Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Şubat 2025) |
Marmosetler, Callitrichidae familyasına ait küçük boyutlu Yeni Dünya maymunlarıdır. Bu primatlar Güney Amerika’nın tropikal ormanlarında yaşar ve küçük boyutları, sosyal yapıları, çeviklikleri ile tanınırlar. Marmosetler, geniş bir diyet yelpazesine sahiptir ve böceklerden meyvelere kadar çeşitli besinleri tüketirler.
Taksonomi ve Evrim
Marmosetler, Callitrichidae familyasına ait olup, Simiiformes infra takımının Platyrrhini parvorderi içerisinde sınıflandırılırlar. Callitrichidae ailesi içerisinde marmosetler ve tamarinler olmak üzere iki ana grup bulunur.
- Aile: Callitrichidae
- Alt aile: Callitrichinae
- Cinsler:
- Callithrix (Gerçek marmosetler)
- Cebuella (Cüce marmoset)
Günümüzde bilinen en küçük maymun türü olan cüce marmoset (Cebuella pygmaea), yalnızca 100-150 gram ağırlığında olup Callitrichidae ailesine aittir.
Fosil kayıtları, marmosetlerin yaklaşık 13 milyon yıl önce (Miyosen dönemi) Güney Amerika'da evrimleştiğini göstermektedir.
Fiziksel Özellikler
Marmosetler küçük yapılı maymunlardır ve ortalama ağırlıkları 100-600 gram arasındadır. Boyları kuyruk hariç 12-25 cm, kuyrukları ise 25-40 cm uzunluğundadır.
Genel Fiziksel Özellikler:
- Küçük ve hafif vücut yapısı: Ağaç dalları arasında hızlı hareket etmelerini sağlar.
- Tırnak benzeri pençeler: Ağaç kabuklarına tutunmalarını kolaylaştırır.
- Yuvarlak yüz ve büyük gözler: Gece görüşlerini geliştirmiştir.
- Kürk rengi değişkenlik gösterir: Gri, kahverengi, siyah veya beyaz tonlarında olabilir.
- Kuyrukları uzun ve kavrama yeteneği olmayan yapıdadır.
Habitat ve Dağılım
Marmosetler, Amazon Yağmur Ormanları, Brezilya’nın atlantik ormanları, Kolombiya, Peru, Ekvador, Paraguay ve Bolivya gibi ülkelerde bulunur.
Tercih Ettikleri Yaşam Alanları:
- Yağmur ormanları
- Savan bölgeleri
- İkincil (yeniden büyüyen) ormanlar
- Neotropikal bölgeler
Bu maymunlar genellikle ağaçların orta ve üst katmanlarında yaşar ve nadiren yere inerler.
Beslenme Alışkanlıkları
Marmosetler omnivor (hem etçil hem otçul) canlılardır. Beslenme alışkanlıkları mevsimsel olarak değişiklik gösterebilir.
Temel Besin Kaynakları:
- Meyveler ve nektar (Enerji kaynağı)
- Böcekler ve küçük omurgasızlar (Protein kaynağı)
- Ağaç reçinesi ve sakızlar (Özel olarak bazı türler reçineyle beslenir)
- Küçük omurgalılar (Kurbağalar, kuş yavruları)
Özellikle gibi türler, ağaç kabuklarını kazıyarak sakız ve reçine tüketir. Diş yapıları bu işleme uygun şekilde evrimleşmiştir.
Davranış ve Sosyal Yapı
Marmosetler son derece sosyal hayvanlardır ve genellikle 5-15 bireyden oluşan gruplar halinde yaşarlar.
Sosyal Yapı:
- Anaerkil veya babaerkil liderlik sistemi görülebilir.
- İkiz doğum oranı yüksek olup, yavrular genellikle baba ve diğer grup üyeleri tarafından taşınır.
- Sesli iletişim önemli bir yer tutar. 15'ten fazla farklı kullanırlar.
- Koku işaretleri ile bölgelerini belirlerler.
İletişim ve Sesler:
- Çığlıklar ve tiz sesler: Tehlike anlarında uyarı için
- Mırıldanma benzeri sesler: Grup içi iletişimde
- Tiz ıslık sesleri: Sosyal bağları güçlendirmek için
Üreme ve Yaşam Döngüsü
Marmosetler genellikle monogam veya kooperatif üreme sistemine sahiptir.
- Gebelik süresi: 140-150 gün
- Genellikle ikiz doğum görülür (nadiren üçüz veya tek doğum).
- Anne, baba ve diğer grup üyeleri yavruların bakımına katılır.
- Yavrular, yaklaşık 2-3 aylıkken sütten kesilir.
- Cinsel olgunluk: 12-18 ay
- Ortalama yaşam süresi: 10-16 yıl
Tehditler ve Koruma Durumu
Marmosetlerin doğal yaşam alanları orman tahribatı, avcılık ve yasadışı evcil hayvan ticareti nedeniyle tehdit altındadır.
Başlıca Tehditler:
- Ormansızlaşma (Amazon ormanlarının tarım ve madencilik için tahribi)
- Yasadışı hayvan ticareti
- İklim değişikliği
Koruma Statüsü
Bazı türler IUCN Kırmızı Listesi'nde tehdit altında olarak sınıflandırılmıştır:
- Cebuella pygmaea (Cüce marmoset) – Asgari Endişe (LC)
- Callithrix flaviceps – Tehlikede (EN)
- Callithrix aurita – Kritik Tehlikede (CR)
Koruma çabaları kapsamında Amazon Yağmur Ormanları'nın korunması, yasa dışı ticaretin önlenmesi ve üreme programları yürütülmektedir.
Marmosetler Üzerine Yapılan Araştırmalar
Marmosetler, beyin fonksiyonları, genetik çalışmalar ve nörolojik araştırmalar için model organizmalar olarak kullanılır. Alzheimer, Parkinson ve otizm gibi hastalıkların araştırılmasında önemli bir yer tutarlar.
Öne çıkan araştırmalar:
- Marmosetlerin genetik mühendislik ile hastalık modellerinde kullanılması.
- Sosyal yapı ve stres hormonları arasındaki ilişki.
- Sesli iletişim ve beyin bağlantıları üzerine çalışmalar.
Ayrıca Bakınız
Kaynakça
- ^ Rylands, Anthony B.; Mittermeier, Russell A., The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini): An Annotated Taxonomy, Springer New York, ss. 23-54, erişim tarihi: 21 Şubat 2025
- ^ Ronald, H. P. (19 Şubat 1993). "Nowak, R. M. 1991. WALKER'S MAMMALS OF THE WORLD. Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland, 5th ed., 1: i-xlviii + 1-642 + xlix-lxiii and 2: i-xiii + 643-1629 pp. ISBN 0-8018-3970-X. Price (hardbound)". Journal of Mammalogy. 74 (1): 236-238. doi:10.2307/1381927. ISSN 1545-1542.
- ^ de la Torre, Stella; Yépez, Pablo; Snowdon, Charles T. (2009), Conservation Status of Pygmy Marmosets (Cebuella Pygmaea) in Ecuador, Springer US, ss. 451-464, erişim tarihi: 21 Şubat 2025
- ^ "Syzygium polyphlebium: Botanic Gardens Conservation International (BGCI)". IUCN Red List of Threatened Species. 20 Ocak 2020. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.
- ^ Sasaki, Erika; Okano, Hideyuki (2011). "Transgenic technologies in nonhuman primates". Neuroscience Research. 71: e41. doi:10.1016/j.neures.2011.07.180. ISSN 0168-0102.
- ^ Rylands, Anthony B.; Mittermeier, Russell A., The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini): An Annotated Taxonomy, Springer New York, ss. 23-54, erişim tarihi: 21 Şubat 2025
- ^ Ronald, H. P. (19 Şubat 1993). "Nowak, R. M. 1991. WALKER'S MAMMALS OF THE WORLD. Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland, 5th ed., 1: i-xlviii + 1-642 + xlix-lxiii and 2: i-xiii + 643-1629 pp. ISBN 0-8018-3970-X. Price (hardbound)". Journal of Mammalogy. 74 (1): 236-238. doi:10.2307/1381927. ISSN 1545-1542.
- ^ Saltzman, Wendy; Schultz-Darken, Nancy J.; Wegner, Frederick H.; Wittwer, Daniel J.; Abbott>, David H. (1998). "Suppression of Cortisol Levels in Subordinate Female Marmosets: Reproductive and Social Contributions". Hormones and Behavior. 33 (1): 58-74. doi:10.1006/hbeh.1998.1436. ISSN 0018-506X.
- ^ Newman, John D. (1995), Vocal Ontogeny in Macaques and Marmosets: Convergent and Divergent Lines of Development, Springer US, ss. 73-97, erişim tarihi: 21 Şubat 2025
- ^ VAN SCHAIK, C.P.; VAN HOOFF, J.A.R.A.M. (1983). "On the Ultimate Causes of Primate Social Systems". Behaviour. 85 (1-2): 91-117. doi:10.1163/156853983x00057. ISSN 0005-7959.
- ^ Parker, Charles Thomas; Garrity, George M (11 Nisan 2012). "Exemplar Abstract for Roseovarius halocynthiae Kim et al. 2012, Aliiroseovarius halocynthiae (Kim et al. 2012) Park et al. 2015 emend. Hördt et al. 2020 and Pseudoroseovarius halocynthiae (Kim et al. 2012) Sun et al. 2015 emend. Hördt et al. 2020 pro synon. Aliiroseovarius halocynthiae (Kim et al. 2012) Park et al. 2015 emend. Hördt et al. 2020". The NamesforLife Abstracts. 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2025.
- ^ "Review of Abbott et al". 20 Ekim 2020. doi:10.5194/cp-2020-104-rc2.
- ^ Sanderson, Benjamin (14 Eylül 2016). "Review for Mitchell et al". doi:10.5194/gmd-2016-203-rc1.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Subat 2025 Marmosetler Callitrichidae familyasina ait kucuk boyutlu Yeni Dunya maymunlaridir Bu primatlar Guney Amerika nin tropikal ormanlarinda yasar ve kucuk boyutlari sosyal yapilari ceviklikleri ile taninirlar Marmosetler genis bir diyet yelpazesine sahiptir ve boceklerden meyvelere kadar cesitli besinleri tuketirler Rio Grande do Norte deki Tibau do Sul da yaygin marmoset Callithrix jacchus Taksonomi ve Evrim Marmosetler Callitrichidae familyasina ait olup Simiiformes infra takiminin Platyrrhini parvorderi icerisinde siniflandirilirlar Callitrichidae ailesi icerisinde marmosetler ve tamarinler olmak uzere iki ana grup bulunur Aile Callitrichidae Alt aile Callitrichinae Cinsler Callithrix Gercek marmosetler Cebuella Cuce marmoset Gunumuzde bilinen en kucuk maymun turu olan cuce marmoset Cebuella pygmaea yalnizca 100 150 gram agirliginda olup Callitrichidae ailesine aittir Fosil kayitlari marmosetlerin yaklasik 13 milyon yil once Miyosen donemi Guney Amerika da evrimlestigini gostermektedir Fiziksel Ozellikler Marmosetler kucuk yapili maymunlardir ve ortalama agirliklari 100 600 gram arasindadir Boylari kuyruk haric 12 25 cm kuyruklari ise 25 40 cm uzunlugundadir Genel Fiziksel Ozellikler Kucuk ve hafif vucut yapisi Agac dallari arasinda hizli hareket etmelerini saglar Tirnak benzeri penceler Agac kabuklarina tutunmalarini kolaylastirir Yuvarlak yuz ve buyuk gozler Gece goruslerini gelistirmistir Kurk rengi degiskenlik gosterir Gri kahverengi siyah veya beyaz tonlarinda olabilir Kuyruklari uzun ve kavrama yetenegi olmayan yapidadir Habitat ve Dagilim Marmosetler Amazon Yagmur Ormanlari Brezilya nin atlantik ormanlari Kolombiya Peru Ekvador Paraguay ve Bolivya gibi ulkelerde bulunur Tercih Ettikleri Yasam Alanlari Yagmur ormanlari Savan bolgeleri Ikincil yeniden buyuyen ormanlar Neotropikal bolgeler Bu maymunlar genellikle agaclarin orta ve ust katmanlarinda yasar ve nadiren yere inerler Beslenme Aliskanliklari Marmosetler omnivor hem etcil hem otcul canlilardir Beslenme aliskanliklari mevsimsel olarak degisiklik gosterebilir Temel Besin Kaynaklari Meyveler ve nektar Enerji kaynagi Bocekler ve kucuk omurgasizlar Protein kaynagi Agac recinesi ve sakizlar Ozel olarak bazi turler recineyle beslenir Kucuk omurgalilar Kurbagalar kus yavrulari Ozellikle gibi turler agac kabuklarini kaziyarak sakiz ve recine tuketir Dis yapilari bu isleme uygun sekilde evrimlesmistir Davranis ve Sosyal Yapi Marmosetler son derece sosyal hayvanlardir ve genellikle 5 15 bireyden olusan gruplar halinde yasarlar Sosyal Yapi Anaerkil veya babaerkil liderlik sistemi gorulebilir Ikiz dogum orani yuksek olup yavrular genellikle baba ve diger grup uyeleri tarafindan tasinir Sesli iletisim onemli bir yer tutar 15 ten fazla farkli kullanirlar Koku isaretleri ile bolgelerini belirlerler Iletisim ve Sesler Cigliklar ve tiz sesler Tehlike anlarinda uyari icin Mirildanma benzeri sesler Grup ici iletisimde Tiz islik sesleri Sosyal baglari guclendirmek icinUreme ve Yasam Dongusu Marmosetler genellikle monogam veya kooperatif ureme sistemine sahiptir Gebelik suresi 140 150 gun Genellikle ikiz dogum gorulur nadiren ucuz veya tek dogum Anne baba ve diger grup uyeleri yavrularin bakimina katilir Yavrular yaklasik 2 3 aylikken sutten kesilir Cinsel olgunluk 12 18 ay Ortalama yasam suresi 10 16 yilTehditler ve Koruma Durumu Marmosetlerin dogal yasam alanlari orman tahribati avcilik ve yasadisi evcil hayvan ticareti nedeniyle tehdit altindadir Baslica Tehditler Ormansizlasma Amazon ormanlarinin tarim ve madencilik icin tahribi Yasadisi hayvan ticareti Iklim degisikligiKoruma Statusu Bazi turler IUCN Kirmizi Listesi nde tehdit altinda olarak siniflandirilmistir Cebuella pygmaea Cuce marmoset Asgari Endise LC Callithrix flaviceps Tehlikede EN Callithrix aurita Kritik Tehlikede CR Koruma cabalari kapsaminda Amazon Yagmur Ormanlari nin korunmasi yasa disi ticaretin onlenmesi ve ureme programlari yurutulmektedir Marmosetler Uzerine Yapilan Arastirmalar Marmosetler beyin fonksiyonlari genetik calismalar ve norolojik arastirmalar icin model organizmalar olarak kullanilir Alzheimer Parkinson ve otizm gibi hastaliklarin arastirilmasinda onemli bir yer tutarlar One cikan arastirmalar Marmosetlerin genetik muhendislik ile hastalik modellerinde kullanilmasi Sosyal yapi ve stres hormonlari arasindaki iliski Sesli iletisim ve beyin baglantilari uzerine calismalar Ayrica BakinizMarmosetgiller Memeliler PrimatKaynakca Rylands Anthony B Mittermeier Russell A The Diversity of the New World Primates Platyrrhini An Annotated Taxonomy Springer New York ss 23 54 erisim tarihi 21 Subat 2025 Ronald H P 19 Subat 1993 Nowak R M 1991 WALKER S MAMMALS OF THE WORLD Johns Hopkins University Press Baltimore Maryland 5th ed 1 i xlviii 1 642 xlix lxiii and 2 i xiii 643 1629 pp ISBN 0 8018 3970 X Price hardbound Journal of Mammalogy 74 1 236 238 doi 10 2307 1381927 ISSN 1545 1542 de la Torre Stella Yepez Pablo Snowdon Charles T 2009 Conservation Status of Pygmy Marmosets Cebuella Pygmaea in Ecuador Springer US ss 451 464 erisim tarihi 21 Subat 2025 Syzygium polyphlebium Botanic Gardens Conservation International BGCI IUCN Red List of Threatened Species 20 Ocak 2020 Erisim tarihi 21 Subat 2025 Sasaki Erika Okano Hideyuki 2011 Transgenic technologies in nonhuman primates Neuroscience Research 71 e41 doi 10 1016 j neures 2011 07 180 ISSN 0168 0102 Rylands Anthony B Mittermeier Russell A The Diversity of the New World Primates Platyrrhini An Annotated Taxonomy Springer New York ss 23 54 erisim tarihi 21 Subat 2025 Ronald H P 19 Subat 1993 Nowak R M 1991 WALKER S MAMMALS OF THE WORLD Johns Hopkins University Press Baltimore Maryland 5th ed 1 i xlviii 1 642 xlix lxiii and 2 i xiii 643 1629 pp ISBN 0 8018 3970 X Price hardbound Journal of Mammalogy 74 1 236 238 doi 10 2307 1381927 ISSN 1545 1542 Saltzman Wendy Schultz Darken Nancy J Wegner Frederick H Wittwer Daniel J Abbott gt David H 1998 Suppression of Cortisol Levels in Subordinate Female Marmosets Reproductive and Social Contributions Hormones and Behavior 33 1 58 74 doi 10 1006 hbeh 1998 1436 ISSN 0018 506X Newman John D 1995 Vocal Ontogeny in Macaques and Marmosets Convergent and Divergent Lines of Development Springer US ss 73 97 erisim tarihi 21 Subat 2025 VAN SCHAIK C P VAN HOOFF J A R A M 1983 On the Ultimate Causes of Primate Social Systems Behaviour 85 1 2 91 117 doi 10 1163 156853983x00057 ISSN 0005 7959 Parker Charles Thomas Garrity George M 11 Nisan 2012 Exemplar Abstract for Roseovarius halocynthiae Kim et al 2012 Aliiroseovarius halocynthiae Kim et al 2012 Park et al 2015 emend Hordt et al 2020 and Pseudoroseovarius halocynthiae Kim et al 2012 Sun et al 2015 emend Hordt et al 2020 pro synon Aliiroseovarius halocynthiae Kim et al 2012 Park et al 2015 emend Hordt et al 2020 The NamesforLife Abstracts 2 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2025 Review of Abbott et al 20 Ekim 2020 doi 10 5194 cp 2020 104 rc2 Sanderson Benjamin 14 Eylul 2016 Review for Mitchell et al doi 10 5194 gmd 2016 203 rc1