Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mapuçeler (Mapudungun lisânında "Mapu" toprağın, "Çe" de insan kelimelerinden türetilmiştir ve "toprağın insanı" anlamına gelir.) orta ve güney Şili ile güney Arjantin'de yaşayan yerli kızılderili halk.
 Mapuçe | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Kendi dinleri ve Katoliklik |
İspanyolca'da araucanos (Araukanyalı) olarak da bilinirler. Yaygın inancın aksine, Quechua dilindeki arauco (isyan) kelimesi araucano kelimesinin kökeni değildir, daha çok balçıklı su anlamına gelen kelimesinden türemiştir.
Mapuçeler'in en önemli geçim kaynağı tarımdır. Toplumsal yapı "lonko" adı verilen bir lider veya şefin idaresindeki geniş ailelerden oluşmuştur. Bununla beraber savaş zamanlarında daha büyük topluluklar hâlinde toplanırlar ve aralarından komutan olarak "toqui" ('balta-taşıyıcı') seçerler.
Mapuçeler dinî, iktisâdî ve lisân açısından ortak bir kültüre sâhip olan farklı etnik topluluklardan oluşmaktadır. Etkileri Aconcagua Nehri ve Arjantin steplerine kadar yayılmıştır. Bu farklı topluluklardan arasında orta ve kuzey Şili'nin vadilerinde yaşayan Picunçeler; İtatiaia ve Toltén nehirleri arasındaki vadilerde yaşayan Mapuçeler; , ve ile , Ferdinand Magellan tarafından Patagonlar adı altında bir olarak kabul edilmişlerdi.
Tarihi
Mapuçeler ülke çapında örgütlenmemelerine rağmen İnka İmparatorluğu'nun hüküm altına alma çabalarına karşı birçok kez başarılı bir şekilde direnmişler.
Mapuçeler, Bío-Bío Nehri'ni doğal bir sınır olarak kullanarak İspanyollar'a karşı da savaşmışlar, 1500'lerden 19'uncu yüzyıla kadar kolonileştirilmeye direnmişler. Bu savaş olarak bilinir ve 'nın destansı şiiri 'da ölümsüzleşmiştir. Şili İspanyol hükümdarlığından ayrıldığında, bazı Mapuçe şefleri kolonistlerin tarafında olmuşlar. Şili'nin İspanya'dan bağımsızlığını kazanmasından sonra, Mapuçeler komşuları ile beraber yaşamış ve ticaret yapmaya devam etmişler. Kolonistler daha çok Bío-Bío'nun kuzeyinde tedbirli bir şekilde yaşamaktaydılar, nadiren de olsa küçük çarpışmalar olmaktaydı.
Sonunda Fransız maceracı Orelie-Antoine de Tounens'nın kendisini Araukanya kralı ilan etmesi, Mapuçelere motivasyon sağlamıştır. Şili ordusu 1880'lerde Arauco Savaşı'na otomatik tüfek gibi modern teknolojilerin sayesine bir son vermiştir. Kuvvet ve diplomasinin birlikte kullanılması ile Şili hükûmeti ve Mapuçe liderleri arasında Araukanya topraklarının Şili ile birleştirilmesi için bir antlaşma imzalanmıştır. Savaş sonucunda, sağ kalanların gözaltına alınması ve harabe gibi küçük yerlerde açlık ve hastalıklarla yaşamaya zorlanmaları nedeniyle Mapuçelerin nüfusu bir nesil içinde yarım milyondan 25.000'e düşmüştür.
Mapuçelerin soyundan gelenler şu anda Güney Şili ve Arjantin çevresinde yaşamaktadırlar. Bazıları hâlen geleneklerine göre ve tarımla yaşamaya devam etmektedirler fakat büyük bir kısmı şehirlere daha iyi ekonomik imkânlar bulma umuduyla göç etmektedir. Son yıllarda Şili hükûmeti geçmişte olan haksızlıkları düzeltme yoluna gitmiştir, örneğin Temuco çevresinde bulunan ilkokullarda müfredat programına Mapudungun dilini ve kültürünü dahil ederek onaylamıştır.
Kültür
Şili istatistiklerine göre, çoğu Şilili Mapuçe az derecede yerli olmayan kökene sahiptir ve her ne kadar birçoğu kabul etmese de Şili'nin yerlisi olmayan kişilerin %90'ından fazlası değişen oranlarda Kızılderili kökene sahiptir. 2002 nüfus sayımına göre 604.349 Mapuçe vardır, bu Şili'nin nüfusunun yaklaşık %4'üdür. Bunun yanında yaklaşık 300.000 kişi And Dağları'nın diğer tarafında Arjantin'de yaşamaktadır. Topraklarını kaybetmelerinden dolayı, birçok Mapuçe Santiago gibi büyük şehirlerde fakir durumlarda yaşamlarını sürdürmektedirler. Mapuçe direnişi devam etmektedir, özellikle büyük ormancılık şirketlerinin geleneksel topraklarını yok etmesine ve Pinochet devrinin anti-terörizm kanunlarının son yıllarda topluluk liderlerine karşı sıkça kullanmasına karşı.
Mapuçeler taş aletlerde çok yeteneklidirler, bu yetenekleri sayesinde kendilerine kaleler ve karışık savunma binaları yapabilirler. Hızlı bir şekilde metal işlerine ve at sürmeye alışmışlardır. Avrupalıların kendi saldırı stratejilerini Avrupalılara karşı kullanmışlardır. Daha barışçıl benimsemeler ise buğday ve koyundur. Mapuçe yapımı gümüşler ve dokumların fiyatları çok yüksektir.
Genellikle bir kadın olan şaman veya "machi" Mapuçe kültürünün çok önemli bir parçasıdır. Machi kötülüklerin savuşturulması, yağmur yağması, hastalıkların iyileştirilmesi için ayinler yapar, Şili'nin şifalı bitkileri hakkında büyük bilgiye sahiptir ve bu bilgileri çok zor geçen çıraklığı zamanında öğrenir. Tüm kökenlerden ve sınıflardan Şililerin Mapuçeler tarafından bilinen geleneksel şifalı bitkilerin kullanımını da bilmektedirler.
Mapuçe dilleri Şili'de ve az derecede Arjantin'de konuşulur. İki dalı vardır, ve Mapudungun. Quechua ile ilişkili olmasa da biraz sözcüksel etki fark edilebilir. Tahmini olarak Şili'de yaklaşık 200.000 tam akıcı olarak konuşabilen kişi vardır ve hâlâ eğitim sisteminden yalnızca simgesel olarak destek görmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Ward Churchill, A Little Matter of Genocide, 109.
- 21 Nisan 2006 tarihli İngilizce Wikipedia Mapuche
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Mapuçeler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- http://www.mapuche-nation.org/english/main/feature/m_nation.htm 16 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.xs4all.nl/~rehue/ 25 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://members.aol.com/mapulink3/mapulink-3i/mapu-nation.html21 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mapuceler Mapudungun lisaninda Mapu topragin Ce de insan kelimelerinden turetilmistir ve topragin insani anlamina gelir orta ve guney Sili ile guney Arjantin de yasayan yerli kizilderili halk MapuceMapuceOnemli nufusa sahip bolgelerDillerMapudungun IspanyolcaDinKendi dinleri ve Katoliklik Ispanyolca da araucanos Araukanyali olarak da bilinirler Yaygin inancin aksine Quechua dilindeki arauco isyan kelimesi araucano kelimesinin kokeni degildir daha cok balcikli su anlamina gelen kelimesinden turemistir Mapuceler in en onemli gecim kaynagi tarimdir Toplumsal yapi lonko adi verilen bir lider veya sefin idaresindeki genis ailelerden olusmustur Bununla beraber savas zamanlarinda daha buyuk topluluklar halinde toplanirlar ve aralarindan komutan olarak toqui balta tasiyici secerler Mapuceler dini iktisadi ve lisan acisindan ortak bir kulture sahip olan farkli etnik topluluklardan olusmaktadir Etkileri Aconcagua Nehri ve Arjantin steplerine kadar yayilmistir Bu farkli topluluklardan arasinda orta ve kuzey Sili nin vadilerinde yasayan Picunceler Itatiaia ve Tolten nehirleri arasindaki vadilerde yasayan Mapuceler ve ile Ferdinand Magellan tarafindan Patagonlar adi altinda bir olarak kabul edilmislerdi TarihiBir Mapuce evinin icinin goruntusu 1890 Geleneksel kiyafetleri icerisinde bir Mapuce kadini 1890 Mapuceler ulke capinda orgutlenmemelerine ragmen Inka Imparatorlugu nun hukum altina alma cabalarina karsi bircok kez basarili bir sekilde direnmisler Mapuceler Bio Bio Nehri ni dogal bir sinir olarak kullanarak Ispanyollar a karsi da savasmislar 1500 lerden 19 uncu yuzyila kadar kolonilestirilmeye direnmisler Bu savas olarak bilinir ve nin destansi siiri da olumsuzlesmistir Sili Ispanyol hukumdarligindan ayrildiginda bazi Mapuce sefleri kolonistlerin tarafinda olmuslar Sili nin Ispanya dan bagimsizligini kazanmasindan sonra Mapuceler komsulari ile beraber yasamis ve ticaret yapmaya devam etmisler Kolonistler daha cok Bio Bio nun kuzeyinde tedbirli bir sekilde yasamaktaydilar nadiren de olsa kucuk carpismalar olmaktaydi Sonunda Fransiz maceraci Orelie Antoine de Tounens nin kendisini Araukanya krali ilan etmesi Mapucelere motivasyon saglamistir Sili ordusu 1880 lerde Arauco Savasi na otomatik tufek gibi modern teknolojilerin sayesine bir son vermistir Kuvvet ve diplomasinin birlikte kullanilmasi ile Sili hukumeti ve Mapuce liderleri arasinda Araukanya topraklarinin Sili ile birlestirilmesi icin bir antlasma imzalanmistir Savas sonucunda sag kalanlarin gozaltina alinmasi ve harabe gibi kucuk yerlerde aclik ve hastaliklarla yasamaya zorlanmalari nedeniyle Mapucelerin nufusu bir nesil icinde yarim milyondan 25 000 e dusmustur Mapucelerin soyundan gelenler su anda Guney Sili ve Arjantin cevresinde yasamaktadirlar Bazilari halen geleneklerine gore ve tarimla yasamaya devam etmektedirler fakat buyuk bir kismi sehirlere daha iyi ekonomik imkanlar bulma umuduyla goc etmektedir Son yillarda Sili hukumeti gecmiste olan haksizliklari duzeltme yoluna gitmistir ornegin Temuco cevresinde bulunan ilkokullarda mufredat programina Mapudungun dilini ve kulturunu dahil ederek onaylamistir KulturSili istatistiklerine gore cogu Silili Mapuce az derecede yerli olmayan kokene sahiptir ve her ne kadar bircogu kabul etmese de Sili nin yerlisi olmayan kisilerin 90 indan fazlasi degisen oranlarda Kizilderili kokene sahiptir 2002 nufus sayimina gore 604 349 Mapuce vardir bu Sili nin nufusunun yaklasik 4 udur Bunun yaninda yaklasik 300 000 kisi And Daglari nin diger tarafinda Arjantin de yasamaktadir Topraklarini kaybetmelerinden dolayi bircok Mapuce Santiago gibi buyuk sehirlerde fakir durumlarda yasamlarini surdurmektedirler Mapuce direnisi devam etmektedir ozellikle buyuk ormancilik sirketlerinin geleneksel topraklarini yok etmesine ve Pinochet devrinin anti terorizm kanunlarinin son yillarda topluluk liderlerine karsi sikca kullanmasina karsi Mapuceler tas aletlerde cok yeteneklidirler bu yetenekleri sayesinde kendilerine kaleler ve karisik savunma binalari yapabilirler Hizli bir sekilde metal islerine ve at surmeye alismislardir Avrupalilarin kendi saldiri stratejilerini Avrupalilara karsi kullanmislardir Daha bariscil benimsemeler ise bugday ve koyundur Mapuce yapimi gumusler ve dokumlarin fiyatlari cok yuksektir Genellikle bir kadin olan saman veya machi Mapuce kulturunun cok onemli bir parcasidir Machi kotuluklerin savusturulmasi yagmur yagmasi hastaliklarin iyilestirilmesi icin ayinler yapar Sili nin sifali bitkileri hakkinda buyuk bilgiye sahiptir ve bu bilgileri cok zor gecen cirakligi zamaninda ogrenir Tum kokenlerden ve siniflardan Sililerin Mapuceler tarafindan bilinen geleneksel sifali bitkilerin kullanimini da bilmektedirler Mapuce dilleri Sili de ve az derecede Arjantin de konusulur Iki dali vardir ve Mapudungun Quechua ile iliskili olmasa da biraz sozcuksel etki fark edilebilir Tahmini olarak Sili de yaklasik 200 000 tam akici olarak konusabilen kisi vardir ve hala egitim sisteminden yalnizca simgesel olarak destek gormektedir Ayrica bakinizGalvarino Araucaria Araukanya ve Patagonya Kralligi AraucaniaKaynakca Ward Churchill A Little Matter of Genocide 109 21 Nisan 2006 tarihli Ingilizce Wikipedia MapucheDis baglantilarWikimedia Commons ta Mapuceler ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir http www mapuche nation org english main feature m nation htm 16 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www xs4all nl rehue 25 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde http members aol com mapulink3 mapulink 3i mapu nation html21 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde