Leh Litvan Töton Savaşı Büyük Savaş olarak da bilinen 1409 1411 yılları arasında Töton şövalyeleri ile mütt

Leh-Litvan-Töton Savaşı, Büyük Savaş olarak da bilinen, 1409-1411 yılları arasında Töton Şövalyeleri ile müttefik Polonya Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı arasında meydana geldi. Yerel Samogit ayaklanmasından tetiklenen savaş, Ağustos 1409'da Polonya'nın Töton işgali ile başladı. Her iki taraf da tam ölçekli bir savaşa hazır olmadığından, Bohemyalı IV. Wenceslaus dokuz aylık bir ateşkes sağladı.

Leh-Litvan-Töton Savaşı

Kuzey Haçlı Seferleri ve Litvanya Haçlı Seferi

Grunwald Muharebesi, Jan Matejko (1878)

Tarih

6 Ağustos 1409 – 1 Şubat 1411

Bölge

Baltık sahilleri

Sonuç

Leh-Litvan zaferi

Birinci Toruń Barışı (1411)
Töton Şövalyeleri'nin gerilemesi

Taraflar

Töton Devleti

Terra Mariana

Müttefikler:

Kutsal Roma İmparatorluğu

Danimarka

Polonya Krallığı

Litvanya

Altın Orda Devleti

Lipka Tatarları

Müttefikler:

Hussitler

Komutanlar ve liderler

Ulrich von Jungingen (ölü)

Heinrich von Plauen

Dük

Kral II. Władysław Jagiełło

Büyük Dük Vytautas

Dük

Voyvoda

Celaleddin Han

Haziran 1410'da ateşkes sona erdikten sonra, Orta çağ Avrupa'sının en büyük muharebelerinden biri olan Grunwald Muharebesi'nde askeri-dini keşişler mutlak bir mağlubiyet aldılar. Töton liderliğinin çoğu öldürüldü ya da esir alındı. Yenilmelerine rağmen, Töton Şövalyeleri başkentleri Marienburg'daki (Malbork) kuşatmaya dayandılar ve Birinci Toruń Barışı ile çok az toprak kaybı yaşadılar. Bölgesel anlaşmazlıklar 1422 Melno Antlaşması'na kadar sürdü.

Ancak, Şövalyeler eski güçlerini asla geri kazanamadılar ve savaş tazminatlarının mali yükü, topraklarında iç çatışmalara ve ekonomik gerilemeye neden oldu. Savaş, Orta Avrupa'daki güç dengesini değiştirdi ve bölgedeki baskın güç olarak Polonya-Litvanya birliğinin yükselişine işaret etti.

Tarihsel arka plan

1230'da, Haçlı bir askerî tarikat olan Töton Şövalyeleri, Kulmerland'a (günümüzde Kuyavya-Pomeranya Voyvodalığı içinde) taşındı ve Masovian Slavlarının kralı I. Konrad'ın talebi üzerine, pagan Prusya klanlarına karşı Prusya Haçlı Seferi'ni başlattı. Papa ve Kutsal Roma İmparatoru'nun desteğiyle, Tötonlar 1280'lerde Prusyalıları fethedip ve din değiştirttiler ve dikkatlerini pagan Litvanya Büyük Dükalığı'na kaydırdılar. Yaklaşık yüz yıl boyunca Litvanya Haçlı Seferi'nde savaşan Şövalyeler, Litvanya topraklarına, özellikle de Prusya'daki Şövalyeleri Livonia'daki şubelerinden ayırdığı için Samogitya'ya baskın düzenlediler. Sınır bölgeleri ıssız vahşi doğaya dönüştü, ancak Şövalyeler çok az toprak kazandı. Litvanyalılar, Samogitya'dan ilk olarak Litvanya İç Savaşı sırasında (1381-84) Dubysa Antlaşması ile vazgeçtiler.

1385'te Litvanya Büyük Dükü Jogaila, Kreva Birliği'nde Polonya Kraliçesi Jadwiga ile evlenmeyi teklif etti. Jogaila, Hristiyanlığa geçti ve Polonya Kralı olarak taç giydi, böylece Polonya Krallığı ile Litvanya Büyük Dükalığı arasında şahsi birlik yarattı. Resmi olarak Litvanyalıların Hristiyanlığı kabul etmesi, Töton Şövalyeleri'nin bölgedeki faaliyetlerinin dini gerekçesini ortadan kaldırdı. Ancak Şövalyeler, Jogaila'nın din değiştirmesinin samimiyetine alenen itiraz ederek, suçlamayı bir papalık mahkemesine taşıyarak yanıt verdi. 1404 Raciąż Barışı'ndan bu yana Tötonların elinde olan Samogitya üzerinde toprak anlaşmazlıkları devam etti. Polonya'nın Dobrzyń Arazisi ve Danzig'deki (Gdańsk) Şövalyelere karşı da toprak iddiaları vardı, ancak iki devlet Kalisz Antlaşması'ndan bu yana büyük ölçüde barış içindeydi (1343). Çatışmanın arkasında aynı zamanda ticari kaygılar da vardı: Şövalyeler, Polonya ve Litvanya'daki en büyük üç nehrin (Neman, Vistül ve Daugava) alt kısımlarını kontrol ediyorlardı.

Savaşın Seyri

Ayaklanma, savaş ve ateşkes

Mayıs 1409'da Töton kontrolündeki Samogitya'da bir ayaklanma başladı. Litvanya ayaklanmayı destekledi ve Şövalyeler işgal tehdidinde bulundu. Polonya, Litvanya davasını desteklediğini açıkladı ve karşılığında Prusya'yı işgal etmekle tehdit etti. Prusya birlikleri Samogitya'yı tahliye ederken, Töton Büyük Üstatı Ulrich von Jungingen, 6 Ağustos 1409'da Polonya Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı'na savaş ilan etti. Şövalyeler Polonya ve Litvanya'yı ayrı ayrı yenmeyi umdular ve Büyük Polonya ve 'yı işgal ederek Polonyalıları gafil avlayarak başladılar. Şövalyeler Dobrin'deki () kaleyi yaktılar, on dört günlük bir kuşatmadan sonra 'yi ele geçirdiler, Bydgoszcz'u (Bromberg) fethettiler ve birkaç şehri yağmaladılar. Polonyalılar karşı saldırılar düzenledi ve Bydgoszcz'u geri aldı. Samogitliler Memel'e (Klaipėda) saldırdı. Ancak, her iki taraf da tam ölçekli bir savaşa hazır değildi.

Romalıların Kralı Wenceslaus, anlaşmazlığa arabuluculuk yapmayı kabul etti. 8 Ekim 1409'da bir ateşkes imzalandı; ateşkes 24 Haziran 1410'da sona ermeyi içeriyordu. Her iki taraf da bu zamanı muharebe hazırlıkları, asker toplama ve diplomatik manevralar için kullandı. Her iki taraf da Hristiyan âlemine birbirlerini çeşitli haksızlıklar tehditlerle suçlayan mektuplar ve elçiler gönderdiler. Şövalyelerden 60.000 florinlik bir hediye alan Wenceslaus, Samogitia'nın haklı olarak Şövalyelere ait olduğunu ve Polonya'ya sadece Dobrzyń Arazisi'nin iade edilmesi gerektiğini ilan etti. Şövalyeler ayrıca, Boğdan için emelleri olan Macar Kralı Sigismund'a askeri yardımı için 300.000 duka ödediler. Sigismund, Vytautas'a bir kral tacı sunarak Polonya-Litvanya ittifakını kırmaya çalıştı; Vytautas'ın böyle bir tacı kabul etmesi, 'nın şartlarını ihlal edecek ve Polonya-Litvanya anlaşmazlığı yaratacaktır. Aynı zamanda Vytautas, Livonya Düzeni'nden bir ateşkes elde etmeyi başardı.

Prusya'da strateji ve yürüyüş

Grunwald seferi sırasında ordu hareketleri

Aralık 1409'a kadar, Jogaila ve Vytautas ortak bir strateji üzerinde anlaşmışlardı: orduları tek bir büyük güçte birleşecek ve Töton Şövalyelerinin başkenti Marienburg'a (Malbork) birlikte yürüyecekti. Savunma pozisyonu alan Şövalyeler ortak bir saldırı beklemiyorlardı ve Polonyalılar tarafından Vistül Nehri boyunca Danzig'e (Gdańsk) doğru ve Litvanlar tarafından Neman Nehri boyunca Ragnit'e (Neman) doğru ikili bir istilaya hazırlanıyorlardı. Bu algılanan tehdide karşı koymak için Ulrich von Jungingen kuvvetlerini, birliklerin herhangi bir yönden gelen bir istilaya oldukça hızlı bir şekilde yanıt verebilecekleri merkezi bir konum olan Schwetz'de (Świecie) yoğunlaştırdı. Planları gizli tutmak ve Şövalyeleri yanlış yönlendirmek için Jogaila ve Vytautas, sınır bölgelerine birkaç baskın düzenledi ve böylece Şövalyeleri birliklerini yerinde tutmaya zorladı.

Grunwald seferinin ilk aşaması, tüm Leh-Litvan birliklerini, ortak ordunun bir duba köprüsü üzerinden Vistül'ü geçtiği Prusya sınırından yaklaşık 80 km (50 mi)) uzaklıkta belirlenmiş bir buluşma noktası olan Czerwinsk'te toplamaktı. Çok etnik gruptan oluşan güçler arasında hassasiyet ve yoğun koordinasyon gerektiren bu manevra, 24-30 Haziran 1410 tarihleri arasında yaklaşık bir hafta içinde gerçekleştirildi. Geçişten sonra, IV. Siemowit ve I. Janusz komutasındaki Masovya birlikleri Leh-Litvan ordusuna katıldı. Büyük kuvvetler, 3 Temmuz'da kuzeye, Prusya'nın başkenti Marienburg'a (Malbork) doğru yürüyüşe başladı. Prusya sınırı 9 Temmuz'da geçildi. Ulrich von Jungingen, Leh-Litvan kuvvetlerinin niyetlerini kavradığı anda, Heinrich von Plauen komutasındaki Schwetz'de (Świecie) 3.000 adam bıraktı ve Kauernik () yakınlarındaki Drewenz Nehri () üzerinde bir savunma hattı düzenlemek için ana kuvvetleri yürüdü. 11 Temmuz'da Jogaila, nehri böyle güçlü bir savunulabilir konumda geçmemeye karar verdi. Ordu bunun yerine nehir geçişini atlayarak doğuya, diğer büyük nehirlerin ordusunu Marienburg'dan ayırmadığı kaynaklarına doğru dönecekti. Töton ordusu Drewenz Nehri'ni kuzeyde takip etti, Löbau (Lubawa) yakınlarında geçti ve ardından Leh-Litvan ordusuna paralel olarak doğuya doğru ilerledi. Töton ordusu, Gilgenburg (Dąbrówno) köyünü harap etti. Von Jungingen vahşet karşısında o kadar öfkeliydi ki işgalcileri savaşta yenmeye yemin etti.

Grunwald Muharebesi

'in Berner Chronik'inde tasvir edildiği gibi muharebe

Grunwald Muharebesi, 15 Temmuz 1410'da Grunwald, Tannenberg () ve Ludwigsdorf () köyleri arasında gerçekleşti. Savaşa katılan birlik sayısının modern tahminleri 16.500 ila 39.000 Leh-Litvan ve 11.000 ila 27.000 Töton askeri arasında değişmektedir. Leh-Litvan ordusu milliyetlerin ve dinlerin bir karışımıydı: Roma Katolik Leh-Litvan birlikleri pagan Samogityalılar, Doğu Ortodoks Rutenler ve Müslüman Tatarlar ile yan yana savaştı. Çoğu Cermen olmak üzere yirmi iki farklı halk Töton tarafına katıldı.

Şövalyeler önce Leh veya Litvan kuvvetlerini saldırmaya kışkırtmayı umdular ve Grunwald Kılıçları olarak bilinen iki kılıcı "Savaşta Jogaila ve Vytautas'a yardım etmesi" için gönderdiler. Önce Litvanlar saldırdı, ancak bir saatten fazla süren şiddetli çatışmalardan sonra Litvan hafif süvarileri tam bir geri çekilmeye başladılar. Geri çekilmenin nedeni – ister mağlup bir gücün geri çekilmesi, ister önceden tasarlanmış bir manevra olsun – akademik bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Leh ve Töton kuvvetleri arasında şiddetli çatışmalar başladı ve hatta Jogaila'nın kraliyet kampına ulaştı. Bir Şövalye, doğrudan kraliyet sekreteri Zbigniew Oleśnicki tarafından kurtarılan Kral Jogaila'ya saldırdı. Litvanlar savaşa geri döndü. Büyük Üstat von Jungingen, Litvan hatlarını aşmaya çalışırken öldürüldü. Etrafı sarılmış ve lidersiz Töton Şövalyeleri, savunma amaçlı bir araba kalesi kurma umuduyla kamplarına doğru çekilmeye başladılar. Ancak, savunma kısa sürede kırıldı ve kamp harap oldu ve bir görgü tanığına göre, orada savaş alanında olduğundan daha fazla Şövalye öldü.

Töton Şövalyelerinin yenilgisi yankılandı. Yaklaşık 8.000 Töton askeri öldürüldü ve 14.000 asker de esir alındı. Töton liderliğinin çoğu da dahil olmak üzere tarikatın kardeşlerinin çoğu öldürüldü. Savaştan kaçan en yüksek rütbeli Töton yetkilisi, Elbing (Elbląg) Komtur'u Werner von Tettinger'di. Tutsak rütbesiz asker ve paralı askerlerin çoğu, 11 Kasım 1410'da Kraków'a rapor vermeleri koşuluyla savaştan kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. Soylular esaret altında tutuldu ve her biri için yüksek fidye talep edildi.

Marienburg Kuşatması

Malbork Kalesi, Töton Şövalyeleri'nin başkenti

Muharebeden sonra, Leh ve Litvan kuvvetleri, üç gün boyunca muharebe alanında kalarak ve ardından günde ortalama sadece 15 km (9,3 mi) yürüyerek Marienburg'daki (Malbork) Töton başkentine saldırılarını ertelediler. Ana kuvvetler, ağır bir şekilde güçlendirilmiş Marienburg'a ancak 26 Temmuz'da ulaştılar. Bu gecikme, Heinrich von Plauen'e bir savunma organize etmek için yeterli zaman verdi. Leh tarihçi Paweł Jasienica'ya göre bu muhtemelen, Vytautas ile birlikte, Polonya (tamamen mağlup edildiğinde büyük olasılıkla tarikat mülklerinin çoğunu alacaktı) ve Litvanya arasındaki güç dengesini bozmamak için alçakgönüllü ancak büyük bir kısmı yok edilmeyen tarikatı oyunda tutmayı tercih eden Jagiełło'nun kasıtlı bir hareketiydi, ancak birincil kaynakların eksikliği kesin bir açıklamayı engellemektedir.

Bu arada Jogaila, birliklerini çoğu zaman direniş göstermeden teslim olan diğer Töton kalelerine de gönderdi, bunlar arasında Danzig (Gdańsk), Thorn (Toruń) ve Elbing (Elbląg) önemli şehirlervardı. Tötonların elinde sadece sekiz kale kalmıştı. Marienburg'u kuşatan Leh ve Litvan askerleri, cephane eksikliği, düşük moral ve dizanteri salgını nedeniyle uzun vadeli bir çatışmaya hazır değildi. Şövalyeler müttefiklerinden yardım istediler ve Macaristan Kralı Sigismund, Romalıların Kralı Wenceslaus ve Livonya Tarikatı mali yardım ve takviye sözü verdi. Marienburg kuşatması 19 Eylül'de kaldırıldı. Leh-Litvan kuvvetleri, ele geçirilen veya teslim olan ve eve dönen kalelerde garnizonlar bıraktı. Ancak, Şövalyeler kalelerin çoğunu hızla geri aldı. Ekim ayının sonunda, sınır boyunca sadece dört Töton kalesi Lehlerin elinde kaldı. Jogaila yeni bir ordu kurdu ve 10 Ekim 1410'da 'nde Şövalyeleri bir kere daha mağlup etti. Diğer kısa çarpışmaların ardından her iki taraf da müzakere etmeye karar verdi.

Neticesi

Birinci Toruń Barışı 1 Şubat 1411'de imzalandı. Şartları uyarınca, Şövalyeler Dobrzyń Arazisi'ni Polonya'ya bıraktılar ve Jogaila ve Vytautas'ın yaşamları sırasında Samogitya'daki iddialarından vazgeçmeyi kabul ettiler.Melno Antlaşması toprak anlaşmazlıklarını kalıcı olarak çözmeden önce iki savaş (1414 Açlık Savaşı ve 1422 Gollub Savaşı) daha yapılacaktı. Leh ve Litvanlar askeri zaferi bölgesel veya diplomatik kazanımlara çeviremediler. Ancak, Thorn Barışı, Şövalyelere asla kurtulamayacakları ağır bir mali yük getirdi. İngiltere Kralı'nın yıllık gelirinin on katı olarak tahmin edilen gümüş tazminatı dört yıllık taksitle ödemek zorunda kaldılar. Ödemeleri karşılamak için Şövalyeler ağır borç aldı, kiliselerden altın ve gümüşe el koydu ve vergileri artırdılar. İki büyük Prusya şehri, Danzig (Gdańsk) ve Thorn (Toruń), vergi artışlarına karşı ayaklandı. Grunwald'daki yenilgi, Töton Şövalyelerini kalan bölgelerini savunmak için az bir kuvvet bıraktı. Hem Polonya hem de Litvanya artık Hristiyan ülkeler olduğundan, Şövalyeler yeni gönüllü haçlıları askere almakta zorlandılar. Büyük Üstatların daha sonra paralı askerlere güvenmeleri gerekti, bu da zaten tükenmiş bütçelerini pahalı bir şekilde tüketti. İç çatışmalar, ekonomik düşüş ve vergi artışları, huzursuzluğa ve 1441'de Prusya Konfederasyonu'nun (Lordlara Karşı İttifak) kurulmasına yol açtı. Bu da, On Üç Yıl Savaşı (1454) ile sonuçlanan bir dizi çatışmaya yol açtı.

Popüler Kültür

Savaş, Polonyalı yazar Henryk Sienkiewicz'in bir film (1960) ve bir video oyunu (2002) gibi sayısız uyarlamaya yol açan Haç Şövalyeleri (1900) adlı romanının etkisiyle Polonya popüler kültüründe popüler hale gelmiştir.

Kaynakça

Özel

^ Ekdahl 2008, s. 175.
^ ^a ^b ^c Stone 2001, s. 16.
^ Urban 2003, s. 132.
^ Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, s. 137.
^ Turnbull 2003, s. 20.
^ ^a ^b Ivinskis 1978, s. 336.
^ Urban 2003, s. 130.
^ Kuczynski 1960, s. 614.
^ Jučas 2009, s. 51.
^ ^a ^b Turnbull 2003, s. 21.
^ Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, s. 139.
^ Christiansen 1997, s. 227.
^ ^a ^b Turnbull 2003, s. 30.
^ ^a ^b ^c Jučas 2009, s. 75.
^ Jučas 2009, s. 74.
^ ^a ^b ^c Turnbull 2003, s. 33.
^ Urban 2003, s. 142.
^ Turnbull 2003, s. 35.
^ Turnbull 2003, ss. 36-37.
^ Urban 2003, ss. 148-149.
^ Jučas 2009, s. 77.
^ Jučas 2009, ss. 57-58.
^ Разин 1999, ss. 485-486.
^ Turnbull 2003, s. 43.
^ Turnbull 2003, s. 45.
^ Turnbull 2003, ss. 48-49.
^ Turnbull 2003, s. 64.
^ Turnbull 2003, s. 66.
^ Urban 2003, s. 157.
^ ^a ^b Turnbull 2003, s. 68.
^ Jučas 2009, s. 88.
^ Urban 2003, s. 162.
^ Jasienica 1978, ss. 108-109.
^ Urban 2003, s. 164.
^ Stone 2001, s. 17.
^ Ivinskis 1978, s. 342.
^ Turnbull 2003, s. 75.
^ Turnbull 2003, s. 74.
^ Urban 2003, s. 166.
^ ^a ^b Christiansen 1997, s. 228.
^ Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, ss. 142-144.
^ Christiansen 1997, ss. 228-230.
^ Stone 2001, ss. 17-19.

Genel

Christiansen, Eric (1997), The Northern Crusades, 2nd, Penguin Books, ISBN
Ekdahl, Sven (2008), "The Battle of Tannenberg-Grunwald-Žalgiris (1410) as reflected in Twentieth-Century monuments", Victor Mallia-Milanes (Ed.), The Military Orders: History and Heritage, 3, Ashgate Publishing, Ltd., ISBN
Ivinskis, Zenonas (1978), Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties (Litvanca), Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademija, OCLC 464401774
Jučas, Mečislovas (2009), The Battle of Grünwald, Vilnius: National Museum Palace of the Grand Dukes of Lithuania, ISBN
; Kiaupienė, Jūratė; Kunevičius, Albinas (2000), The History of Lithuania Before 1795, Vilnius: Lithuanian Institute of History, ISBN
Kuczynski, Stephen M. (1960), The Great War with the Teutonic Knights in the years 1409–1411, Ministry of National Defence, OCLC 20499549, 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 26 Eylül 2022
Разин, Е. А. (1999), История военного искусства XVI – XVII вв. (Rusça), 3, Издательство Полигон, ISBN
Turnbull, Stephen (2003), Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights, Campaign Series, 122, Londra: Osprey, ISBN
Stone, Daniel (2001), The Polish-Lithuanian state, 1386–1795, , ISBN , 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 26 Eylül 2022
Urban, William (2003), Tannenberg and After: Lithuania, Poland and the Teutonic Order in Search of Immortality, Revised, Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, ISBN
Jasienica, Paweł (1978). Jagiellonian Poland. American Institute of Polish Culture. ss. 108-109. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2022.

[FOOTNOTEEkdahl2008175-1] Ekdahl 2008, s. 175.

[FOOTNOTEStone200116-2] Stone 2001, s. 16.

[FOOTNOTEUrban2003132-3] Urban 2003, s. 132.

[FOOTNOTEKiaupaKiaupienėKunevičius2000137-4] Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, s. 137.

[FOOTNOTETurnbull200320-5] Turnbull 2003, s. 20.

[FOOTNOTEIvinskis1978336-6] Ivinskis 1978, s. 336.

[FOOTNOTEUrban2003130-7] Urban 2003, s. 130.

[FOOTNOTEKuczynski1960614-8] Kuczynski 1960, s. 614.

[FOOTNOTEJučas200951-9] Jučas 2009, s. 51.

[FOOTNOTETurnbull200321-10] Turnbull 2003, s. 21.

[FOOTNOTEKiaupaKiaupienėKunevičius2000139-11] Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, s. 139.

[FOOTNOTEChristiansen1997227-12] Christiansen 1997, s. 227.

[FOOTNOTETurnbull200330-13] Turnbull 2003, s. 30.

[FOOTNOTEJučas200975-14] Jučas 2009, s. 75.

[FOOTNOTEJučas200974-15] Jučas 2009, s. 74.

[FOOTNOTETurnbull200333-16] Turnbull 2003, s. 33.

[FOOTNOTEUrban2003142-17] Urban 2003, s. 142.

[FOOTNOTETurnbull200335-18] Turnbull 2003, s. 35.

[FOOTNOTETurnbull200336-37-19] Turnbull 2003, ss. 36-37.

[FOOTNOTEUrban2003148-149-20] Urban 2003, ss. 148-149.

[FOOTNOTEJučas200977-21] Jučas 2009, s. 77.

[FOOTNOTEJučas200957-58-22] Jučas 2009, ss. 57-58.

[FOOTNOTEРазин1999485-486-23] Разин 1999, ss. 485-486.

[FOOTNOTETurnbull200343-24] Turnbull 2003, s. 43.

[FOOTNOTETurnbull200345-25] Turnbull 2003, s. 45.

[FOOTNOTETurnbull200348-49-26] Turnbull 2003, ss. 48-49.

[FOOTNOTETurnbull200364-27] Turnbull 2003, s. 64.

[FOOTNOTETurnbull200366-28] Turnbull 2003, s. 66.

[FOOTNOTEUrban2003157-29] Urban 2003, s. 157.

[FOOTNOTETurnbull200368-30] Turnbull 2003, s. 68.

[FOOTNOTEJučas200988-31] Jučas 2009, s. 88.

[FOOTNOTEUrban2003162-32] Urban 2003, s. 162.

[FOOTNOTEJasienica1978108-109-33] Jasienica 1978, ss. 108-109.

[FOOTNOTEUrban2003164-34] Urban 2003, s. 164.

[FOOTNOTEStone200117-35] Stone 2001, s. 17.

[FOOTNOTEIvinskis1978342-36] Ivinskis 1978, s. 342.

[FOOTNOTETurnbull200375-37] Turnbull 2003, s. 75.

[FOOTNOTETurnbull200374-38] Turnbull 2003, s. 74.

[FOOTNOTEUrban2003166-39] Urban 2003, s. 166.

[FOOTNOTEChristiansen1997228-40] Christiansen 1997, s. 228.

[FOOTNOTEKiaupaKiaupienėKunevičius2000142-144-41] Kiaupa, Kiaupienė & Kunevičius 2000, ss. 142-144.

[FOOTNOTEChristiansen1997228-230-42] Christiansen 1997, ss. 228-230.

[FOOTNOTEStone200117-19-43] Stone 2001, ss. 17-19.