bir nokta baskalarinin hukumdarin niyetleri anlayip ona gore hareket etmesini imkansiz kilmaktir Boylece 術 ya yani kanunlara uymak disinda ne sekilde daha avantajli bir durum elde edilecegini kimse bilememelidir Si Cince 勢 pinyin shi duz olarak yasallastirma guc veya karizma Hukumdarin kendisi degil pozisyonudur Dolayisiyla egilimlerin konunun ne baglamda oldugunun ve gerceklerin analizi gercek bir hukumdar icin sarttir KokeniLegalizm ilk kez Shang Yang tarafindan ortaya konmustur Bu reform yanlisi politik felsefeyle ni geri kalmisliktan kurtarip guclu bir devlet haline getirerek mevcut olan diger alti devleti de egemenligi altina alarak buyuk bir Cin imparatorlugu kurmayi planlamisti Shag Yang in hukuk kuramlari herkesi kanun onunde esit gorup siki yasalar ve sert cezalarla tebaayi kontrol etmeyi ongormekteydi Kendisi nun hukumranligi sirasinda Qin in basbakani oldu ve asamalarla devleti guclu ve duzenli bir ulke haline getirdi Bu devletin tek hedefi butun rakiplerini yok etmekti Shang Yang soylu sinifi giderip yerine ancak basarilara yukselme imkanini veren ve soydan ayricaligini hukumdar haric kimseye izin vermeyerek meritokrasi sinifini olusturdu Onceleri ordu soylularin kumandasinda olup toplanan vergilerle kurulurdu Bundan sonra generaller yeteri kadar becerileri olmak sartiyla toplumun her kesiminden atanabiliyordu Bunun yaninda birlikler son derece siki egitiliyor ve disipline onem veriliyordu O tarihten beri Qin Cin in en guclu devleti olma yolunda ilerledi ve sonunda diger alti devleti Qi Chu Han Yan Zhao Wei egemenligi altina aldi Bu yeni devletin basina Ilk Imparator Qin Shi Huangdi gecti Imparatorlugun basina gecmeden once kendisi Qin Ying Zheng olarak bilinirdi Hukumdarin roluAslinda yonetici sinifina ait olan hukumdarlar legalistlere gore yetki gizemi donatilmistir Cince 勢 pinyin shi duz olarak otorite esrari Dolayisiyla her zaman buyruklari tebaa tarafindan saygi ve itaatla karsilanmalidir Hukumdarin zati mesruiyeti ona verir MO 350 MO 275 ve Shen Buhai gibi legalistler hukumdarin karizmasina verilmis oneme pek deger vermemislerdir Yetenekli hukumdarlar niyetlerini gizleyip disariya dogru kayitsiz gibi dururlardi Butun hukumlerine uyulacagina emin olmak icin akilli hukumdar dikkati cekmeme politikasi guder Dolayisiyla arzu ve isteklerini gizleyerek dalkavuklugun onune gecer ve tebaasinin emirlerine onem vermesini saglar Cin duku Xiao nun basbakani Shang Yang felsefesinde hukumdarina dis politikayla ilgilenecegine muzik dinlemesine izin verirken Ilk Imparator un en hayran kaldigi yse akilli hukumdardan daha cok beklemektedir Onun standardlarina gore iyi bir hukumdar hatali oldugunu gosterince ona sadik bakanlarinin tavsiyelerini kabul etmekle kalmaz nezaketi altindakilere de gosterir ve fazla acgozlu olmaz Legalistler hukumdarin ataerkil olmasi beklenirken fazla hosgorulu olmanin bozacagini ve devletin ic duzenini tehlikeye sokacagini ileri surer Ne ilginctir ki Han Hanedanligi nin buyuk tarihcisi Sima Qian MO 145 86 Ilk Qin Imparatoru dunyaya kendini gostermeyip muhtemelen ebedilesebilmek icin saklanarak dusuk profille hareket ederken mutlaka legalistlerin hukumdarin rolu konusundaki butun tavsiyelerine uymamistir Bakanlarin legalist dusuncedeki roluHukumdara destek olmak ve idari problemlerden uzak kalmak icin nin bir bakani olan Shen Buhai yeni bir kavrami ortaya koydu Cince 術 pinyin shu duz olarak methods Bu metot ya da burokratik idari modeli hukumdari ideal hedefe dogru gelistirmek icin bir programdir Legalistlere gore akilli bakan hukumdarin en onemli yardimcisidir Bakanin gorevi belli maslahatlari anlamak iken hukumdar da bakaninin icraatini degerlendirmek durumundadir Bakanlarin ve baska memurlarin bircok kez yabanci guclerin lutfunu aradigina isaretle hukumdarin bu kisileri odul ve ceza kulplariyla kontrol altinda tutmasini onermistir Memurlar korkunun verdigi motivasyonla bakanlarin icraatlarinin istenenden ne fazla ne de az olup olmadigini kontrol eder Ilgili kisilerKonfucyuscu dusunur Xun Zi nin legalist dusuncelerden etkilendigi ya da dusuncelere etki ettigi bazen ileri surulur Bu genellikle iki ogrencisinin Li Si ve Han Fei koyu legalist olmasindandir Ilgili felsefelerKonfucyusculuk Meritokrasi Mohizm Platonizm Politik felsefe Karsit felsefelerTaoizm Stoacilik ya da Stoisizm KaynakcaBarbieri Low Anthony trans The Standard Measure of Shang Yang 344 B C 2006 Creel H G The Totalitarianism of the Legalists Konfucyus den Mao Zedong a kadar Cin felsefesi Chicago The University of Chicago Press 1953 Duyvendak J J L trans The Book of Lord Shang A Classic of the Chinese School of Law London Probsthain 1928 Graham A C Disputers of the TAO Philosophical Argument in Ancient China Open Court 1993 ISBN 0 8126 9087 7 Pu hai Shen Appendix C The Shen Pu hai Fragments Shen Pu hai MO 4 yuzyilin bir politik felsefecisi Herrlee G Creel tarafindan Ingilizceye tercume edilmistir Chicago The University of Chicago Press 1974 Qian Sima Buyuk Tarihcinin kayitlari Qin Hanedanligi Burton Watson tarafindan Ingilizceye tercume edilmistir New York Columbia University Press 1993 Schwartz Benjamin I Eski Cin in Dusunce Dunyasi Cambridge MA The Belknap Press of Harvard University Press 1985 Watson Burton trans Han Fei Tzu Temel Yazilari New York Columbia University Press 1964