Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zerdüştçülük, Zerdüştîlik ya da Mecûsîlik, günümüzden 3.500 yıl önce Zerdüşt tarafından İran'da kurulan, yaklaşık M.Ö. 6. yüzyıldan M.S. 7. yüzyıla kadar Pers, Med ve Sasani İmparatorluğu’nun dini olan, içerisinde düalist ve eskatolojik inanışın ilk örneklerini barındıran, dünyanın en eski tek tanrıcı vahiy dini. Bu dine inananlar Zerdüştçü, Mazdaist ve Zerdüştî olarak adlandırılıyor olup bedenen öldükten sonra dirilip Ahura Mazda'nın huzuruna çıkacaklarına ve orada sorgulanacaklarına inanırlar. Zamanla Zerdüştlüğün Zurvanizm gibi alt dalları ortaya çıkmıştır. Zurvanizm inancı, Zurvan olarak bilinen zaman ve kader tanrısını baş tanrı konumuna yükseltmiştir.
Zerdüştlüğün kutsal metni Avesta'dır ve ilk olarak Avestaca dilinde yazılmıştır. Ahûra Mazda'nın Avestaca kelime anlamının "bilge efendi" olduğu düşünülmektedir. 9. yüzyıl itibarıyla Zerdüşt bilginleri, dînî metinleri dönemin dili olan Pehlevice yazmaya başlamıştır.
Günümüzde dinin doğduğu ülke olan İran'da yalnızca yaklaşık 30.000 Zerdüştî bulunurken en fazla Zerdüştinin yaşadığı diaspora ülke Hindistan'dır. İran'ın İslâm ordularınca fethedilmesinden sonra ülkeyi terk ederek Hindistan'a yerleşen bu topluluğa coğrafî kökenlerine ithafen Parsî denir.
Etimoloji
Anlam olarak Zerdüşt kelimesi (Zoroaster), Zarathustra'nın Yunanca karşılığıdır. Adına eklenen uştra sözcüğünün bilinen anlamı deve ile ilgisi yoktur. Kimi akademisyenlerin önerdiği, kökü uş "pırıldamak" olandan zaratha (altın) ve uştra (ışık) türetilerek oluşan ad, dünyaya ışık getirenlerin en büyüklerinden birine verilmiş ad olarak "Altın ışığın adamı" anlamındadır. Halk dilinde ise Zerdüşt, yaşayan yıldız olarak nitelendirilir.[]
Türkçede kullanım
Türkçede yaygın ve Zerdüştlük biçiminde yerleşmiş olan terime Zerdüştçülük yahut Zerdüştilik şeklinde rastlamak mümkündür. Zerdüştlük kullanımında bu dine bağlı olan insanlar Zerdüşti yahut Zerdüştçü olarak adlandırılmak durumundadır, zira Zerdüşt dinin kurucusunun adıdır.
Ayırt edici özellikler
Zerdüştlük, Budizm gibi felsefi yönü de ön plana çıkan inançlar arasındadır. Zerdüştlüğün temelinde iyilik ve kötülüğün savaşı yatar. Zerdüşt, yeryüzündeki kavganın tanrının ruhu Spenta Mainyu ile şeytanın ruhu arasında olduğuna inanırdı ve her inananın iyilik için savaşması gerekirdi. Zerdüştlükteki şeytan inancı ile İbrahimi dinlerdeki melek anlayışı arasında benzerlikler vardır. Zerdüştlük inancında Tanrı kabul edilen Ahura Mazda “Aklın Efendisi” ile sembolize edilir, Ehriman ise kötülüğün güçlerini temsil eder ve iyilik-kötülük mücadelesi bu noktada başlar.
Geleneksel olarak Zerdüştiler yeryüzünün insan kalıntılarıyla bozulmaması gerektiğine inanırlar. Bu yüzden ölülerin cesetlerini defnetmek yerine üstü açık kulelerin çatılarında akbabalara ve doğal etkenlere karşı korumasız bir şekilde bırakırlar.
Bu inancın tanrısı Ahura Mazda'dır. Zerdüşt Espantaman, bu dinin peygamberidir.[]
Doğal elementleri kutsal sayarlar ve bu elementler (su, toprak, hava, ateş) kirletilmekten korunur. Bununla ilişkili olarak ateşe, aydınlığa veya Güneş'e bakılarak ibadet edilir. Bu inanç Zerdüşt Espenteman tarafından getirilmiştir.
Tarihsel gelişim ve etkileşimler
Zerdüştlüğün peygamberin yaşadığı dönemde yaygın olmadığı bilinmektedir. Batı İran'da Zerdüştlüğün vaizleri, üyeleri sadece Medyalıların değil Persler arasında da bilinen magi rahip aşiretiyle karşılaştılar. Araştırmacılar, bu yeni fikirlerin magilerden gelen itirazlarla karşılaştığına inanıyorlar. Zerdüştlük, bu tarihten sonra da İslamiyet'in İran'da yayılmasına kadar genişlemeye devam etmiştir. Zerdüştiler MS 600 civarında Müslümanların Pers topraklarını ele geçirmesinden sonra İslamiyete geçmiş ve geriye az sayıda Zerdüşti kalmıştır.
Zerdüşt dininin yaratıcısı olan üç peygamberden bahsedilir; I. Zerdüşt yaklaşık olarak MÖ 3000 yıllarında yaşayan Mahabat, II. Zerdüşt yaklaşık olarak MÖ 2040 yıllarında yaşayan Haşeng (bunun İbrahim olduğu da söylenir), III. Zerdüşt ise MÖ 660 yaşayan Zerdüşt'ün kendisidir.
III. Zerdüşt bilge, ileri bir düşünce adamı ve filozof olarak tanımlanır. Zerdüştlük esas olarak III. Zerdüşt tarafından sistemleştirilerek yaygınlaştırılmıştır. Zerdüşt'ün kurduğu dinin adına Mazdaizm denilir. Zerdüşt Mazdaizm'le tek tanrıcılığa yönelirken, çok tanrılığı aşar ve tanrıyı egemenlerden alarak, insanlığın özlemleriyle birleştiren bir güce dönüştürür. Zerdüşt tanrının kötülükleri affetmeyeceğine inanır ve kötülüklere karşı savaşımını bir tanrı emri olarak öne sürer.
Zerdüşt'ün filozof yönünü doğa, toplum ve insan gerçeğine ilişkin perspektiflerinde görmek mümkündür. Antik çağ Yunan filozoflarında, Zerdüşt inanışının geliştirdiği kavramların etkilerine rastlanır; MÖ 538 dönemlerinde yaşayan Theopampos, iyi- kötü mücadelesini tabiatın kendi içindeki kanunu olarak algılar.
Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürer ve hareket kuramında Zerdüşt'ün karşıtlar mücadelesi fikrinden etkilenir. Bundan yola çıkarak, Zerdüşt'ün gök, ışık, Güneş ve diğer göksel varlıkların çözümlemesini yorumlayarak fiziksel evrenin öz devinimlerini formüle eder. Zerdüşt'ün felsefi inancı dünyanın beş temel elementten oluştuğunu belirtir. Bunlar toprak, su, ateş, hava ve bitkidir. Zerdüşt inancının yaşandığı Mezopotamya bölgesinin hayat tarzı, coğrafi konumu ve yaşam koşulları bu tespitlerin kaynağını oluşturur.
Zerdüştçülükte inanç sistemi
Zerdüştilikte, dünyanın dört evreden oluştuğuna inanılır. Birinci dönemde iyilik ve kötülük ortaya çıkar. İkinci evrede dünya karanlığa, felakete ve kötülüklere gömülür. Üçüncü evrede iyilik ve kötülük mücadelesinde iyilik kazanır, Zerdüşt halklara doğruyu, adaleti göstererek karanlığı ve aydınlığı birbirinden ayrıştırır. Dördüncü evrede ise her tür kötülük ve karanlık kaybolacak, dünyaya barış ve kardeşlik hâkim olacaktır. Zerdüşt burada dünyayı aşamalara ayırırken, ilk dönem insanın yaradılış dönemini konu alır. İkinci dönemde, tufanla insanoğlunun uğradığı felaket vurgulanır. Üçüncü dönemde, Zerdüştlük ve sonrasında gelişen uygarlığa vurgu yapılır. Dördüncü aşama da ise insanoğlunun geleceğe dair taşıdığı umuda, özgürlük düşlerine çağrışım yaparak, geleceği tasavvur eder.
Ateşin kutsal sayılması
Zerdüştlük felsefesinde su, hava, toprak, ateş kutsal sayılır ve ateşe, aydınlığa veya Güneş'e bakılarak ibadet edilir. Işığın ve aydınlıkların, Tanrı Ahura Mazda’nın fiziksel temsili olduğuna inanılır. Bununla ilişkili olarak ateş, iyi ve kötüyü birbirinden ayıran Tanrısal bir güce sahiptir. Bu inanca göre, ateş bütün varlıklarda bulunur ve canlı ve cansızlarda farklı biçimlerde var olur. İnsanda, hayvanda, bitkilerde, gökte ve yerde bu ateşi değişik zaman ve durumlarda görmek mümkündür. En kutsal olan ateş ise, Tanrı Ahura Mazda ile insan arasındaki ateştir.
Kutsal metinler
Kutsal kitaplar
Zerdüşt, Gatalar denen dörtlükler yazmıştır. Bu dörtlükler Avesta denen kutsal kitapta toplanmıştır. Bu yazılar Zerdüşt'ün neye inandığını anlatan tek belgedir.
Zerdüşt Dini 3 ilahi
- AHUNA-VAIRYA (Yasna 27.13)
- Ölümlü efendiler gerçekleştirirken iradelerini Dünya üzerinde,
- Böyle onların Aşa Hocalarının bilgeliğiyle;
- Vohu Menah'ın armağanları gelir ödül olarak
- Yaşamın efendisi sevgiyle yapılmış eylemlere;
- Tabii ki Ahura'nın Kşatriya'sı aşağıya gelir
- Hizmet edenlere gayretle alçak gönüllü kardeşlerine.
- AŞEM VOHU (Yasna 27.14)
- İyi olanların en iyisidir doğruluk,
- Işıltılı amacıdır dünya üzerindeki yaşamın;
- Bu Işık'a ulaşır biri doğrulukla yaşarken
- Yalnızca en yüce doğruluk adına.
- YENGHE HATAM (Yasna 27.15)
- Taparız bu erkeklere ve kadınlara,
- Her ibadetleri
- Aşa, yaşamın sonsuz yasası ile dolu olan;
- Onlar Mazda Ahura'nın gözünde
- En iyi ve en ölümlülerdir;
- Bunlar en gerçek liderleridir insanoğlunun.
Avesta ya da Zend Avesta
Zerdüştlüğün kutsal metinlerinin derlendiği Avesta genellikle iki bölüme ayrılır. Birinci bölüm , Visperad ve Yasna'yı içerir. Vendidad, çeşitli dînî yasalar ve efsanevi hikâyelerden oluşur. Visperad, kurban edilirken okunan duaları içerir. Yasna ise benzer dualar ve Avesta'da kullanılan genel dilden farklı bir lehçeyle yazılı beş gata içerir. Avesta'nın ikinci bölümüne Khorda Avesta (Küçük Avesta) adı verilir ve tüm inananlar tarafından farklı elementlerin varolduğu belirli günlerde okunabilen kısa dualar içerir. Bu duaların beşine Gah, 30'una Sirozah, üçüne Afrigan ve altısına da Nyayish denir.
Zerdüştilerin yaşam tarzları ve prensipleri
Zerdüştlük inancına göre Tanrı kadın ve erkeği bir arada ve birbirine arkadaş olarak yaratmıştır. Bu inançta kadın ve erkek eşit olarak kabul edilmektedir. Zerdüşt inancının gelişip yayıldığı bölgelerde çok eşliliğin azaldığı ve tek eşliliğin arttığı görülmüştür. Zerdüştilikte, doğru yaşama, ahlâkî emirlere uyma esastır. Ahlâki emirler; iyi düşünce, iyi söz, iyi iş diye özetlenir. Fakirlere cömert davranma, yabancılara misafirperverlik, bütün lekelerden uzak kalma, toprağı sürme, sığırlara bakma, sıkıcı şeyleri imha da faziletli işlerden sayılır. Bazı cinsi konular ve ölü bedenine temas, kirlenmeye yol açar, özel ayinler gerektirir. Yine Zerdüşt inancı her alanda tarım ve hayvancılıkla uğraşılıp bol üretimin sağlanmasını tavsiye etmektedir. Temiz hayvanlardan sayılan köpek ve kedinin öldürülmesini büyük günah saymaktadır. Döllenmeyi ve çiftleşmeyi önleme kesin olarak yasaklanmıştır. Bu inançta şarabın ibadetle ilgili olarak dînî düşüncelerin geliştirilip derinleştirilmesi ve ruh gözünün açılması amacıyla içilmekte olduğu vurgulanır. Avesta'nın Gatha bölümünde belirtildiğine göre dînî inanç alanında şarkı ve şiirlerin önemli bir yeri olduğu görülür. Zerdüşt'ün Cennet'i şarkılı bir yer olarak değerlendirdiği dikkate alınırsa bunun önemi daha iyi kavranır.
Temel ibadetler
Zerdüştiler ateşe tapmazlar, ancak ateşi yüceltirler onu kıble kabul ederek ateş önünde dua ederler. Ancak Zerdüştlükte asıl kıble Güneş'tir. Zerdüştiler dünyada bulunan elementlerin saf olduğuna ve ateşin tanrının ışığı veya irfanı olduğuna inanırlar. Ateş Ateşgede denilen tapınaklarda yakılır ve ateşe üflemek öldürülmeyi gerektirecek kadar büyük bir günahtır. Dini törenlere ya da ayinlere çok fazla önem vermeden, "iyi sözler, iyi düşünceler ve iyi hareketler" ilkelerine odaklanırlar.
Zerdüştler günde 5 kere dua ederler. Ancak ibadet zorlayıcı değildir, miktar ve şekli tapınan kişi tarafından belirlenir.
Zerdüştlerin dinî törenlerinde ateşin önünde ayinler yapmalarının sebebi, ateşin karanlığı önlemesidir, zira Zerdüşt inancına göre, kötülük karanlıkla özdeşleşmiştir.
Diğer din ve inançlara etkileri
Sabiilik, Zedüştlük ve Yahudilik karışımı bir din olarak kabul edilmektedir. İslam dinine derin etkileri bulunan Hanifliğin de bir çeşit sabiilik olduğu ileri sürülmüştür.
Yahudilerin Babil sürgününde Zerdüşt inançlarından etkilendikleri ve bâzı inançların Yahudi, Hristiyan ve İslâm kültürlerine Zerdüştlükten geçtiği düşünülmektedir;
Zerdüşt'ün annesi on beş yaşında bir bakire iken, bir ışık huzmesinin ziyaretine uğrayarak hâmile kalmıştır. Ayrıca ilk kez müritleri ile su üzerinde yürüyen, miraca çıkan, tanrı ile yüz yüze görüşen, ölmeden cennet ve cehennem' gören Zerdüştün kendisidir. Zerdüştlük inancına göre Cehennem üzerinde kurulu olan Sinvat (Çinvat) köprüsünden geçilerek Cennet'e ulaşılır. Ancak cehennemde üç gün kalınarak günahlardan temizlenilmesi gerekecektir. İbrahimî dinlerdeki "6 günde" yaratılış ve mehdi-mesih inançlarının ilk izlerine Zerdüştlükte rastlanabilir.
Kurtarıcı beklentisi birçok dini inançta temel karakterdir. Zerdüştlükte ise beklenen kurtarıcı birçok özellikleri ise İsa Mesih ile benzer özellikler taşır; " Ölülerin dirilişi ve ve son yargılama ile bitecek 4. devrede temiz bir bakireden Zerdüşt doğar ve O'nun tebliğinin tesiri 10 asır sürer. Daha sonra zamanla dünyanın umumi ahlaki durumu kötüleşecektir. Zerdüşt'ten sonra 2. bin yılda Zerdüşt neslinden bir peygamber gelecek ve bu durum 3. bin yılda da devam edecektir."
Popüler kültürde Zerdüştlük
- Voltaire, 18. yüzyıl ortalarında yazdığı bir eserde Zerdüşt bir kahramana yer vermiştir.
- Goethe, Doğu-Batı Divanı'nın bir bölümünü Zerdüştlüğe ayırmıştır.
- Thomas Moore, 'da Zerdüşlerin yazgısına ağıt yazmıştır.
- Wolfgang Amadeus Mozart'ın Sihirli Flüt'ünde Zerdüştlükten esinlendiği düşünülmektedir.
- Freddie Mercury, Zerdüşt geleneğe sahip olması ile gurur duymaktaydı.
- Friedrich Nietzsche, felsefi konuları ele aldığı kitabına Böyle Buyurdu Zerdüşt adını vermiştir.
- Richard Strauss, Nietzsche'nin eseri ile aynı adı verdiği bir beste hazırlamıştır.
- Mazda adlı otomobil üreticisinin adı Zerdüştlükte tapınılan Ahura Mazda'dan gelmektedir
- George R. R. Martin'in Buz ve Ateşin Şarkısı serisindeki yarı tanrı Azor Ahai, Zerdüşt temalardan esinlenilerek kurgulanmıştır.
- Yıldız Savaşları serisindeki aydınlık ve karanlığın kozmik çatışması temasının Zerdüştlükten esinlenildiği düşünülmektedir.
Konuyla ilgili yayınlar
- Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni” 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (Mart 2022), 67-97. https://doi.org/10.33415/daad.1037608 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Karanjia, Ramiyar. Baj-Dharna (Drōn Yāšt) and Its Place in Zoroastrian Rituals. Berlin: De Gruyter, 2014.
Ayrıca Bakınız
Kaynakça
- ^ Xanna Omerxali, Avesta- Zerdüştilerin Kutsal Metinleri, Avesta Yayınları, Doğu Rüzgarı Dizisi, s. 9
- ^ Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni” 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (Mart 2022), s. 77.
- ^ a b Skjærvø, Prods Oktor (2005). (PDF). Cambridge: Harvard University. 25 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.
- ^ Paula R. Hartz, World Religions "Zoroastrianism", s. 10.
- ^ Zerdüştçülük terimi kullanımı hem TDK, hem Dil Derneği, hem de TÜBA'ca desteklenmektedir.
- ^ (İngilizce) In pictures: Zoroastrians in Iran, BBC News 17 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Kelimenin anlamı; en büyük bilgedir
- ^ Xanna Omerxali, Avesta - Zerdüştilerin Kutsal Metinleri, Avesta Yayınları, Doğu Rüzgarı Dizisi, s.18
- ^ (İngilizce) The Formation of the Zend-Avesta, James Darmesteter, Oxford University Press, 1880 24 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d (PDF). 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ (İngilizce) Zoroastrian worship, BBC 2 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Historically, Zoroastrians are encouraged to pray the five daily Gāhs and to maintain and celebrate the various holy festivals of the Zoroastrian calendar, which can differ from community to community."GĀH". Encyclopaedia Iranica. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019.
- ^ "Festivals i. Zoroastrian". Encyclopaedia Iranica. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019.
- ^ . 25 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012.
- ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim s 105
- ^ a b c d e f g h i j Bekhrad, Joobin. "Batıya esin veren esrarengiz doğu dini". bbc.com. 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017.
- (İngilizce) Zend Avesta Formasyonu4 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İngilizce) Zerdust Ibadeti15 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Zerdüştçülük ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- (İngilizce) Zerdüştlük arşivleri7 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İngilizce) www.dunyadinleri.com Dunyadinleri.Com Tüm dinlerin türkçe buluşma adresi30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İngilizce) Zerdüştlük26 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İngilizce) Zerdüştlük kutsal metinleri22 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- İran'da Zerdüştiler: Gittikçe küçülen bir cemaat...
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Zerdustculuk Zerdustilik ya da Mecusilik gunumuzden 3 500 yil once Zerdust tarafindan Iran da kurulan yaklasik M O 6 yuzyildan M S 7 yuzyila kadar Pers Med ve Sasani Imparatorlugu nun dini olan icerisinde dualist ve eskatolojik inanisin ilk orneklerini barindiran dunyanin en eski tek tanrici vahiy dini Bu dine inananlar Zerdustcu Mazdaist ve Zerdusti olarak adlandiriliyor olup bedenen oldukten sonra dirilip Ahura Mazda nin huzuruna cikacaklarina ve orada sorgulanacaklarina inanirlar Zamanla Zerdustlugun Zurvanizm gibi alt dallari ortaya cikmistir Zurvanizm inanci Zurvan olarak bilinen zaman ve kader tanrisini bas tanri konumuna yukseltmistir Zerdustlugun kutsal metni Avesta dir ve ilk olarak Avestaca dilinde yazilmistir Ahura Mazda nin Avestaca kelime anlaminin bilge efendi oldugu dusunulmektedir 9 yuzyil itibariyla Zerdust bilginleri dini metinleri donemin dili olan Pehlevice yazmaya baslamistir Gunumuzde dinin dogdugu ulke olan Iran da yalnizca yaklasik 30 000 Zerdusti bulunurken en fazla Zerdustinin yasadigi diaspora ulke Hindistan dir Iran in Islam ordularinca fethedilmesinden sonra ulkeyi terk ederek Hindistan a yerlesen bu topluluga cografi kokenlerine ithafen Parsi denir Ahura Mazda sagda I Ardesir e solda kraliyet halkasi veriyor M O 3 yyEtimolojiAnlam olarak Zerdust kelimesi Zoroaster Zarathustra nin Yunanca karsiligidir Adina eklenen ustra sozcugunun bilinen anlami deve ile ilgisi yoktur Kimi akademisyenlerin onerdigi koku us pirildamak olandan zaratha altin ve ustra isik turetilerek olusan ad dunyaya isik getirenlerin en buyuklerinden birine verilmis ad olarak Altin isigin adami anlamindadir Halk dilinde ise Zerdust yasayan yildiz olarak nitelendirilir kaynak belirtilmeli Turkcede kullanim Turkcede yaygin ve Zerdustluk biciminde yerlesmis olan terime Zerdustculuk yahut Zerdustilik seklinde rastlamak mumkundur Zerdustluk kullaniminda bu dine bagli olan insanlar Zerdusti yahut Zerdustcu olarak adlandirilmak durumundadir zira Zerdust dinin kurucusunun adidir Ayirt edici ozelliklerZerdustluk Budizm gibi felsefi yonu de on plana cikan inanclar arasindadir Zerdustlugun temelinde iyilik ve kotulugun savasi yatar Zerdust yeryuzundeki kavganin tanrinin ruhu Spenta Mainyu ile seytanin ruhu arasinda olduguna inanirdi ve her inananin iyilik icin savasmasi gerekirdi Zerdustlukteki seytan inanci ile Ibrahimi dinlerdeki melek anlayisi arasinda benzerlikler vardir Zerdustluk inancinda Tanri kabul edilen Ahura Mazda Aklin Efendisi ile sembolize edilir Ehriman ise kotulugun guclerini temsil eder ve iyilik kotuluk mucadelesi bu noktada baslar Geleneksel olarak Zerdustiler yeryuzunun insan kalintilariyla bozulmamasi gerektigine inanirlar Bu yuzden olulerin cesetlerini defnetmek yerine ustu acik kulelerin catilarinda akbabalara ve dogal etkenlere karsi korumasiz bir sekilde birakirlar Bu inancin tanrisi Ahura Mazda dir Zerdust Espantaman bu dinin peygamberidir kaynak belirtilmeli Dogal elementleri kutsal sayarlar ve bu elementler su toprak hava ates kirletilmekten korunur Bununla iliskili olarak atese aydinliga veya Gunes e bakilarak ibadet edilir Bu inanc Zerdust Espenteman tarafindan getirilmistir Tarihsel gelisim ve etkilesimlerZerdustlugun peygamberin yasadigi donemde yaygin olmadigi bilinmektedir Bati Iran da Zerdustlugun vaizleri uyeleri sadece Medyalilarin degil Persler arasinda da bilinen magi rahip asiretiyle karsilastilar Arastirmacilar bu yeni fikirlerin magilerden gelen itirazlarla karsilastigina inaniyorlar Zerdustluk bu tarihten sonra da Islamiyet in Iran da yayilmasina kadar genislemeye devam etmistir Zerdustiler MS 600 civarinda Muslumanlarin Pers topraklarini ele gecirmesinden sonra Islamiyete gecmis ve geriye az sayida Zerdusti kalmistir Zerdust dininin yaraticisi olan uc peygamberden bahsedilir I Zerdust yaklasik olarak MO 3000 yillarinda yasayan Mahabat II Zerdust yaklasik olarak MO 2040 yillarinda yasayan Haseng bunun Ibrahim oldugu da soylenir III Zerdust ise MO 660 yasayan Zerdust un kendisidir III Zerdust bilge ileri bir dusunce adami ve filozof olarak tanimlanir Zerdustluk esas olarak III Zerdust tarafindan sistemlestirilerek yayginlastirilmistir Zerdust un kurdugu dinin adina Mazdaizm denilir Zerdust Mazdaizm le tek tanriciliga yonelirken cok tanriligi asar ve tanriyi egemenlerden alarak insanligin ozlemleriyle birlestiren bir guce donusturur Zerdust tanrinin kotulukleri affetmeyecegine inanir ve kotuluklere karsi savasimini bir tanri emri olarak one surer Zerdust un filozof yonunu doga toplum ve insan gercegine iliskin perspektiflerinde gormek mumkundur Antik cag Yunan filozoflarinda Zerdust inanisinin gelistirdigi kavramlarin etkilerine rastlanir MO 538 donemlerinde yasayan Theopampos iyi kotu mucadelesini tabiatin kendi icindeki kanunu olarak algilar Heraklitos dogadaki her seyin surekli degisim icinde oldugunu one surer ve hareket kuraminda Zerdust un karsitlar mucadelesi fikrinden etkilenir Bundan yola cikarak Zerdust un gok isik Gunes ve diger goksel varliklarin cozumlemesini yorumlayarak fiziksel evrenin oz devinimlerini formule eder Zerdust un felsefi inanci dunyanin bes temel elementten olustugunu belirtir Bunlar toprak su ates hava ve bitkidir Zerdust inancinin yasandigi Mezopotamya bolgesinin hayat tarzi cografi konumu ve yasam kosullari bu tespitlerin kaynagini olusturur Faravahar ya da Ferohar Zerdustlugun bilinen semboludur Fravasi adli koruyucu melegi temsil eder Zerdustculukte inanc sistemiZerdustilikte dunyanin dort evreden olustuguna inanilir Birinci donemde iyilik ve kotuluk ortaya cikar Ikinci evrede dunya karanliga felakete ve kotuluklere gomulur Ucuncu evrede iyilik ve kotuluk mucadelesinde iyilik kazanir Zerdust halklara dogruyu adaleti gostererek karanligi ve aydinligi birbirinden ayristirir Dorduncu evrede ise her tur kotuluk ve karanlik kaybolacak dunyaya baris ve kardeslik hakim olacaktir Zerdust burada dunyayi asamalara ayirirken ilk donem insanin yaradilis donemini konu alir Ikinci donemde tufanla insanoglunun ugradigi felaket vurgulanir Ucuncu donemde Zerdustluk ve sonrasinda gelisen uygarliga vurgu yapilir Dorduncu asama da ise insanoglunun gelecege dair tasidigi umuda ozgurluk duslerine cagrisim yaparak gelecegi tasavvur eder Atesin kutsal sayilmasi Zerdustluk felsefesinde su hava toprak ates kutsal sayilir ve atese aydinliga veya Gunes e bakilarak ibadet edilir Isigin ve aydinliklarin Tanri Ahura Mazda nin fiziksel temsili olduguna inanilir Bununla iliskili olarak ates iyi ve kotuyu birbirinden ayiran Tanrisal bir guce sahiptir Bu inanca gore ates butun varliklarda bulunur ve canli ve cansizlarda farkli bicimlerde var olur Insanda hayvanda bitkilerde gokte ve yerde bu atesi degisik zaman ve durumlarda gormek mumkundur En kutsal olan ates ise Tanri Ahura Mazda ile insan arasindaki atestir Kutsal metinlerKutsal kitaplar Zerdust Gatalar denen dortlukler yazmistir Bu dortlukler Avesta denen kutsal kitapta toplanmistir Bu yazilar Zerdust un neye inandigini anlatan tek belgedir Zerdust Dini 3 ilahi AHUNA VAIRYA Yasna 27 13 Olumlu efendiler gerceklestirirken iradelerini Dunya uzerinde Boyle onlarin Asa Hocalarinin bilgeligiyle Vohu Menah in armaganlari gelir odul olarak Yasamin efendisi sevgiyle yapilmis eylemlere Tabii ki Ahura nin Ksatriya si asagiya gelir Hizmet edenlere gayretle alcak gonullu kardeslerine dd ASEM VOHU Yasna 27 14 Iyi olanlarin en iyisidir dogruluk Isiltili amacidir dunya uzerindeki yasamin Bu Isik a ulasir biri dogrulukla yasarken Yalnizca en yuce dogruluk adina dd YENGHE HATAM Yasna 27 15 Tapariz bu erkeklere ve kadinlara Her ibadetleri Asa yasamin sonsuz yasasi ile dolu olan Onlar Mazda Ahura nin gozunde En iyi ve en olumlulerdir Bunlar en gercek liderleridir insanoglunun dd Avesta ya da Zend Avesta Zerdustlugun kutsal metinlerinin derlendigi Avesta genellikle iki bolume ayrilir Birinci bolum Visperad ve Yasna yi icerir Vendidad cesitli dini yasalar ve efsanevi hikayelerden olusur Visperad kurban edilirken okunan dualari icerir Yasna ise benzer dualar ve Avesta da kullanilan genel dilden farkli bir lehceyle yazili bes gata icerir Avesta nin ikinci bolumune Khorda Avesta Kucuk Avesta adi verilir ve tum inananlar tarafindan farkli elementlerin varoldugu belirli gunlerde okunabilen kisa dualar icerir Bu dualarin besine Gah 30 una Sirozah ucune Afrigan ve altisina da Nyayish denir Zerdustilerin yasam tarzlari ve prensipleriZerdustluk inancina gore Tanri kadin ve erkegi bir arada ve birbirine arkadas olarak yaratmistir Bu inancta kadin ve erkek esit olarak kabul edilmektedir Zerdust inancinin gelisip yayildigi bolgelerde cok esliligin azaldigi ve tek esliligin arttigi gorulmustur Zerdustilikte dogru yasama ahlaki emirlere uyma esastir Ahlaki emirler iyi dusunce iyi soz iyi is diye ozetlenir Fakirlere comert davranma yabancilara misafirperverlik butun lekelerden uzak kalma topragi surme sigirlara bakma sikici seyleri imha da faziletli islerden sayilir Bazi cinsi konular ve olu bedenine temas kirlenmeye yol acar ozel ayinler gerektirir Yine Zerdust inanci her alanda tarim ve hayvancilikla ugrasilip bol uretimin saglanmasini tavsiye etmektedir Temiz hayvanlardan sayilan kopek ve kedinin oldurulmesini buyuk gunah saymaktadir Dollenmeyi ve ciftlesmeyi onleme kesin olarak yasaklanmistir Bu inancta sarabin ibadetle ilgili olarak dini dusuncelerin gelistirilip derinlestirilmesi ve ruh gozunun acilmasi amaciyla icilmekte oldugu vurgulanir Avesta nin Gatha bolumunde belirtildigine gore dini inanc alaninda sarki ve siirlerin onemli bir yeri oldugu gorulur Zerdust un Cennet i sarkili bir yer olarak degerlendirdigi dikkate alinirsa bunun onemi daha iyi kavranir Temel ibadetlerZerdustiler atese tapmazlar ancak atesi yuceltirler onu kible kabul ederek ates onunde dua ederler Ancak Zerdustlukte asil kible Gunes tir Zerdustiler dunyada bulunan elementlerin saf olduguna ve atesin tanrinin isigi veya irfani olduguna inanirlar Ates Atesgede denilen tapinaklarda yakilir ve atese uflemek oldurulmeyi gerektirecek kadar buyuk bir gunahtir Dini torenlere ya da ayinlere cok fazla onem vermeden iyi sozler iyi dusunceler ve iyi hareketler ilkelerine odaklanirlar Zerdustler gunde 5 kere dua ederler Ancak ibadet zorlayici degildir miktar ve sekli tapinan kisi tarafindan belirlenir Zerdustlerin dini torenlerinde atesin onunde ayinler yapmalarinin sebebi atesin karanligi onlemesidir zira Zerdust inancina gore kotuluk karanlikla ozdeslesmistir Iran in Yazd kentinde bir Zerdusti tapinagiDiger din ve inanclara etkileriSabiilik Zedustluk ve Yahudilik karisimi bir din olarak kabul edilmektedir Islam dinine derin etkileri bulunan Hanifligin de bir cesit sabiilik oldugu ileri surulmustur Yahudilerin Babil surgununde Zerdust inanclarindan etkilendikleri ve bazi inanclarin Yahudi Hristiyan ve Islam kulturlerine Zerdustlukten gectigi dusunulmektedir Zerdust un annesi on bes yasinda bir bakire iken bir isik huzmesinin ziyaretine ugrayarak hamile kalmistir Ayrica ilk kez muritleri ile su uzerinde yuruyen miraca cikan tanri ile yuz yuze gorusen olmeden cennet ve cehennem goren Zerdustun kendisidir Zerdustluk inancina gore Cehennem uzerinde kurulu olan Sinvat Cinvat koprusunden gecilerek Cennet e ulasilir Ancak cehennemde uc gun kalinarak gunahlardan temizlenilmesi gerekecektir Ibrahimi dinlerdeki 6 gunde yaratilis ve mehdi mesih inanclarinin ilk izlerine Zerdustlukte rastlanabilir Kurtarici beklentisi bircok dini inancta temel karakterdir Zerdustlukte ise beklenen kurtarici bircok ozellikleri ise Isa Mesih ile benzer ozellikler tasir Olulerin dirilisi ve ve son yargilama ile bitecek 4 devrede temiz bir bakireden Zerdust dogar ve O nun tebliginin tesiri 10 asir surer Daha sonra zamanla dunyanin umumi ahlaki durumu kotulesecektir Zerdust ten sonra 2 bin yilda Zerdust neslinden bir peygamber gelecek ve bu durum 3 bin yilda da devam edecektir Populer kulturde ZerdustlukVoltaire 18 yuzyil ortalarinda yazdigi bir eserde Zerdust bir kahramana yer vermistir Goethe Dogu Bati Divani nin bir bolumunu Zerdustluge ayirmistir Thomas Moore da Zerduslerin yazgisina agit yazmistir Wolfgang Amadeus Mozart in Sihirli Flut unde Zerdustlukten esinlendigi dusunulmektedir Freddie Mercury Zerdust gelenege sahip olmasi ile gurur duymaktaydi Friedrich Nietzsche felsefi konulari ele aldigi kitabina Boyle Buyurdu Zerdust adini vermistir Richard Strauss Nietzsche nin eseri ile ayni adi verdigi bir beste hazirlamistir Mazda adli otomobil ureticisinin adi Zerdustlukte tapinilan Ahura Mazda dan gelmektedir George R R Martin in Buz ve Atesin Sarkisi serisindeki yari tanri Azor Ahai Zerdust temalardan esinlenilerek kurgulanmistir Yildiz Savaslari serisindeki aydinlik ve karanligin kozmik catismasi temasinin Zerdustlukten esinlenildigi dusunulmektedir Konuyla ilgili yayinlarAyyildiz Esat Klasik Arap Siirinde Zaman Olgusu ve Kokeni 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi 22 1 Mart 2022 67 97 https doi org 10 33415 daad 1037608 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karanjia Ramiyar Baj Dharna Drōn Yast and Its Place in Zoroastrian Rituals Berlin De Gruyter 2014 Ayrica BakinizZurvan ZurvanizmKaynakca Xanna Omerxali Avesta Zerdustilerin Kutsal Metinleri Avesta Yayinlari Dogu Ruzgari Dizisi s 9 Ayyildiz Esat Klasik Arap Siirinde Zaman Olgusu ve Kokeni 25 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi 22 1 Mart 2022 s 77 a b Skjaervo Prods Oktor 2005 PDF Cambridge Harvard University 25 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Temmuz 2020 Paula R Hartz World Religions Zoroastrianism s 10 Zerdustculuk terimi kullanimi hem TDK hem Dil Dernegi hem de TUBA ca desteklenmektedir Ingilizce In pictures Zoroastrians in Iran BBC News 17 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kelimenin anlami en buyuk bilgedir Xanna Omerxali Avesta Zerdustilerin Kutsal Metinleri Avesta Yayinlari Dogu Ruzgari Dizisi s 18 Ingilizce The Formation of the Zend Avesta James Darmesteter Oxford University Press 1880 24 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d PDF 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 Ingilizce Zoroastrian worship BBC 2 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Historically Zoroastrians are encouraged to pray the five daily Gahs and to maintain and celebrate the various holy festivals of the Zoroastrian calendar which can differ from community to community GAH Encyclopaedia Iranica 10 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2019 Festivals i Zoroastrian Encyclopaedia Iranica 11 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Temmuz 2019 25 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2012 Orhan Gokdemir Din ve Devrim s 105 a b c d e f g h i j Bekhrad Joobin Batiya esin veren esrarengiz dogu dini bbc com 10 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2017 Ingilizce Zend Avesta Formasyonu4 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Zerdust Ibadeti15 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarWikimedia Commons ta Zerdustculuk ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Ingilizce Zerdustluk arsivleri7 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce www dunyadinleri com Dunyadinleri Com Tum dinlerin turkce bulusma adresi30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Zerdustluk26 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Zerdustluk kutsal metinleri22 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Iran da Zerdustiler Gittikce kuculen bir cemaat