Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leton mitolojisi, Letonya tarihi boyunca ortaya çıkan, bazen birbirini takip eden nesiller tarafından detaylandırılan ve diğer zamanlarda reddedilip yerine başka açıklayıcı anlatılar konan mitlerin toplamıdır. Bu mitler Leton halkının halk geleneklerinden ve Hıristiyanlık öncesi Baltık mitolojisinden kaynaklanmaktadır .
Letonyalı mitolojisi özellikle yeniden canlandırma ve tarihsel analiz için bir araç olarak kullanılır.
Bu mitlerin tümü olmasa da çoğunun en küçük ayrıntılarının bölgeye ve hatta bazen aileye göre değiştiğini belirtmek önemlidir.
Tarih
13. - 18. yüzyıl
Modern Letonyalıların ataları olan Baltık kabileleri ve 13. yüzyılda Hıristiyanlaşmaya kadar onların mitolojileri hakkında çok az rapor vardır. Hristiyanlaşmadan bu yana, yerel mitolojiyle ilgili tarihler, seyahat raporları, ziyaret kayıtları, Cizvit raporları ve diğer pagan uygulamalarına ilişkin açıklamalar dahil olmak üzere birçok rapor var. Bu raporlar, araştırmacılar tarafından ikincil kaynaklar olarak kabul edilir çünkü yazarlar Letonca olmadıkları için yerel dilleri konuşmazlar ve çoğu zaman önyargılıydılar. Bu materyaller bazen kesin değildir ve Hristiyan dünya görüşünden kaynaklanan hatalar, uydurmalar ve çarpıtmalar içerir. Buna rağmen, genellikle folklor bilgileri kullanılarak doğrulanabilirler.
18. - 20. yüzyılın başları
Folklor materyallerinin çoğu 19. yüzyılın ortalarından beri toplanmıştır. 18. ve 19. yüzyıllarda, Baltık kabilelerinin başlangıçta tek ulus olduğu ve dolayısıyla aynı tanrılara sahip olduğu varsayıldı. İlk yazarlar, komşu bölgelerden gelen verileri kullanarak bir Letonya panteonunu yeniden oluşturmaya çalışıyorlardı. Bu eğilim daha sonra Letonyalı ulusal romantistler tarafından da benimsenmiştir. Serfliğin kaldırılmasından sonra, yeni bir ulusal kimlik oluşuyordu ve yazarlar, Baltık kültürel geleneklerinin diğer uluslar kadar derin olduğunu kanıtlamaya çalıştılar. Folklorda korunan parçalar kullanılarak büyük bir destanın inşa edilebileceği umuluyordu. Ayrıca 700 yıllık zulümde unutulan eski dinin yeniden inşa edilebileceği düşünülüyordu. Ancak, folklor kaynakları bu görev için yetersiz kaldı. Bazıları, panteonları Yunan mitolojisindeki kadar etkileyici olacak şekilde yeniden inşa etmeye çalıştı, bu da bazı tanrıların basitçe icat edilmesine yol açtı. Diğer Baltık halklarının tanrılarının da Letonca olması gerektiği, ancak zamanla kaybolduğu varsayımının yanı sıra, birçok yeni tanrı Yunan ve Roma tanrılarına göre modellendi. Bu eğilimin bir örneği, Andrejs Pumpurs'un Letonya ve Prusya tanrılarının bir panteonunu içeren ve yazarın bazılarının kendisini icat ettiği epik şiir Lāčplēsis'tir . Benzer şekilde, Juris Alunāns ve şair Miķelis Krogzemis'in eserleri, icat edilmiş tanrıların panteonlarına sahiptir.
Aynı zamanda, bazı pagan ayinleri hala uygulanıyordu. Ve Hristiyanlık yabancı görüldüğünden, eski dini yeniden yaratmak için girişimlerde bulunuldu. Neopagan hareketlerinin en başarılısı, 1920'lerin sonlarında kurulan ve eski Letonyalıların tek tanrılı olduğunu ve çeşitli mitolojik varlıkların tek bir Tanrı'nın tüm yönleri olduğunu iddia eden Dievturi idi. Letonya geleneklerini yeniden inşa etmek için yabancı etkileri ortadan kaldırma ihtiyacı daha sonraki zamanlara kadar korunurken, Olimpus benzeri sahte tanrılar panteonu yaratma girişimleri nihayet sona erdiğinde, ulusal romantizmin yerini gerçekçiliğe bıraktı ve eleştirildi. 20. yüzyılın ilk yarısı bu konuda yoğundur. Ayrıca bazı folklor materyallerinin tahrif edilmiş olabileceğinden şüphelenildi. Bu zamanın araştırması sadece şüphecilikle değil, aynı zamanda yabancı etkiler arama girişimleriyle de karakterize ediliyor.
1944–1970'ler
Letonya'nın 1944'te Sovyetlerin yeniden işgalinden sonra, Letonya'da mitoloji ve özellikle dinî kavramların araştırılması yasaklandı. Benzer şekilde, paganizm şovenist olarak görüldüğü için neopagan gruplarının üyelerine de zulmedildi. Buna rağmen, halk türkülerinin mitolojisine odaklanan sürgündeki Letonyalılar tarafından araştırmalar devam etti. Şarkılar, savaşlar arası dönemde mitoloji araştırmaları için en iyi kaynak olarak görülüyordu. Bunun nedeni, şiirsel ölçü ve melodiyi koruma ihtiyacının olası değişiklikleri sınırlandırması nedeniyle, eski kavramların diğer folklor türlerinden daha iyi korunduğu düşünülüyordu. Buna göre halk türküleri uzun zamandır tek araştırma kaynağıydı. Bu yaklaşım, peri masalları, efsaneler ve halk inançları ve sihir pratiklerinin kayıtları gibi diğer türlerde bahsedilen temaların, her tür farklı temalar içerdiğinden ve yalnızca kısmi bir içgörü sağlayabileceğinden halk şarkılarını tamamlayabileceğini öne süren modern araştırmacılar tarafından eleştirilmiştir.
1970'ler-günümüz
Letonya'da araştırma ancak 1980'lerde yeniden başlayabilse de 1970'ler, neopaganlar olarak tanımlanabilecek üyelerle bir folklor hareketinin ortaya çıktığını gördü. Bu gruplar panteistti, daha az tekdüze, daha az dogmatikti, doğanın ve kültürel mirasın korunmasına ilgi duyuyordu ve komşu ülkelerden gelen geleneklerin etkisine daha açıktı. Daha sonra, marjinal hareketler maneviyatı hem yerel geleneklerde hem de Doğu dinleri gibi dünyanın dini ve manevi uygulamalarında keşfetmiştir. Örneğin, Pokaiņi Ormanı 1990'ların sonlarında bu gruplardan biri tarafından antik bir sakral bölge olarak ilan edilmiş ve her mevsim binlerce ziyaretçiyi çekmektedir. 1990'da bağımsızlığın yeniden sağlanmasından hemen önce Letonya'da faaliyete devam eden Dievturi, resmi olarak tanınan tek pagan dinidir ve (2001 itibarıyla) yaklaşık 600 takipçisi vardır . Hareketin azalan etkisi göz önüne alındığında, adı bazen daha geniş anlamda folklorla ilgili herhangi bir modern uygulamaya uygulanır.
Varlıklar ve kavramlar
Göksel tanrılar
Letonya efsanelerine uzayının çeşitli rekonstrüksiyonları var, ancak çoğu araştırmacı gökyüzü ile ilgili belirli özelliklerin anlamı üzerinde hemfikir. Gökyüzünün kendisi Debeskalns ("Sky Mountain") olarak tanımlanır. Gökyüzü, muhtemelen yıldızlara veya karlara atıfta bulunan sıfatlarla Oļu kalns ("Çakıl Dağı"), Sudraba kalns ("Gümüş Dağ") veya Ledus kalns ("Buz Dağı") olarak da anılır . Ayrıca Dievs (Tanrı) 'nın da gökyüzünün bir sembolü olduğu öne sürülmüştür çünkü isminin etimolojisi gökyüzü ile ilgili görünmektedir. Dievs, yüce tanrı olarak kabul edilir. Başka bir göksel tanrı, adı kelimenin tam anlamıyla "güneş" anlamına gelen güneş tanrıçası Saule'dir, dünyanın bereketini sağlar ve özellikle yetimler ve genç çobanlar için şanssızlıktan koruyucudur. Daugava başta olmak üzere nehirler de dahil olmak üzere deniz ve diğer su kütleleri, yaşayan ve ölülerin dünyaları arasındaki sınırı belirlemektedir. Letonca'da "dünya" kelimesi Güneş kelimesinden türemiştir ve bu dünyalar "bu güneş" ve "o güneş" olarak anılır. Bu nedenle, Saule'nin ölüm kavramıyla da yakından ilişkili olduğu görülmektedir. Görünüşe göre ölülerin ruhlarını denizden ölenlerin dünyasına taşıyor. Dolayısıyla günlük hareketi, her gün yeniden doğmasıyla insan yaşamının döngüsüyle ilişkilendirilebilir.
Genellikle denizlerin ortasında bir ada veya kayanın üzerinde bulunan Güneş yolunda, dünya ağacını veya eksen mundisini temsil ettiği düşünülen Austras koks (şafak ağacı) vardır, genellikle ağaç olarak tanımlanır. ama aynı zamanda çeşitli bitkiler ve hatta nesneler de olabilir. Folklor, birçoğunun hayatları boyunca aradığını iddia etse de, hiç kimse ağacı görmemiştir. Yine de, doğal karşılığının kutup yıldızı veya Samanyolu olabileceği de öne sürüldü. Yıl için bir sembol olabileceği de önerildi. Ağaç, güneşin veya kızının Dieva dēli (tanrının oğulları), Auseklis (Venüs) veya Pērkons (Gök gürültüsü) tarafından davet edildiği göksel düğün mitosuyla ilgilidir .
Ayrıca, Letonca'da olduğu gibi kız (meita) kelimesi de kızlık anlamına gelir, tam olarak kimin evlendiği belirsizdir. Ancak bu, efsanevi olayların nasıl ortaya çıktığını etkilemez. Erkek tanrılar, dünya ağacındaki güneş tanrısına casusluk yapar, onun için bir banyo hazırlar, onunla alay eder vb. Sonunda kaçırılır ve evlenir (Saule'nin kocasının ay tanrısı Mēness olduğu öne sürülmüştür). Bu, dünya ağacına vuran Pērkons'u kızdırır, bu yüzden ağlayan Saule, üç yıl boyunca parçalarını toparlamak ve sonra onları yeniden birleştirmek zorunda kalır ve dördüncü yılda en çok ipucu ile bitirir.
Öbür dünya
Ölülerin dünyasına Aizsaule veya Viņsaule denir. Çeşitli ana tanrılar (veya belki de birkaç adla anılan biri) ile ilgilidir - Zemes māte (Dünya'nın Annesi), bazen "Nāve", kelimenin tam anlamıyla "ölüm" anlamına gelir. Tamamen beyaz bir elbise giymiş olarak tasvir edilmiştir ve bazen bir tırpan veya orak vardır.
Şeytanlar
Tüm büyücülerin ve cadıların kötü olduğu inancı ancak Hristiyanlaşmadan sonra ortaya çıktı. Önceden herkes gibi büyücülerin de hem kötü hem de iyi olabileceğine inanılıyordu. Hristiyanlaşmadan sonra, büyücülerin burvji, burtnieki (büyücüler) ve raganalar (cadılar) velni olarak adlandırılan kötülüğün hizmetkarları olduklarına inanılıyordu. Bunlar gerçekte halk hekimliği uygulayıcıları olabilir.
Başlangıçta farklı kavramlara atıfta bulunmak için speküle edilen terimler olan laumas ve spīganas, bazı bölgelerde cadılara atıfta bulunmak için de kullanıldı. Jodların yardımıyla çeşitli varlıklara dönüşebilirler veya kendilerine kötü ruhların hizmet etmesini sağlayabilirler. Bu nedenle iblislerin bağımsız ruhlar veya etrafta uçan büyücülerin ruhları olduğu çeşitli şekillerde düşünülebilir. Büyücülerin ruhlarının bedenlerini terk ettikleri, bu bedenlerin ölü hale geldiği ve daha sonra bedene nasıl döneceğini bilemediği için döndürülerek kalıcı olarak öldürebileceği düşünülüyordu.
Kader tanrıçaları
Kaderin en önemli tanrıçası Laima'dır (şans tanrıçası). Dünya'da yaşıyor ve insan yaşamıyla yakından ilgileniyordu. Temel işlevi doğum ve bir çocuğun kaderine karar vermekle ilgilidir. Kadınlar geleneksel olarak hamamlarda doğum yaparlardı. Bir hamama giden yol, Laima'nın doğum sürecine kolayca yardımcı olabilmesi için temizlenirdi. Kadın ritüel olarak temizlenir ve dualar sunulur ve Laima'ya ritüel adaklar sunulurdu. Başarılı bir doğumdan sonra evli kadınlar ziyafet çekerler ve Laima hamamda minnettarlık göstergesi olarak onur yeri ayrılır. Ayrıca bir kişinin kaderini de belirlerlerdi. daha sonra kendisinin bile değiştiremeyeceği bir karar vermekle yükümlüydü. Hayatın diğer önemli alanlarında da yardımcı olması bekleniyordu ve genel olarak insanların refahına önem veriyordu. Evlenmemiş kızlar, onlara iyi kocalar ve mutlu evlilikler vermesi için ona dua ederlerdi. Ayrıca tarlaların ve hayvanların (özellikle atların) verimliliğini bir ölçüde sağladı. Tanrıça Māra'nın Laima ile ortak birçok işlevi vardır. Bu görüş eleştirilse de, birçok araştırmacı Māra'nın Aziz Mary ile eş anlamlı olduğu konusunda hemfikir. Mary'nin Laima da dahil olmak üzere eski tanrıların bazı işlevlerini devraldığı öne sürüldü. Bununla birlikte, Māra, doğum sırasında da çağrılan Aziz Mary'ye atıfta bulunmak ve modern Letonca adı Marija ya da Hristiyan örtbaslarıyla bir dizi rahatsızlığa yardımcı olmak için kullanılmıştır. Bütün bunlar aynı zamanda halk büyüsünde rahime atıfta bulunmak için örtmece olarak kullanıldı. Onu çok çeşitli diğer Hint tanrılarıyla ilişkilendiren karşılaştırmalı dilbilime dayanan karşıt görüş, onun hem hayat veren hem de alan önemli bir Hristiyanlık öncesi ktonik tanrı olduğudur. Benzer işleve sahip diğer iki tanrıça Kārta ve Dēkla'dır. Dēkla, tarihsel olarak Pilten Bölgesi olan Courland'ın tek bir Katolik bölgesinden gelen folklorda esas olarak bahsedilir. Kārta'dan folklorda daha da nadiren bahsedilir, adından da anlaşılacağı gibi Laima ve Dēkla'nın verdiği kararları uyguladığı düşünülmektedir. O her zaman Laima'nın yanındadır ve muhtemelen dinden çok türkülerin telefon dinleriyle ilgisi olan, tarihsel olarak yakın tarihli bir olay olabilir.
Doğurganlık tanrıları
Doğurganlığı sağlamak, birçok ruh ve tanrıya verilen önemli bir işlevdi. İyi bir hasadı sağlamak Jumis'in birincil işleviydi . Tarlalarda yaşadığı düşünülüyordu, bu nedenle Jumis'in yaşaması için son mahsulün tarlada bırakılacağı düşünülüyordu. Bu inanç, genellikle hasadın son günü olan Miķeļi'de gerçekleştirilen Jumis'in yakalanmasını içeren bir ritüelin temelini oluşturuyordu. Bu, tahılın sonuncusu toplanırken şarkı söylemeyi içeriyor gibi görünüyor ve Jumis'ten mahsulün depolandığı yere koşmasını istiyordu. Mahsulün son parçası Jumis için aranacak ve ardından bir düğümle bağlanacaktı. Bir diğer ilgili uygulama da, gelecek yıl tohumların ilk ekileceği zamana kadar saklanacak olan tahıllardan çelenk yapmaktı. Genellikle bu çelenklere Jumis sapları yerleştirilmeye çalışılırdı. Bu anlamda Jumis, iki kulaklı saplarla sembolize edilir. Bu tür anormal çoğaltma gösteren herhangi bir meyve veya çiçeğe Jumis adı verildi. Jumis yemenin kadın veya dişi hayvanların ikiz doğurmasına neden olacağına inanılıyordu. Çiftlik hayvanlarının refahını sağlamak, ancak, diğer tanrıların bir işleviydi. Ūsiņš, Ūsiņi kutlamasıyla ilişkilendirildi ve bu nedenle bir şekilde Aziz George ile birleşti. Esas olarak atların koruyucusu olarak ibadet edildi. Ayrıca arıların tanrısı ve ışık tanrısı olabileceği düşünülüyor. İneklerin ana koruyucusu Māra gibi görünüyor. Aynı zamanda Lopu Marija (Hayvancılık Mary'si), Lopu māte (Hayvancılık Annesi) ve Piena māte (Süt Annesi) olarak da bilinir. Görevi ineklerin süt vermesini sağlamaktı. Bu nedenle, su sütü sembolize ederken, kil tereyağı sembolize ettiği için sık sık su, nehir ve denizle bağlantılı olarak da bahsedilir. Tarihsel kaynaklar ayrıca Letonyalı putperestlerin yılanları (muhtemelen çimen yılanları) ve kurbağaları “süt anne” olarak kabul ettiklerinden ve onları sütle beslediklerinden bahsediyor.
Diğer uygulamalar
Letonyalıların saygı duyduğu bir dizi başka ruhlar ve tanrılar olabilirdi. Örneğin, "anne" olarak anılan çok çeşitli tanrılar vardır - sayılarının 50 ila 115 arasında herhangi bir yerde olduğu tahmin edilmektedir. Bu belirsizliğin nedenleri, bazen belirli "annelerin" gerçekliğinin sorgulanması, hangi tanrılara tapındığı konusunda bölgeler arasında farklılıklar olması ve bunların birçoğunun tek bir tanrının eşanlamlı sıfatları olmasıdır. Anne ve diğer akrabalık terimleri yalnızca yaşı belirtmek ve aynı zamanda saygı göstermek için (yaşlılardan bahsederken) kullanılabilir. Çoğu dişi ruh "anne" olarak adlandırılırken, erkek ruhlar "baba" (tēvs) veya "usta" (kungs) veya "tanrı" (dievs, dieviņš) veya "ruh" (gars, gariņš) olarak adlandırılır. Tarihi kaynaklar, ruhların yerde yaşadığına dair bir inanç olduğunu bildiriyor. Evlerde yaşayan ve ibadet edilen Mājas gari (ev ruhları) veya Mājas kungs (evin efendisi) de vardır. Bunlar bazen kutsal hayvanlardı. Genellikle her yiyeceğin ilk parçasıyla beslenirlerdi. Ruhlara ve tanrılara da, yalnızca yılın belirli zamanlarında ziyaret edilebilen belirlenmiş yerlerde ibadet edilirdi. Bunları başka zamanlarda ziyaret etmenin veya bilmeden bile olsa, bu tür bir siteyi herhangi bir şekilde kirletmenin suçlu tarafa büyük talihsizlik getireceğine inanılıyordu - körlük veya ölüm yaygın örneklerdir. Bazıları dieva sunīši (tanrı köpekleri) olarak bilinen ve talihsizlik getirecek olanları öldüren hayvanlar da vardı, bunlar arasında kakalar, kurt, kurbağalar, uğur böceği vb. Ancak bazen, öldürmenin talihsizlik getirmeyeceğine inanılırdı, ancak hayvan kaçarsa korkunç bir intikam alırdı. Bu çoğunlukla yılanları ifade eder. Kurtlar, yılanlar da ismen anılmayacaktı. Şeytan veya vebadan bahsetmemek gibi benzer inançlar var. Bu tabunun sebebi, insanlara zararlı olan varlığın adıyla geleceği inancıdır. Benzer şekilde belirli yerlerde ıslık çalmak şeytanı davet ederken şarkı söylemek tanrıyı davet ederdi. Bu nedenle, bunun yerine karşılaştırmalar, insan isimleri ve diğer antropomorfik terimler de dahil olmak üzere çok çeşitli örtmeceler kullanıldı - örneğin yılanlar iplere benzetildi veya gelin olarak adlandırılırken, kurt Juris veya Ansis olarak adlandırıldı veya insan (aynı zamanda erkek kardeş veya arkadaş) Ormanın.
Kaynakça
- ^ a b c d e f Ķencis (2011). (PDF). Archaeologia Baltica. Klaipėda: Klaipėda University Press (15): 144. 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2012.
- ^ (PDF). web.archive.org. 25 Mart 2012. 7 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ Rozenbergs (1997). "Pārdomas par tematu "Garlībs Merķelis un latviešu folklora"". Latvijas Zinātņu Akadēmijas Vēstis (Letonca). Rīga: Latvijas Zinātņu Akadēmija. 51 (1./2.(588./589.)): 1-8.
- ^ a b P. Šmits kā latviešu tautas dziesmu pētnieks, Filologu biedrības raksti, XIX, Rīga, 1939
- ^ Pundure (2011). (PDF). Archaeologia Baltica. Klaipėda: Klaipėda University Press (10): 39. 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2012.
- ^ a b c Latviešu buramie vārdi (Letonca). I. Rīga: Latviešu folkloras krātuve. 1939.
- ^ . 21 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020.
- ^ (Letonca). 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
- ^ (Letonca). 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
- ^ a b Latviešu buramie vārdi (Letonca). II. Rīga: Latviešu folkloras krātuve. 1941.
- ^ (Letonca). 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
- ^ (Letonca). 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2014.
Dış bağlantılar
- Letonya halk inançları (Letonca'da) 3 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Letonya masalları ve efsaneleri (Letonca) 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Letonca halk şarkıları (Letonca) 4 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Letonya pagan tanrıları, festivalleri, tasarım öğeleri ve halk kostümleri 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- "Letonca'da Ejderha Nasıl Öldürülür?" makalesi: Letonya türkülerinde Hint-Avrupa şiiri 10 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Leton mitolojisi Letonya tarihi boyunca ortaya cikan bazen birbirini takip eden nesiller tarafindan detaylandirilan ve diger zamanlarda reddedilip yerine baska aciklayici anlatilar konan mitlerin toplamidir Bu mitler Leton halkinin halk geleneklerinden ve Hiristiyanlik oncesi Baltik mitolojisinden kaynaklanmaktadir Letonyali mitolojisi ozellikle yeniden canlandirma ve tarihsel analiz icin bir arac olarak kullanilir Bu mitlerin tumu olmasa da cogunun en kucuk ayrintilarinin bolgeye ve hatta bazen aileye gore degistigini belirtmek onemlidir Tarih13 18 yuzyil 13 yuzyilin baslarinda Baltik kabilelerinin topraklari Erken arastirmalar o donemde uygulanan pagan dinini geri getirmeye calisti Modern Letonyalilarin atalari olan Baltik kabileleri ve 13 yuzyilda Hiristiyanlasmaya kadar onlarin mitolojileri hakkinda cok az rapor vardir Hristiyanlasmadan bu yana yerel mitolojiyle ilgili tarihler seyahat raporlari ziyaret kayitlari Cizvit raporlari ve diger pagan uygulamalarina iliskin aciklamalar dahil olmak uzere bircok rapor var Bu raporlar arastirmacilar tarafindan ikincil kaynaklar olarak kabul edilir cunku yazarlar Letonca olmadiklari icin yerel dilleri konusmazlar ve cogu zaman onyargiliydilar Bu materyaller bazen kesin degildir ve Hristiyan dunya gorusunden kaynaklanan hatalar uydurmalar ve carpitmalar icerir Buna ragmen genellikle folklor bilgileri kullanilarak dogrulanabilirler 18 20 yuzyilin baslari Folklor materyallerinin cogu 19 yuzyilin ortalarindan beri toplanmistir 18 ve 19 yuzyillarda Baltik kabilelerinin baslangicta tek ulus oldugu ve dolayisiyla ayni tanrilara sahip oldugu varsayildi Ilk yazarlar komsu bolgelerden gelen verileri kullanarak bir Letonya panteonunu yeniden olusturmaya calisiyorlardi Bu egilim daha sonra Letonyali ulusal romantistler tarafindan da benimsenmistir Serfligin kaldirilmasindan sonra yeni bir ulusal kimlik olusuyordu ve yazarlar Baltik kulturel geleneklerinin diger uluslar kadar derin oldugunu kanitlamaya calistilar Folklorda korunan parcalar kullanilarak buyuk bir destanin insa edilebilecegi umuluyordu Ayrica 700 yillik zulumde unutulan eski dinin yeniden insa edilebilecegi dusunuluyordu Ancak folklor kaynaklari bu gorev icin yetersiz kaldi Bazilari panteonlari Yunan mitolojisindeki kadar etkileyici olacak sekilde yeniden insa etmeye calisti bu da bazi tanrilarin basitce icat edilmesine yol acti Diger Baltik halklarinin tanrilarinin da Letonca olmasi gerektigi ancak zamanla kayboldugu varsayiminin yani sira bircok yeni tanri Yunan ve Roma tanrilarina gore modellendi Bu egilimin bir ornegi Andrejs Pumpurs un Letonya ve Prusya tanrilarinin bir panteonunu iceren ve yazarin bazilarinin kendisini icat ettigi epik siir Lacplesis tir Benzer sekilde Juris Alunans ve sair Mikelis Krogzemis in eserleri icat edilmis tanrilarin panteonlarina sahiptir Ayni zamanda bazi pagan ayinleri hala uygulaniyordu Ve Hristiyanlik yabanci goruldugunden eski dini yeniden yaratmak icin girisimlerde bulunuldu Neopagan hareketlerinin en basarilisi 1920 lerin sonlarinda kurulan ve eski Letonyalilarin tek tanrili oldugunu ve cesitli mitolojik varliklarin tek bir Tanri nin tum yonleri oldugunu iddia eden Dievturi idi Letonya geleneklerini yeniden insa etmek icin yabanci etkileri ortadan kaldirma ihtiyaci daha sonraki zamanlara kadar korunurken Olimpus benzeri sahte tanrilar panteonu yaratma girisimleri nihayet sona erdiginde ulusal romantizmin yerini gercekcilige birakti ve elestirildi 20 yuzyilin ilk yarisi bu konuda yogundur Ayrica bazi folklor materyallerinin tahrif edilmis olabileceginden suphelenildi Bu zamanin arastirmasi sadece suphecilikle degil ayni zamanda yabanci etkiler arama girisimleriyle de karakterize ediliyor 1944 1970 ler 1942 1952 Komunistler tarafindan oldurulen Letonya Dievturi Orman Mezarligi ndaki anit tas Letonya nin 1944 te Sovyetlerin yeniden isgalinden sonra Letonya da mitoloji ve ozellikle dini kavramlarin arastirilmasi yasaklandi Benzer sekilde paganizm sovenist olarak goruldugu icin neopagan gruplarinin uyelerine de zulmedildi Buna ragmen halk turkulerinin mitolojisine odaklanan surgundeki Letonyalilar tarafindan arastirmalar devam etti Sarkilar savaslar arasi donemde mitoloji arastirmalari icin en iyi kaynak olarak goruluyordu Bunun nedeni siirsel olcu ve melodiyi koruma ihtiyacinin olasi degisiklikleri sinirlandirmasi nedeniyle eski kavramlarin diger folklor turlerinden daha iyi korundugu dusunuluyordu Buna gore halk turkuleri uzun zamandir tek arastirma kaynagiydi Bu yaklasim peri masallari efsaneler ve halk inanclari ve sihir pratiklerinin kayitlari gibi diger turlerde bahsedilen temalarin her tur farkli temalar icerdiginden ve yalnizca kismi bir icgoru saglayabileceginden halk sarkilarini tamamlayabilecegini one suren modern arastirmacilar tarafindan elestirilmistir 1970 ler gunumuz Letonya da arastirma ancak 1980 lerde yeniden baslayabilse de 1970 ler neopaganlar olarak tanimlanabilecek uyelerle bir folklor hareketinin ortaya ciktigini gordu Bu gruplar panteistti daha az tekduze daha az dogmatikti doganin ve kulturel mirasin korunmasina ilgi duyuyordu ve komsu ulkelerden gelen geleneklerin etkisine daha acikti Daha sonra marjinal hareketler maneviyati hem yerel geleneklerde hem de Dogu dinleri gibi dunyanin dini ve manevi uygulamalarinda kesfetmistir Ornegin Pokaini Ormani 1990 larin sonlarinda bu gruplardan biri tarafindan antik bir sakral bolge olarak ilan edilmis ve her mevsim binlerce ziyaretciyi cekmektedir 1990 da bagimsizligin yeniden saglanmasindan hemen once Letonya da faaliyete devam eden Dievturi resmi olarak taninan tek pagan dinidir ve 2001 2001 itibariyla yaklasik 600 takipcisi vardir Hareketin azalan etkisi goz onune alindiginda adi bazen daha genis anlamda folklorla ilgili herhangi bir modern uygulamaya uygulanir Varliklar ve kavramlarGoksel tanrilar Letonya efsanelerine uzayinin cesitli rekonstruksiyonlari var ancak cogu arastirmaci gokyuzu ile ilgili belirli ozelliklerin anlami uzerinde hemfikir Gokyuzunun kendisi Debeskalns Sky Mountain olarak tanimlanir Gokyuzu muhtemelen yildizlara veya karlara atifta bulunan sifatlarla Olu kalns Cakil Dagi Sudraba kalns Gumus Dag veya Ledus kalns Buz Dagi olarak da anilir Ayrica Dievs Tanri nin da gokyuzunun bir sembolu oldugu one surulmustur cunku isminin etimolojisi gokyuzu ile ilgili gorunmektedir Dievs yuce tanri olarak kabul edilir Baska bir goksel tanri adi kelimenin tam anlamiyla gunes anlamina gelen gunes tanricasi Saule dir dunyanin bereketini saglar ve ozellikle yetimler ve genc cobanlar icin sanssizliktan koruyucudur Daugava basta olmak uzere nehirler de dahil olmak uzere deniz ve diger su kutleleri yasayan ve olulerin dunyalari arasindaki siniri belirlemektedir Letonca da dunya kelimesi Gunes kelimesinden turemistir ve bu dunyalar bu gunes ve o gunes olarak anilir Bu nedenle Saule nin olum kavramiyla da yakindan iliskili oldugu gorulmektedir Gorunuse gore olulerin ruhlarini denizden olenlerin dunyasina tasiyor Dolayisiyla gunluk hareketi her gun yeniden dogmasiyla insan yasaminin dongusuyle iliskilendirilebilir Genellikle denizlerin ortasinda bir ada veya kayanin uzerinde bulunan Gunes yolunda dunya agacini veya eksen mundisini temsil ettigi dusunulen Austras koks safak agaci vardir genellikle agac olarak tanimlanir ama ayni zamanda cesitli bitkiler ve hatta nesneler de olabilir Folklor bircogunun hayatlari boyunca aradigini iddia etse de hic kimse agaci gormemistir Yine de dogal karsiliginin kutup yildizi veya Samanyolu olabilecegi de one suruldu Yil icin bir sembol olabilecegi de onerildi Agac gunesin veya kizinin Dieva deli tanrinin ogullari Auseklis Venus veya Perkons Gok gurultusu tarafindan davet edildigi goksel dugun mitosuyla ilgilidir Ayrica Letonca da oldugu gibi kiz meita kelimesi de kizlik anlamina gelir tam olarak kimin evlendigi belirsizdir Ancak bu efsanevi olaylarin nasil ortaya ciktigini etkilemez Erkek tanrilar dunya agacindaki gunes tanrisina casusluk yapar onun icin bir banyo hazirlar onunla alay eder vb Sonunda kacirilir ve evlenir Saule nin kocasinin ay tanrisi Meness oldugu one surulmustur Bu dunya agacina vuran Perkons u kizdirir bu yuzden aglayan Saule uc yil boyunca parcalarini toparlamak ve sonra onlari yeniden birlestirmek zorunda kalir ve dorduncu yilda en cok ipucu ile bitirir Obur dunya Olulerin dunyasina Aizsaule veya Vinsaule denir Cesitli ana tanrilar veya belki de birkac adla anilan biri ile ilgilidir Zemes mate Dunya nin Annesi bazen Nave kelimenin tam anlamiyla olum anlamina gelir Tamamen beyaz bir elbise giymis olarak tasvir edilmistir ve bazen bir tirpan veya orak vardir Seytanlar Tum buyuculerin ve cadilarin kotu oldugu inanci ancak Hristiyanlasmadan sonra ortaya cikti Onceden herkes gibi buyuculerin de hem kotu hem de iyi olabilecegine inaniliyordu Hristiyanlasmadan sonra buyuculerin burvji burtnieki buyuculer ve raganalar cadilar velni olarak adlandirilan kotulugun hizmetkarlari olduklarina inaniliyordu Bunlar gercekte halk hekimligi uygulayicilari olabilir Baslangicta farkli kavramlara atifta bulunmak icin spekule edilen terimler olan laumas ve spiganas bazi bolgelerde cadilara atifta bulunmak icin de kullanildi Jodlarin yardimiyla cesitli varliklara donusebilirler veya kendilerine kotu ruhlarin hizmet etmesini saglayabilirler Bu nedenle iblislerin bagimsiz ruhlar veya etrafta ucan buyuculerin ruhlari oldugu cesitli sekillerde dusunulebilir Buyuculerin ruhlarinin bedenlerini terk ettikleri bu bedenlerin olu hale geldigi ve daha sonra bedene nasil donecegini bilemedigi icin dondurulerek kalici olarak oldurebilecegi dusunuluyordu Kader tanricalari Letonya Etnografik Acik Hava Muzesi ndeki 19 yuzyil hamami Hamamlar geleneksel olarak dogum icin kullanildigindan Laima yi onurlandiran ilgili ritueller de orada gerceklestirildi Kaderin en onemli tanricasi Laima dir sans tanricasi Dunya da yasiyor ve insan yasamiyla yakindan ilgileniyordu Temel islevi dogum ve bir cocugun kaderine karar vermekle ilgilidir Kadinlar geleneksel olarak hamamlarda dogum yaparlardi Bir hamama giden yol Laima nin dogum surecine kolayca yardimci olabilmesi icin temizlenirdi Kadin rituel olarak temizlenir ve dualar sunulur ve Laima ya rituel adaklar sunulurdu Basarili bir dogumdan sonra evli kadinlar ziyafet cekerler ve Laima hamamda minnettarlik gostergesi olarak onur yeri ayrilir Ayrica bir kisinin kaderini de belirlerlerdi daha sonra kendisinin bile degistiremeyecegi bir karar vermekle yukumluydu Hayatin diger onemli alanlarinda da yardimci olmasi bekleniyordu ve genel olarak insanlarin refahina onem veriyordu Evlenmemis kizlar onlara iyi kocalar ve mutlu evlilikler vermesi icin ona dua ederlerdi Ayrica tarlalarin ve hayvanlarin ozellikle atlarin verimliligini bir olcude sagladi Tanrica Mara nin Laima ile ortak bircok islevi vardir Bu gorus elestirilse de bircok arastirmaci Mara nin Aziz Mary ile es anlamli oldugu konusunda hemfikir Mary nin Laima da dahil olmak uzere eski tanrilarin bazi islevlerini devraldigi one suruldu Bununla birlikte Mara dogum sirasinda da cagrilan Aziz Mary ye atifta bulunmak ve modern Letonca adi Marija ya da Hristiyan ortbaslariyla bir dizi rahatsizliga yardimci olmak icin kullanilmistir Butun bunlar ayni zamanda halk buyusunde rahime atifta bulunmak icin ortmece olarak kullanildi Onu cok cesitli diger Hint tanrilariyla iliskilendiren karsilastirmali dilbilime dayanan karsit gorus onun hem hayat veren hem de alan onemli bir Hristiyanlik oncesi ktonik tanri oldugudur Benzer isleve sahip diger iki tanrica Karta ve Dekla dir Dekla tarihsel olarak Pilten Bolgesi olan Courland in tek bir Katolik bolgesinden gelen folklorda esas olarak bahsedilir Karta dan folklorda daha da nadiren bahsedilir adindan da anlasilacagi gibi Laima ve Dekla nin verdigi kararlari uyguladigi dusunulmektedir O her zaman Laima nin yanindadir ve muhtemelen dinden cok turkulerin telefon dinleriyle ilgisi olan tarihsel olarak yakin tarihli bir olay olabilir Dogurganlik tanrilari Jumis i simgeleyen cati dekorasyonu Dogurganligi saglamak bircok ruh ve tanriya verilen onemli bir islevdi Iyi bir hasadi saglamak Jumis in birincil isleviydi Tarlalarda yasadigi dusunuluyordu bu nedenle Jumis in yasamasi icin son mahsulun tarlada birakilacagi dusunuluyordu Bu inanc genellikle hasadin son gunu olan Mikeli de gerceklestirilen Jumis in yakalanmasini iceren bir rituelin temelini olusturuyordu Bu tahilin sonuncusu toplanirken sarki soylemeyi iceriyor gibi gorunuyor ve Jumis ten mahsulun depolandigi yere kosmasini istiyordu Mahsulun son parcasi Jumis icin aranacak ve ardindan bir dugumle baglanacakti Bir diger ilgili uygulama da gelecek yil tohumlarin ilk ekilecegi zamana kadar saklanacak olan tahillardan celenk yapmakti Genellikle bu celenklere Jumis saplari yerlestirilmeye calisilirdi Bu anlamda Jumis iki kulakli saplarla sembolize edilir Bu tur anormal cogaltma gosteren herhangi bir meyve veya cicege Jumis adi verildi Jumis yemenin kadin veya disi hayvanlarin ikiz dogurmasina neden olacagina inaniliyordu Ciftlik hayvanlarinin refahini saglamak ancak diger tanrilarin bir isleviydi usins usini kutlamasiyla iliskilendirildi ve bu nedenle bir sekilde Aziz George ile birlesti Esas olarak atlarin koruyucusu olarak ibadet edildi Ayrica arilarin tanrisi ve isik tanrisi olabilecegi dusunuluyor Ineklerin ana koruyucusu Mara gibi gorunuyor Ayni zamanda Lopu Marija Hayvancilik Mary si Lopu mate Hayvancilik Annesi ve Piena mate Sut Annesi olarak da bilinir Gorevi ineklerin sut vermesini saglamakti Bu nedenle su sutu sembolize ederken kil tereyagi sembolize ettigi icin sik sik su nehir ve denizle baglantili olarak da bahsedilir Tarihsel kaynaklar ayrica Letonyali putperestlerin yilanlari muhtemelen cimen yilanlari ve kurbagalari sut anne olarak kabul ettiklerinden ve onlari sutle beslediklerinden bahsediyor Diger uygulamalar Letonyalilarin saygi duydugu bir dizi baska ruhlar ve tanrilar olabilirdi Ornegin anne olarak anilan cok cesitli tanrilar vardir sayilarinin 50 ila 115 arasinda herhangi bir yerde oldugu tahmin edilmektedir Bu belirsizligin nedenleri bazen belirli annelerin gercekliginin sorgulanmasi hangi tanrilara tapindigi konusunda bolgeler arasinda farkliliklar olmasi ve bunlarin bircogunun tek bir tanrinin esanlamli sifatlari olmasidir Anne ve diger akrabalik terimleri yalnizca yasi belirtmek ve ayni zamanda saygi gostermek icin yaslilardan bahsederken kullanilabilir Cogu disi ruh anne olarak adlandirilirken erkek ruhlar baba tevs veya usta kungs veya tanri dievs dievins veya ruh gars garins olarak adlandirilir Tarihi kaynaklar ruhlarin yerde yasadigina dair bir inanc oldugunu bildiriyor Evlerde yasayan ve ibadet edilen Majas gari ev ruhlari veya Majas kungs evin efendisi de vardir Bunlar bazen kutsal hayvanlardi Genellikle her yiyecegin ilk parcasiyla beslenirlerdi Ruhlara ve tanrilara da yalnizca yilin belirli zamanlarinda ziyaret edilebilen belirlenmis yerlerde ibadet edilirdi Bunlari baska zamanlarda ziyaret etmenin veya bilmeden bile olsa bu tur bir siteyi herhangi bir sekilde kirletmenin suclu tarafa buyuk talihsizlik getirecegine inaniliyordu korluk veya olum yaygin orneklerdir Bazilari dieva sunisi tanri kopekleri olarak bilinen ve talihsizlik getirecek olanlari olduren hayvanlar da vardi bunlar arasinda kakalar kurt kurbagalar ugur bocegi vb Ancak bazen oldurmenin talihsizlik getirmeyecegine inanilirdi ancak hayvan kacarsa korkunc bir intikam alirdi Bu cogunlukla yilanlari ifade eder Kurtlar yilanlar da ismen anilmayacakti Seytan veya vebadan bahsetmemek gibi benzer inanclar var Bu tabunun sebebi insanlara zararli olan varligin adiyla gelecegi inancidir Benzer sekilde belirli yerlerde islik calmak seytani davet ederken sarki soylemek tanriyi davet ederdi Bu nedenle bunun yerine karsilastirmalar insan isimleri ve diger antropomorfik terimler de dahil olmak uzere cok cesitli ortmeceler kullanildi ornegin yilanlar iplere benzetildi veya gelin olarak adlandirilirken kurt Juris veya Ansis olarak adlandirildi veya insan ayni zamanda erkek kardes veya arkadas Ormanin Kaynakca a b c d e f kencis 2011 PDF Archaeologia Baltica Klaipeda Klaipeda University Press 15 144 25 Mart 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Agustos 2012 PDF web archive org 25 Mart 2012 7 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2020 Rozenbergs 1997 Pardomas par tematu Garlibs Merkelis un latviesu folklora Latvijas Zinatnu Akademijas Vestis Letonca Riga Latvijas Zinatnu Akademija 51 1 2 588 589 1 8 a b P Smits ka latviesu tautas dziesmu petnieks Filologu biedribas raksti XIX Riga 1939 Pundure 2011 PDF Archaeologia Baltica Klaipeda Klaipeda University Press 10 39 25 Mart 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Agustos 2012 a b c Latviesu buramie vardi Letonca I Riga Latviesu folkloras kratuve 1939 21 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2020 Letonca 19 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2014 Letonca 18 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2014 a b Latviesu buramie vardi Letonca II Riga Latviesu folkloras kratuve 1941 Letonca 18 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2014 Letonca 18 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2014 Dis baglantilarLetonya halk inanclari Letonca da 3 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Letonya masallari ve efsaneleri Letonca 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Letonca halk sarkilari Letonca 4 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Letonya pagan tanrilari festivalleri tasarim ogeleri ve halk kostumleri 18 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Letonca da Ejderha Nasil Oldurulur makalesi Letonya turkulerinde Hint Avrupa siiri 10 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde