Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirza Küçük Han (İngilizce: Mirza Koochak Khan; Gilanice: ميرزا کۊجي خان; Farsça: میرزا كوچک خان), İranlı komünist, devrimci, gerilla lideri, milliyetçi ve ’nin önderlerinden.
| Mirza Küçük Han Persçe: میرزا كوچک خان | |
|---|---|
 | |
| Pers Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Başkanı | |
| Görev süresi Haziran 1920 - 2 Kasım 1921 | |
| Yerine geldiği | Yok (Makam oluşturuldu) |
| Yerine gelen | Yok (Makam feshedildi) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1880 Reşt, Gilan, İran |
| Ölüm | 2 Kasım 1921 Halhal, İran |
| Partisi | |
1880 yılında İran’ın Gilan Eyaleti’nin Reşt şehrinde dünyaya gelmiştir. 1921'de 'de ölmüştür. Babasının adı Mirza Bozorg’tur.
İlk dönemleri
Yunes, 1800 yılında Reşt kentinin Gilan Eyaletinde orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Küçük Han; Salihabad’taki Hacı Hasan ve Cami Medreselerinde sarf, nahiv ve din ilimleri tahsil etmiştir. Okumayı ve araştırmayı çok seven Mirza Küçük Han’ın ilk gençlik yıllarında, özellikle Kafkaslar üzerinden gelen fikir akımlarıyla, İran Meşrutiyet düşüncesinde yeni anlayışlar gelişmeye başlar. Bunun yanı sıra, İranlı gençlere önderlik etmeleri bakımından hayati önemi haiz olan ancak henüz klasik ulema çizgisinde yer alan Takizade, Devletâbâdî ve Musavat gibi bağımsızlıkçı aydınların da bu fikirlerden etkilenmesi, hürriyet düşüncesinin büyük ivme kazanmasına neden olur. Bu türden düşünce akımları, Tebriz, Tahran, Meşhed ve Gilan gibi şehirlerde özgürlükçü gruplaşmalara neden olur. Mirza Küçük Han da bu dönemde eğitimini yarıda kesip; bir aktivist olarak özgürlükçü akımın içinde yer alır.
Meşrutiyet mücadelesi
Rus-İran Savaşları’nın sonunda imzalanan Türkmençay Anlaşması ile İran topraklarının neredeyse yarısını kaybetmişti. Bu tarihten sonra İran; bölgedeki iki hakim güç olan İngiltere ve Rusya arasında siyasi ve ekonomik bir mücadele alanı haline gelmiştir. 1908 yılında İran’da petrolün bulunmasıyla da, İran üzerinde, iki ülkenin mücadelesi en üst düzeye çıkmıştır.
Özgürlükçü hareketler, hem toplumun içinde bulunduğu ekonomik duruma (toprak sistemi, ticaretle uğraşan örgütlü sınıf) hem de İngiliz ve Rus emperyalizmine karşı tepki olarak gelişmişti. Burada 19. yüzyılın sonlarında; ekonomik açıdan iflas noktasında olan mutlaki yönetimin yabancılara verdiği imtiyazlar, idari alandaki suistimal ve baskılar da halk üzerinde Kaçar Hanı’na karşı tepkiye ve örgütlenmeye sebep olmuştur.
1906 yılında Tahran’da başlayan isyan, hızla İran’ın diğer şehirlerine de yayılmıştır. Bu isyanı bastıramayan Muzafereddin Şah, meşrutiyeti ilan etmiştir. (5 Ağustos 1906) Fakat bu meşrutiyet çok uzun ömürlü olmamıştır. İngiltere ve Rusya’nın İran üzerindeki amaçları (31 Ağustos 1907’de açıkladıkları anlaşmaları ile tarihe geçmiştir.), İran’ı iki nüfuz bölgesine bölerek paylaşmaktı. Bu alanda sürdürdükleri faaliyetler, 1908 yılında Kaçar Han tarafından ve Rus subayların yönettiği Kazak Birliği vasıtasıyla; meşrutiyetin kanlı bir şekilde yıkılması ile amacına ulaşmıştır. Meşrutiyetçilerin büyük kısmı, idamlardan ve baskılardan kurtulmak amacıyla Kuzey İran’a (Gilan’a) saklanmışlardır. Mirza Küçük Han, bu dönemde Rusya’ya (Tiflis’e) geçmiştir.
Gilan/Cengele ormanları
Gilan, Kuzey İran’da, son derece sık ormanlardan oluşan, bir bölgedir. Etnik yapısı bakımından da son derece karışık olan bu bölgede; Gilekler, Talışlar, Farslar, Azeri Türkleri ile küçük grup olarak Ermeniler, Gürcüler ve Çerkesler bir arada yaşamaktadırlar. Büyük bölümü tarımla uğraşan bölge, İran’ın o dönemde, gelir seviyesi en düşük bölgesidir. Ancak; nüfus yoğunluğunda ve okuma-yazma oranında da en gelişmiş bölgedir. Bu da bölgenin tarihi boyunca politize olmasını sağlamıştır.
Mirza Küçük Han, 1915 yılından itibaren ikinci kez mücadeleye bu bölgede başlar. Burada örgütlediği gerilla hareketi ile kısa sürede ismini tüm dünyada tanıtacaktır. Türkiye sınırına yakın bir bölgede, dönemin İngiltere muhalifi bir milletvekili olan Demokrat Parti Başkanı İskenderi’nin İngiliz Kuvvetleri tarafından tutuklanması üzerine; Mirza Küçük Han bu olaya büyük tepki göstererek; Reşt şehrindeki İngiliz Konsolosu’yla, İngiltere Bankası Direktörü’nü ve istihbarat subayı E. Noel’i rehin almış ve İngiltere ile pazarlığa oturmuştur. İngiltere tutukladığı muhalifi serbest bırakmak zorunda kalmıştır.
Mirza Küçük Han; bunun gibi eylemlerle (Hazar Denizi sahillerinde Batı ile ticaret yapan komisyoncuları ayrı bir vergiye bağlamak; büyük toprak ağalarından aldığı haraçları yoksullara dağıtmak vb.) 1917 yılına gelindiğinde Kuzey İran’ın en önemli gücü olmuştu. Öyle ki Mirza Küçük Han’a ait birlikler, İngilizlerin gönderdiği tedip kuvvetlerini dahi püskürtebilecek kuvvete kavuşuyordu.
Dönemin bütün antiemperyalist ve milliyetçi unsurları gibi İngiltere karşıtı faaliyetler içerisinde bulunan Mirza Küçük Han; doğal olarak 1913’ten itibaren Almanya ile yakınlaşmıştır. Alman Devleti’nden yardım alması; aynı zamanda 1917 yılına kadar olan dönemde Osmanlı İmparatorluğu ile işbirliği içinde bulunması; o dönem şartlarında olağan gelişmelerdi. Bu işbirliği, 1920’li yıllara kadar sürmüştür.
Gilan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
1917 Rus Devrimi ile başlayan süreçte; büyük bir özgürlük ve devrim akımı dünyayı sarmıştı. Rus Devrimi’nden sonra iktidara gelen Bolşevikler İran’ın Çarlık Rusyası ile yaptığı bütün anlaşmaları iptal ederek yeni bir anlaşma yapmak istiyordu. Fakat iktidardaki Şah Rejimi, İngiltere yanlısı bir politika izliyordu. Halk içinde de Rus Devrimi’nin etkisiyle Rusya sempatizanı bir kamuoyu oluşmaya başlamıştı. Bu dönemde Sultan Galiyev vb. aydınların da etkisiyle, bütün Müslüman toplumlarında sömürge ve ezilenler için aslında aynı etki söz konusuydu.
Mirza Küçük Han 1920’de Rusya ile işbirliği konusunda bir anlaşma yapmıştır. Bu durumu Türkiye’deki Yusuf Ziya Bey’e yazdığı mektupta şu şekilde anlatmıştır:
| “ | 07/09/1920 Bolşevik partisine olan dostluğumu, meylimi ve sadıkane inancımı anlatmak için; aynı şekilde, İngiliz güçlerinin çıkarılmasına ilişkin onlarla olan sağlam dostluk akdimiz uyarınca Enzeli’ye gittim. Görüşme ve müzakerelerden sonra, kâfi deliller ile Bolşevik meramname maddelerinden bazılarının İran’da icrasının sadece güçlük çıkarmakla kalmayacağını, bilakis herkesi bize karşı kışkırtacağını ispat ettim. Netice alıp almamamız bir yana, zarar göreceğimiz kesindir. Arazi mülkiyetinin ilgası, başlangıçta, ileri görüş ve ihtiyattan uzaktır; zira mülk sahiplerinin çoğu, kendi aşiret bölgelerinde nüfuzu olan ve arazi mülkiyeti ilgası sebebiyle, çalışmalarımızın önüne set çekecek olan Veşayir eyaleti liderleridir. Olayları susturup kendi çalışmalarımızın temellerini şu üç zemin üzerine oturtmamız daha iyidir: İngilizlerin İran’dan çıkarılması, kapitülasyonların ve (yapılan) antlaşmaların ilgası—Hindistan’a saldırı için İranlıların mükemmel bir şekilde teçhizatlandırılması. Bu birkaç madde etrafında ve merkezin ele geçirilmesindeki başarıyı kazandıktan sonra, o zaman meramname’nin geri kalan maddelerini halkın ruhuna tatbik ile icra etmemiz mümkündür. Eğer bu düzene riayet edilirse, söz veriyorum; 3 ay müddeti zarfında merkezi ele geçirip layıkıyla başarılı olacağım. Hazret, sözümü tasdik ve kabul ettiler ve bana sadece silah vermeyi kararlaştırdılar. Ne kadar gerekliyse o kadar nefer tayin ettim; göndermelerini istiyoruz. Özellikle, dâhili işlerimize müdahale edilmemesi ve aynı şekilde, Lenin ve Troçki’nin “Her millet kendi mukadderatını kendi elinde tutmalıdır.” sözüyle açıkladıkları gibi yönetim İranlıların elinde olması gerektiği vurgulandı. Hatta silahlar karşılığında para vermeyi teklif ettim, kabul etmediler ve bu şekilde antlaşmamız sona erdi. Cengel’den Reşt’e geldik, tüm katmanların mutluluğuyla (Sosyalist Geylan) Cumhuriyet’i ilan ettik. Bizi fevkalade ve geniş bir çehre ile kabul ettiler; her türlü işbirliği ve yardım hâsıl oldu. Tam bir şevkle faaliyetle meşgul olup Mencil’e hücum ettik. Mencil ele geçirildiği gün; gizlice Reşt’e girerek, ismini bilmediğim birkaç cahil nefer yardımı ile Reşt ve Enzeli’yi ele geçiren 600 kişilik bir güç ve Cenab-ı Âlinizin her şeyi bizatihi gözleriyle görüp gerçek şahidi olduğu, yaratılan feci manzara ile karşılaştık. Vilayetleri harap edip düşmanı yendiler. İnkılap’a yardım etmiş İran milletini kendilerine muhalefet ve düşmanlığa maruz bıraktılar. Bana, tam bir utanmazlıkla, eşkıyalık, hıyanet, şah ve İngilizler ile yakınlığı nispet ettiler. Pesihan, Fumen ve Kesma’ya saldırdılar. Bendenizle çatışma ve savaşta bulundular; çünkü hakikatler halktan son derece gizliydi. Hadiseleri aydınlatmaya meylettim. Bu cihetle, çatışmadan sakındım. Vaziyet, mülahaza buyurduğunuz yol ile nihayete ersin diye Cengel’de o zaman kadar oyalanarak vakit geçirdim. İşte o zamanlar Medyuvani’ye yazdığım mektuplarda şu anki durumu öngördüm. Onlara, mektuplaşmalarımızdan bir nüshayı sizi haberdar etmek için gönderdiğimi hatırlattım. Şimdi, Cenab-ı Âlinizden hüküm vermenizi istiyorum. Acaba İnkılap, Beyefendilerin işe el atmış olmaları mıdır? Acaba İnkılapçılar, işte şu nazlı ve dertli varlıklar mıdır? | „ |
1920 yılında Mirza Küçük Han Hareketi’nin programı şöyledir:
- “İran, İranlılarındır ve toprak işleyenindir.”
- “Dışarıda İngilizlere ölüm ve içeride yaşasın yoksullar.”
- İran-Türkiye yakınlaşmasını istemektedir.
- Şah’ın değiştirilmesi ve meşrutiyete geçişi savunmaktadır. Aynı zamanda Çarlık Rusyası döneminde kurulmuş olan Şah’ın Kazak
Birliği’nin de ilgasını istemektedirler.
Mayıs-Haziran 1920’de Enzeli şehrinde Sovyet yetkililerle işbirliği anlaşması yapan Mirza Küçük Han; partisinin ismini, Adalet Partisi’nden İran Komünist Partisi (Fırka-i Komünist-i İran) olarak değiştiriyordu. Parti, değişik etnik gruplardan gelen üyelerden oluşmaktaydı.Dönemin hareketlerinde görüldüğü gibi -farklı düşünce altyapılarında olsalar da- tüm anti-emperyalist görüşleri bir arada toplamıştı. 4 Haziran 1920 tarihinde merkezi Reşt şehri olmak üzere ‘İran Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ ilan edilmiştir. Yeni kurulan hükûmetin en önemli adamı yine Mirza Küçük Han’dır. Fakat parti içindeki farklı fraksiyonlardan biri olan İhsanullah’ın yaptığı üstü örtülü darbenin ardından 28 Haziran’da görevini bırakarak tekrar gerilla hareketinin başına döner. Fakat uzaktan muhalefetini sürdürür.
Ölümü
Orta Doğu ve Kafkaslar’daki İngiliz-Rus nüfuz rekabeti, Mart 1921 yılında yapılan anlaşmayla sona ermiştir. Buradaki detaylar, bugünün şekillenmesinde dahi rol oynamış ve bu tarihten sonra İngiltere ve Rusya hiç karşı karşıya gelmemiştir. Özünde İngiltere’nin Rusya’ya karşı duyduğu-hakim olduğu sömürgeler için- rejim ihracı korkusu; Rusya’nın da yeni kurulan devletin geleceği endişeleri yüzünden bu anlaşmaya gidilmiştir. Rusya anlaşmadan sonraki dönemde, Gilan gibi daha önce komünizmin gelişmesi adına desteklediği hareketleri yalnız bırakmıştır. 1921 Mayıs ayı sonlarında İran’da, Rıza Han başbakanlıktan düşürülür. Bu dönemde kuvvetlerini toplayan Albay Rıza birliklerini Gilan’a doğru mevzilendirir. Fakat yine de bölgede bulunan takviye edilmiş Kızıl Ordu birliklerinden çekinmektedir. Kızıl Ordu birlikleri, 8 Eylül 1921‘de Lenin’in emriyle çekilirler. Bu durum, Mirza Küçük Han’ın başında bulunduğu gerillaların moralini bozar. Gerek güç yönünden, gerekse moral yönünden zayıflayan Mirza Küçük Han birlikleri, bölgelerini tutamazlar.
Mirza Küçük Han, Albay Rıza Han birliklerine teslim olmaz. içlerine doğru kaçar. Onu bulduklarında, soğuktan donmuştur. Kafası kesilir ve Tahran sokaklarına götürülerek dolaştırılır.
Albay Rıza Han, 1921 sonuna gelindiğinde bölgeye ve tüm İran’a hakim olurken; dahil, Gilan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin tüm üst düzey yöneticilerini öldürür.
Notlar
- ^ a b c d e f Serdar-ı Cengel [Mirza Küçük]; İbrahim Fahkrayi, Yıl;1956; 9.Baskı
- ^ a b c d e f Yalçın Küçük, Sırlar, İstanbul: 2005, s. 75-99
- ^ a b c d e f Martchenko, Kutchuk Khan, Revue du Monde Musulman, sept-dec., 1920
- ^ Yrd. Doç. Dr. Selda Kılıç, İran’da İlk Anayasal Hareket -1906 Meşrutiyeti-, A.Ü.D.T.C.F. Tarih Bölümü
Kaynakça
- [1] 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- [3] 3 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mirza Kucuk Han Ingilizce Mirza Koochak Khan Gilanice ميرزا کۊجي خان Farsca میرزا كوچک خان Iranli komunist devrimci gerilla lideri milliyetci ve nin onderlerinden Mirza Kucuk HanPersce میرزا كوچک خانPers Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti BaskaniGorev suresi Haziran 1920 2 Kasim 1921Yerine geldigi Yok Makam olusturuldu Yerine gelen Yok Makam feshedildi Kisisel bilgilerDogum 1880 Rest Gilan IranOlum 2 Kasim 1921 Halhal IranPartisi 1880 yilinda Iran in Gilan Eyaleti nin Rest sehrinde dunyaya gelmistir 1921 de de olmustur Babasinin adi Mirza Bozorg tur Ilk donemleriYunes 1800 yilinda Rest kentinin Gilan Eyaletinde orta halli bir ailenin cocugu olarak dunyaya gelen Kucuk Han Salihabad taki Haci Hasan ve Cami Medreselerinde sarf nahiv ve din ilimleri tahsil etmistir Okumayi ve arastirmayi cok seven Mirza Kucuk Han in ilk genclik yillarinda ozellikle Kafkaslar uzerinden gelen fikir akimlariyla Iran Mesrutiyet dusuncesinde yeni anlayislar gelismeye baslar Bunun yani sira Iranli genclere onderlik etmeleri bakimindan hayati onemi haiz olan ancak henuz klasik ulema cizgisinde yer alan Takizade Devletabadi ve Musavat gibi bagimsizlikci aydinlarin da bu fikirlerden etkilenmesi hurriyet dusuncesinin buyuk ivme kazanmasina neden olur Bu turden dusunce akimlari Tebriz Tahran Meshed ve Gilan gibi sehirlerde ozgurlukcu gruplasmalara neden olur Mirza Kucuk Han da bu donemde egitimini yarida kesip bir aktivist olarak ozgurlukcu akimin icinde yer alir Mesrutiyet mucadelesiRus Iran Savaslari nin sonunda imzalanan Turkmencay Anlasmasi ile Iran topraklarinin neredeyse yarisini kaybetmisti Bu tarihten sonra Iran bolgedeki iki hakim guc olan Ingiltere ve Rusya arasinda siyasi ve ekonomik bir mucadele alani haline gelmistir 1908 yilinda Iran da petrolun bulunmasiyla da Iran uzerinde iki ulkenin mucadelesi en ust duzeye cikmistir Ozgurlukcu hareketler hem toplumun icinde bulundugu ekonomik duruma toprak sistemi ticaretle ugrasan orgutlu sinif hem de Ingiliz ve Rus emperyalizmine karsi tepki olarak gelismisti Burada 19 yuzyilin sonlarinda ekonomik acidan iflas noktasinda olan mutlaki yonetimin yabancilara verdigi imtiyazlar idari alandaki suistimal ve baskilar da halk uzerinde Kacar Hani na karsi tepkiye ve orgutlenmeye sebep olmustur 1906 yilinda Tahran da baslayan isyan hizla Iran in diger sehirlerine de yayilmistir Bu isyani bastiramayan Muzafereddin Sah mesrutiyeti ilan etmistir 5 Agustos 1906 Fakat bu mesrutiyet cok uzun omurlu olmamistir Ingiltere ve Rusya nin Iran uzerindeki amaclari 31 Agustos 1907 de acikladiklari anlasmalari ile tarihe gecmistir Iran i iki nufuz bolgesine bolerek paylasmakti Bu alanda surdurdukleri faaliyetler 1908 yilinda Kacar Han tarafindan ve Rus subaylarin yonettigi Kazak Birligi vasitasiyla mesrutiyetin kanli bir sekilde yikilmasi ile amacina ulasmistir Mesrutiyetcilerin buyuk kismi idamlardan ve baskilardan kurtulmak amaciyla Kuzey Iran a Gilan a saklanmislardir Mirza Kucuk Han bu donemde Rusya ya Tiflis e gecmistir Gilan Cengele ormanlariMirza Kucuk Han Cengel Hareketi ni baslatmadan kisa bir sure once Gilan Kuzey Iran da son derece sik ormanlardan olusan bir bolgedir Etnik yapisi bakimindan da son derece karisik olan bu bolgede Gilekler Talislar Farslar Azeri Turkleri ile kucuk grup olarak Ermeniler Gurculer ve Cerkesler bir arada yasamaktadirlar Buyuk bolumu tarimla ugrasan bolge Iran in o donemde gelir seviyesi en dusuk bolgesidir Ancak nufus yogunlugunda ve okuma yazma oraninda da en gelismis bolgedir Bu da bolgenin tarihi boyunca politize olmasini saglamistir Mirza Kucuk Han 1915 yilindan itibaren ikinci kez mucadeleye bu bolgede baslar Burada orgutledigi gerilla hareketi ile kisa surede ismini tum dunyada tanitacaktir Turkiye sinirina yakin bir bolgede donemin Ingiltere muhalifi bir milletvekili olan Demokrat Parti Baskani Iskenderi nin Ingiliz Kuvvetleri tarafindan tutuklanmasi uzerine Mirza Kucuk Han bu olaya buyuk tepki gostererek Rest sehrindeki Ingiliz Konsolosu yla Ingiltere Bankasi Direktoru nu ve istihbarat subayi E Noel i rehin almis ve Ingiltere ile pazarliga oturmustur Ingiltere tutukladigi muhalifi serbest birakmak zorunda kalmistir Mirza Kucuk Han bunun gibi eylemlerle Hazar Denizi sahillerinde Bati ile ticaret yapan komisyonculari ayri bir vergiye baglamak buyuk toprak agalarindan aldigi haraclari yoksullara dagitmak vb 1917 yilina gelindiginde Kuzey Iran in en onemli gucu olmustu Oyle ki Mirza Kucuk Han a ait birlikler Ingilizlerin gonderdigi tedip kuvvetlerini dahi puskurtebilecek kuvvete kavusuyordu Donemin butun antiemperyalist ve milliyetci unsurlari gibi Ingiltere karsiti faaliyetler icerisinde bulunan Mirza Kucuk Han dogal olarak 1913 ten itibaren Almanya ile yakinlasmistir Alman Devleti nden yardim almasi ayni zamanda 1917 yilina kadar olan donemde Osmanli Imparatorlugu ile isbirligi icinde bulunmasi o donem sartlarinda olagan gelismelerdi Bu isbirligi 1920 li yillara kadar surmustur Gilan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti1917 Rus Devrimi ile baslayan surecte buyuk bir ozgurluk ve devrim akimi dunyayi sarmisti Rus Devrimi nden sonra iktidara gelen Bolsevikler Iran in Carlik Rusyasi ile yaptigi butun anlasmalari iptal ederek yeni bir anlasma yapmak istiyordu Fakat iktidardaki Sah Rejimi Ingiltere yanlisi bir politika izliyordu Halk icinde de Rus Devrimi nin etkisiyle Rusya sempatizani bir kamuoyu olusmaya baslamisti Bu donemde Sultan Galiyev vb aydinlarin da etkisiyle butun Musluman toplumlarinda somurge ve ezilenler icin aslinda ayni etki soz konusuydu Mirza Kucuk Han 1920 de Rusya ile isbirligi konusunda bir anlasma yapmistir Bu durumu Turkiye deki Yusuf Ziya Bey e yazdigi mektupta su sekilde anlatmistir 07 09 1920 Bolsevik partisine olan dostlugumu meylimi ve sadikane inancimi anlatmak icin ayni sekilde Ingiliz guclerinin cikarilmasina iliskin onlarla olan saglam dostluk akdimiz uyarinca Enzeli ye gittim Gorusme ve muzakerelerden sonra kafi deliller ile Bolsevik meramname maddelerinden bazilarinin Iran da icrasinin sadece gucluk cikarmakla kalmayacagini bilakis herkesi bize karsi kiskirtacagini ispat ettim Netice alip almamamiz bir yana zarar gorecegimiz kesindir Arazi mulkiyetinin ilgasi baslangicta ileri gorus ve ihtiyattan uzaktir zira mulk sahiplerinin cogu kendi asiret bolgelerinde nufuzu olan ve arazi mulkiyeti ilgasi sebebiyle calismalarimizin onune set cekecek olan Vesayir eyaleti liderleridir Olaylari susturup kendi calismalarimizin temellerini su uc zemin uzerine oturtmamiz daha iyidir Ingilizlerin Iran dan cikarilmasi kapitulasyonlarin ve yapilan antlasmalarin ilgasi Hindistan a saldiri icin Iranlilarin mukemmel bir sekilde techizatlandirilmasi Bu birkac madde etrafinda ve merkezin ele gecirilmesindeki basariyi kazandiktan sonra o zaman meramname nin geri kalan maddelerini halkin ruhuna tatbik ile icra etmemiz mumkundur Eger bu duzene riayet edilirse soz veriyorum 3 ay muddeti zarfinda merkezi ele gecirip layikiyla basarili olacagim Hazret sozumu tasdik ve kabul ettiler ve bana sadece silah vermeyi kararlastirdilar Ne kadar gerekliyse o kadar nefer tayin ettim gondermelerini istiyoruz Ozellikle dahili islerimize mudahale edilmemesi ve ayni sekilde Lenin ve Trocki nin Her millet kendi mukadderatini kendi elinde tutmalidir sozuyle acikladiklari gibi yonetim Iranlilarin elinde olmasi gerektigi vurgulandi Hatta silahlar karsiliginda para vermeyi teklif ettim kabul etmediler ve bu sekilde antlasmamiz sona erdi Cengel den Rest e geldik tum katmanlarin mutluluguyla Sosyalist Geylan Cumhuriyet i ilan ettik Bizi fevkalade ve genis bir cehre ile kabul ettiler her turlu isbirligi ve yardim hasil oldu Tam bir sevkle faaliyetle mesgul olup Mencil e hucum ettik Mencil ele gecirildigi gun gizlice Rest e girerek ismini bilmedigim birkac cahil nefer yardimi ile Rest ve Enzeli yi ele geciren 600 kisilik bir guc ve Cenab i Alinizin her seyi bizatihi gozleriyle gorup gercek sahidi oldugu yaratilan feci manzara ile karsilastik Vilayetleri harap edip dusmani yendiler Inkilap a yardim etmis Iran milletini kendilerine muhalefet ve dusmanliga maruz biraktilar Bana tam bir utanmazlikla eskiyalik hiyanet sah ve Ingilizler ile yakinligi nispet ettiler Pesihan Fumen ve Kesma ya saldirdilar Bendenizle catisma ve savasta bulundular cunku hakikatler halktan son derece gizliydi Hadiseleri aydinlatmaya meylettim Bu cihetle catismadan sakindim Vaziyet mulahaza buyurdugunuz yol ile nihayete ersin diye Cengel de o zaman kadar oyalanarak vakit gecirdim Iste o zamanlar Medyuvani ye yazdigim mektuplarda su anki durumu ongordum Onlara mektuplasmalarimizdan bir nushayi sizi haberdar etmek icin gonderdigimi hatirlattim Simdi Cenab i Alinizden hukum vermenizi istiyorum Acaba Inkilap Beyefendilerin ise el atmis olmalari midir Acaba Inkilapcilar iste su nazli ve dertli varliklar midir 1920 yilinda Mirza Kucuk Han Hareketi nin programi soyledir Iran Iranlilarindir ve toprak isleyenindir Disarida Ingilizlere olum ve iceride yasasin yoksullar Iran Turkiye yakinlasmasini istemektedir Sah in degistirilmesi ve mesrutiyete gecisi savunmaktadir Ayni zamanda Carlik Rusyasi doneminde kurulmus olan Sah in Kazak Birligi nin de ilgasini istemektedirler Mayis Haziran 1920 de Enzeli sehrinde Sovyet yetkililerle isbirligi anlasmasi yapan Mirza Kucuk Han partisinin ismini Adalet Partisi nden Iran Komunist Partisi Firka i Komunist i Iran olarak degistiriyordu Parti degisik etnik gruplardan gelen uyelerden olusmaktaydi Donemin hareketlerinde goruldugu gibi farkli dusunce altyapilarinda olsalar da tum anti emperyalist gorusleri bir arada toplamisti 4 Haziran 1920 tarihinde merkezi Rest sehri olmak uzere Iran Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edilmistir Yeni kurulan hukumetin en onemli adami yine Mirza Kucuk Han dir Fakat parti icindeki farkli fraksiyonlardan biri olan Ihsanullah in yaptigi ustu ortulu darbenin ardindan 28 Haziran da gorevini birakarak tekrar gerilla hareketinin basina doner Fakat uzaktan muhalefetini surdurur OlumuKesik basi Orta Dogu ve Kafkaslar daki Ingiliz Rus nufuz rekabeti Mart 1921 yilinda yapilan anlasmayla sona ermistir Buradaki detaylar bugunun sekillenmesinde dahi rol oynamis ve bu tarihten sonra Ingiltere ve Rusya hic karsi karsiya gelmemistir Ozunde Ingiltere nin Rusya ya karsi duydugu hakim oldugu somurgeler icin rejim ihraci korkusu Rusya nin da yeni kurulan devletin gelecegi endiseleri yuzunden bu anlasmaya gidilmistir Rusya anlasmadan sonraki donemde Gilan gibi daha once komunizmin gelismesi adina destekledigi hareketleri yalniz birakmistir 1921 Mayis ayi sonlarinda Iran da Riza Han basbakanliktan dusurulur Bu donemde kuvvetlerini toplayan Albay Riza birliklerini Gilan a dogru mevzilendirir Fakat yine de bolgede bulunan takviye edilmis Kizil Ordu birliklerinden cekinmektedir Kizil Ordu birlikleri 8 Eylul 1921 de Lenin in emriyle cekilirler Bu durum Mirza Kucuk Han in basinda bulundugu gerillalarin moralini bozar Gerek guc yonunden gerekse moral yonunden zayiflayan Mirza Kucuk Han birlikleri bolgelerini tutamazlar Mirza Kucuk Han Albay Riza Han birliklerine teslim olmaz iclerine dogru kacar Onu bulduklarinda soguktan donmustur Kafasi kesilir ve Tahran sokaklarina goturulerek dolastirilir Albay Riza Han 1921 sonuna gelindiginde bolgeye ve tum Iran a hakim olurken dahil Gilan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin tum ust duzey yoneticilerini oldurur Notlar a b c d e f Serdar i Cengel Mirza Kucuk Ibrahim Fahkrayi Yil 1956 9 Baski a b c d e f Yalcin Kucuk Sirlar Istanbul 2005 s 75 99 a b c d e f Martchenko Kutchuk Khan Revue du Monde Musulman sept dec 1920 Yrd Doc Dr Selda Kilic Iran da Ilk Anayasal Hareket 1906 Mesrutiyeti A U D T C F Tarih BolumuKaynakca 1 10 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi 3 3 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi