Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mahabad Cumhuriyeti (Kürtçe: كوماری مهاباد; Komarî Mehabad, Farsça: جمهوری مهاباد Jomhuri-e Mahābād), Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devleti.
كوماری مهاباد Komara Mehabad Mahabad Cumhuriyeti | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 22 Ocak 1946-17 Aralık 1946 | |||||||||||||
 Arma | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Mahabad | ||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Kürtçe | ||||||||||||
| Hükûmet | Sosyalist cumhuriyet | ||||||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 44.347 km2 | ||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||
• Sayılan | 3.100.000 | ||||||||||||
| Para birimi | İran riyali | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Günümüzdeki durumu | İran | ||||||||||||
Bu cumhuriyette, 13 bakanın bulunduğu bir yönetim kurulu oluşturuldu. Devlet başkanı Kadı Muhammed idi. Bu cumhuriyet Senendec, Uşnu ve Miyandoab şehirlerini kapsadığı gibi başkenti Mahabad'dı.
Tarihçe
II. Dünya Savaşı sırasında, Temmuz 1941'de Büyük Britanya ve Sovyetler Birliği İran'ın işgali konusunda anlaştı. İngilizler güneyden, Sovyetler ise kuzeyden saldırarak İran'ı ikiye bölerek işgal etti. Sovyetler işgal ettiği bölgelerden Azerbaycan eyaletlerinde iki cumhuriyet kurduracaktı.
16 Ağustos 1943'te KOMELA (Komeleyê Jinêweyê Kurdistan/Kürdistan Diriliş Topluluğu) kuruldu ve Mart 1944'te cemiyetiyle yardımlaşma anlaşmasına imzaladı. Ağustos 1944'te Dinbanbar Dağı'nda Üçlü Sınır Anlaşma (Peymare Sêsinor)'nın imzalanmasıyla diğer ülkelerde bulunan Kürtler ile iş birliğini sağlamaya çalıştı.
Eylül 1945'te daha önce 1930'da Oramar İsyanı (Dağlıca/Hakkâri)'ndan sonra Kasım 1931'de Kuzey Irak'ta ayaklanan ve kardeşi Molla Mustafa Barzani de katıldı.
Mahabad Cumhuriyeti'nin askerinin temeli ve aşiretlerinden oluşturuluyordu. Ekim 1945'te KOMELA, adını İran Kürdistan Demokrat Partisi (KDP-İ) olarak değiştirdi.
Kuruluş
Kasım 1945'te Sovyetler'in teşvik ve desteğiyle İran'da önce Azerbaycan Milli Hükûmeti kuruldu. Sovyetler KDP-İ'ye de 1.200 tüfek gönderdi. 22 Ocak 1946'da Mahabad'da Çarçıra Meydanı'nda Mahabad Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi. Sovyetler Şubat 1946'da 5.000 tüfek gönderdi.
Kürt-Azeri ilişkisi
3 Mayıs 1946'da Mahabad Cumhuriyeti ile Azerbaycan Milli Hükûmeti arasında bir anlaşma imzalandı.[] Bu anlaşmaya göre:[]
- İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilcileri gönderilecek.
- Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak.
- İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak.
- Gerekli olduğu zaman karşılıklı askerî yardım yapılacak.
- İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı alındıktan sonra yürütülecek.
- Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi. Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu.
- İki halk arasında tarih içinde yerleşmiş olan dostluk ve iş birliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır.
Çöküş
Ancak Sovyetler 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekilince 17 Aralık'ta İran ordusu Mahabad'ı işgal ederek Mahabad Cumhuriyeti'ni yıktı. 31 Mart 1947'de Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed ve Savunma Bakanı , cumhuriyetin kurulduğu yer olan Çarçıra Meydanı'nda asılarak idam edildi.
Cumhuriyete katılmış olan Barzani Aşireti Nisan 1947'de Kuzey Irak'taki Barzan'a döndü. Irak hükûmeti 'yi yakalayarak hapsetti ve işbirlikçi suçlamasıyla Irak ordusundan dört subayı idam etti. Molla Mustafa Barzani ise Barzan bölgesinden kaçarak Aras Nehrine ulaştıktan sonra Sovyetler Birliği'ne iltica ederek Bakü'ye gitti.
Bu cumhuriyetin millî marşı, Koye (Köysancak) doğumlu şair Dildar (Yunus Rauf)'ın 1938'de hapisteyken Sorani lehçesiyle yazdığı "Ey Reqîb" (Ey Rekip) idi.[]
Çöküş nedenleriyle ilgili olarak Koohi-Kamali şunları söylemektedir:
Öncelikle Kürt toplumunun ana özelliği olan kabile bölünmüşlüğü, merkezi hükûmete karşı direnişin sonucunda Kürt Cumhuriyetinin kurulmasında rol oynadığı gibi bu cumhuriyetin yıkılmasına da sebebiyet vermiştir. Değişik kabileler, daha doğrusu bu kabilelerin liderleri arasındaki çatışma ve çekişmeler ulusal hareketin önünde önemli bir engel olmuştur. Bir veya birden çok kabilenin kendi çıkarları uğruna dış güçlerle iş birliği yapması Kürt tarihinde olağan bir haldir. İkinci iç sebep cumhuriyetin iyi örgütlenmiş ve politik deneyimine sahip güçlü yönetimden yoksun olması olgusudur.
Hükûmeti oluşturan bakanlar
- Cumhurbaşkanı (Serokê Komara Mehabadê): Kadı Muhammed (Qazî Mihemed)
- Başbakan (Serokwezîr): Hacı Baba Şeyh (Hacî Babe Şêx)
- Savunma Bakanı ve Ordu Başkomutanı (Wezîrî Ceng û Parastin û Hevkarê serokkomar): Muhammed Hüseyin Seyfi Kadı (Mihemed Husên Xanî Sêyfî Qazî)
- Propaganda Bakanı (Wezîrê Propaxande): Sıdık Haydaranî (Sidîq Heyderî)
- Eğitim ve Kültür Bakanı (Wezîrê Perwerde û Hinkariyê): Menaf Kerimî (Menaf Karîmî)
- İçişleri Bakanı (Wezirê Karê hundurin): Muhammed Emin Müinî (Mihemed Emîn Mu'înî)[]
- Sağlık Bakanı (Wezîrê Tendurustiyê): Sayit Muhammed Eyüban (Seyid Mihemed Eyûbyan)
- Sanayi Bakanı (Wezîrê Aborî): Mirza Ahmed İlahi (Ehmed Îlahî)
- Çalışma Bakanı (Wezîrê Kar): Halil Hüsrevî (Xelîl Xusrewî)
- Post ve Telegraf Bakanı (Wezîrê Post û Telegiraf): Kerim Ahmedyan (Kerîm Ehmedyan)
- Ticaret Bakanı (Wezîrê Bazirganiyê): Hacı Mustafa Daufî (Hacî Mistefa Dawudî)
- Adalet Bakanı (Wezîrê Dadperweriyê): Molla Hasan Mecidî (Mela Husên Mecdî)
- Tarım Bakanı (Wezîrê Kiştûkal): Muhammed[] Valizade (Mihemed Welîzade)
- Dışişleri Bakanı (Wezîrê Tegbîr û Meşweret Pêkirînê): Hacı Abdürrahman İlhanîzade (Hacî Ebdulrehman Îlxanîzade)
- Ulaştırma Bakanı (Wezîrê Rê û Ban): İsmail İlhanîzade (Îsmaîl Îlxanîzade)
- Savaş Bakanı: Mustafa Barzani
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Sabri Cigerli, Refugies kurdes d'Irak en Turquie, L'Harmattan (01/10/1998, p. 318.
- Sabri Cigerli, Les Kurdes et leur Histoire, L'Harmattan, 03/05/2000, p. 192.
- Sabri Cigerli et Didier Le Saout, Öcalan et le PKK: les mutations de la question kurde en Turquie et au Moyen-Orient, Maisonneuve & Larose, 2005, 422 p. () p. 356.
- Les Kurdes, L’émergence du nationalisme kurde (1874-1945), dans les archives diplomatiques français, L'Harmattan, 07/11/2019, p. 480.
- Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund/Sweden, 1995.
- William Eagleton, Jr., The Kurdish Republic of 1946, Oxford University Press, London 1963.
- David A. McDowall, Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996.
- Susan Meiselas, Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997.
- M. Khoubrouy-Pak, Une république éphémère au Kurdistan, Paris, 2002.
- Жигалина О. И., Национальное движение курдов в Иране (1918—1947), М. «Наука», 1988.
- М. С. Лазарев, Курдистан и курдский вопрос (1923—1945), М. Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005.
- Archie Roosevelt, Jr., 'The Kurdish Republic of Mahabad' Middle East Journal, 1947,1 (July).
- 'The Republic of Kurdistan. Fifty Years Later', International Journal of Kurdish Studies, 1997, C.1-2.
- Moradi Golmorad, 'Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947' Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen, 1992.
- Necefkuli Pısyan (Çev: Evdila Piştderî), Kanlı Mahabad'dan Aras'ın Kıyılarına, Avesta, İstanbul, 2001,
Belgeseller
- Die Kurden - Ein Volk, das es nicht geben darf, (ZDF, 1983) Fragman6 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dipnotlar
- ^ On March 31, 1947, after a mock trial, the President of the Republic executed Qazi Muhammad and dozens of other Kurdish leaders and militants in “Neighborhood Cha Chira” Square in Mahabad, by hanging to death. arknews (İngilizce). 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ F Koohi-Kamali, The Development of Nastionalism in İranian Kurdistan s.179
- ^ Shakarian, Pietro A. (13 Kasım 2017). (İngilizce). Origins.osu.edu. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mahabad Cumhuriyeti Kurtce كوماری مهاباد Komari Mehabad Farsca جمهوری مهاباد Jomhuri e Mahabad Ocak 1946 da Sovyetler Birligi nin destegiyle kurulan ve Sovyetler Birligi nin cekilisiyle ayni yil icinde yikilan Birlesmis Milletler tarafindan taninmamis Kurt devleti كوماری مهاباد Komara Mehabad Mahabad Cumhuriyeti22 Ocak 1946 17 Aralik 1946Bayrak ArmaMilli mars Ey Reqib source source track track noiconBaskentMahabadResmi dil ler KurtceHukumetSosyalist cumhuriyetCumhurbaskani 1946 1947Kadi MuhammedBasbakan 1946 1947Haci Baba SeyhTarihce Kurulusu22 Ocak 1946 Bagimsizligin ilani22 Ocak 1946 Sovyetler in cekilmesiHaziran 1946 Iran in Mahabad a girmesi15 Aralik 1946 Kadi Muhammed ve diger liderlerin idami31 Mart 1947 Dagilisi17 Aralik 1946Yuzolcumu Toplam44 347 km2Nufus Sayilan3 100 000Para birimiIran riyaliOnculler ArdillarIran IranGunumuzdeki durumuIran Bu cumhuriyette 13 bakanin bulundugu bir yonetim kurulu olusturuldu Devlet baskani Kadi Muhammed idi Bu cumhuriyet Senendec Usnu ve Miyandoab sehirlerini kapsadigi gibi baskenti Mahabad di TarihceII Dunya Savasi sirasinda Temmuz 1941 de Buyuk Britanya ve Sovyetler Birligi Iran in isgali konusunda anlasti Ingilizler guneyden Sovyetler ise kuzeyden saldirarak Iran i ikiye bolerek isgal etti Sovyetler isgal ettigi bolgelerden Azerbaycan eyaletlerinde iki cumhuriyet kurduracakti 16 Agustos 1943 te KOMELA Komeleye Jineweye Kurdistan Kurdistan Dirilis Toplulugu kuruldu ve Mart 1944 te cemiyetiyle yardimlasma anlasmasina imzaladi Agustos 1944 te Dinbanbar Dagi nda Uclu Sinir Anlasma Peymare Sesinor nin imzalanmasiyla diger ulkelerde bulunan Kurtler ile is birligini saglamaya calisti Eylul 1945 te daha once 1930 da Oramar Isyani Daglica Hakkari ndan sonra Kasim 1931 de Kuzey Irak ta ayaklanan ve kardesi Molla Mustafa Barzani de katildi Mahabad Cumhuriyeti nin askerinin temeli ve asiretlerinden olusturuluyordu Ekim 1945 te KOMELA adini Iran Kurdistan Demokrat Partisi KDP I olarak degistirdi Kurulus Kasim 1945 te Sovyetler in tesvik ve destegiyle Iran da once Azerbaycan Milli Hukumeti kuruldu Sovyetler KDP I ye de 1 200 tufek gonderdi 22 Ocak 1946 da Mahabad da Carcira Meydani nda Mahabad Cumhuriyeti nin kurulusu ilan edildi Sovyetler Subat 1946 da 5 000 tufek gonderdi Mahabad Cumhuriyeti kurucu cumhurbaskani Kadi MuhammedKurt Azeri iliskisi 3 Mayis 1946 da Mahabad Cumhuriyeti ile Azerbaycan Milli Hukumeti arasinda bir anlasma imzalandi kaynak belirtilmeli Bu anlasmaya gore kaynak belirtilmeli Iki tarafin topraklarindan her birine taraflarin her birinin temsilcileri gonderilecek Kurtlerin cogunlukta oldugu Azerbaycan topraklarinda Kurt yonetimi temsilcileri Azerilerin cogunlukta oldugu Kurt topraklarinda ise Azeriler arasinda temsilciler bulunduracak Iki hukumet ekonomik sorunlarla ugrasacak olan bir Birlesik Ekonomi Komitesi olusturacak Gerekli oldugu zaman karsilikli askeri yardim yapilacak Iran hukumetiyle her turlu gorusmeler iki hukumetin onayi alindiktan sonra yurutulecek Azerbaycan hukumeti kendi topraklarinda yasayan Kurtler icin egitim alaninda girisimler orgutlemek amaciyla gerekli olan onlemleri almayi ustlendi Kurt hukumeti de kendi tarafindan Iran Kurdistan topraklarinda yasayan Azerbaycanlilar icin ayni girisimleri gerceklestirme vaadinde bulundu Iki halk arasinda tarih icinde yerlesmis olan dostluk ve is birligi iliskilerini bozma denemesinde bulunan ya da onlarin ulusal birligine el uzatan kim olursa olsun iki halk tarafindan cezalandirilacaktir Cokus Mahabad in en buyuk meydani Carcira meydaninda Kadi Muhammed in Idami Ancak Sovyetler 9 Mayis ta Iran topraklarindan cekilince 17 Aralik ta Iran ordusu Mahabad i isgal ederek Mahabad Cumhuriyeti ni yikti 31 Mart 1947 de Cumhurbaskani Kadi Muhammed ve Savunma Bakani cumhuriyetin kuruldugu yer olan Carcira Meydani nda asilarak idam edildi Cumhuriyete katilmis olan Barzani Asireti Nisan 1947 de Kuzey Irak taki Barzan a dondu Irak hukumeti yi yakalayarak hapsetti ve isbirlikci suclamasiyla Irak ordusundan dort subayi idam etti Molla Mustafa Barzani ise Barzan bolgesinden kacarak Aras Nehrine ulastiktan sonra Sovyetler Birligi ne iltica ederek Baku ye gitti Bu cumhuriyetin milli marsi Koye Koysancak dogumlu sair Dildar Yunus Rauf in 1938 de hapisteyken Sorani lehcesiyle yazdigi Ey Reqib Ey Rekip idi kaynak belirtilmeli Cokus nedenleriyle ilgili olarak Koohi Kamali sunlari soylemektedir Oncelikle Kurt toplumunun ana ozelligi olan kabile bolunmuslugu merkezi hukumete karsi direnisin sonucunda Kurt Cumhuriyetinin kurulmasinda rol oynadigi gibi bu cumhuriyetin yikilmasina da sebebiyet vermistir Degisik kabileler daha dogrusu bu kabilelerin liderleri arasindaki catisma ve cekismeler ulusal hareketin onunde onemli bir engel olmustur Bir veya birden cok kabilenin kendi cikarlari ugruna dis guclerle is birligi yapmasi Kurt tarihinde olagan bir haldir Ikinci ic sebep cumhuriyetin iyi orgutlenmis ve politik deneyimine sahip guclu yonetimden yoksun olmasi olgusudur Hukumeti olusturan bakanlarCumhurbaskani Seroke Komara Mehabade Kadi Muhammed Qazi Mihemed Basbakan Serokwezir Haci Baba Seyh Haci Babe Sex Savunma Bakani ve Ordu Baskomutani Weziri Ceng u Parastin u Hevkare serokkomar Muhammed Huseyin Seyfi Kadi Mihemed Husen Xani Seyfi Qazi Propaganda Bakani Wezire Propaxande Sidik Haydarani Sidiq Heyderi Egitim ve Kultur Bakani Wezire Perwerde u Hinkariye Menaf Kerimi Menaf Karimi Icisleri Bakani Wezire Kare hundurin Muhammed Emin Muini Mihemed Emin Mu ini kaynak belirtilmeli Saglik Bakani Wezire Tendurustiye Sayit Muhammed Eyuban Seyid Mihemed Eyubyan Sanayi Bakani Wezire Abori Mirza Ahmed Ilahi Ehmed Ilahi Calisma Bakani Wezire Kar Halil Husrevi Xelil Xusrewi Post ve Telegraf Bakani Wezire Post u Telegiraf Kerim Ahmedyan Kerim Ehmedyan Ticaret Bakani Wezire Bazirganiye Haci Mustafa Daufi Haci Mistefa Dawudi Adalet Bakani Wezire Dadperweriye Molla Hasan Mecidi Mela Husen Mecdi Tarim Bakani Wezire Kistukal Muhammed kaynak belirtilmeli Valizade Mihemed Welizade Disisleri Bakani Wezire Tegbir u Mesweret Pekirine Haci Abdurrahman Ilhanizade Haci Ebdulrehman Ilxanizade Ulastirma Bakani Wezire Re u Ban Ismail Ilhanizade Ismail Ilxanizade Savas Bakani Mustafa BarzaniAyrica bakinizAzerbaycan Milli Hukumeti Sovyetler Birligi nde KurtlerKaynakcaSabri Cigerli Refugies kurdes d Irak en Turquie L Harmattan 01 10 1998 p 318 Sabri Cigerli Les Kurdes et leur Histoire L Harmattan 03 05 2000 p 192 Sabri Cigerli et Didier Le Saout Ocalan et le PKK les mutations de la question kurde en Turquie et au Moyen Orient Maisonneuve amp Larose 2005 422 p ISBN 9782706818851 p 356 Les Kurdes L emergence du nationalisme kurde 1874 1945 dans les archives diplomatiques francais L Harmattan 07 11 2019 p 480 Yassin Burhaneddin A Vision or Realty The Kurds in the Policy of the Great Powers 1941 1947 Lund Sweden 1995 William Eagleton Jr The Kurdish Republic of 1946 Oxford University Press London 1963 David A McDowall Modern History of the Kurds I B Tauris 1996 Susan Meiselas Kurdistan In the Shadow of History Random House 1997 M Khoubrouy Pak Une republique ephemere au Kurdistan Paris 2002 Zhigalina O I Nacionalnoe dvizhenie kurdov v Irane 1918 1947 M Nauka 1988 M S Lazarev Kurdistan i kurdskij vopros 1923 1945 M Izdatelskaya firma Vostochnaya literatura RAN 2005 Archie Roosevelt Jr The Kurdish Republic of Mahabad Middle East Journal 1947 1 July The Republic of Kurdistan Fifty Years Later International Journal of Kurdish Studies 1997 C 1 2 Moradi Golmorad Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan die Mahabad Republik 1946 1947 Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch islamischen Invasion bis zur Mahabad Republik Bremen 1992 Necefkuli Pisyan Cev Evdila Pistderi Kanli Mahabad dan Aras in Kiyilarina Avesta Istanbul 2001 ISBN 975 7112 51 8BelgesellerDie Kurden Ein Volk das es nicht geben darf ZDF 1983 Fragman6 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dipnotlar On March 31 1947 after a mock trial the President of the Republic executed Qazi Muhammad and dozens of other Kurdish leaders and militants in Neighborhood Cha Chira Square in Mahabad by hanging to death arknews Ingilizce 28 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi F Koohi Kamali The Development of Nastionalism in Iranian Kurdistan s 179 Shakarian Pietro A 13 Kasim 2017 Ingilizce Origins osu edu 5 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2020