Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Parlak mavi değişenler (İngilizce kısaltmasıyla LBV), tayfları ve parlaklıklarında öngörülemeyen ve kimi zaman dramatik değişiklikler gösteren büyük kütleli evrimleşmiş yıldızlardır. Bu özel değişkenlik türünü ilk kez gösteren ve Büyük Macellan Bulutu'nun en parlak yıldızlarından biri olan 'un ardından, S Doradus değişenleri olarak da belirtilmiştir. Olağanüstü derecede nadirdirler, Değişen Yıldızların Genel Kataloğu'nda (GCVS) SDor olarak listelenen sadece 20 cisim vardır ve bunların bir kısmı artık LBV olarak kabul edilmemektedir.
Özellikler ve tarihçe
Gözlemsel H-R diyagramının bir üst parlaklık limiti vardır. Bu parlaklık limiti için oluşan sınırın konumu sıcaklığa bağlıdır. Bu sınır civarında evrenin en büyük kütleli (~150 M⊙) ve en parlak (~106 L⊙) yıldızları yer alırlar. H-R diyagramının bu noktasındaki yıldızlara "üstündevler" denmektedir. Bu yıldızlardan bazıları ani (ve dramatik) kütle atımları ve bu atımları takip eden “sakin” evreler gösterirler. Genel olarak kütle atımları kendini "püskürmeler" olarak göstermektedir. Bu değişenler; Parlak Mavi Değişenler (LBV) veya S Dor yıldızları olarak adlandırılmışlardır. Her ne kadar adlarında "mavi" kelimesi varsa da, bu tür değişimler sadece erken tür üstündevlerle sınırlı değildir. Alex de Koter, galaktik LBV sayısının teorik olarak 60 civarında olması gerektiğini söylemiştir. Ancak gözlemsel olarak bu sayının daha düşük olduğu bilinmektedir. En iyi bilinen örnekleri; , Eta Carinae, (164 G Sco) ve 'dir. Bunlardan başka gökada dışı bilinen çok sayıda LBV de vardır. Büyük Macellan Bulutu'nda (BMB) bilinenler S Dor, , 'dir; , ve ise en güçlü adaylardır. Ayrıca Hubble ve tarafından M31 ve M33 gökadalarında keşfedilmiş ve "Hubble-Sandage değişenleri" olarak adlandırılan yıldızlar da S Doradus (veya LBV) türü değişenlere en güzel örneklerdir. Püskürme anında bu yıldızlar, süpernovalardan sonra görünen "en parlak" cisimlerdir. Bu nedenle gökada dışı "uzaklık göstergesi" cisimleri olarak önemli bir yere sahiptirler.
LBV’ler arasında çok uzun süre izlenmiş ilginç bir diğer örnek ise 'dir. İlk kez 1600 yılında gösterdiği ani parlaklık artışı ile görünür hale gelen bu yıldız oldukça düzensiz bir parlaklık değişimine sahiptir. V=6 kadir limiti altına sıkça inip çıkmıştır. Aslında parlaklık değişim mekanizmasının, novalarınki ile hiçbir ilgisi olmamasına rağmen Nova Cygni 1600 olarak da adlandırılmıştır. B2pe tayf türünden olan bu yıldız şu sıralar 5 kadir civarındadır.
Eta Carinae yapı olarak LBV'lerin en ilginç örneklerinden biridir. Kızılötesi dalga boylarında gökyüzünün bilinen en parlak cismidir. 1800'lerin başında 2-4 kadir arasında değişim gösterirken, 1843 yılında aniden 1 kadire ulaşmıştır (O yıllarda Sirius'tan sonra ikinci parlak yıldızdı). Bunu takip eden 14 yıl boyunca daha da parlayan Eta Carinae, 1857 de yine ani olarak parlaklığını azaltmış ve 8 kadire kadar inmiştir. Bu parlaklık düşüşüne neden, kütle atımı sonrası çevrede oluşan toz zarfın yarattığı donukluk etkisidir.
Değişen yıldız tipleri genellikle değişkenliği keşfedilen ilk üyeden sonra adlandırılır, örneğin δ Sct yıldızından sonra adlandırılan δ Sct değişenleri gibi. Değişen yıldız olarak tanımlanan ilk parlak mavi değişen idi ve bu yıldızlar P Cygni değişenleri olarak adlandırıldı. Değişen Yıldızların Genel Kataloğu (GCVS), diğer yıldız türlerinde de görülen P Cygni profilleriyle karıştırılma olasılığı olduğuna karar verdi ve "S Doradus tipi değişenler" için SDOR kısaltmasını seçti. 1974 yılında P Cygni, S Doradus, η Carinae ve Hubble-Sandage değişenlerini grup olarak tanımlamak için "S Doradus değişeni" terimi kullanılmıştır.
LBV'lerin tayflarında görülen ortak özellik, hidrojen ve helyum çizgilerinde görünen "P Cygni profilleri"dir. Oldukça genişlemiş bir salma çizgisinin mavi kanadına binmiş dar bir soğurma çizgisi olarak görülen bu yapılar, çevresinde yaygın halde ve hızla genişleyen madde bulunduran yıldızların tayfında görünen ortak özelliklerdendir. Bu türden profil yapısı gösteren tayflara genel olarak "Nebular tayf" da denmektedir.
Fotometrik değişimler
LBV'lerde izlenen fotometrik değişimler genel olarak 3 grupta incelenmektedir:
- Büyük Ölçekli Değişimler: Püskürmelerle doğrudan ilişkili, çoğu LBV’de gözlenen ve 100 yıl zaman ölçekli ışık değişimleri.
- Orta Ölçekli Değişimler: Düzensiz aralıklarla oluşan, birkaç 10 yıl zaman ölçekli ışık değişimleri.
- Küçük Ölçekli Değişimler (Mikrodeğişimler): Tüm LBV'lerde gözlenen değişim türü olup birçok normal üstdevin de gösterdiği bir değişim türüdür. Tam anlamı ile dönemli olmamakla birlikte birbirini takip eden parlaklık artışı ve azalışı olarak kendini gösterir. P Cygni'de izlenen bu tür değişimlerin zaman ölçeği 25-60 gün mertebesindedir. Genel olarak birkaç gün veya birkaç 10 gün mertebesinde gerçekleşen değişimlerdir. Dışarı fırlatılan kabuk maddesinde oluşan ani fışkırmalardan kaynaklandığına inanılmaktadır.
LBV'lerin yukarıda özetlenen fotometrik karakteristikleri için genel olarak izlenen önemli bir özellik vardır: zaman ölçeği daha uzun olan değişimlere gidildikçe, izlenen ışık değişim genliği artmaktadır. Ayrıca ışık değişimi genlikleri kısa dalgaboylarına gidildikçe artış göstermektedir.
LBV listesi
- Eta Carinae
- Pistol Yıldızı
- LBV 1806-20
- (=HD 269858)
- (=HD 269006)
- ; artık yok, SN 1987A olarak patlamıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . General Catalogue of Variable Stars @ Centre de données astronomiques de Strasbourg. 12 Şubat 2009. 7 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010.
- ^ Hubble, Edwin; Sandage, Allan (1953). "The Brightest Variable Stars in Extragalactic Nebulae. I. M31 and M33." Astrophysical Journal. 118: 153. Bibcode:1953ApJ...118..353H.
- ^ Selam, Selim O. (2020), Değişen Yıldızların Fotometrik Özellikleri (PDF), Ankara Üniversitesi, 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 3 Eylül 2022
- ^ Sharov, A. S. (1975). "S Dor-type variables in other galaxies". In: Variable Stars and Stellar Evolution; Proceedings of the Symposium. 67: 275-284. Bibcode:1975IAUS...67..275S. doi:10.1007/978-94-010-9934-9_38. ISBN .
- ^ Thackeray, A. D. (1974). "Variations of S Dor and HDE 269006". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 168: 221-233. Bibcode:1974MNRAS.168..221T. doi:10.1093/mnras/168.1.221.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Parlak mavi degisenler Ingilizce kisaltmasiyla LBV tayflari ve parlakliklarinda ongorulemeyen ve kimi zaman dramatik degisiklikler gosteren buyuk kutleli evrimlesmis yildizlardir Bu ozel degiskenlik turunu ilk kez gosteren ve Buyuk Macellan Bulutu nun en parlak yildizlarindan biri olan un ardindan S Doradus degisenleri olarak da belirtilmistir Olaganustu derecede nadirdirler Degisen Yildizlarin Genel Katalogu nda GCVS SDor olarak listelenen sadece 20 cisim vardir ve bunlarin bir kismi artik LBV olarak kabul edilmemektedir Hubble Uzay Teleskobu tarafindan goruntulenen parlak mavi degisenOzellikler ve tarihceS Doradus kararsizlik kusaginin ve LBV patlamalarinin yerini gosteren H R Diyagraminin ust kismi Ana kol sol alttaki ince egimli cizgidir Gozlemsel H R diyagraminin bir ust parlaklik limiti vardir Bu parlaklik limiti icin olusan sinirin konumu sicakliga baglidir Bu sinir civarinda evrenin en buyuk kutleli 150 M ve en parlak 106 L yildizlari yer alirlar H R diyagraminin bu noktasindaki yildizlara ustundevler denmektedir Bu yildizlardan bazilari ani ve dramatik kutle atimlari ve bu atimlari takip eden sakin evreler gosterirler Genel olarak kutle atimlari kendini puskurmeler olarak gostermektedir Bu degisenler Parlak Mavi Degisenler LBV veya S Dor yildizlari olarak adlandirilmislardir Her ne kadar adlarinda mavi kelimesi varsa da bu tur degisimler sadece erken tur ustundevlerle sinirli degildir Alex de Koter galaktik LBV sayisinin teorik olarak 60 civarinda olmasi gerektigini soylemistir Ancak gozlemsel olarak bu sayinin daha dusuk oldugu bilinmektedir En iyi bilinen ornekleri Eta Carinae 164 G Sco ve dir Bunlardan baska gokada disi bilinen cok sayida LBV de vardir Buyuk Macellan Bulutu nda BMB bilinenler S Dor dir ve ise en guclu adaylardir Ayrica Hubble ve tarafindan M31 ve M33 gokadalarinda kesfedilmis ve Hubble Sandage degisenleri olarak adlandirilan yildizlar da S Doradus veya LBV turu degisenlere en guzel orneklerdir Puskurme aninda bu yildizlar supernovalardan sonra gorunen en parlak cisimlerdir Bu nedenle gokada disi uzaklik gostergesi cisimleri olarak onemli bir yere sahiptirler Tayf cizgisinin P Cygni profili LBV ler arasinda cok uzun sure izlenmis ilginc bir diger ornek ise dir Ilk kez 1600 yilinda gosterdigi ani parlaklik artisi ile gorunur hale gelen bu yildiz oldukca duzensiz bir parlaklik degisimine sahiptir V 6 kadir limiti altina sikca inip cikmistir Aslinda parlaklik degisim mekanizmasinin novalarinki ile hicbir ilgisi olmamasina ragmen Nova Cygni 1600 olarak da adlandirilmistir B2pe tayf turunden olan bu yildiz su siralar 5 kadir civarindadir Eta Carinae yapi olarak LBV lerin en ilginc orneklerinden biridir Kizilotesi dalga boylarinda gokyuzunun bilinen en parlak cismidir 1800 lerin basinda 2 4 kadir arasinda degisim gosterirken 1843 yilinda aniden 1 kadire ulasmistir O yillarda Sirius tan sonra ikinci parlak yildizdi Bunu takip eden 14 yil boyunca daha da parlayan Eta Carinae 1857 de yine ani olarak parlakligini azaltmis ve 8 kadire kadar inmistir Bu parlaklik dususune neden kutle atimi sonrasi cevrede olusan toz zarfin yarattigi donukluk etkisidir Degisen yildiz tipleri genellikle degiskenligi kesfedilen ilk uyeden sonra adlandirilir ornegin d Sct yildizindan sonra adlandirilan d Sct degisenleri gibi Degisen yildiz olarak tanimlanan ilk parlak mavi degisen idi ve bu yildizlar P Cygni degisenleri olarak adlandirildi Degisen Yildizlarin Genel Katalogu GCVS diger yildiz turlerinde de gorulen P Cygni profilleriyle karistirilma olasiligi olduguna karar verdi ve S Doradus tipi degisenler icin SDOR kisaltmasini secti 1974 yilinda P Cygni S Doradus h Carinae ve Hubble Sandage degisenlerini grup olarak tanimlamak icin S Doradus degiseni terimi kullanilmistir LBV lerin tayflarinda gorulen ortak ozellik hidrojen ve helyum cizgilerinde gorunen P Cygni profilleri dir Oldukca genislemis bir salma cizgisinin mavi kanadina binmis dar bir sogurma cizgisi olarak gorulen bu yapilar cevresinde yaygin halde ve hizla genisleyen madde bulunduran yildizlarin tayfinda gorunen ortak ozelliklerdendir Bu turden profil yapisi gosteren tayflara genel olarak Nebular tayf da denmektedir Fotometrik degisimlerLBV lerde izlenen fotometrik degisimler genel olarak 3 grupta incelenmektedir Buyuk Olcekli Degisimler Puskurmelerle dogrudan iliskili cogu LBV de gozlenen ve 100 yil zaman olcekli isik degisimleri Orta Olcekli Degisimler Duzensiz araliklarla olusan birkac 10 yil zaman olcekli isik degisimleri Kucuk Olcekli Degisimler Mikrodegisimler Tum LBV lerde gozlenen degisim turu olup bircok normal ustdevin de gosterdigi bir degisim turudur Tam anlami ile donemli olmamakla birlikte birbirini takip eden parlaklik artisi ve azalisi olarak kendini gosterir P Cygni de izlenen bu tur degisimlerin zaman olcegi 25 60 gun mertebesindedir Genel olarak birkac gun veya birkac 10 gun mertebesinde gerceklesen degisimlerdir Disari firlatilan kabuk maddesinde olusan ani fiskirmalardan kaynaklandigina inanilmaktadir LBV lerin yukarida ozetlenen fotometrik karakteristikleri icin genel olarak izlenen onemli bir ozellik vardir zaman olcegi daha uzun olan degisimlere gidildikce izlenen isik degisim genligi artmaktadir Ayrica isik degisimi genlikleri kisa dalgaboylarina gidildikce artis gostermektedir LBV listesiEta Carinae Pistol Yildizi LBV 1806 20 HD 269858 HD 269006 artik yok SN 1987A olarak patlamistir Ayrica bakinizEn aydinlik yildizlar dizini Ustunnova UstundevKaynakca General Catalogue of Variable Stars Centre de donnees astronomiques de Strasbourg 12 Subat 2009 7 Ocak 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Kasim 2010 Hubble Edwin Sandage Allan 1953 The Brightest Variable Stars in Extragalactic Nebulae I M31 and M33 Astrophysical Journal 118 153 Bibcode 1953ApJ 118 353H Selam Selim O 2020 Degisen Yildizlarin Fotometrik Ozellikleri PDF Ankara Universitesi 9 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan PDF erisim tarihi 3 Eylul 2022 Sharov A S 1975 S Dor type variables in other galaxies In Variable Stars and Stellar Evolution Proceedings of the Symposium 67 275 284 Bibcode 1975IAUS 67 275S doi 10 1007 978 94 010 9934 9 38 ISBN 978 90 277 0579 2 Thackeray A D 1974 Variations of S Dor and HDE 269006 Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 168 221 233 Bibcode 1974MNRAS 168 221T doi 10 1093 mnras 168 1 221