Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Üstbiliş, en kısa tanımıyla, kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi anlamına gelir. 1976 yılında çocukların ileri bellek yetenekleri konusunda yaptığı bir araştırmada ilk kez (İngilizce: Metamemory ) terimini kullanmış ve bu kavramı literatüre kazandırmıştır. 1979 yılında çalışmalarını geliştiren Flavell, üstbilişi (İngilizce: Metacognition ) de içerecek biçimde, kuramını yeniden yapılandırmıştır. Üstbiliş, çeşitli kaynaklarda bireyin kendi bilişsel süreçlerini kontrol edebilme ve yönlendirebilme yeterliliği; bireyin problem çözmesinde planlama, izleme ve değerlendirmenin kullanıldığı yüksek düzeyde bir yönetsel süreç; bilişsel aktivitenin anlaşılması ve kontrol edilmesi; bilişi etkileyen faktörlerin anlaşılması ve küçük modeller eşliğinde bilişin izlenip kontrol edilmesi olarak tanımlanmaktadır.
Biliş ve Üstbiliş
Üstbilişin bilişten farkı, üstbilişte bilişin farkında olunması ve durumlara uygun biçimde kullanılabilmesidir., durumlara özel stratejilerin kazandırılmasına ağırlık verirken; üstbiliş, öğretimi bu süreci izleme ve kontrol edebilme becerilerinin öğretimi üzerine odaklanır.
Üstbiliş ve biliş kontrolünü dörtlü bir sınıflama yaparak modellemiştir. Bunlar: Üstbilişsel bilgi, üstbilişsel deneyim, hedefler ve stratejilerdir. Modern çalışmalarda, üstbilişin iki ana başlıkta ele alındığı gözlenmektedir: Üstbilişsel bilgi ve üstbilişsel kontrol. Üstbilişin bu iki ana kolu ve alt dalları, aşağıda gösterilmiştir:
Üstbilişsel Bilgi
Üstbilişsel bilgiyi (İngilizce: Metacognitive knowledge); yordam bilgisi, bildirimsel bilgi ve her ikisi (duruma dayalı bilgi) olmak üzere üçe ayırmıştır. Üstbilişsel bilginin bu üç aşaması, aşağıda açıklanmıştır.
- (İngilizce: Procedural knowledge ): Bir işin ya da görevin başarıyla nasıl sonuçlandırılacağını; nasıl yapılacağını bilmektir. Bir üçgenin alanının nasıl hesaplanacağını bilmek, yordam bilgisine örnek olarak verilebilir. Ancak unutulmamalıdır ki yordam bilgisi bir işi yapmayı değil, sadece işin nasıl yapılacağını bilmeyi ifade eder.
- (İngilizce: Declarative knowledge ): Bildirimsel bilgi ise bireyin söz konusu işi ya da görevi kendisinin yapıp yapamayacağını bilmesini ifade eder. Bildirimsel bilgi, bireyin kendi sahip olduğu yeterlilikler hakkındaki bilgisidir. Örneğin bir matematik problemini çözmek için belirli bir stratejiyi uygulayıp uygulayamayacağını; bir üçgenin alanını hesaplayıp hesaplayamayacağını bilmek.
- Duruma dayalı bilgi (İngilizce: Conditional knowledge): Bireyin karşılaştığı bir durumda hangi bilgiyi işlevsel olarak kullanabileceğini bilmesini; diğer bir deyişle hangi durumda ne yapacağını bilmesini gerektirir. Bireyin, yordam bilgisi ve bildirimsel bilginin her ikisine birden sahip olmasını da beraberinde getirir. Yani, duruma bağlı bilgide bireyin; bir işin hem nasıl yapılacağını, hem kendisinin yapıp yapamayacağını hem de hangi durumda ne yapacağını bilmesi gerekir. Üstbilişsel bilginin bu düzeyi Flavell tarafından yordam bilgisi ve bildirimsel bilginin ikisinin birden bulunduğu bir düzey olarak adlandırılmıştır. Ancak Brown'ın, Flavell'in modellemesine katkıda bulunarak bu düzey için, duruma bağlı bilgi kavramını kullandığı görülmektedir. Brown tarafından İngilizce "conditional knowledge" olarak belirtilen bu beceri, Türkçede zamana-duruma bağlı/dayalı bilgi anlamında "duruma dayalı bilgi" ya da "durum bilgisi" olarak adlandırılabilir.
Diğer yandan Flavell, bu yapıyı daha detaylı açıklayabilmek için üstbilişsel bilgiyi etkileyen bazı değişkenler de belirlemiştir. Bunlar: Birey değişkenleri, görev değişkenleri ve strateji değişkenleri şeklinde sınıflandırılmıştır. Kendi içlerinde de alt kategorilere ayrılan bu yapı, aşağıda ayrıntılı biçimde açıklanmıştır:
- Birey değişkenleri (İngilizce: Person variables): Bireyin, insanların birer bilgi işlemci olduklarını kabul etmesi ve insan sisteminin sınırlarını bilme yeteneği anlamına gelir. Bireyler, birer "bilişsel organizma" olarak kabul edilir. Bu kategorinin altında Flavell, üç alt kategori listelemiştir: Birey içi (İngilizce: Within person), bireyler arası (İngilizce: Between person) ve bilişsel genellemeler (İngilizce: Cognitive universals).
- Birey içi: Kişilerin kendileri ile ilgili sahip oldukları bilgiyi tanımlar. Örneğin, bir kişi hatırlama açısından kendisinin başkalarından daha yetenekli olduğunu hissedebilir.
- Bireyler arası: Kişinin başkalarının becerileri hakkında sahip olduğu bilgiyi tanımlar. Örneğin, bir öğrenci sınıftaki bir arkadaşının diğer öğrencilere nazaran matematiğe daha meyilli olduğunu düşünebilir.
- Bilişsel genellemeler: Bilişsel genellemeler (ya da evrenseller) alt kategorisi, bütün insanların sahip olduğu bilişsel özellikler hakkındaki bilgidir. Bilişsel genellemeler değişkenine örnek olarak bir bireyin bütün bireylerin sahip olduğu kısa süreli belleğin sınırlı olduğunu anlaması; ya da normal bir insanın bilişsel kapasitesinin sınırlarını kestirebilmesi verilebilir.
- Görev değişkenleri (İngilizce: task variables): Bireyin, karşılaştığı durumun doğası ve belirli bir işin (görevin) gerektirdikleri hakkında sahip olduğu bilgiyi göstermektedir. Karşılaşılan durumun doğası; bilginin niteliği, niceliği ve kişinin bir bilgiyi işleme becerisi hakkında sahip olduğu bilgiyi ifade eder. Uzun ve karmaşık cümleleri hatırlamanın zor olduğunu bilmek, buna örnek verilebilir. Diğer taraftan görev değişkenleri, belirli bir işin zorluğu ya da gerektirdikleri hakkında bilgi sahibi olmayı da içerir. Bunun anlamı, bireyin her farklı görevin farklı zihinsel işlemler gerektirebileceğinin farkında olmasıdır.
- Strateji değişkenleri (İngilizce: strategy variables): Bireyin, bir problemi çözmekte ya da bir görevi yerine getirmekte kullanabileceği stratejiler hakkındaki bilgisidir. Bu değişken, örneğin bir telefon numarasını ezberlemek için kullanılan ya da başvurulan stratejilerde gözlenebilir: Bir kişi genellikle numarayı yazar, daha sonra tekrarlar ya da numarayı hatırlaması daha kolay parçalara böler.
Özetle, üstbilişsel bilgi; bir durumda bireyin kendi zihinsel kaynaklarında sahip olduğu bilgi ve inançlara, ne yapabileceğinin farkında olmasına işaret etmektedir. Üstbilişsel bilgi, bireyin kendi bilişsel yetenekleri (örneğin, belleğinin kötü olduğunu söyleyebilmesi); bilişsel stratejileri (örneğin, telefon numaralarını daha kolay hatırlamak için kendince yöntemler geliştirmesi) ve hangi durumda ne yapacağını bilme (örneğin, sınıflandırılmış bilgilerin daha kolay hatırlanabileceğini bilmesi) gibi bilgilere sahip olmasıdır. Böyle bir özbilgi, önceki deneyimlerden de etkilenerek, bireyin davranışlarında önemli bir etkiye sahip olacaktır. Ancak, üstbiliş; bireyin yukarıda açıklanan bilgilerinin yanında, bu bilgileri etkili olarak kullanmasını da gerektirir. Üstbilişsel bilgileri kullanabilme yeteneği ise, üstbilişsel kontrol olarak adlandırılır.
Üstbilişsel Kontrol
Üstbilişsel stratejiler olarak da adlandırılan üstbilişsel kontrol (İngilizce: Metacognitive control), üstbiliş süreçlerinde başı çeken zihinsel işlemlerden oluşur ve üstbilişsel bilgiyi bilişsel amaçlara ulaştırabilmek için stratejik biçimde kullanabilme yeteneği olarak açıklanabilir. Bu nedenle; üstbiliş alanında yapılan pek çok araştırma, bu stratejiler üzerine yoğunlaşmıştır. Çünkü, bilişi düzenleme ve kontrol edebilme yeteneği, bireylerin bilgiyi esnek ve gerektiğinde durumlara uygun biçimde kullanabilmelerine olanak sağlar. Literatür, dört üstbiliş becerisi üzerine yoğunlaşmaktadır. Bunlar:
- Tahmin (İngilizce: Prediction)
- Planlama (İngilizce: Planning)
- İzleme (İngilizce: Monitoring)
- Değerlendirme (İngilizce: Evaluation)
Birey yeni bir problemle karşılaştığında, yukarıda sözü edilen üstbiliş stratejileri, başarılı bir sonuca ulaşmada önemli rol oynar. Bu stratejiler yoluyla birey başarılı olup olamayacağını değerlendirir; görevi hangi adımlarla tamamlayacağına karar verir; işlemlerinin nasıl ilerlediğine dikkat eder ve o sırada edindiği tecrübeleri sonraki işlemlere transfer eder.
Üstbilişsel kontrol becerilerinden birisi olan tahmin, öğrenciyi öğrenme sürecinin hedefleri, sürecin ne kadar zaman alacağı ve sonuçları hakkında düşünmeye yönlendirir. Ayrıca öğrenciler karşılaştıkları durumun zorluk derecesini tahmin edebilir ve bu tahminlerine bağlı olarak beklentilerini düzenleyebilirler. Belirli bir işten önce yapılan ve tetiklenen tahminlerin bilişi etkilediğini belirtmektedir. Tahmin etme becerisi öğrencilere karşılaştıkları görevlerin ya da durumların zorluklarını önceden görebilmelerini sağlarken bununla birlikte görevin zor ya da kolay olmasına göre o görev üzerinde çalışma biçimlerini (hızlı ya da yavaş) ayarlama imkânı da verir.
Deneyimler, üstbilişsel kontrolün gelişimine ve üstbiliş stratejilerinin kullanımına katkı sağlar. Üstbiliş stratejileri, bireyin bilişsel etkinlikleri kullandığı ardışık süreçlerdir. Bu süreçler, öğrenmeyi düzenleme ve denetlemeye yardımcı olurken bilişsel etkinlikleri planlamayı ve izlemeyi de içerir. Aynı zamanda bilişsel etkinliklerin kazanımlarını kontrol etmeyi de beraberinde getirir. Örneğin, bir paragraf metni okuduktan sonra; bir öğrenci, paragrafta tartışılan kavramları kendisine sorabilir. Burada; öğrencinin bilişsel hedefi, metni anlamaktır. Eğer, öğrenci kendi sorularına cevap veremezse ya da okuduğu metni anlamadıysa, bilişsel hedefe nasıl ulaşacağına karar vermek durumunda kalacaktır. Bu durumda metne geri dönüp tekrar okumaya karar verebilir. İkinci kez okuduğunda sorularına cevap verebiliyorsa, kendine sorma stratejisini kullanarak hedefine ulaşmış olacaktır. Ayrıca bu süreç boyunca öğrenci kendine şu soruları sorabilir:
- Planlarken: "Bu konuda hangi bilgi bana yardımcı olabilir?", "İlk olarak ne yapmalıyım?", "Bunu neden okuyorum?"
- Uygularken: "Doğru ilerliyor muyum?", "Bundan sonra ne yapmalıyım?", "Neyi değiştirmeliyim?"
- Değerlendirirken: "Her şeyi doğru yaptım mı?", "Bu yaptığım işten ne öğrendim?"
Bilişsel Gelişim Bakımından Üstbiliş
Genel olarak çocuklarda üstbiliş yaşla birlikte gelişir ve bu gelişim aynı zamanda zihinsel davranışlardaki yaşa bağlı gelişme ile ilgilidir. Ancak, üstbiliş becerilerinin kazanılmasında öğretimin etkisinin, olgunlaşmanın etkisinden daha fazla olduğu belirtilmektedir. Araştırmacılar üstbilişin çocuklarda var olduğunu belirtirken; diğer yandan çocuklarda üstbiliş öğretiminin etkisi araştırılırken bilişsel gelişim düzeyinin de göz önüne alınması gerektiğini vurgulamışlardır.
Jean Piaget, bilişsel gelişim evrelerini (Piaget teorisi) açıklarken, 7-12 yaş arasını somut işlemler; 12 yaş ve sonrasını ise, soyut işlemler evresi olarak adlandırmıştır. Piaget'e göre somut işlemler evresinde çocuklar kurgulanmış problem durumlarında alternatif çözümler üretebilirken; soyut işlemler evresinde, çok yönlü, soyut ve analitik düşünebilme yeteneğine ulaşırlar. Bu evrede çocuklar bir problemi çözmek için farklı denenceler kurabilir ve bunların her birini test ederek doğru çözüme erişebilirler. Başka bir deyişle bu evrede çocuğun mantık örüntüsü ve düşünme sistematiği, bir yetişkininki kadar gelişmiş durumdadır.
Üstbiliş stratejilerinin kullanımı genel olarak üç döneme ayrılır. Bu dönemlerden birincisi, ilk beş yaşı kapsayan, stratejilerin hiç kullanılamadığı ve öğretilemediği aşamadır. Yaklaşık olarak 6-9 yaş aralığını kapsayan ikinci dönemde stratejiler kullanılabilir fakat üretilemez. Üçüncü aşama ise yaklaşık dördüncü sınıf düzeyinde oluşmaya başlar. Bu aşamada çocuk stratejiyi anlayabilir ve uygun stratejiyi kendiliğinden kullanabilir. Üstbiliş yeteneklerindeki bireysel farklılıklar ise, biyolojik sebepler ve yaşantı farklılıkları nedeniyle oluşmaktadır. Üstbilişsel düşünme gelişimini dört düzeye ayırmıştır:
- Sessiz kullanım: Birey verdiği kararları söyleyebilir, bunu düşünmeden yapar.
- Farkında olarak kullanım: Birey bilinçli olarak düşünebilir, nedenini sorgulayabilir.
- Stratejik kullanım: Birey düşüncelerini daha etkili hale getirmek için bilinçli olarak seçtiği özel stratejiler kullanabilir.
- Yansıtıcı kullanım: Daha önceki deneyimleriyle ilişkiler kurar, sürecin başında, sonunda ya da ortasında düşüncelerinin doğruluğunu sorgulayabilir.
Üstbilişin gelişimi incelenirken dikkat edilmesi gereken başlıca unsurlardan birisi, çocukların düşünme, unutma, bilme gibi bazı önemli zihinsel fiilleri hangi yaşlardan itibaren bildikleridir. Özellikle bildirimsel bilginin gelişimi için temel ön koşul, yukarıda sayılan düşünme, unutma, hatırlama, bilme gibi zihinsel fiillerin anlaşılmasıdır. Zihinsel fiiller, zihinsel durumlara dört yaştan itibaren doğru bir şekilde uygulanabilmektedir. Diğer yandan yaş ilerledikçe bu fiillerin kullanımındaki uygunluğun da doğru orantılı olarak arttığı belirtilmektedir. Çocukların okula başlamasıyla birlikte üstbiliş becerilerindeki gelişim de hızlanır. Deneysel kanıtlar, bu becerilerin okul öncesi çocuklarda var olduğunu ve ilköğretim boyunca hızla arttığını göstermektedir.
Üstbilişin Öğretimi
Üstbilişin öğretimi, bireyin kendi bilişsel süreçlerinin nasıl işlediğini anladığında; bu süreçleri denetleyebileceği ve daha nitelikli bir öğrenme için bu süreçleri yeniden düzenleyerek daha etkili kullanabileceği varsayımına dayanmaktadır. Yapılan pek çok araştırmada bu varsayımı doğrular biçimde; üstbilişin, çocukların ve yetişkinlerin eğitiminde önemli yeri bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Üstbiliş, bireyin kendi zihinsel faaliyetleri üzerinde tahmin etme, plan yapma, izleme ve değerlendirme gibi yeteneklerini kapsar (Brown, 1980).[] Drmrod'a (1990) göre bu yeteneklere sahip olan bir öğrencinin ise aşağıdaki davranışları göstermesi beklenir:[]
- Kendi öğrenme sürecinin, belleğinin ve hangi öğrenme görevlerinin tamamlanması gerektiğinin farkında olması,
- Hangi öğrenme yönteminin etkili, hangilerinin etkisiz olduğunu bilmesi,
- Karşılaştığı bir görev için başarılı olacağını düşündüğü bir yaklaşım planlaması,
- Öğrenme stratejilerini etkili biçimde kullanması,
- O anki öğrenme durumunu izleyebilmesi, bilgiyi başarılı bir şekilde öğrenip öğrenmediğini bilmesi,
- Daha önce depolanmış bilginin geri çağrılması için etkili yöntemleri bilmesi.
Dış Bağlantılar
Kaynakça
- ^ L., Brown, Ann (1978). Knowing when, where, and how to remember : a problem of metacognition. Eric Reports. OCLC 63389777.
- ^ a b c d e Flavell, John H. (1979). "Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive-developmental inquiry". American Psychologist. 34 (10): 906-911. doi:10.1037/0003-066x.34.10.906. ISSN 0003-066X.
- ^ a b Brown, A. (1987). "etacognition, executive control, self control, and other mysterious mechanisms". In F. Weinert and R. Kluwe (Eds.), Metacognition, Motivation, and Understanding (pp. 65–116). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
- ^ a b Özsoy, Gökhan (1 Aralık 2008). "ÜSTBİLİŞ". Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 6 (4): 713-740.[]
- ^ Desoete, Annemie; Roeyers, Herbert; Buysse, Ann (1 Eylül 2001). "Metacognition and Mathematical Problem Solving in Grade 3". Journal of Learning Disabilities. 34 (5): 435-447. doi:10.1177/002221940103400505. ISSN 0022-2194.
- ^ Gourgey, Annette F. (1998). "Metacognition in Basic Skills Instruction". Instructional Science. 26 (1/2): 81-96. doi:10.1023/a:1003092414893. ISSN 0020-4277.
- ^ Cornoldi, Daniela Lucangeli Cesare (1 Eylül 1997). "Mathematics and Metacognition: What Is the Nature of the Relationship?". Mathematical Cognition. 3 (2): 121-139. doi:10.1080/135467997387443. ISSN 1354-6791.
- ^ Desoete, Annemie; Roeyers, Herbert (1 Mayıs 2002). "Off-Line Metacognition — A Domain-Specific Retardation in Young Children with Learning Disabilities?". Learning Disability Quarterly. 25 (2): 123-139. doi:10.2307/1511279. ISSN 0731-9487.
- ^ Yumpu.com. yumpu.com. 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ Subaşı G. (1999). "Bilişsel Ögrenme Yaklaşımı Bilgiyi İşleme Kuramı". 1 (2). Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Dergisi 1 (2). ss. 27-36.
- ^ Mesude., Ataman, Ayşegül. Alisinanoğlu, Fatma. Atay, (2009). Gelişim ve öğrenme. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. ISBN . OCLC 608397577.
- ^ Nuray., Senemoğlu, (2005). Gelişim öğrenme öğretim : kuramdan uygulamaya. Gazi kitabevi. ISBN . OCLC 65165838.
- ^ Swartz, Robert J.; Perkins, D.N. (15 Temmuz 2016). "Teaching Thinking". doi:10.4324/9781315626468.
- ^ a b Johnson, Carl Nils; Wellman, Henry M. (1 Aralık 1980). "Children's Developing Understanding of Mental Verbs: Remember, Know, and Guess". Child Development. 51 (4): 1095. doi:10.2307/1129549. ISSN 0009-3920.
- ^ Schneider, W., K. Lockl (2002). The Development of Metacognitive Knowledge in Children and Adolescents. In T. Perfect, B. Schwartz (Eds.). Applied Metacognition. West Nyack, NY, USA: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511489976. OCLC 1261960106.
- ^ Verfasser, Ülgen, Gülten (2004). Kavram geliştirme kuramlar ve uygulamalar. Nobel [u.a.] ISBN . OCLC 1073376900.
Açıklama
İngilizce metacognition terimine ve ilgili terimlere kullanılan Türkçe karşılıklar, Türk Dil Kurumu'nun 22.08.2005/ B.02.0.TDK.1005-430; 17.08.2006/ B.02.1.TDK.5.1005-430 sayılı önerileri doğrultusunda kullanılmıştır.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ustbilis en kisa tanimiyla kisinin kendi dusunme sureclerinin farkinda olmasi ve bu surecleri kontrol edebilmesi anlamina gelir 1976 yilinda cocuklarin ileri bellek yetenekleri konusunda yaptigi bir arastirmada ilk kez Ingilizce Metamemory terimini kullanmis ve bu kavrami literature kazandirmistir 1979 yilinda calismalarini gelistiren Flavell ustbilisi Ingilizce Metacognition de icerecek bicimde kuramini yeniden yapilandirmistir Ustbilis cesitli kaynaklarda bireyin kendi bilissel sureclerini kontrol edebilme ve yonlendirebilme yeterliligi bireyin problem cozmesinde planlama izleme ve degerlendirmenin kullanildigi yuksek duzeyde bir yonetsel surec bilissel aktivitenin anlasilmasi ve kontrol edilmesi bilisi etkileyen faktorlerin anlasilmasi ve kucuk modeller esliginde bilisin izlenip kontrol edilmesi olarak tanimlanmaktadir Bilis ve UstbilisUstbilisin bilisten farki ustbiliste bilisin farkinda olunmasi ve durumlara uygun bicimde kullanilabilmesidir durumlara ozel stratejilerin kazandirilmasina agirlik verirken ustbilis ogretimi bu sureci izleme ve kontrol edebilme becerilerinin ogretimi uzerine odaklanir Ustbilis ve bilis kontrolunu dortlu bir siniflama yaparak modellemistir Bunlar Ustbilissel bilgi ustbilissel deneyim hedefler ve stratejilerdir Modern calismalarda ustbilisin iki ana baslikta ele alindigi gozlenmektedir Ustbilissel bilgi ve ustbilissel kontrol Ustbilisin bu iki ana kolu ve alt dallari asagida gosterilmistir Ustbilissel BilgiUstbilis Semasi Ustbilissel bilgiyi Ingilizce Metacognitive knowledge yordam bilgisi bildirimsel bilgi ve her ikisi duruma dayali bilgi olmak uzere uce ayirmistir Ustbilissel bilginin bu uc asamasi asagida aciklanmistir Ingilizce Procedural knowledge Bir isin ya da gorevin basariyla nasil sonuclandirilacagini nasil yapilacagini bilmektir Bir ucgenin alaninin nasil hesaplanacagini bilmek yordam bilgisine ornek olarak verilebilir Ancak unutulmamalidir ki yordam bilgisi bir isi yapmayi degil sadece isin nasil yapilacagini bilmeyi ifade eder Ingilizce Declarative knowledge Bildirimsel bilgi ise bireyin soz konusu isi ya da gorevi kendisinin yapip yapamayacagini bilmesini ifade eder Bildirimsel bilgi bireyin kendi sahip oldugu yeterlilikler hakkindaki bilgisidir Ornegin bir matematik problemini cozmek icin belirli bir stratejiyi uygulayip uygulayamayacagini bir ucgenin alanini hesaplayip hesaplayamayacagini bilmek Duruma dayali bilgi Ingilizce Conditional knowledge Bireyin karsilastigi bir durumda hangi bilgiyi islevsel olarak kullanabilecegini bilmesini diger bir deyisle hangi durumda ne yapacagini bilmesini gerektirir Bireyin yordam bilgisi ve bildirimsel bilginin her ikisine birden sahip olmasini da beraberinde getirir Yani duruma bagli bilgide bireyin bir isin hem nasil yapilacagini hem kendisinin yapip yapamayacagini hem de hangi durumda ne yapacagini bilmesi gerekir Ustbilissel bilginin bu duzeyi Flavell tarafindan yordam bilgisi ve bildirimsel bilginin ikisinin birden bulundugu bir duzey olarak adlandirilmistir Ancak Brown in Flavell in modellemesine katkida bulunarak bu duzey icin duruma bagli bilgi kavramini kullandigi gorulmektedir Brown tarafindan Ingilizce conditional knowledge olarak belirtilen bu beceri Turkcede zamana duruma bagli dayali bilgi anlaminda duruma dayali bilgi ya da durum bilgisi olarak adlandirilabilir Diger yandan Flavell bu yapiyi daha detayli aciklayabilmek icin ustbilissel bilgiyi etkileyen bazi degiskenler de belirlemistir Bunlar Birey degiskenleri gorev degiskenleri ve strateji degiskenleri seklinde siniflandirilmistir Kendi iclerinde de alt kategorilere ayrilan bu yapi asagida ayrintili bicimde aciklanmistir Birey degiskenleri Ingilizce Person variables Bireyin insanlarin birer bilgi islemci olduklarini kabul etmesi ve insan sisteminin sinirlarini bilme yetenegi anlamina gelir Bireyler birer bilissel organizma olarak kabul edilir Bu kategorinin altinda Flavell uc alt kategori listelemistir Birey ici Ingilizce Within person bireyler arasi Ingilizce Between person ve bilissel genellemeler Ingilizce Cognitive universals Birey ici Kisilerin kendileri ile ilgili sahip olduklari bilgiyi tanimlar Ornegin bir kisi hatirlama acisindan kendisinin baskalarindan daha yetenekli oldugunu hissedebilir Bireyler arasi Kisinin baskalarinin becerileri hakkinda sahip oldugu bilgiyi tanimlar Ornegin bir ogrenci siniftaki bir arkadasinin diger ogrencilere nazaran matematige daha meyilli oldugunu dusunebilir Bilissel genellemeler Bilissel genellemeler ya da evrenseller alt kategorisi butun insanlarin sahip oldugu bilissel ozellikler hakkindaki bilgidir Bilissel genellemeler degiskenine ornek olarak bir bireyin butun bireylerin sahip oldugu kisa sureli bellegin sinirli oldugunu anlamasi ya da normal bir insanin bilissel kapasitesinin sinirlarini kestirebilmesi verilebilir Gorev degiskenleri Ingilizce task variables Bireyin karsilastigi durumun dogasi ve belirli bir isin gorevin gerektirdikleri hakkinda sahip oldugu bilgiyi gostermektedir Karsilasilan durumun dogasi bilginin niteligi niceligi ve kisinin bir bilgiyi isleme becerisi hakkinda sahip oldugu bilgiyi ifade eder Uzun ve karmasik cumleleri hatirlamanin zor oldugunu bilmek buna ornek verilebilir Diger taraftan gorev degiskenleri belirli bir isin zorlugu ya da gerektirdikleri hakkinda bilgi sahibi olmayi da icerir Bunun anlami bireyin her farkli gorevin farkli zihinsel islemler gerektirebileceginin farkinda olmasidir Strateji degiskenleri Ingilizce strategy variables Bireyin bir problemi cozmekte ya da bir gorevi yerine getirmekte kullanabilecegi stratejiler hakkindaki bilgisidir Bu degisken ornegin bir telefon numarasini ezberlemek icin kullanilan ya da basvurulan stratejilerde gozlenebilir Bir kisi genellikle numarayi yazar daha sonra tekrarlar ya da numarayi hatirlamasi daha kolay parcalara boler Ozetle ustbilissel bilgi bir durumda bireyin kendi zihinsel kaynaklarinda sahip oldugu bilgi ve inanclara ne yapabileceginin farkinda olmasina isaret etmektedir Ustbilissel bilgi bireyin kendi bilissel yetenekleri ornegin belleginin kotu oldugunu soyleyebilmesi bilissel stratejileri ornegin telefon numaralarini daha kolay hatirlamak icin kendince yontemler gelistirmesi ve hangi durumda ne yapacagini bilme ornegin siniflandirilmis bilgilerin daha kolay hatirlanabilecegini bilmesi gibi bilgilere sahip olmasidir Boyle bir ozbilgi onceki deneyimlerden de etkilenerek bireyin davranislarinda onemli bir etkiye sahip olacaktir Ancak ustbilis bireyin yukarida aciklanan bilgilerinin yaninda bu bilgileri etkili olarak kullanmasini da gerektirir Ustbilissel bilgileri kullanabilme yetenegi ise ustbilissel kontrol olarak adlandirilir Ustbilissel KontrolUstbilissel stratejiler olarak da adlandirilan ustbilissel kontrol Ingilizce Metacognitive control ustbilis sureclerinde basi ceken zihinsel islemlerden olusur ve ustbilissel bilgiyi bilissel amaclara ulastirabilmek icin stratejik bicimde kullanabilme yetenegi olarak aciklanabilir Bu nedenle ustbilis alaninda yapilan pek cok arastirma bu stratejiler uzerine yogunlasmistir Cunku bilisi duzenleme ve kontrol edebilme yetenegi bireylerin bilgiyi esnek ve gerektiginde durumlara uygun bicimde kullanabilmelerine olanak saglar Literatur dort ustbilis becerisi uzerine yogunlasmaktadir Bunlar Tahmin Ingilizce Prediction Planlama Ingilizce Planning Izleme Ingilizce Monitoring Degerlendirme Ingilizce Evaluation Birey yeni bir problemle karsilastiginda yukarida sozu edilen ustbilis stratejileri basarili bir sonuca ulasmada onemli rol oynar Bu stratejiler yoluyla birey basarili olup olamayacagini degerlendirir gorevi hangi adimlarla tamamlayacagina karar verir islemlerinin nasil ilerledigine dikkat eder ve o sirada edindigi tecrubeleri sonraki islemlere transfer eder Ustbilissel kontrol becerilerinden birisi olan tahmin ogrenciyi ogrenme surecinin hedefleri surecin ne kadar zaman alacagi ve sonuclari hakkinda dusunmeye yonlendirir Ayrica ogrenciler karsilastiklari durumun zorluk derecesini tahmin edebilir ve bu tahminlerine bagli olarak beklentilerini duzenleyebilirler Belirli bir isten once yapilan ve tetiklenen tahminlerin bilisi etkiledigini belirtmektedir Tahmin etme becerisi ogrencilere karsilastiklari gorevlerin ya da durumlarin zorluklarini onceden gorebilmelerini saglarken bununla birlikte gorevin zor ya da kolay olmasina gore o gorev uzerinde calisma bicimlerini hizli ya da yavas ayarlama imkani da verir Deneyimler ustbilissel kontrolun gelisimine ve ustbilis stratejilerinin kullanimina katki saglar Ustbilis stratejileri bireyin bilissel etkinlikleri kullandigi ardisik sureclerdir Bu surecler ogrenmeyi duzenleme ve denetlemeye yardimci olurken bilissel etkinlikleri planlamayi ve izlemeyi de icerir Ayni zamanda bilissel etkinliklerin kazanimlarini kontrol etmeyi de beraberinde getirir Ornegin bir paragraf metni okuduktan sonra bir ogrenci paragrafta tartisilan kavramlari kendisine sorabilir Burada ogrencinin bilissel hedefi metni anlamaktir Eger ogrenci kendi sorularina cevap veremezse ya da okudugu metni anlamadiysa bilissel hedefe nasil ulasacagina karar vermek durumunda kalacaktir Bu durumda metne geri donup tekrar okumaya karar verebilir Ikinci kez okudugunda sorularina cevap verebiliyorsa kendine sorma stratejisini kullanarak hedefine ulasmis olacaktir Ayrica bu surec boyunca ogrenci kendine su sorulari sorabilir Planlarken Bu konuda hangi bilgi bana yardimci olabilir Ilk olarak ne yapmaliyim Bunu neden okuyorum Uygularken Dogru ilerliyor muyum Bundan sonra ne yapmaliyim Neyi degistirmeliyim Degerlendirirken Her seyi dogru yaptim mi Bu yaptigim isten ne ogrendim Bilissel Gelisim Bakimindan UstbilisGenel olarak cocuklarda ustbilis yasla birlikte gelisir ve bu gelisim ayni zamanda zihinsel davranislardaki yasa bagli gelisme ile ilgilidir Ancak ustbilis becerilerinin kazanilmasinda ogretimin etkisinin olgunlasmanin etkisinden daha fazla oldugu belirtilmektedir Arastirmacilar ustbilisin cocuklarda var oldugunu belirtirken diger yandan cocuklarda ustbilis ogretiminin etkisi arastirilirken bilissel gelisim duzeyinin de goz onune alinmasi gerektigini vurgulamislardir Jean Piaget bilissel gelisim evrelerini Piaget teorisi aciklarken 7 12 yas arasini somut islemler 12 yas ve sonrasini ise soyut islemler evresi olarak adlandirmistir Piaget e gore somut islemler evresinde cocuklar kurgulanmis problem durumlarinda alternatif cozumler uretebilirken soyut islemler evresinde cok yonlu soyut ve analitik dusunebilme yetenegine ulasirlar Bu evrede cocuklar bir problemi cozmek icin farkli denenceler kurabilir ve bunlarin her birini test ederek dogru cozume erisebilirler Baska bir deyisle bu evrede cocugun mantik oruntusu ve dusunme sistematigi bir yetiskininki kadar gelismis durumdadir Ustbilis stratejilerinin kullanimi genel olarak uc doneme ayrilir Bu donemlerden birincisi ilk bes yasi kapsayan stratejilerin hic kullanilamadigi ve ogretilemedigi asamadir Yaklasik olarak 6 9 yas araligini kapsayan ikinci donemde stratejiler kullanilabilir fakat uretilemez Ucuncu asama ise yaklasik dorduncu sinif duzeyinde olusmaya baslar Bu asamada cocuk stratejiyi anlayabilir ve uygun stratejiyi kendiliginden kullanabilir Ustbilis yeteneklerindeki bireysel farkliliklar ise biyolojik sebepler ve yasanti farkliliklari nedeniyle olusmaktadir Ustbilissel dusunme gelisimini dort duzeye ayirmistir Sessiz kullanim Birey verdigi kararlari soyleyebilir bunu dusunmeden yapar Farkinda olarak kullanim Birey bilincli olarak dusunebilir nedenini sorgulayabilir Stratejik kullanim Birey dusuncelerini daha etkili hale getirmek icin bilincli olarak sectigi ozel stratejiler kullanabilir Yansitici kullanim Daha onceki deneyimleriyle iliskiler kurar surecin basinda sonunda ya da ortasinda dusuncelerinin dogrulugunu sorgulayabilir Ustbilisin gelisimi incelenirken dikkat edilmesi gereken baslica unsurlardan birisi cocuklarin dusunme unutma bilme gibi bazi onemli zihinsel fiilleri hangi yaslardan itibaren bildikleridir Ozellikle bildirimsel bilginin gelisimi icin temel on kosul yukarida sayilan dusunme unutma hatirlama bilme gibi zihinsel fiillerin anlasilmasidir Zihinsel fiiller zihinsel durumlara dort yastan itibaren dogru bir sekilde uygulanabilmektedir Diger yandan yas ilerledikce bu fiillerin kullanimindaki uygunlugun da dogru orantili olarak arttigi belirtilmektedir Cocuklarin okula baslamasiyla birlikte ustbilis becerilerindeki gelisim de hizlanir Deneysel kanitlar bu becerilerin okul oncesi cocuklarda var oldugunu ve ilkogretim boyunca hizla arttigini gostermektedir Ustbilisin OgretimiUstbilisin ogretimi bireyin kendi bilissel sureclerinin nasil isledigini anladiginda bu surecleri denetleyebilecegi ve daha nitelikli bir ogrenme icin bu surecleri yeniden duzenleyerek daha etkili kullanabilecegi varsayimina dayanmaktadir Yapilan pek cok arastirmada bu varsayimi dogrular bicimde ustbilisin cocuklarin ve yetiskinlerin egitiminde onemli yeri bulundugu sonucuna ulasilmistir Ustbilis bireyin kendi zihinsel faaliyetleri uzerinde tahmin etme plan yapma izleme ve degerlendirme gibi yeteneklerini kapsar Brown 1980 kaynak belirtilmeli Drmrod a 1990 gore bu yeteneklere sahip olan bir ogrencinin ise asagidaki davranislari gostermesi beklenir kaynak belirtilmeli Kendi ogrenme surecinin belleginin ve hangi ogrenme gorevlerinin tamamlanmasi gerektiginin farkinda olmasi Hangi ogrenme yonteminin etkili hangilerinin etkisiz oldugunu bilmesi Karsilastigi bir gorev icin basarili olacagini dusundugu bir yaklasim planlamasi Ogrenme stratejilerini etkili bicimde kullanmasi O anki ogrenme durumunu izleyebilmesi bilgiyi basarili bir sekilde ogrenip ogrenmedigini bilmesi Daha once depolanmis bilginin geri cagrilmasi icin etkili yontemleri bilmesi Dis BaglantilarKaynakca L Brown Ann 1978 Knowing when where and how to remember a problem of metacognition Eric Reports OCLC 63389777 a b c d e Flavell John H 1979 Metacognition and cognitive monitoring A new area of cognitive developmental inquiry American Psychologist 34 10 906 911 doi 10 1037 0003 066x 34 10 906 ISSN 0003 066X a b Brown A 1987 etacognition executive control self control and other mysterious mechanisms In F Weinert and R Kluwe Eds Metacognition Motivation and Understanding pp 65 116 Hillsdale NJ Erlbaum a b Ozsoy Gokhan 1 Aralik 2008 USTBILIS Turk Egitim Bilimleri Dergisi 6 4 713 740 olu kirik baglanti Desoete Annemie Roeyers Herbert Buysse Ann 1 Eylul 2001 Metacognition and Mathematical Problem Solving in Grade 3 Journal of Learning Disabilities 34 5 435 447 doi 10 1177 002221940103400505 ISSN 0022 2194 Gourgey Annette F 1998 Metacognition in Basic Skills Instruction Instructional Science 26 1 2 81 96 doi 10 1023 a 1003092414893 ISSN 0020 4277 Cornoldi Daniela Lucangeli Cesare 1 Eylul 1997 Mathematics and Metacognition What Is the Nature of the Relationship Mathematical Cognition 3 2 121 139 doi 10 1080 135467997387443 ISSN 1354 6791 Desoete Annemie Roeyers Herbert 1 Mayis 2002 Off Line Metacognition A Domain Specific Retardation in Young Children with Learning Disabilities Learning Disability Quarterly 25 2 123 139 doi 10 2307 1511279 ISSN 0731 9487 Yumpu com yumpu com 30 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2021 Subasi G 1999 Bilissel Ogrenme Yaklasimi Bilgiyi Isleme Kurami 1 2 Gazi Universitesi Mesleki Egitim Dergisi 1 2 ss 27 36 Mesude Ataman Aysegul Alisinanoglu Fatma Atay 2009 Gelisim ve ogrenme Gunduz Egitim ve Yayincilik ISBN 975 6859 40 7 OCLC 608397577 Nuray Senemoglu 2005 Gelisim ogrenme ogretim kuramdan uygulamaya Gazi kitabevi ISBN 975 8640 06 2 OCLC 65165838 Swartz Robert J Perkins D N 15 Temmuz 2016 Teaching Thinking doi 10 4324 9781315626468 a b Johnson Carl Nils Wellman Henry M 1 Aralik 1980 Children s Developing Understanding of Mental Verbs Remember Know and Guess Child Development 51 4 1095 doi 10 2307 1129549 ISSN 0009 3920 Schneider W K Lockl 2002 The Development of Metacognitive Knowledge in Children and Adolescents In T Perfect B Schwartz Eds Applied Metacognition West Nyack NY USA Cambridge University Press doi 10 1017 CBO9780511489976 OCLC 1261960106 Verfasser Ulgen Gulten 2004 Kavram gelistirme kuramlar ve uygulamalar Nobel u a ISBN 975 591 620 2 OCLC 1073376900 AciklamaIngilizce metacognition terimine ve ilgili terimlere kullanilan Turkce karsiliklar Turk Dil Kurumu nun 22 08 2005 B 02 0 TDK 1005 430 17 08 2006 B 02 1 TDK 5 1005 430 sayili onerileri dogrultusunda kullanilmistir