Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mayalar ya da Maya halkları (İspanyolca mayas), Mezoamerika'da Maya uygarlığını kuran atalarının topraklarında, günümüzdeki Guatemala, Güney Meksika ve Yukatan Yarımadası, Belize, El Salvador ve Batı Honduras'ta yaşayan ve 7 milyon nüfusa sahip olan Orta Amerika'nın en tanınmış yerli Kızılderili halkıdır. Konuştukları anadil Maya dillerine giren dil ve lehçeler olsa da İspanyolca (Guatemala, Meksika, El Salvador, Honduras) ve İngilizce (Belize) gibi sömürge dilleri de kullanılır.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
1. Arktik 2. Saliş 3. Atabask 4. North Amerindian 5. Ojibwa 6. Meksika | 7. Maya 8. Orta Amerika 9. Andlar 10. Amazon 11. Gran Chaco 12. Patagonya |
Maya takvimine göre bir yıl, her biri 20 günlük 18 aydan oluşuyordu. Ayrıca "haab" denilen 5 ekstra gün daha vardı. "Tun" adı verilen 360 günlük periyot Maya takviminin temelini oluşturuyordu. Mayalar, binalarında güçlü bir kireç harcıyla yapılandırılmış, ters çatı kemeri kullanıyorlardı. Mayaların dev boyutlu binalarının pek çoğunun dinsel amaçlı binalar olması, Maya mimarisinin gelişiminde dinin etkili olduğunu düşündürmektedir.
Adlandırma
Maya adı muhtemelen post-klasik Yukatan şehri Mayapán'ın (Yukatek Mayacası: Màayapáan) adından gelir. Günümüzde «Maya» (Maaya'ob) adını çok yaygın biçimde kendileri için kullanan tek Maya halkı Yukatek Mayalarıdır ve konuştukları dil olan Yukatek Mayacasına da «Maya konuşması» anlamına Màaya t'àan adını verirler. SIL International (Ethnologue) «Maya» adını Yukatek dillerinden 3 dil (Mopan Mayacası, Chan Santa Cruz Mayacası, Yukatek Mayacası) için kullanıyor. Fakat, Kolomb öncesi Maya uygarlığının dili ve bu dil Yukatek dilleri koluna değil Çol dilleri koluna giren dillerin (, , Çortice) ortak atasıdır
Ülkelerine göre Maya halkları
Meksika'nın Yukatan yarımadasında Yucatán eyaletinde daha yoğun olmak üzere çevre eyaletlerde (Quintana Roo, Campeche) esas olarak Yukatek Mayaları ana Maya halkıdır. Chiapas eyaletinin yüksek yaylalarında Tzotzil ve Tzeltal Mayaları bulunur. Tabasco eyaletinde bulunur.
Guatemala'da Maya Dilleri Akademisi tarafından desteklenen Maya dillerini konuşan 22 Maya halkı (Achi’, Akateko, Awakateko, Chalchiteko, Ch’orti’, Chuj, Jakalteko, Itza’, Ixil, Kaqchikel, Q’anjob’al, Q'eqchi', K´iche´, Mam, Mopan, Poqomam, Poqomchi’, Sakapulteko, Sipakapense, Tektiteko, Tz’utujil, Uspanteko) yaşar.
Belize'de Q'eqchi' (11.000), Mopan (7.000) ve Yukatek (5.000) Mayaları yaşar.
Araştırma tarihi
1845 yılında Meksika’ya yerleşip buradaki yerel ağızları öğrenerek “Mayalar” ve “Mu” hakkında çok önemli araştırmalara imza atan Charles Etienne Brasseur de Bourbourg, hayatını Orta Amerika tarihine, felsefe ve din konularına adamış Mayalar ve kökleri hakkında araştırmalar yapmıştır. Brasseur, Mayalar konusundaki ilk araştırmaları gerçekleştirmiş döneminin birkaç uzmanından biridir. Atatürk, Brasseur ’un “Maya Dili” adlı bu çok önemli kitabını sayfa kenarlarına notlar alarak ve önemli gördüğü yerlerin altını çizerek büyük bir dikkatle okumuş ve Maya diliyle Türkçe arasındaki benzerlikleri ortaya koymaya çalışmıştır.
Buluntular
Maya bölgesinin MÖ 10000-11000 yıllarında meskûn olduğunu göstermektedir. Klasik-öncesi döneminin öncesi hakkında büyük bir tartışma hâlen sürmektedir; bu konuda pek fazla keşif ve buluntu olduğu söylenemez. Bilim insanları Maya bölgesininde yaptığı çalışmalar ışığında Eski Taş Devri'nin üçüncü ve son alt devri olan Üst Paleolitik ya da Kaba Taş Devri, Yontma Taş Devri veya bilimsel adıyla Paleolitik Çağ olarak tanımlanan Eski Taş Çağ arasında bağ oluşturduğunun konusunda ortak görüşler bulunmaktadır. Bu nedenle arkeologlar tarafından pek rağbet görmeyen bir görüş ise James Churchward tarafından ortaya atılmıştır. Churchward‘a göre Mayalar yaklaşık 12000 yıl önce (MÖ 10000) Büyük Okyanus‘un sularına gömülmüş efsanevi Mu kıtasından bu kıtaya göç etmiş bir halkın torunları olduğunu belirtmiştir. James Churchward'ın bu Tezini kısmen, mineralog ve arkeolog olan Dr. William Niven‘in 1921‘de Meksiko yakınlarındaki Santiago Ahuizoctla kazılarında bulduğu 2600 tablete, kısmen Troano, Dresden gibi Maya el yazmalarına, kısmen de Uxmal tapınağı ve Xochicalo Piramiti yazıtlarına dayandıran Churchward, Asya ve Amerika halkları arasındaki benzerlikleri her iki kıtaya da Mu kıtasından göç edildiğini ileri sürerek açıklamaya çalışmiştır. (Churchward‘a göre, Mu‘nun batışından itibaren dünya uygarlıklarında bir ilerleme değil, bir çöküş, yani yüksek bir uygarlık düzeyinden gerileme yaşanmıştır.) Söz konusu benzerlikleri açıklamak üzere ortaya atılmış bir başka görüş ise göçün Asya‘dan Amerika‘ya Bering Boğazı yoluyla yapılmış olabileceğini varsayar. (Konuya ilişkin son bilimsel araştırmalar, tümüyle kanıtlanmış bir kuramı henüz ortaya koymamakla birlikte, Maya dilinin de dahil olduğu Amerindiyen dil ailesinin yaklaşık 16.000 yıl önce Sibirya kaynaklı bir göç dalgasıyla oluştuğu, yani Amerindiyen dil ailesindekilerle Sibirya‘da yaşayanların o zamana dek aynı dili konuştuğu sonucuna varmıştır.) Bu benzerlikler üzerinde çalışan isimlerden biri de Doç. Dr. Haluk Berkmen'dir. Diğer bir araştırma ise 2010 yılında Orta Asya' da Avrasyalı ön Türkler'i konu alan belgeselin yönetmeni Gül Tekin Gün notlarında geçen, Beyaz Irk ve Amerind’lerin ilk akrabalık bağı -8.000’lerde gerçekleşir. Buzul Çağının sona ermesiyle birlikte yeryüzünün daha yaşanabilir bir yer olmaya başlar ve akarsular, göller, dereler yani hayatın kaynağı SU yeryüzündeki yaşanabilir mekanların temellerini oluşturmuştu. Bu dönemde Aral gölü, yoğun insan popülasyonuna sahip bir yerleşke durumundadır. Bu bölgenin yerlileri olan Beyaz Irk, Aral gölü civarında varlıklarını devam ettirmekteydiler. Kuzey bölgelerinde yaşayan Amerind’lerin bir bölümü, -8.000’lerde güney bölgelerine doğru göç hareketi başlatmışlardı. Maya bölgesinde klasik-öncesi döneminin öncesinde emin olabileceğimiz bir şey, iklim koşullarının çeşitli hayvan türlerinin ortadan kalkmasına yol açmış büyük değişimlere uğramış olmasıdır. Bu değişiklikler muhtemelen, temel etkinlik olan avlanma konusunda yer değişimine ve yabani meyve, tohum ve köklerin yenilmesine neden olmuştu. Tüm Yucatan Yarımadası‘nda soyu tükenmiş hayvan türlerine ve bu döneme ait insan etkinliklerinin izlerine rastlanmıştır; Campeche‘deki Industria de la Concepción aletleri ve Loltún‘daki mağaralarda bulunan duvar resimleri bu döneme ait insan etkinliklerini gösteren buluntulara örnek olarak gösterilebilir.
Kayıp Mayalar
Guatemala, La Corona’da –bir zamanların Saknikte kenti– bulunan bir kabartma, geleceğin Yılan Kralı II. Yuknoom Cheen’i bir ziyaret sırasında top oynarken gösteriyor. (Hiyeroglif uzmanları 11 Şubat 635 tarihine dek geldiğini vurgulamakta). Bir başka buluntu ise kefen üzerine yerleştirilmiş yeşim taşı ve deniz kabuğundan boncuklar ve Calakmul’da birlikte gömüldüğü seramiklerin bir bölümü ceset üzerinde yer alıyor. Calakmul: İ.S. 7.yüzyılda egemen olan Yılan krallar, günümüzde Meksika’nın güneyinde bulunan bu başkentten ve en büyük yapısı olan 55 metrelik piramitten hüküm sürüyordu. Karmaşık bir ittifak ağını buradan yönetmişlerdi.
Kaynakça
- ^ Sinan Meydan- Atatürk ve Kayıp Kıta Mu
- ^ Sinan Meydan- Atatürk ve Kayıp Kıta Mu (Sayfa 93)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2012.
- ^ . 24 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012.
- ^ . Çalışma yazısı,Yönetmen Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat-Haziran 2020. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "De Landa'nın eserinin keşfi". Charles Étienne Brasseur de Bourbourg. Wikipedia. 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d GÜN, Gültekin (2020). Bir Belgeselcinin Gözünden Maya Uygarlığı ve Tarihi. Türk Bilimi. ss. 1,3,7. 15 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2022.
- ^ a b c GÜN, Gül tekin (2020). Bir Belgeselcinin Gözünden Maya Uygarlığı ve Tarihi-Kayıp Mayalar (PDF). Türk Bilimi. ss. 29,30.
Dış bağlantılar
- Courtly Art of the Ancient Maya at the National Gallery of Art25 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mayalar ya da Maya halklari Ispanyolca mayas Mezoamerika da Maya uygarligini kuran atalarinin topraklarinda gunumuzdeki Guatemala Guney Meksika ve Yukatan Yarimadasi Belize El Salvador ve Bati Honduras ta yasayan ve 7 milyon nufusa sahip olan Orta Amerika nin en taninmis yerli Kizilderili halkidir Konustuklari anadil Maya dillerine giren dil ve lehceler olsa da Ispanyolca Guatemala Meksika El Salvador Honduras ve Ingilizce Belize gibi somurge dilleri de kullanilir Maya halklari Maaya ob Maya cografyasiOnemli nufusa sahip bolgelerDillerMaya dilleri Ispanyolca IngilizceDinHristiyanlik DNA sina gore Amerika yerlileri genetik gruplari 1 Arktik 2 Salis 3 Atabask 4 North Amerindian 5 Ojibwa 6 Meksika 7 Maya 8 Orta Amerika 9 Andlar 10 Amazon 11 Gran Chaco 12 Patagonya Maya takvimine gore bir yil her biri 20 gunluk 18 aydan olusuyordu Ayrica haab denilen 5 ekstra gun daha vardi Tun adi verilen 360 gunluk periyot Maya takviminin temelini olusturuyordu Mayalar binalarinda guclu bir kirec harciyla yapilandirilmis ters cati kemeri kullaniyorlardi Mayalarin dev boyutlu binalarinin pek cogunun dinsel amacli binalar olmasi Maya mimarisinin gelisiminde dinin etkili oldugunu dusundurmektedir AdlandirmaMaya adi muhtemelen post klasik Yukatan sehri Mayapan in Yukatek Mayacasi Maayapaan adindan gelir Gunumuzde Maya Maaya ob adini cok yaygin bicimde kendileri icin kullanan tek Maya halki Yukatek Mayalaridir ve konustuklari dil olan Yukatek Mayacasina da Maya konusmasi anlamina Maaya t aan adini verirler SIL International Ethnologue Maya adini Yukatek dillerinden 3 dil Mopan Mayacasi Chan Santa Cruz Mayacasi Yukatek Mayacasi icin kullaniyor Fakat Kolomb oncesi Maya uygarliginin dili ve bu dil Yukatek dilleri koluna degil Col dilleri koluna giren dillerin Cortice ortak atasidir Mayalar panoromik goruntuUlkelerine gore Maya halklariMeksika nin Yukatan yarimadasinda Yucatan eyaletinde daha yogun olmak uzere cevre eyaletlerde Quintana Roo Campeche esas olarak Yukatek Mayalari ana Maya halkidir Chiapas eyaletinin yuksek yaylalarinda Tzotzil ve Tzeltal Mayalari bulunur Tabasco eyaletinde bulunur Guatemala da Maya Dilleri Akademisi tarafindan desteklenen Maya dillerini konusan 22 Maya halki Achi Akateko Awakateko Chalchiteko Ch orti Chuj Jakalteko Itza Ixil Kaqchikel Q anjob al Q eqchi K iche Mam Mopan Poqomam Poqomchi Sakapulteko Sipakapense Tektiteko Tz utujil Uspanteko yasar Belize de Q eqchi 11 000 Mopan 7 000 ve Yukatek 5 000 Mayalari yasar Arastirma tarihi1845 yilinda Meksika ya yerlesip buradaki yerel agizlari ogrenerek Mayalar ve Mu hakkinda cok onemli arastirmalara imza atan Charles Etienne Brasseur de Bourbourg hayatini Orta Amerika tarihine felsefe ve din konularina adamis Mayalar ve kokleri hakkinda arastirmalar yapmistir Brasseur Mayalar konusundaki ilk arastirmalari gerceklestirmis doneminin birkac uzmanindan biridir Ataturk Brasseur un Maya Dili adli bu cok onemli kitabini sayfa kenarlarina notlar alarak ve onemli gordugu yerlerin altini cizerek buyuk bir dikkatle okumus ve Maya diliyle Turkce arasindaki benzerlikleri ortaya koymaya calismistir Buluntular Maya bolgesinin MO 10000 11000 yillarinda meskun oldugunu gostermektedir Klasik oncesi doneminin oncesi hakkinda buyuk bir tartisma halen surmektedir bu konuda pek fazla kesif ve buluntu oldugu soylenemez Bilim insanlari Maya bolgesininde yaptigi calismalar isiginda Eski Tas Devri nin ucuncu ve son alt devri olan Ust Paleolitik ya da Kaba Tas Devri Yontma Tas Devri veya bilimsel adiyla Paleolitik Cag olarak tanimlanan Eski Tas Cag arasinda bag olusturdugunun konusunda ortak gorusler bulunmaktadir Bu nedenle arkeologlar tarafindan pek ragbet gormeyen bir gorus ise James Churchward tarafindan ortaya atilmistir Churchward a gore Mayalar yaklasik 12000 yil once MO 10000 Buyuk Okyanus un sularina gomulmus efsanevi Mu kitasindan bu kitaya goc etmis bir halkin torunlari oldugunu belirtmistir James Churchward in bu Tezini kismen mineralog ve arkeolog olan Dr William Niven in 1921 de Meksiko yakinlarindaki Santiago Ahuizoctla kazilarinda buldugu 2600 tablete kismen Troano Dresden gibi Maya el yazmalarina kismen de Uxmal tapinagi ve Xochicalo Piramiti yazitlarina dayandiran Churchward Asya ve Amerika halklari arasindaki benzerlikleri her iki kitaya da Mu kitasindan goc edildigini ileri surerek aciklamaya calismistir Churchward a gore Mu nun batisindan itibaren dunya uygarliklarinda bir ilerleme degil bir cokus yani yuksek bir uygarlik duzeyinden gerileme yasanmistir Soz konusu benzerlikleri aciklamak uzere ortaya atilmis bir baska gorus ise gocun Asya dan Amerika ya Bering Bogazi yoluyla yapilmis olabilecegini varsayar Konuya iliskin son bilimsel arastirmalar tumuyle kanitlanmis bir kurami henuz ortaya koymamakla birlikte Maya dilinin de dahil oldugu Amerindiyen dil ailesinin yaklasik 16 000 yil once Sibirya kaynakli bir goc dalgasiyla olustugu yani Amerindiyen dil ailesindekilerle Sibirya da yasayanlarin o zamana dek ayni dili konustugu sonucuna varmistir Bu benzerlikler uzerinde calisan isimlerden biri de Doc Dr Haluk Berkmen dir Diger bir arastirma ise 2010 yilinda Orta Asya da Avrasyali on Turkler i konu alan belgeselin yonetmeni Gul Tekin Gun notlarinda gecen Beyaz Irk ve Amerind lerin ilk akrabalik bagi 8 000 lerde gerceklesir Buzul Caginin sona ermesiyle birlikte yeryuzunun daha yasanabilir bir yer olmaya baslar ve akarsular goller dereler yani hayatin kaynagi SU yeryuzundeki yasanabilir mekanlarin temellerini olusturmustu Bu donemde Aral golu yogun insan populasyonuna sahip bir yerleske durumundadir Bu bolgenin yerlileri olan Beyaz Irk Aral golu civarinda varliklarini devam ettirmekteydiler Kuzey bolgelerinde yasayan Amerind lerin bir bolumu 8 000 lerde guney bolgelerine dogru goc hareketi baslatmislardi Maya bolgesinde klasik oncesi doneminin oncesinde emin olabilecegimiz bir sey iklim kosullarinin cesitli hayvan turlerinin ortadan kalkmasina yol acmis buyuk degisimlere ugramis olmasidir Bu degisiklikler muhtemelen temel etkinlik olan avlanma konusunda yer degisimine ve yabani meyve tohum ve koklerin yenilmesine neden olmustu Tum Yucatan Yarimadasi nda soyu tukenmis hayvan turlerine ve bu doneme ait insan etkinliklerinin izlerine rastlanmistir Campeche deki Industria de la Concepcion aletleri ve Loltun daki magaralarda bulunan duvar resimleri bu doneme ait insan etkinliklerini gosteren buluntulara ornek olarak gosterilebilir Kayip Mayalar Guatemala La Corona da bir zamanlarin Saknikte kenti bulunan bir kabartma gelecegin Yilan Krali II Yuknoom Cheen i bir ziyaret sirasinda top oynarken gosteriyor Hiyeroglif uzmanlari 11 Subat 635 tarihine dek geldigini vurgulamakta Bir baska buluntu ise kefen uzerine yerlestirilmis yesim tasi ve deniz kabugundan boncuklar ve Calakmul da birlikte gomuldugu seramiklerin bir bolumu ceset uzerinde yer aliyor Calakmul I S 7 yuzyilda egemen olan Yilan krallar gunumuzde Meksika nin guneyinde bulunan bu baskentten ve en buyuk yapisi olan 55 metrelik piramitten hukum suruyordu Karmasik bir ittifak agini buradan yonetmislerdi Kaynakca Sinan Meydan Ataturk ve Kayip Kita Mu Sinan Meydan Ataturk ve Kayip Kita Mu Sayfa 93 Arsivlenmis kopya 11 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2012 24 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Temmuz 2012 Calisma yazisi Yonetmen Tekin Gun Mootol Kultur Sanat Haziran 2020 9 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi De Landa nin eserinin kesfi Charles Etienne Brasseur de Bourbourg Wikipedia 13 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d GUN Gultekin 2020 Bir Belgeselcinin Gozunden Maya Uygarligi ve Tarihi Turk Bilimi ss 1 3 7 15 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Nisan 2022 a b c GUN Gul tekin 2020 Bir Belgeselcinin Gozunden Maya Uygarligi ve Tarihi Kayip Mayalar PDF Turk Bilimi ss 29 30 Dis baglantilarCourtly Art of the Ancient Maya at the National Gallery of Art25 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde