Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gıyaseddin Mesud (d. yak. 1108 - ö. 13 Eylül 1152) Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan amcası Sultan Ahmed Sencer'e bağımlı olarak Irak ve batı İran'da hüküm süren Irak Selçuklu Devleti sultanlığı yaptı.
| Gıyaseddin Mesud | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Irak Selçuklu Devleti Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1133-1151 | ||||
| Önce gelen | |||||
| Sonra gelen | Melikşah | ||||
| Doğum | 1108 | ||||
| Ölüm | 13 Eylül 1152 | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı | ||||
| Babası | Muhammed Tapar | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Hayatı
Bağımlı Iraklı Selçuklu Devleti arazisi babası Muhammed Tapar dönemi sonunda büyük bir karmaşıklığa anarşiye boğulmuştu. Bu anarşi içinde Iraklı Selçuklu Devleti'nin ilk hükümdarı Giyaseddin Mesud'un ağabeyi olan Sultan II. Mahmud oldu. 1120-21 yılında on iki yaşında iken Gıyaseddin Mesud ağabeyine karşı bir ayaklanma yapıp kendini Irak Selçuklu Sultanı ilan etti; ama 1121 yılında Atabek Ak Sungur Burşukî aracılığı ile iki kardeşin arası bulundu. II. Mahmud, sultan olarak hükmetmeye devam etti ve küçük kardeşini affetti. Gıyaseddin Mesud'a Azerbaycan eyaletinin valisi olarak görev verildi.
1131'de Irak Selçuklu Sultanı olan ağabeyi II. Mahmud öldü. Yine de Büyük Selçuklu Devleti ve Sultan Sencer'e bağımlı olan bu devlet hükümdarlığı için, güç merkezi Irak'ta olan Gıyaseddin Mesud, kardeşleri ve kuzenleri ile mücadeleye girişti. Bu taht mücadelesinde II. Mahmut'un oğlu kuzeni Davud, güç merkezi batı Selçuklu topraklarının doğusunda olan kardeşi II. Tuğrul ve güç merkezi Fars ve Huzistan olan Selçuk Şah bulunmaktaydı. Gıyaseddin Mesud bu sırada Musul Atabeyi olan I. İmâdüddin Zengî'nin de desteğini sağlamıştı.
Önce 1131'de Davud babasının ölümü ile 1131'de Irak Selçuklu Sultanı ilan edildi. Davut'a sultan olarak atabek olarak Ak Sungur el-Ahmedli ve Emir Maragha destek sağlamaktaydı. Fakat Sultan Davud'un idaresi altında olan araziler babasının ölümünden önce bu devlete ait bulunduğu kabul edilen toprakların ancak küçük bir kısmında, güney Azerbaycan'da, hüküm sürebildi. 1132'de Irak Selçuklu Devleti'nin bağımlı olduğu Sultan Ahmed Sencer bu alt hükümdarlığın işlerine karıştı ve Gıyaseddin Mesud'un kardeşi ve Sultan Davud'un amcası olan I. Tuğrul, Sultan Sancar'ın isteği ile Sultn Davud'un yerine Irak Selçuklu hükümdarlığına geçti. I. Tuğrul, Irak'ta güç bazı olan Gıyaseddin Mesud'a karşı bir askeri sefer açtı. Fakat Mayıs 1133'te Gıyaseddin Mesud'la yaptığı muharebeden yenik çıktı. Tuğrul Tikrit'e çekilmek zorunda kaldı. 1134'te I. Tuğrul öldü. 1133'te Gıyaseddin Mesud Bağdad emirlerinden Sultan olduğuna dair biat aldı ve kendine halife tarafından büyük bir törenle Sultan unvanı verildi. I. Tuğrul öldükten sonra 1134'te Gıyaseddin Mesud hiç rakipsiz Hemedan merkezli Irak Selçuklu Devleti sultanı oldu.
Halife Müsterşid Selçuklu devletinden bağımsız kalmak istemekteydi. Sultan Gıyaseddin Mesud ile halife Müsterşid'in arası açılmıştı. 1133'te İmameddin Zengi ile ittifak yapan Gıyaseddin Mesud Zengi'nin Muştarsid'in ordusu tarafından korunan Musula hücum edip bu kaleyi kuşatmışlardı. Önce Halife Müsterşid ordusuyla İmamaeddin Zengi'nin Atabey olduğu Şam'a hücum edip o şehri kuşatmaya aldı. Bu kuşatma sonuçsuz kaldı çünkü Halife'ye ait Irak topraklarının doğusunda çıkan bir isyanla uğraşmak zorunda kaldı. Bu arada Bağdat'ta bulunan emirler Halife Müsterşid'e Gıyaseddin Mesud'a doğrudan doğruya hücum etmesini tavsiye etmekteydiler. Halife bu tavsiyeleri kabul edip ordusuyla Batı İran'a hücuma geçti ve bu ordu ile Mayıs/Haziran 1135'te Gıyaseddin Mesud'un başkenti olan Hemedan önlerinde bulunan Daimarg adlı kaleye kadar ilerledi. Burada Halife Muştarsid ordusu ile Sultan Gıyaseddin Mesud ordusu arasında 14 Haziran'da büyük bir muharebe yapıldı. Bu Daimarg muharebesi sırasında Müsterşid ordusunda bulunan bazı Türk asıllı emirler halife ordusunu bırakıp Türk asıllı Sultan Gıyaseddin Mesud ordusuna katıldılar. Sonunda Halife Müsterşid'in ordusu yenik düştü. Halife Müsterşid Sultan'a esir düştü. Halifenin ordusunun büyük bir kısmı da esir olarak alındı ve bunlara için fidye gelmesine kadar esirler Kazvin civarındaki Dar-ı Cihan kalesine ve Rey şehrine gönderildiler. Sultan Gıyaseddin Mesut Halife Müsterşid'e iyi davrandı ve Bağdat'daki sarayından uzaklaşmaması şartı ile onu serbest bıraktı.
Fakat halifenin serbest bırakılmasından iki ay sonra halife çadırında ölü olarak bulundu. Halife'nin vücudunda 20 kadar derin hançer yarası bulunmaktaydı ve burnu ve kulakları kesilmişti. Halife Müsterşid'e karşı bu suikastın Sünni halifenin Emir Dübeys'e karşı tutumunda hiç hoşlanmayan bir Nizarı Haşhaşi fedaisi tarafından yapıldığı çok olası görülmekteydi. O günleri eserlerinde ele almış olan klasik olmuş tarih yazarları olan ve bu suikastın kimin ve ne sebeple yapıldığını tarihlerinde bildirememektedirler. Fakat bazı modern tarihçiler bu suikastın büyük olasılıkla Gıyaseddin Mesud tarafından azmettirildiğini iddia etmektedirler.
Halife Müsterşid'in yerine halife olan oğlu Raşid'in babasının öldürülmesinin intikamını almak istediği için Sultan Mesud'a çok karşı olduğu da iddia edilmektedirler. Halife Raşid 1135'te halife olduktan sonra kendi huzuruna çıkan ve bu arada göreneksel yıllık tazminatı talep eden Sultan Gıyaseddin Mesud'un elçisine hakaretle huzuruna attırmış ve Bağdatlı halkı kışkırtarak Sultan Mesud'un elçilik binanı talan ettirdi. Sultanı Gıyaseddin Mesud Halife Raşid'in bu hareketlerini çok ciddiye aldı. Ordusu ile Bağdat'ta yönelip Bağdat'ı kuşatmaya aldı. Bağdad kalesi bakımlı yüksek surları ve şehir etrafında geçilemeyecek derin nehir ve kanallar bulunduğu için kuşatmaya hazırlıklı olup direnmeye başladı. Fakat halife Raşit bu kuşatmadan kurtulamayacağından korkmaktaydı ve gizlice Musul'a Zengilerin idaresine kaçtı. Halifenin kaçmasında sonra Bağdat şehri Sultan Gıyaseddin Mesud'a teslim oldu.
Bu fetihten sonra Selçuklu Sultanlarının 1055'ten beridir Bağdad halifeleri üzerindeki üst idareci hükümdar statüsü geri getirildi. Şehrin ve ülkenin ileri gelenlerinden bir danışma meclisi toplandı. Sultan Mesud'un isteklerine uyarak bu meclis Raşit'i halifelikten uzaklaştırdı. 1141'de o zamana kadar Irak Selçuklu Devleti'nin üst hükümdarı olan Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı ve Gıyaseddin Mesud'un amcası olan Sultan Ahmed Sencer 'la yaptığı Katvan Savaşı'nda hiç beklenmedik bir şekilde yenilmiştir. Sonradan Sultan Sencer tekrar güç kazanmasına rağmen Büyük Selçuklu Devleti'nin alt devletlere olan gücü azalmıştır.
Irak Selçuklu Devleti'ne dahil olduğu kabul edilen batı İran ve Azerbaycan'da önce 1131'de Sultan Davud hükümdar iken Sultan Sencer'in isteği ile II. Tuğrul hükümdar olmuş ve Gıyaseddin Mesud II. Tuğrul'dan 1134'te hükümdarlığı almıştı. Fakat Sultan Davud hükümdarlıktan ayrılınca Batı İran ve Azerbaycan yerel emirler tarafından idare edilmeye başlamıştı ve Sultan'ın gücü buralarda geçmiyordu. Bu emirlerin başında Emir Bozaba gelmekteydi. 1147'de Sultan'ın kuzeni Melikşah Emir Bozaba'yı ve diğer yerel idareci emirleri yenip bu arazileri Selçuklu devletine bağlamıştır.
1148'de Gıyaseddin Mesud kendine karşı bir klik kurmuş olan askeri mirler ve kardeşi III. Mahmud'un oğlu olan kuzeni III. Melikşah ayaklanması ile uğraşmak zorunda kalmıştır. Melikşah'ın isyanını da sonunda bastırmıştır. Gıyaseddin Mesud Melikşah'i affetmiş ve kızlarından birini onunla evlendirmiştir. Böylece Melikşah Gıyaseddin Mesud'un en uygun varisi olma niteliğini kazanmıştır.
Çok hareketli geçen saltanat döneminde Gıyaseddin Mesut siyasal gücünü ve ülkesinin tüm vergi potansiyelini kullanamadığı belirtilmektedir. Buna neden de (Osmanlı devletinde kullanılan tımar sistemine benzeyen) askeri başarıları dolayısıyla "İkta" sistemi ile kendilerine malikaneler bağışlanmış olan emirlerin tutumu olduğu iddia edilmektedir. Bu emirler o kadar güç kazanmışlardır ki bazıları Selçuklu devletinin dağılmasından sonra bağımsız hükümdar olmuşlardır. Örneğin İmameddin Zengi. Ünlü klasik Arap tarihçisi İbn-i Esir bunun Selçuklu devletinin hızla gücünü kaybetmesine neden olduğunu belirtmişlerdir.
Gıyaseddin Mesud 1152'de başkenti olan Hemedan'da öldü. Yerine kuzeni olan III. Melikşah geçti.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Mesud (Irak Selçuklu meliki) Doğumu: 1108 Ölümü: 1152 | ||
| Sünni İslam unvanları | ||
|---|---|---|
| Önce gelen I. Tuğrul | Irak Selçuklu Devleti Sultanı 1133-1152 | Sonra gelen Melikşah |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Giyaseddin Mesud d yak 1108 o 13 Eylul 1152 Buyuk Selcuklu Devleti hukumdari olan amcasi Sultan Ahmed Sencer e bagimli olarak Irak ve bati Iran da hukum suren Irak Selcuklu Devleti sultanligi yapti Giyaseddin MesudIrak Selcuklu Devleti SultaniHukum suresi1133 1151Once gelenSonra gelenMeliksahDogum1108Olum13 Eylul 1152Tam adiGiyaseddin Mesud bin Muhammed TaparHanedanSelcuklu HanedaniBabasiMuhammed TaparDiniSunni IslamHayatiBagimli Irakli Selcuklu Devleti arazisi babasi Muhammed Tapar donemi sonunda buyuk bir karmasikliga anarsiye bogulmustu Bu anarsi icinde Irakli Selcuklu Devleti nin ilk hukumdari Giyaseddin Mesud un agabeyi olan Sultan II Mahmud oldu 1120 21 yilinda on iki yasinda iken Giyaseddin Mesud agabeyine karsi bir ayaklanma yapip kendini Irak Selcuklu Sultani ilan etti ama 1121 yilinda Atabek Ak Sungur Bursuki araciligi ile iki kardesin arasi bulundu II Mahmud sultan olarak hukmetmeye devam etti ve kucuk kardesini affetti Giyaseddin Mesud a Azerbaycan eyaletinin valisi olarak gorev verildi 1131 de Irak Selcuklu Sultani olan agabeyi II Mahmud oldu Yine de Buyuk Selcuklu Devleti ve Sultan Sencer e bagimli olan bu devlet hukumdarligi icin guc merkezi Irak ta olan Giyaseddin Mesud kardesleri ve kuzenleri ile mucadeleye giristi Bu taht mucadelesinde II Mahmut un oglu kuzeni Davud guc merkezi bati Selcuklu topraklarinin dogusunda olan kardesi II Tugrul ve guc merkezi Fars ve Huzistan olan Selcuk Sah bulunmaktaydi Giyaseddin Mesud bu sirada Musul Atabeyi olan I Imaduddin Zengi nin de destegini saglamisti Once 1131 de Davud babasinin olumu ile 1131 de Irak Selcuklu Sultani ilan edildi Davut a sultan olarak atabek olarak Ak Sungur el Ahmedli ve Emir Maragha destek saglamaktaydi Fakat Sultan Davud un idaresi altinda olan araziler babasinin olumunden once bu devlete ait bulundugu kabul edilen topraklarin ancak kucuk bir kisminda guney Azerbaycan da hukum surebildi 1132 de Irak Selcuklu Devleti nin bagimli oldugu Sultan Ahmed Sencer bu alt hukumdarligin islerine karisti ve Giyaseddin Mesud un kardesi ve Sultan Davud un amcasi olan I Tugrul Sultan Sancar in istegi ile Sultn Davud un yerine Irak Selcuklu hukumdarligina gecti I Tugrul Irak ta guc bazi olan Giyaseddin Mesud a karsi bir askeri sefer acti Fakat Mayis 1133 te Giyaseddin Mesud la yaptigi muharebeden yenik cikti Tugrul Tikrit e cekilmek zorunda kaldi 1134 te I Tugrul oldu 1133 te Giyaseddin Mesud Bagdad emirlerinden Sultan olduguna dair biat aldi ve kendine halife tarafindan buyuk bir torenle Sultan unvani verildi I Tugrul oldukten sonra 1134 te Giyaseddin Mesud hic rakipsiz Hemedan merkezli Irak Selcuklu Devleti sultani oldu Halife Mustersid Selcuklu devletinden bagimsiz kalmak istemekteydi Sultan Giyaseddin Mesud ile halife Mustersid in arasi acilmisti 1133 te Imameddin Zengi ile ittifak yapan Giyaseddin Mesud Zengi nin Mustarsid in ordusu tarafindan korunan Musula hucum edip bu kaleyi kusatmislardi Once Halife Mustersid ordusuyla Imamaeddin Zengi nin Atabey oldugu Sam a hucum edip o sehri kusatmaya aldi Bu kusatma sonucsuz kaldi cunku Halife ye ait Irak topraklarinin dogusunda cikan bir isyanla ugrasmak zorunda kaldi Bu arada Bagdat ta bulunan emirler Halife Mustersid e Giyaseddin Mesud a dogrudan dogruya hucum etmesini tavsiye etmekteydiler Halife bu tavsiyeleri kabul edip ordusuyla Bati Iran a hucuma gecti ve bu ordu ile Mayis Haziran 1135 te Giyaseddin Mesud un baskenti olan Hemedan onlerinde bulunan Daimarg adli kaleye kadar ilerledi Burada Halife Mustarsid ordusu ile Sultan Giyaseddin Mesud ordusu arasinda 14 Haziran da buyuk bir muharebe yapildi Bu Daimarg muharebesi sirasinda Mustersid ordusunda bulunan bazi Turk asilli emirler halife ordusunu birakip Turk asilli Sultan Giyaseddin Mesud ordusuna katildilar Sonunda Halife Mustersid in ordusu yenik dustu Halife Mustersid Sultan a esir dustu Halifenin ordusunun buyuk bir kismi da esir olarak alindi ve bunlara icin fidye gelmesine kadar esirler Kazvin civarindaki Dar i Cihan kalesine ve Rey sehrine gonderildiler Sultan Giyaseddin Mesut Halife Mustersid e iyi davrandi ve Bagdat daki sarayindan uzaklasmamasi sarti ile onu serbest birakti Fakat halifenin serbest birakilmasindan iki ay sonra halife cadirinda olu olarak bulundu Halife nin vucudunda 20 kadar derin hancer yarasi bulunmaktaydi ve burnu ve kulaklari kesilmisti Halife Mustersid e karsi bu suikastin Sunni halifenin Emir Dubeys e karsi tutumunda hic hoslanmayan bir Nizari Hashasi fedaisi tarafindan yapildigi cok olasi gorulmekteydi O gunleri eserlerinde ele almis olan klasik olmus tarih yazarlari olan ve bu suikastin kimin ve ne sebeple yapildigini tarihlerinde bildirememektedirler Fakat bazi modern tarihciler bu suikastin buyuk olasilikla Giyaseddin Mesud tarafindan azmettirildigini iddia etmektedirler Halife Mustersid in yerine halife olan oglu Rasid in babasinin oldurulmesinin intikamini almak istedigi icin Sultan Mesud a cok karsi oldugu da iddia edilmektedirler Halife Rasid 1135 te halife olduktan sonra kendi huzuruna cikan ve bu arada goreneksel yillik tazminati talep eden Sultan Giyaseddin Mesud un elcisine hakaretle huzuruna attirmis ve Bagdatli halki kiskirtarak Sultan Mesud un elcilik binani talan ettirdi Sultani Giyaseddin Mesud Halife Rasid in bu hareketlerini cok ciddiye aldi Ordusu ile Bagdat ta yonelip Bagdat i kusatmaya aldi Bagdad kalesi bakimli yuksek surlari ve sehir etrafinda gecilemeyecek derin nehir ve kanallar bulundugu icin kusatmaya hazirlikli olup direnmeye basladi Fakat halife Rasit bu kusatmadan kurtulamayacagindan korkmaktaydi ve gizlice Musul a Zengilerin idaresine kacti Halifenin kacmasinda sonra Bagdat sehri Sultan Giyaseddin Mesud a teslim oldu Bu fetihten sonra Selcuklu Sultanlarinin 1055 ten beridir Bagdad halifeleri uzerindeki ust idareci hukumdar statusu geri getirildi Sehrin ve ulkenin ileri gelenlerinden bir danisma meclisi toplandi Sultan Mesud un isteklerine uyarak bu meclis Rasit i halifelikten uzaklastirdi 1141 de o zamana kadar Irak Selcuklu Devleti nin ust hukumdari olan Buyuk Selcuklu Devleti hukumdari ve Giyaseddin Mesud un amcasi olan Sultan Ahmed Sencer la yaptigi Katvan Savasi nda hic beklenmedik bir sekilde yenilmistir Sonradan Sultan Sencer tekrar guc kazanmasina ragmen Buyuk Selcuklu Devleti nin alt devletlere olan gucu azalmistir Irak Selcuklu Devleti ne dahil oldugu kabul edilen bati Iran ve Azerbaycan da once 1131 de Sultan Davud hukumdar iken Sultan Sencer in istegi ile II Tugrul hukumdar olmus ve Giyaseddin Mesud II Tugrul dan 1134 te hukumdarligi almisti Fakat Sultan Davud hukumdarliktan ayrilinca Bati Iran ve Azerbaycan yerel emirler tarafindan idare edilmeye baslamisti ve Sultan in gucu buralarda gecmiyordu Bu emirlerin basinda Emir Bozaba gelmekteydi 1147 de Sultan in kuzeni Meliksah Emir Bozaba yi ve diger yerel idareci emirleri yenip bu arazileri Selcuklu devletine baglamistir 1148 de Giyaseddin Mesud kendine karsi bir klik kurmus olan askeri mirler ve kardesi III Mahmud un oglu olan kuzeni III Meliksah ayaklanmasi ile ugrasmak zorunda kalmistir Meliksah in isyanini da sonunda bastirmistir Giyaseddin Mesud Meliksah i affetmis ve kizlarindan birini onunla evlendirmistir Boylece Meliksah Giyaseddin Mesud un en uygun varisi olma niteligini kazanmistir Cok hareketli gecen saltanat doneminde Giyaseddin Mesut siyasal gucunu ve ulkesinin tum vergi potansiyelini kullanamadigi belirtilmektedir Buna neden de Osmanli devletinde kullanilan timar sistemine benzeyen askeri basarilari dolayisiyla Ikta sistemi ile kendilerine malikaneler bagislanmis olan emirlerin tutumu oldugu iddia edilmektedir Bu emirler o kadar guc kazanmislardir ki bazilari Selcuklu devletinin dagilmasindan sonra bagimsiz hukumdar olmuslardir Ornegin Imameddin Zengi Unlu klasik Arap tarihcisi Ibn i Esir bunun Selcuklu devletinin hizla gucunu kaybetmesine neden oldugunu belirtmislerdir Giyaseddin Mesud 1152 de baskenti olan Hemedan da oldu Yerine kuzeni olan III Meliksah gecti Ayrica bakinizIrak SelcuklulariKaynakcaMesud Irak Selcuklu meliki Irak SelcuklulariDogumu 1108 Olumu 1152Sunni Islam unvanlariOnce gelen I Tugrul Irak Selcuklu Devleti Sultani 1133 1152 Sonra gelen Meliksah