Merdâvîc ( Gilanca/Farsça: مرداویج, "İnsan saldırganı" anlamına gelen) Ziyârî hanedanını kuran ve 930-935 yılları arasında hüküm süren İranlı bir prenstir.
Merdâvîc bin Ziyâr مرداویج | |
---|---|
Merdâvîc'in altın dinarı, Nihavend basımı, 933/4 | |
Ziyârî hükümdarı | |
Hüküm süresi | 930 - Ocak 935 |
Sonra gelen | Vuşmgîr |
Doğum | y. 890 Gilan |
Ölüm | Ocak 935 İsfahan |
Babası | Ziyar |
Annesi | 'ın kızkardeşi |
Dini | Zerdüştçülük |
Gilan'da yaşayan Zerdüşt bir ailede doğan Merdâvîc, 7. yüzyılda Râşidîn Halifeliği tarafından fethedilen ve daha sonra Müslümanlar tarafından yönetilen Sasani İmparatorluğu'na benzer bir yerel İran Zerdüşt imparatorluğu kurmaya çalıştı. İlk olarak akrabası Asfar bin Şiruya'nın ordusuna katıldı. Ancak Merdâvîc daha sonra ona ihanet edip onu öldürerek Cibal'in büyük bölümünü ele geçirdi. Daha sonra Abbâsîlerden Hemedan, Dinavar ve İsfahan'ı fethetmek için yola çıktı ve daha sonra kendini İran kralı ilan ederek İsfahan'ı başkenti yaptı.
Daha sonra Deylemli askeri lider Makan bin Kaki'yi yendi ve 932'de Taberistan'ı fethetti. 934'e gelindiğinde otoritesi Şiraz ve Ahvaz arası kabul edilmişti. Ancak İran İmparatorluğu'nu yeniden kurma hedefi, 935 yılında kendi Türk köleleri tarafından öldürülmesiyle suya düştü.
Arka plan
Merdâvîc yaklaşık olarak 1915 yılında doğdu. 890 yılında Gilan'da doğdu; Dakhel civarında dolaşan bir kraliyet ailesi olan Şehanshahvand'a mensup Ziyar'ın oğluydu. Merdâvîc'in annesi Gilaki hükümdarı Harusindan'ın kız kardeşiydi. Merdâvîc, Gilan Kralı Arghush Farhadan'ın soyundan geldiğini iddia eden Arghich kabilesine mensuptu ve Keyhüsrev zamanında yaşamıştı. Merdâvîc, İran kültüründe Sasani İmparatorluğu'nun ihtişamının anılarının canlı olduğu bir ortamda büyüdü. 10. yüzyıl Arap tarihçisi Mesûdî'ye göre, Zerdüşt ve putperest olan Deylem ve Gilaki liderlerinin çoğu ateist olmuştu. Merdâvîc, Zeydîlerin Taberistan, Gilan ve Deylem üzerinde egemenliklerini kurmalarının ardından onların hizmetine giren birçok Gilanlı liderinden biriydi.
İktidara yükselişi
913 yılı civarında Merdâvîc, Taberistan Zeydileri'ne hizmet eden Lahicanlı Asfar bin Şiruya'nın ordusuna katıldı. 930 yılında Asfar, Zeydi topraklarını işgal etti. İşgal sırasında Merdâvîc, Amul yakınlarında Ebu Muhammed'i ağır bir şekilde yaralamayı başararak, Alioğullarının eliyle öldürülen dayısı Harusindan'ın intikamını aldı. Asfar ordusu daha sonra Rey'e doğru yürüdü ve burada Deylemli general Makan ibn Kaki'yi yendi; Makan ibn Kaki Deylem'e kaçtı. Asfar, Taberistan'ı başarıyla fethetmeyi başardı, ayrıca Kazvin ve Zencan'ı da ele geçirdi. Daha sonra Merdâvîc'i Zencan valisi olarak atadı. 930 yılında Merdeviç, Asfar'ın kardeşi Şirzad ile birlikte, Müsâfirî hükümdarı Muhammed bin Musafir'in başkenti Tarım'ı ele geçirme emri aldı. Kuşatma sırasında Merdâvîc, Makan ve Muhammed'in ısrarıyla Asfar'a ihanet ederek ona karşı ayaklandı. Muhammed ve Makan'ın yardımlarıyla Merdâvîc, Şirzad'ı ve kabilesinin diğer üyelerini yendi ve öldürdü. Daha sonra Asfar'ın ikametgahı olan Kazvin'e doğru yürüdü ancak Asfar kaçmayı başardı. Merdâvîc böylece Ziyârî hanedanını kurdu ve Ray, Kazvin, Zencan, Ebher, Kum ve Kerec'i da içeren Asfar'ın eski topraklarının hükümdarı oldu. Sarayında " Anuşirvan tacı" taktığı söylenir.
Hükümdarlığı
Aynı yıl Makan, Merdâvîc'i yenmeyi ve Tabaristan'ı kısa süreliğine geri almayı başardı. Makan daha sonra Gurgan'ın büyük bir bölümüne hakimiyetini genişletti ve hatta Batı Horasan'daki Nişabur'u ele geçirdi; ancak 931'de Sâmânî hükümdarı II. Nasr'ın baskılarına boyun eğerek burayı terk etmek zorunda kaldı. 931 yılında Merdâvîc, Makan'a bir ordu gönderdi ancak Makan, 931 yılındaki ilk çatışmada Merdâvîc'in kuvvetlerini yendi. Sonunda Makan'ın Nişabur'dan Tabaristan'a dönmesinden sonra Merdâvîc bizzat Tabaristan'ı fetheden bir saldırı başlattı.
Merdâvîc daha sonra, feci yenilgisinin ardından artık Hemedan'da ikamet eden Asfar'a saldırarak etki alanını agresif bir şekilde genişletmeye başladı. 931 yılında Merdâvîc, Asfar'ı yenmeyi ve öldürmeyi başardı. Daha sonra Abbâsî şehirleri olan Hemedan, Dinavar ve Kaşan'ı ve son olarak başkenti olan İsfahan'ı hızla ele geçirmeye başladı. Daha sonra kardeşi Vuşmgîr'i Amol valisi olarak atadı. Merdâvîc, Bağdat'ı fethetmeyi, halifeliği kaldırmayı, Tizpon'da taç giymeyi ve Sasani İmparatorluğu'nu yeniden kurmayı planlıyordu.
Merdâvîc'in zaferinden hemen sonra Ali bin Buya, iki kardeşi Hasan bin Buya ve Ahmed bin Buya ile birlikte, Merdâvîc'in Elburz dağlarının güneyinde Kazvin'e kadar sefere çıkmaya hazırlandığı sırada onun tarafına geçti. Çok geçmeden Merdâvîc, Ali'ye muhtemelen bugünkü Bahramabad yakınlarında bulunan stratejik açıdan önemli bir kasaba olan Kerec üzerinde idari yönetim yetkisi verdi. Ancak Karaj'a giderken Ray'de mola veren Ali, Merdâvîc'in veziri İbnü'l-Amîd tarafından Merdâvîc'in kendisini ortadan kaldırmayı planladığı yönünde uyarıldı. Ray'i aceleyle terk ederek Kerec'e geldi ve onu devraldı. 933 yılında Merdâvîc, Sâmânî hükümdarı II. Nasr ile barış yaptı; Merdâvîc, Gurgan'ı Sâmânîlere devretmeyi ve Ray'in mülkiyeti karşılığında haraç ödemeyi kabul etti. Merdâvîc daha sonra birliklerinin Ahvaz'a kadar fethetmeyi başardığı Batı İran'a odaklanmaya başladı ve artık Şiraz'da bulunan Ali'yi bir kez daha otoritesini kabul etmeye zorladı. Merdâvîc daha sonra mücevherlerle süslü altın bir taht, bir tunik ve altın bir taç yaptırdı. Tacının Sasani Kralı I. Hüsrev'in tacıyla aynı şekilde olduğu söylenmektedir. Ayrıca en iyi generalleri için birkaç gümüş taht yaptırmıştır.
Ölümü
Ocak 935'te, Nevruz şenliklerinden kısa bir süre önce, Merdâvîc, Deylemli/Gilaki birliklerini kayırırken, kötü davrandığı Türk köleleri tarafından öldürüldü. Suikasttan sonra askerlerinin büyük bir kısmı Abbasiler'in hizmetine girerken, bir kısmı da Büveyhî hanedanını kuran ve Orta ve Güney İran'daki Merdâvîc topraklarını ele geçiren Ali'ye katıldı. Merdâvîc'in yerine Kuzey İran'da kardeşi Vuşmgîr geçti. Merdâvîc, Tahran'ın güneyindeki Rey şehrinin Emin Abbad ilçesinin kuzeydoğusunda bulunan Gonbad-e Mardaviz'e defnedildi.
Mirası
Onun ölümü, Bağdat Abbâsî sarayında inşad edilen bir şiirde Zerdüştçülük ateşinin sönmesi şeklinde değerlendirilmiştir; uzun sayılmayacak iktidarı süresinde yoğun bir askerî faaliyet içinde bulunduğundan ilim ve kültürle fazla ilgilenememişse de Ebû Bekir er-Râzî ile İsmâilî âlimlerinden Ebû Hâtim er-Râzî arasındaki meşhur tartışmanın Rey’de Merdâvîc’in huzurunda yapıldığı rivayet edilir. Merdâvîc, İslam öncesi İran geleneklerini koruması ve savunmasıyla bilinen, kuzey İran'daki en önemli şahsiyetlerden biriydi. İslam öncesi İran'a ilginin yüksek olduğu Pehlevi döneminde, Merdâvîc 1960'larda çocuk dergilerinin öykülerinde ve çizgi romanlarında kahraman olarak yer aldı.
Kaynakça
- Özel
- ^ Robinson, Chase F. (4 Kasım 2010). The New Cambridge History of Islam: Volume 1, The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN . 2 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
Later on, Mardavij made threats against Baghdad and the caliphate, declaring his intention to restore the Iranian monarchy and the Zoroastrian religion.
- ^ a b c d e Madelung 1975, s. 213.
- ^ Bosworth 2010.
- ^ a b c d e Madelung 1975, s. 212.
- ^ a b Madelung 1969, s. 88.
- ^ a b c d Nazim 1987, s. 164.
- ^ Madelung 1975, s. 211.
- ^ Busse 1975, s. 273.
- ^ a b Busse 1975, s. 254.
- ^ Güner, Ahmet (2004). "MERDÂVÎC b. ZİYÂR". TDV İslâm Ansiklopedisi. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 178-179. 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2024.
- ^ a b Bromberger 2011.
- Genel
- (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 198-249. ISBN .
- Bosworth, C. E. (2010). "ZIYARIDS". Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
- Nazim, M. (1987). "Mākān b. Kākī". Houtsma, Martijn Theodoor (Ed.). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Volume V: L–Moriscos. Leiden: BRILL. ss. 164-165. ISBN .
- Busse, Heribert (1975). "Iran under the Būyids". (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 250-304. ISBN .
- Madelung, W. "GĪLĀN iv. History in the Early Islamic Period". Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Erişim tarihi: 27 Şubat 2016.
- Madelung, W. (1969). The Assumption of the Title Shāhānshāh by the Būyids and "The Reign of the Daylam (Dawlat Al-Daylam)". Journal of Near Eastern Studies. 28. Journal of Near Eastern Studies, vol. 28, no. 2. ss. 84-108. doi:10.1086/371995. ISBN . JSTOR 543315.
- Bromberger, Christian (2011). "GILĀN xv. Popular and Literary Perceptions of Identity". Encyclopaedia Iranica.
Dış bağlantılar
- (1985). "ʿALIDS OF ṬABARESTĀN, DAYLAMĀN, AND GĪLĀN". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 8. London u.a.: Routledge & Kegan Paul. ss. 881-886. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Merdavic Gilanca Farsca مرداویج Insan saldirgani anlamina gelen Ziyari hanedanini kuran ve 930 935 yillari arasinda hukum suren Iranli bir prenstir Merdavic bin Ziyar مرداویجMerdavic in altin dinari Nihavend basimi 933 4Ziyari hukumdariHukum suresi930 Ocak 935Sonra gelenVusmgirDogumy 890 GilanOlumOcak 935 IsfahanBabasiZiyarAnnesi in kizkardesiDiniZerdustculuk Gilan da yasayan Zerdust bir ailede dogan Merdavic 7 yuzyilda Rasidin Halifeligi tarafindan fethedilen ve daha sonra Muslumanlar tarafindan yonetilen Sasani Imparatorlugu na benzer bir yerel Iran Zerdust imparatorlugu kurmaya calisti Ilk olarak akrabasi Asfar bin Siruya nin ordusuna katildi Ancak Merdavic daha sonra ona ihanet edip onu oldurerek Cibal in buyuk bolumunu ele gecirdi Daha sonra Abbasilerden Hemedan Dinavar ve Isfahan i fethetmek icin yola cikti ve daha sonra kendini Iran krali ilan ederek Isfahan i baskenti yapti Daha sonra Deylemli askeri lider Makan bin Kaki yi yendi ve 932 de Taberistan i fethetti 934 e gelindiginde otoritesi Siraz ve Ahvaz arasi kabul edilmisti Ancak Iran Imparatorlugu nu yeniden kurma hedefi 935 yilinda kendi Turk koleleri tarafindan oldurulmesiyle suya dustu Arka planKuzey Iran haritasi Merdavic yaklasik olarak 1915 yilinda dogdu 890 yilinda Gilan da dogdu Dakhel civarinda dolasan bir kraliyet ailesi olan Sehanshahvand a mensup Ziyar in ogluydu Merdavic in annesi Gilaki hukumdari Harusindan in kiz kardesiydi Merdavic Gilan Krali Arghush Farhadan in soyundan geldigini iddia eden Arghich kabilesine mensuptu ve Keyhusrev zamaninda yasamisti Merdavic Iran kulturunde Sasani Imparatorlugu nun ihtisaminin anilarinin canli oldugu bir ortamda buyudu 10 yuzyil Arap tarihcisi Mesudi ye gore Zerdust ve putperest olan Deylem ve Gilaki liderlerinin cogu ateist olmustu Merdavic Zeydilerin Taberistan Gilan ve Deylem uzerinde egemenliklerini kurmalarinin ardindan onlarin hizmetine giren bircok Gilanli liderinden biriydi Iktidara yukselisi913 yili civarinda Merdavic Taberistan Zeydileri ne hizmet eden Lahicanli Asfar bin Siruya nin ordusuna katildi 930 yilinda Asfar Zeydi topraklarini isgal etti Isgal sirasinda Merdavic Amul yakinlarinda Ebu Muhammed i agir bir sekilde yaralamayi basararak Aliogullarinin eliyle oldurulen dayisi Harusindan in intikamini aldi Asfar ordusu daha sonra Rey e dogru yurudu ve burada Deylemli general Makan ibn Kaki yi yendi Makan ibn Kaki Deylem e kacti Asfar Taberistan i basariyla fethetmeyi basardi ayrica Kazvin ve Zencan i da ele gecirdi Daha sonra Merdavic i Zencan valisi olarak atadi 930 yilinda Merdevic Asfar in kardesi Sirzad ile birlikte Musafiri hukumdari Muhammed bin Musafir in baskenti Tarim i ele gecirme emri aldi Kusatma sirasinda Merdavic Makan ve Muhammed in israriyla Asfar a ihanet ederek ona karsi ayaklandi Muhammed ve Makan in yardimlariyla Merdavic Sirzad i ve kabilesinin diger uyelerini yendi ve oldurdu Daha sonra Asfar in ikametgahi olan Kazvin e dogru yurudu ancak Asfar kacmayi basardi Merdavic boylece Ziyari hanedanini kurdu ve Ray Kazvin Zencan Ebher Kum ve Kerec i da iceren Asfar in eski topraklarinin hukumdari oldu Sarayinda Anusirvan taci taktigi soylenir Hukumdarligi10 yuzyilin ortalarinda Iran Ayni yil Makan Merdavic i yenmeyi ve Tabaristan i kisa sureligine geri almayi basardi Makan daha sonra Gurgan in buyuk bir bolumune hakimiyetini genisletti ve hatta Bati Horasan daki Nisabur u ele gecirdi ancak 931 de Samani hukumdari II Nasr in baskilarina boyun egerek burayi terk etmek zorunda kaldi 931 yilinda Merdavic Makan a bir ordu gonderdi ancak Makan 931 yilindaki ilk catismada Merdavic in kuvvetlerini yendi Sonunda Makan in Nisabur dan Tabaristan a donmesinden sonra Merdavic bizzat Tabaristan i fetheden bir saldiri baslatti Merdavic daha sonra feci yenilgisinin ardindan artik Hemedan da ikamet eden Asfar a saldirarak etki alanini agresif bir sekilde genisletmeye basladi 931 yilinda Merdavic Asfar i yenmeyi ve oldurmeyi basardi Daha sonra Abbasi sehirleri olan Hemedan Dinavar ve Kasan i ve son olarak baskenti olan Isfahan i hizla ele gecirmeye basladi Daha sonra kardesi Vusmgir i Amol valisi olarak atadi Merdavic Bagdat i fethetmeyi halifeligi kaldirmayi Tizpon da tac giymeyi ve Sasani Imparatorlugu nu yeniden kurmayi planliyordu Merdavic in zaferinden hemen sonra Ali bin Buya iki kardesi Hasan bin Buya ve Ahmed bin Buya ile birlikte Merdavic in Elburz daglarinin guneyinde Kazvin e kadar sefere cikmaya hazirlandigi sirada onun tarafina gecti Cok gecmeden Merdavic Ali ye muhtemelen bugunku Bahramabad yakinlarinda bulunan stratejik acidan onemli bir kasaba olan Kerec uzerinde idari yonetim yetkisi verdi Ancak Karaj a giderken Ray de mola veren Ali Merdavic in veziri Ibnu l Amid tarafindan Merdavic in kendisini ortadan kaldirmayi planladigi yonunde uyarildi Ray i aceleyle terk ederek Kerec e geldi ve onu devraldi 933 yilinda Merdavic Samani hukumdari II Nasr ile baris yapti Merdavic Gurgan i Samanilere devretmeyi ve Ray in mulkiyeti karsiliginda harac odemeyi kabul etti Merdavic daha sonra birliklerinin Ahvaz a kadar fethetmeyi basardigi Bati Iran a odaklanmaya basladi ve artik Siraz da bulunan Ali yi bir kez daha otoritesini kabul etmeye zorladi Merdavic daha sonra mucevherlerle suslu altin bir taht bir tunik ve altin bir tac yaptirdi Tacinin Sasani Krali I Husrev in taciyla ayni sekilde oldugu soylenmektedir Ayrica en iyi generalleri icin birkac gumus taht yaptirmistir OlumuOcak 935 te Nevruz senliklerinden kisa bir sure once Merdavic Deylemli Gilaki birliklerini kayirirken kotu davrandigi Turk koleleri tarafindan olduruldu Suikasttan sonra askerlerinin buyuk bir kismi Abbasiler in hizmetine girerken bir kismi da Buveyhi hanedanini kuran ve Orta ve Guney Iran daki Merdavic topraklarini ele geciren Ali ye katildi Merdavic in yerine Kuzey Iran da kardesi Vusmgir gecti Merdavic Tahran in guneyindeki Rey sehrinin Emin Abbad ilcesinin kuzeydogusunda bulunan Gonbad e Mardaviz e defnedildi MirasiOnun olumu Bagdat Abbasi sarayinda insad edilen bir siirde Zerdustculuk atesinin sonmesi seklinde degerlendirilmistir uzun sayilmayacak iktidari suresinde yogun bir askeri faaliyet icinde bulundugundan ilim ve kulturle fazla ilgilenememisse de Ebu Bekir er Razi ile Ismaili alimlerinden Ebu Hatim er Razi arasindaki meshur tartismanin Rey de Merdavic in huzurunda yapildigi rivayet edilir Merdavic Islam oncesi Iran geleneklerini korumasi ve savunmasiyla bilinen kuzey Iran daki en onemli sahsiyetlerden biriydi Islam oncesi Iran a ilginin yuksek oldugu Pehlevi doneminde Merdavic 1960 larda cocuk dergilerinin oykulerinde ve cizgi romanlarinda kahraman olarak yer aldi KaynakcaOzel Robinson Chase F 4 Kasim 2010 The New Cambridge History of Islam Volume 1 The Formation of the Islamic World Sixth to Eleventh Centuries Ingilizce Cambridge University Press ISBN 9781316184301 2 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Agustos 2024 Later on Mardavij made threats against Baghdad and the caliphate declaring his intention to restore the Iranian monarchy and the Zoroastrian religion a b c d e Madelung 1975 s 213 Bosworth 2010 a b c d e Madelung 1975 s 212 a b Madelung 1969 s 88 a b c d Nazim 1987 s 164 Madelung 1975 s 211 Busse 1975 s 273 a b Busse 1975 s 254 Guner Ahmet 2004 MERDAVIC b ZIYAR TDV Islam Ansiklopedisi 29 Ankara Turkiye Diyanet Vakfi ss 178 179 8 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Agustos 2024 a b Bromberger 2011 Genel 1975 The Minor Dynasties of Northern Iran Ed The Cambridge History of Iran Volume 4 From the Arab Invasion to the Saljuqs Ingilizce Cambridge Cambridge University Press ss 198 249 ISBN 0 521 20093 8 Bosworth C E 2010 ZIYARIDS Encyclopaedia Iranica Online Edition Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Nazim M 1987 Makan b Kaki Houtsma Martijn Theodoor Ed E J Brill s first encyclopaedia of Islam 1913 1936 Volume V L Moriscos Leiden BRILL ss 164 165 ISBN 90 04 08265 4 Busse Heribert 1975 Iran under the Buyids Ed The Cambridge History of Iran Volume 4 From the Arab Invasion to the Saljuqs Ingilizce Cambridge Cambridge University Press ss 250 304 ISBN 0 521 20093 8 Madelung W GiLAN iv History in the Early Islamic Period Encyclopaedia Iranica Online Edition Erisim tarihi 27 Subat 2016 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Madelung W 1969 The Assumption of the Title Shahanshah by the Buyids and The Reign of the Daylam Dawlat Al Daylam Journal of Near Eastern Studies 28 Journal of Near Eastern Studies vol 28 no 2 ss 84 108 doi 10 1086 371995 ISBN 0857731815 JSTOR 543315 Bromberger Christian 2011 GILAN xv Popular and Literary Perceptions of Identity Encyclopaedia Iranica Dis baglantilar 1985 ʿALIDS OF ṬABARESTAN DAYLAMAN AND GiLAN Encyclopaedia Iranica Vol I Fasc 8 London u a Routledge amp Kegan Paul ss 881 886 ISBN 0710090994