Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Müslüman Halk Cumhuriyeti Partisi veya İslam Halkın Cumhuriyetçi Partisi, Şii din adamı ve Azerbaycan Türkü olan Ayetullah Şeriatmadari ile bağlantılı kısa ömürlü bir partidir. Parti, İslam devrimi sırasında, yani 1979'da, İslamcı ve teokratik İslami Cumhuriyetçi Parti'ye karşı daha ılımlı ve liberal özellikler üzerine inşa edildi.
Müslüman Halk Cumhuriyeti Partisi Müsəlman Xalq Respublikası Partiyası | |
|---|---|
| Merkez | Kum (sembolik) Tebriz |
| Üyelik | İddiaya göre 3 milyon kişi |
| İdeoloji | Liberalizm |
| İran | |
Tarihi
Parti, Mart 1979'da piyasa tüccarlarının, orta sınıf politikacıların ve Humeyni'nin baş rakibi olarak kabul edilen Büyük Ayetullah Şeriatmadari'ye bağlı din adamlarının katılımıyla kuruldu. İslami Cumhuriyet Partisi'nden farklı olarak, Müslüman Halk Cumhuriyeti Partisi, kolektif dini liderliği ön plana çıkarıyordu ve bu prensip doğrultusunda Ayetullah Humeyni'nin liderliğine karşı çıkıyordu. Parti, Azerbaycan Türkleri ile ilişkilendirilmek ve onlar için etnik haklar talep etmekle birlikte, devrimci komitelerin yasa dışı davranışlarını ve devrim mahkemelerinin sert cezalarını eleştiriyordu ve dünya kuruluşlarıyla işbirliğine açık olduğunu belirtiyor, basının herkese açık olmasını talep ediyordu. Partinin kurulmasından kısa bir süre sonra, Kerc, Erak, Save, Erdebil ve Halhal'daki şubelerine saldırılar gerçekleşti.
1979 yılının Kasım ayından itibaren bu parti ve onun danışmanlarından olan Şeriatmedari (resmi olarak parti üyesi değildi) İran genelinde yeni bir anayasa karşıtı hareketin birleştiği partiye dönüştü. Bu anayasa yakın bir zamanda yapılacak referandumda oylamaya sunulmalıydı. Bu konulardaki anlaşmazlık nedeniyle 6 Aralık'ta Ruhullah Humeyni, Şeriatmedari ile görüştü ve bazı iddialara göre ona bir "ultimatom" verdi.
Partinin yeni anayasa ve etnik meselelere karşı tutumu
Parti, İran halkını sıralarına katılmaya çağırmasına rağmen, üyeleri çoğunlukla Azerbaycan eyaletlerinin sakinleri ve Tahran pazarlarında çalışan Azerbaycan Türklerinden oluşuyordu. Partinin programında ülkenin bütünlüğünü göz önünde bulundurarak tüm etnik azınlıklara haklar verilmesi öngörülüyordu. Ayrıca, tüm büyük eyaletlerin kendi parlamentolarının olmasını talep ediyor ve bu talepler sadece Azerbaycan Türkleri için değil, diğer etnik azınlıklar için de geçerliydi. Partinin gazetesi Farsça yayımlanmasına rağmen, daha çok Azerbaycan meseleleriyle ilgileniyordu ve yönetimin ayrımcılık yapmamasını ve merkezi olmayan bir yönetim ilkesini savunuyordu. Şeriatmedari resmi olarak parti lideri veya üyesi olmasa da, yakın ilişkilere sahipti ve liderinin oğlu Hasan parti liderlerinden biriydi. Hem parti hem de Şeriatmedari liderlik, tüm iktidarın bir yüksek dini lider etrafında toplanmasına ve yeni bir dini anayasanın oluşturulmasına karşıydı. Parti ve Şeriatçılar arasında bazen belirli anlaşmazlıklar yaşanırdı. Örneğin, İran'ın anayasasını yazması gereken Uzmanlar Meclisi seçimlerinde fikirleri çatışıyordu. Şeriatçı lider anayasanın komite tarafından hazırlanmasına karşı çıkıyor, bunun yerine anayasanın tamamen seçilmiş üyelerden oluşan bir meclis tarafından belirlenmesini talep ediyor ve seçimlere boykot çağrısı yapıyordu. Ancak yerel parti, umutsuzluğa ve sınırlamalara rağmen, anayasanın etnik hakları güvence altına alacağına olan inancı nedeniyle seçimlere katılmak istiyordu.
Uzmanlar Meclisi toplandığında yerel partinin Azerbaycan kanadı, Azerbaycan'da Eyalet Meclisi kurulmasını aktif olarak savunuyordu. 1979 yılının Eylül ayında Azerbaycan Birleşik Halk Partisi, eyaleti temsil etmek için bir parlamento kurma çağrısında bulundu. Ünlü siyasetçilerden biri olan Müqəddəm Marağayi, Uzmanlar Meclisinde bu öneriyi sundu. Yerel parti başvurusunda şunlar ifade ediliyordu:
| “ | Vilayet Meclisi ve İran Halk Meclisi'nin kurulması, tüm gücün merkezi hükümetin elinde toplanmasını önleyecek ve merkezi vilayetlerin karar alma yetkisini zayıflatacaktır. Böyle bir kurumun kurulması İran halkları arasında gerçek eşitliğin sağlanmasına yardımcı olacaktır. | ” |
Brenda Shaffer bu açıklamayı şu şekilde değerlendiriyor:
| “ | Bu eylem ve açıklama, İran'da vilayetlerin ve azınlıkların temsilinin genişletilmesi arzusunu ve Azerbaycan'ın vilayetler için geniş karar alma yetkisine sahip olma arzusunu ortaya koymaktadır. | ” |
Tebriz isyanı ve MHCP'nin katılımı
Yeni anayasanın referanduma sunulmasının ardından Tebriz'de, Şeriatmadari'nin adıyla yayılan sahte haberler ortaya çıktı. Bu sahte haberlere göre, Şeriatmadari'nin anayasanın desteklenmesi konusunda bir fetva verdiği iddia ediliyordu. İnsanlar daha sonra bunun sahte olduğunu anladılar ve bu Tebriz'de büyük protestolara ve isyanlara yol açtı.
Bu olayların ardından farklı bölgelerden gelen insanlar Tebriz'e akın etmeye başladı ve bir sonraki gün İslam Cumhuriyeti Devrim Muhafızları Ordusu (IRGC) tarafından belirlenen mitinge hazırlanmaya başladılar. Bu sırada, Şeriatmadari'nin Kum'daki evine bir saldırı düzenlendi ve korumalarından biri öldürüldü. Bu haber, insanları daha da öfkelendirdi. Sonuç olarak, 6 Aralık mitingi sadece yeni anayasaya değil, aynı zamanda Şeriatmadari'nin evine düzenlenen saldırıya karşı bir protestoya dönüştü. Tebrizliler, hükûmet binalarına saldırarak Tebriz Radyosu da dahil olmak üzere medya kuruluşlarını ele geçirdiler.
Göstericilerin talepleri ve eylemlerinin yoğunluğu, anayasa meselesi ve Şeriatmadari'ye yapılan saldırının rejime karşı eylemleri için bir katalizör rolü oynadığını göstermektedir. Protestoların ana nedenleri arasında Azerbaycan vilayetlerine atanan yetkililer ve medya meselesi yer almaktadır. Tebriz'deki protestoların ardından Urmiye ve Erdebil gibi diğer bölgelerde de protestolar başladı. Yerel IRGC kolları, Şeriatmadari'yi Humeyni ile mücadelede desteklediklerini açıkladılar. Tebriz'deki protestoların etkisiyle, Urmiye sakinleri iletişim kaynaklarını ele geçirmeye çalışsalar da bu girişim son anda başarısız oldu. Yakındaki Germi bölgesinde yerel halk, tüm hükûmet kurumlarını ele geçirmeyi başardı. Hapishanedeki tüm mahkûmlar serbest bırakıldı ve onların yerine devrimden sonra kurulan yerel Devrim Keskin Nişancıları Birliği üyeleri hapsedildi.
İsyançılar, insanların kendi işlerini yönetmek istediklerini belirtiyorlardı. Örneğin, radyoda duyurulan ve MHCP tarafından hazırlanan açıklamada, hem Ayetullah Humeyni'nin hem de merkezi hükûmetin temsilcilerinin devletten uzaklaştırılması talep ediliyordu. Ayrıca Kürt halkı gibi Azerbaycan halkının da haklarına saygı gösterilmesi talep ediliyordu. Tebriz'deki gösteriler sırasında insanlar, İran halklarının kendi kaderlerini belirleme prensibinin uygulanmasını istediklerini dile getirdiler. Gösteri katılımcıları, konuşmacılardan yalnızca Azerbaycan Türkçesi konuşmalarını istiyorlardı; eğer birisi Farsça konuşmaya çalışırsa hemen protesto ediliyordu. Sadece Azerbaycan'daki hareketi destekleyen olmayan-Azerbaycanlılara kendi dillerinde konuşma izni veriliyordu.
Ancak Humeyni Şeriatçıları, hareketin önünü kesmek ve Humeyni'nin Şeriatmadari'nin önünde ciddi bir tehdit oluşturmasını engellemek için ciddi bir darbe aldı. 6 Aralık'ta Humeyni, Şeriatmadari'nin evini ziyaret etti. Görüş sırasında, İslam Devrim Konseyi'nin şehirdeki iletişim merkezinin 24 saat içinde boşaltılmadığı takdirde Tebriz'in bombalanmasına karar verildiği bildirildi. Aynı zamanda Devrim Muhafızları'nın birimleri helikopterlerle Tebriz Üniversitesi'nin avlusuna girdi. Bu noktada, Azerbaycanlı solcular tarafından desteklenen İran Azerbaycanlıları, Humeyni'yi destekleyen İran'ın merkezi hükûmetine karşı kontrol sağlamışlardı. Yeni rejimin Kürtlerle mücadelesi sırasında birçok Kürt'ün öldüğünü bilen ve bunun Azerbaycan'da da yaşanmasını istemeyen Şeriatçı lider, daha fazla çatışmanın önüne geçti. Şeriatçı liderin talimatları yalnızca ilan edildi. Açıklamaya göre Şeriatçı lider ve Humeyni anlaşmışlar, Humeyni ise Azerbaycan'ın iç işlerine müdahale etmeyeceğini, Şeriatçı lider ise merkezin bölge atamalarını kabul ettiğini belirtmişti. Brenda Shaffer'e göre, anlaşmanın Şeriatçı liderin devlet atamaları üzerinde kontrol sağlamasının gerçeği, böyle bir anlaşmanın bir daha fazla düşmanlığın kazanılması fikrine uygun olmadığını göstermektedir. Ayetullah Şeriatçı lider, dini görevlilerin doğrudan siyasete karışmasına karşıydı ve bu nedenle kendisi için böyle bir rol istemiyordu.
Şeriatmadari'nin müracaatından sonra, 9 Aralık tarihinde Tebrizliler, ellerinde bulunan tesisleri hükûmet kuvvetlerine teslim ettiler. İktidarı devralan Humeyni taraftarları, İran Halk İslam Devrimi Partisi'nin merkezlerine saldırmaya ve aktivistlerini tutuklamaya başladılar. Etirazcılar, yapılanların duyurulmasının ardından, tekrar iletişim kablolarını ve diğer yerleri ele geçirdiler. Bu noktadan itibaren, önemli tesisleri koruma görevini üstlendiler. Etirazcıların kaderi, Tebriz'in etrafında bulunan ve o dönemde Humeyni'yi destekleyen bir askerin, Tebriz'deki iletişim kablosunun faaliyetlerini kısıtlamasıyla değişti. Bunun sonucunda, Tebriz'deki isyancıların halka hitap etmeleri ve onları ayaklandırmaları zorlaştı. Ancak, 13 Aralık'ta Tebriz'de Şeriatmadari'ni destekleyen 700 bin kişi gösteri düzenledi. Etirazcıların taleplerinden biri, gayri-Azerbaycanlı askerlerin vilayet bölgesinden çıkarılmasıydı. 12 Ocak 1980'de İran Halk İslam Devrimi Partisi'nin 11 liderinin idam edilmesi ve Devrim Muhafızları'nın parti ofislerini ele geçirmesinin ardından çatışmalar daha da arttı. Şeriatmahallesi lideri Humeyni, İslam Devrimi Partisi'ni resmi olarak feshetme taleplerini resmen kabul etmedi. Şeriatmahallesi lideri, hükûmetin mevcut politika çerçevesinde böyle bir gereksinim olmadığını, çünkü "bütün siyasi partileri Amerikan, Siyonist ve anti-devrimci olarak damgalayabileceği" için, hükûmetin MHCP'yi lekelemeye çalıştığını iddia etti. MHCP hiçbir zaman resmi olarak feshedilmedi.
Brenda Shaffer, 1979'un Aralık ayında meydana gelen olayların İran'daki Azerbaycan Türklerinin yeni rejime yaklaşımının şekillenmesinde önemli bir rol oynadığını belirtmektedir. Azerbaycan Türkleri, devrimin kendi dillerine ve kültürlerine getireceği kısıtlamaları kaldıracağını düşünseler de, bu konuda çok iyimser olduklarını fark ettiler. Ayrıca, Azerbaycan Türklerinin, özellikle yaşlı ve muhafazakar olanların, Sayyid Ruhullah Humeyni'nin itibarsızlaştırılması ve gözden düşürülmesi, yeni hükûmetten daha fazla hoşnutsuzluğa yol açtı. Ervand Abrahamian'ın İran Devrimi sonrası ilk seçimlerde Azerbaycan bölgesinde düşük seçim katılımını yazdığına atıfta bulunan Brenda Shaffer, Azerbaycan Türklerinin seçimlere katılmanın kendilerine herhangi bir değişiklik getirmeyeceğini düşündükleri konusunu işaret ediyor.
Parti faaliyetlerinin sona ermesi
Ocak 1980'de Şeriatmadari, resmi olarak kendisinin İran İslam Devrimi'nin önderi Ruhullah Humeyni ile hiçbir ilişiği olmadığını açıkladı ve Kum'da Humeyni'nin destekçileri ile arasında yaşanan çatışmadan sonra ev hapsine alındı. Onun yardımcılarının birçoğu tutuklandı. Humeyni'nin liderliğindeki İslam Cumhuriyetçi Parti, Müslüman Halk Cumhuriyeti Partisi'nin (MHCP) kapatılmasına karşı protestolar düzenlemeye başladı ve sonuçta MHCP'nin faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldığını ilan etti.. Ocak ayından itibaren parti artık mevcut değildi. Birkaç ay sonra partiye aktif üyelerinden bazıları Tebriz'de idam edildi.
2010 yılında Dr. Asadullah Asadi, İran mahkemesi tarafından Müslüman Halk Cumhuriyeti Partisi üyesi olmakla ve düşman devletlerle işbirliği yapmakla suçlanarak tutuklandı.
Ayetullah Şeriatmadari'nin sonu
Tahran'daki olaylardan sonra, Ayetullah Şeriatmedari, röportajlar vermeyi ve beyannameler yayınlamayı durdurdu. Bununla birlikte, yüzlerce ziyaretçi, çoğu Azerbaycan eyaletlerinden gelen, onu günlük olarak ziyaret etmeye devam etti. Humeyni, Irak ile savaşı sona erdirmekte başarısız olduktan sonra, Şeriatmedari'nin rejime karşı konuşmaya başladığına dair taraftarları arasında endişeler artmaya başladı. Bunun üzerine Humeyni, Nisan 1982'de Şeriatmedari'nin rejime karşı suikast düzenlediğini ilan etti. Aslında, Şeriatmedari bu suikast hakkında bilgi sahibi olmuş olsa da, buna katılmamış ve bunu önemsememişti. Brenda Shaffer, Şeriatmedari'nin din adamlarının aktif siyasete karışmasına karşı olduğunu ve Azerbaycanlı taraftarlarının onun Humeyni ile siyasi bir mücadeleye girmemesinden şikayet etmelerine dayanarak, suikasta karışmadığını belirtir. 1980 yılının Ocak ayında Şeriatmedari, resmi olarak kendisinin MHCP ile ilişkisi olmadığını ilan etti ve Humeyni, Şeriatmedari'yi Büyük Ayetullah rütbesinden mahrum bıraktı ve ev hapsine aldırdı. Hatta ona tıbbi yardımın yapılmasını bile yasakladı ve sonuç olarak Nisan 1986'da Şeriatmedari öldü. Birçok Azerbaycanlı, ölümünden Humeyni'yi suçluyordu. Hâlâ 1982'deki olaylar sırasında Şeriatmedari'yi desteklemek için Tebriz'de protesto gösterileri düzenlenmiş ve binlerce Azerbaycanlı Kum'a gelerek Şeriatmedari'yi desteklemeye hazır olduklarını bildirmişti. Ancak o, onları sakinleştirmiş ve evlerine göndermişti.
Kaynakça
- ^ Etheredge 2011, s. 52.
- ^ a b Shaffer 2000, s. 454.
- ^ Bakhash 1984, s. 67–68.
- ^ Moin 2001, s. 231.
- ^ Moin 2001, s. 229.
- ^ Shaffer 2000, s. 454-455.
- ^ Shaffer 2000, s. 455.
- ^ Shaffer 2000, s. 456.
- ^ Zabih 1988, s. 237.
- ^ Bakhash 1984, s. 89-90.
- ^ a b Shaffer 2000, s. 457.
- ^ a b Shaffer 2000, s. 458.
- ^ Abrahamian 1989, s. 59–62.
- ^ a b New York Times, 10 yanvar 1980
- ^ Bakhash 1984, s. 89–90.
- ^ Moin 2001, s. 232.
- ^ Bakhash 1984, s. 111.
- ^ Ghormeh Sabzi (2012). "Asadollah Asadi: Prisoner of the day". iranian.com. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023.
- ^ Schahgaldian 1987, s. 143.
- ^ Shaffer 2000, s. 455-459.
Kaynak
- Laura Etheredge (2011). Political Process - Iran. The Rosen Publishing Group.
- Baqer Moin (2001). Khomeini: Life of the Ayatollah. Thomas Dunne Books. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- Brenda Shaffer (2000). The formation of Azerbaijani collective identity in Iran (PDF). Nationalities Papers. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- Shaul Bakhash (1984). The Reign of the Ayatollahs. New York: Basic Books.
- Ervand Abrahamian (1989). Radical Islam: The Iranian Mojahedin. Londra: I.B. Tauris & Co. Ltd.
- Sepehr Zabih (1988). The Iranian Military in Revolution and War. New York: Routledge.
- Nikola B. Schahgaldian (1987). The Iranian Military Under the Islamic Republic. Santa Monica: Rand Corp.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Musluman Halk Cumhuriyeti Partisi veya Islam Halkin Cumhuriyetci Partisi Sii din adami ve Azerbaycan Turku olan Ayetullah Seriatmadari ile baglantili kisa omurlu bir partidir Parti Islam devrimi sirasinda yani 1979 da Islamci ve teokratik Islami Cumhuriyetci Parti ye karsi daha ilimli ve liberal ozellikler uzerine insa edildi Musluman Halk Cumhuriyeti Partisi Muselman Xalq Respublikasi PartiyasiMerkezKum sembolik TebrizUyelikIddiaya gore 3 milyon kisiIdeolojiLiberalizmIranTarihiParti Mart 1979 da piyasa tuccarlarinin orta sinif politikacilarin ve Humeyni nin bas rakibi olarak kabul edilen Buyuk Ayetullah Seriatmadari ye bagli din adamlarinin katilimiyla kuruldu Islami Cumhuriyet Partisi nden farkli olarak Musluman Halk Cumhuriyeti Partisi kolektif dini liderligi on plana cikariyordu ve bu prensip dogrultusunda Ayetullah Humeyni nin liderligine karsi cikiyordu Parti Azerbaycan Turkleri ile iliskilendirilmek ve onlar icin etnik haklar talep etmekle birlikte devrimci komitelerin yasa disi davranislarini ve devrim mahkemelerinin sert cezalarini elestiriyordu ve dunya kuruluslariyla isbirligine acik oldugunu belirtiyor basinin herkese acik olmasini talep ediyordu Partinin kurulmasindan kisa bir sure sonra Kerc Erak Save Erdebil ve Halhal daki subelerine saldirilar gerceklesti 1979 yilinin Kasim ayindan itibaren bu parti ve onun danismanlarindan olan Seriatmedari resmi olarak parti uyesi degildi Iran genelinde yeni bir anayasa karsiti hareketin birlestigi partiye donustu Bu anayasa yakin bir zamanda yapilacak referandumda oylamaya sunulmaliydi Bu konulardaki anlasmazlik nedeniyle 6 Aralik ta Ruhullah Humeyni Seriatmedari ile gorustu ve bazi iddialara gore ona bir ultimatom verdi Partinin yeni anayasa ve etnik meselelere karsi tutumu Parti Iran halkini siralarina katilmaya cagirmasina ragmen uyeleri cogunlukla Azerbaycan eyaletlerinin sakinleri ve Tahran pazarlarinda calisan Azerbaycan Turklerinden olusuyordu Partinin programinda ulkenin butunlugunu goz onunde bulundurarak tum etnik azinliklara haklar verilmesi ongoruluyordu Ayrica tum buyuk eyaletlerin kendi parlamentolarinin olmasini talep ediyor ve bu talepler sadece Azerbaycan Turkleri icin degil diger etnik azinliklar icin de gecerliydi Partinin gazetesi Farsca yayimlanmasina ragmen daha cok Azerbaycan meseleleriyle ilgileniyordu ve yonetimin ayrimcilik yapmamasini ve merkezi olmayan bir yonetim ilkesini savunuyordu Seriatmedari resmi olarak parti lideri veya uyesi olmasa da yakin iliskilere sahipti ve liderinin oglu Hasan parti liderlerinden biriydi Hem parti hem de Seriatmedari liderlik tum iktidarin bir yuksek dini lider etrafinda toplanmasina ve yeni bir dini anayasanin olusturulmasina karsiydi Parti ve Seriatcilar arasinda bazen belirli anlasmazliklar yasanirdi Ornegin Iran in anayasasini yazmasi gereken Uzmanlar Meclisi secimlerinde fikirleri catisiyordu Seriatci lider anayasanin komite tarafindan hazirlanmasina karsi cikiyor bunun yerine anayasanin tamamen secilmis uyelerden olusan bir meclis tarafindan belirlenmesini talep ediyor ve secimlere boykot cagrisi yapiyordu Ancak yerel parti umutsuzluga ve sinirlamalara ragmen anayasanin etnik haklari guvence altina alacagina olan inanci nedeniyle secimlere katilmak istiyordu Uzmanlar Meclisi toplandiginda yerel partinin Azerbaycan kanadi Azerbaycan da Eyalet Meclisi kurulmasini aktif olarak savunuyordu 1979 yilinin Eylul ayinda Azerbaycan Birlesik Halk Partisi eyaleti temsil etmek icin bir parlamento kurma cagrisinda bulundu Unlu siyasetcilerden biri olan Muqeddem Maragayi Uzmanlar Meclisinde bu oneriyi sundu Yerel parti basvurusunda sunlar ifade ediliyordu Vilayet Meclisi ve Iran Halk Meclisi nin kurulmasi tum gucun merkezi hukumetin elinde toplanmasini onleyecek ve merkezi vilayetlerin karar alma yetkisini zayiflatacaktir Boyle bir kurumun kurulmasi Iran halklari arasinda gercek esitligin saglanmasina yardimci olacaktir Brenda Shaffer bu aciklamayi su sekilde degerlendiriyor Bu eylem ve aciklama Iran da vilayetlerin ve azinliklarin temsilinin genisletilmesi arzusunu ve Azerbaycan in vilayetler icin genis karar alma yetkisine sahip olma arzusunu ortaya koymaktadir Tebriz isyani ve MHCP nin katilimi Yeni anayasanin referanduma sunulmasinin ardindan Tebriz de Seriatmadari nin adiyla yayilan sahte haberler ortaya cikti Bu sahte haberlere gore Seriatmadari nin anayasanin desteklenmesi konusunda bir fetva verdigi iddia ediliyordu Insanlar daha sonra bunun sahte oldugunu anladilar ve bu Tebriz de buyuk protestolara ve isyanlara yol acti Bu olaylarin ardindan farkli bolgelerden gelen insanlar Tebriz e akin etmeye basladi ve bir sonraki gun Islam Cumhuriyeti Devrim Muhafizlari Ordusu IRGC tarafindan belirlenen mitinge hazirlanmaya basladilar Bu sirada Seriatmadari nin Kum daki evine bir saldiri duzenlendi ve korumalarindan biri olduruldu Bu haber insanlari daha da ofkelendirdi Sonuc olarak 6 Aralik mitingi sadece yeni anayasaya degil ayni zamanda Seriatmadari nin evine duzenlenen saldiriya karsi bir protestoya donustu Tebrizliler hukumet binalarina saldirarak Tebriz Radyosu da dahil olmak uzere medya kuruluslarini ele gecirdiler Gostericilerin talepleri ve eylemlerinin yogunlugu anayasa meselesi ve Seriatmadari ye yapilan saldirinin rejime karsi eylemleri icin bir katalizor rolu oynadigini gostermektedir Protestolarin ana nedenleri arasinda Azerbaycan vilayetlerine atanan yetkililer ve medya meselesi yer almaktadir Tebriz deki protestolarin ardindan Urmiye ve Erdebil gibi diger bolgelerde de protestolar basladi Yerel IRGC kollari Seriatmadari yi Humeyni ile mucadelede desteklediklerini acikladilar Tebriz deki protestolarin etkisiyle Urmiye sakinleri iletisim kaynaklarini ele gecirmeye calissalar da bu girisim son anda basarisiz oldu Yakindaki Germi bolgesinde yerel halk tum hukumet kurumlarini ele gecirmeyi basardi Hapishanedeki tum mahkumlar serbest birakildi ve onlarin yerine devrimden sonra kurulan yerel Devrim Keskin Nisancilari Birligi uyeleri hapsedildi Isyancilar insanlarin kendi islerini yonetmek istediklerini belirtiyorlardi Ornegin radyoda duyurulan ve MHCP tarafindan hazirlanan aciklamada hem Ayetullah Humeyni nin hem de merkezi hukumetin temsilcilerinin devletten uzaklastirilmasi talep ediliyordu Ayrica Kurt halki gibi Azerbaycan halkinin da haklarina saygi gosterilmesi talep ediliyordu Tebriz deki gosteriler sirasinda insanlar Iran halklarinin kendi kaderlerini belirleme prensibinin uygulanmasini istediklerini dile getirdiler Gosteri katilimcilari konusmacilardan yalnizca Azerbaycan Turkcesi konusmalarini istiyorlardi eger birisi Farsca konusmaya calisirsa hemen protesto ediliyordu Sadece Azerbaycan daki hareketi destekleyen olmayan Azerbaycanlilara kendi dillerinde konusma izni veriliyordu Ancak Humeyni Seriatcilari hareketin onunu kesmek ve Humeyni nin Seriatmadari nin onunde ciddi bir tehdit olusturmasini engellemek icin ciddi bir darbe aldi 6 Aralik ta Humeyni Seriatmadari nin evini ziyaret etti Gorus sirasinda Islam Devrim Konseyi nin sehirdeki iletisim merkezinin 24 saat icinde bosaltilmadigi takdirde Tebriz in bombalanmasina karar verildigi bildirildi Ayni zamanda Devrim Muhafizlari nin birimleri helikopterlerle Tebriz Universitesi nin avlusuna girdi Bu noktada Azerbaycanli solcular tarafindan desteklenen Iran Azerbaycanlilari Humeyni yi destekleyen Iran in merkezi hukumetine karsi kontrol saglamislardi Yeni rejimin Kurtlerle mucadelesi sirasinda bircok Kurt un oldugunu bilen ve bunun Azerbaycan da da yasanmasini istemeyen Seriatci lider daha fazla catismanin onune gecti Seriatci liderin talimatlari yalnizca ilan edildi Aciklamaya gore Seriatci lider ve Humeyni anlasmislar Humeyni ise Azerbaycan in ic islerine mudahale etmeyecegini Seriatci lider ise merkezin bolge atamalarini kabul ettigini belirtmisti Brenda Shaffer e gore anlasmanin Seriatci liderin devlet atamalari uzerinde kontrol saglamasinin gercegi boyle bir anlasmanin bir daha fazla dusmanligin kazanilmasi fikrine uygun olmadigini gostermektedir Ayetullah Seriatci lider dini gorevlilerin dogrudan siyasete karismasina karsiydi ve bu nedenle kendisi icin boyle bir rol istemiyordu Seriatmadari nin muracaatindan sonra 9 Aralik tarihinde Tebrizliler ellerinde bulunan tesisleri hukumet kuvvetlerine teslim ettiler Iktidari devralan Humeyni taraftarlari Iran Halk Islam Devrimi Partisi nin merkezlerine saldirmaya ve aktivistlerini tutuklamaya basladilar Etirazcilar yapilanlarin duyurulmasinin ardindan tekrar iletisim kablolarini ve diger yerleri ele gecirdiler Bu noktadan itibaren onemli tesisleri koruma gorevini ustlendiler Etirazcilarin kaderi Tebriz in etrafinda bulunan ve o donemde Humeyni yi destekleyen bir askerin Tebriz deki iletisim kablosunun faaliyetlerini kisitlamasiyla degisti Bunun sonucunda Tebriz deki isyancilarin halka hitap etmeleri ve onlari ayaklandirmalari zorlasti Ancak 13 Aralik ta Tebriz de Seriatmadari ni destekleyen 700 bin kisi gosteri duzenledi Etirazcilarin taleplerinden biri gayri Azerbaycanli askerlerin vilayet bolgesinden cikarilmasiydi 12 Ocak 1980 de Iran Halk Islam Devrimi Partisi nin 11 liderinin idam edilmesi ve Devrim Muhafizlari nin parti ofislerini ele gecirmesinin ardindan catismalar daha da artti Seriatmahallesi lideri Humeyni Islam Devrimi Partisi ni resmi olarak feshetme taleplerini resmen kabul etmedi Seriatmahallesi lideri hukumetin mevcut politika cercevesinde boyle bir gereksinim olmadigini cunku butun siyasi partileri Amerikan Siyonist ve anti devrimci olarak damgalayabilecegi icin hukumetin MHCP yi lekelemeye calistigini iddia etti MHCP hicbir zaman resmi olarak feshedilmedi Brenda Shaffer 1979 un Aralik ayinda meydana gelen olaylarin Iran daki Azerbaycan Turklerinin yeni rejime yaklasiminin sekillenmesinde onemli bir rol oynadigini belirtmektedir Azerbaycan Turkleri devrimin kendi dillerine ve kulturlerine getirecegi kisitlamalari kaldiracagini dusunseler de bu konuda cok iyimser olduklarini fark ettiler Ayrica Azerbaycan Turklerinin ozellikle yasli ve muhafazakar olanlarin Sayyid Ruhullah Humeyni nin itibarsizlastirilmasi ve gozden dusurulmesi yeni hukumetten daha fazla hosnutsuzluga yol acti Ervand Abrahamian in Iran Devrimi sonrasi ilk secimlerde Azerbaycan bolgesinde dusuk secim katilimini yazdigina atifta bulunan Brenda Shaffer Azerbaycan Turklerinin secimlere katilmanin kendilerine herhangi bir degisiklik getirmeyecegini dusundukleri konusunu isaret ediyor Parti faaliyetlerinin sona ermesiOcak 1980 de Seriatmadari resmi olarak kendisinin Iran Islam Devrimi nin onderi Ruhullah Humeyni ile hicbir ilisigi olmadigini acikladi ve Kum da Humeyni nin destekcileri ile arasinda yasanan catismadan sonra ev hapsine alindi Onun yardimcilarinin bircogu tutuklandi Humeyni nin liderligindeki Islam Cumhuriyetci Parti Musluman Halk Cumhuriyeti Partisi nin MHCP kapatilmasina karsi protestolar duzenlemeye basladi ve sonucta MHCP nin faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldigini ilan etti Ocak ayindan itibaren parti artik mevcut degildi Birkac ay sonra partiye aktif uyelerinden bazilari Tebriz de idam edildi 2010 yilinda Dr Asadullah Asadi Iran mahkemesi tarafindan Musluman Halk Cumhuriyeti Partisi uyesi olmakla ve dusman devletlerle isbirligi yapmakla suclanarak tutuklandi Ayetullah Seriatmadari nin sonuTahran daki olaylardan sonra Ayetullah Seriatmedari roportajlar vermeyi ve beyannameler yayinlamayi durdurdu Bununla birlikte yuzlerce ziyaretci cogu Azerbaycan eyaletlerinden gelen onu gunluk olarak ziyaret etmeye devam etti Humeyni Irak ile savasi sona erdirmekte basarisiz olduktan sonra Seriatmedari nin rejime karsi konusmaya basladigina dair taraftarlari arasinda endiseler artmaya basladi Bunun uzerine Humeyni Nisan 1982 de Seriatmedari nin rejime karsi suikast duzenledigini ilan etti Aslinda Seriatmedari bu suikast hakkinda bilgi sahibi olmus olsa da buna katilmamis ve bunu onemsememisti Brenda Shaffer Seriatmedari nin din adamlarinin aktif siyasete karismasina karsi oldugunu ve Azerbaycanli taraftarlarinin onun Humeyni ile siyasi bir mucadeleye girmemesinden sikayet etmelerine dayanarak suikasta karismadigini belirtir 1980 yilinin Ocak ayinda Seriatmedari resmi olarak kendisinin MHCP ile iliskisi olmadigini ilan etti ve Humeyni Seriatmedari yi Buyuk Ayetullah rutbesinden mahrum birakti ve ev hapsine aldirdi Hatta ona tibbi yardimin yapilmasini bile yasakladi ve sonuc olarak Nisan 1986 da Seriatmedari oldu Bircok Azerbaycanli olumunden Humeyni yi sucluyordu Hala 1982 deki olaylar sirasinda Seriatmedari yi desteklemek icin Tebriz de protesto gosterileri duzenlenmis ve binlerce Azerbaycanli Kum a gelerek Seriatmedari yi desteklemeye hazir olduklarini bildirmisti Ancak o onlari sakinlestirmis ve evlerine gondermisti Kaynakca Etheredge 2011 s 52 a b Shaffer 2000 s 454 Bakhash 1984 s 67 68 Moin 2001 s 231 Moin 2001 s 229 Shaffer 2000 s 454 455 Shaffer 2000 s 455 Shaffer 2000 s 456 Zabih 1988 s 237 Bakhash 1984 s 89 90 a b Shaffer 2000 s 457 a b Shaffer 2000 s 458 Abrahamian 1989 s 59 62 a b New York Times 10 yanvar 1980 Bakhash 1984 s 89 90 Moin 2001 s 232 Bakhash 1984 s 111 Ghormeh Sabzi 2012 Asadollah Asadi Prisoner of the day iranian com 8 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mayis 2023 Schahgaldian 1987 s 143 Shaffer 2000 s 455 459 KaynakLaura Etheredge 2011 Political Process Iran The Rosen Publishing Group erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Baqer Moin 2001 Khomeini Life of the Ayatollah Thomas Dunne Books Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Brenda Shaffer 2000 The formation of Azerbaijani collective identity in Iran PDF Nationalities Papers Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Shaul Bakhash 1984 The Reign of the Ayatollahs New York Basic Books erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Ervand Abrahamian 1989 Radical Islam The Iranian Mojahedin Londra I B Tauris amp Co Ltd erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Sepehr Zabih 1988 The Iranian Military in Revolution and War New York Routledge erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Nikola B Schahgaldian 1987 The Iranian Military Under the Islamic Republic Santa Monica Rand Corp erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim