Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nikolay Fyodroviç Katanov, (Пора Хызыл оглу Kızıloğlu Pora; 6 Mayıs 1862 - 9 Mart 1922), Hakas, filolog, Türkolog.
Nikolay Fyodroviç Katanov | |
|---|---|
 Nikolay Fyodroviç Katanov | |
| Doğum | Pora Kızıloğlu 6 Mayıs 1862 Ashıs, Turak ulus, Yeniseysk Guberniyası |
| Ölüm | 9 Mart 1922 (59 yaşında) SSCB |
| Milliyet | Hakas |
| Vatandaşlık | Rus Çarlığı, SSCB |
| Meslek | Türkolog, filolog, folklorist |
| İmza | |
 | |
Türkoloji tarihinde kaynak toplamada en önemli isimlerden birisidir. Güney Sibirya, Orta Asya ve Doğu Avrupa’daki birçok Türk halkının da ağızlarını, günlük yaşamlarını, kültürlerini, dinlerini, gelenek ve göreneklerini inceledi. Bilimsel gezileri sırasında din, dil, edebiyat, folklor, tarih, etnografya gibi farklı alanlardan, farklı dillerde çok büyük bir kütüphane oluşturdu. Yazılı mirasının büyük çoğunluğu ise İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü'nde saklanmaktadır. Kazan Üniversitesi'nde Sergey Malov, Zeki Velidi Togan gibi ünlü Türkologları yetiştirmiştir.
Yaşamı
6 Mayıs 1862 Sibirya'da, eski Yenisey guberniyasının güneyinde yer alan Ashıs kasabası yakınındaki Turahov (Üzüm) köyünde doğdu. Babası Abakan ırmağı boylarında yaşayan yarı göçebe Hakaslar’ın Sagay, aşiretine, annesi Kaçin aşiretine mensuptu. Ailesi, ona "Pora" adını verdi. Sibirya'nın Şaman inançlı halkları Hristiyanlaştırılmış olduğundan resmî belgelerde, kilisede koyulan Nikolay adını kullandı. Nikolay'ın babasının Hakaslar arasındaki adı Hızıl (Kızıl); resmî belgelerdeki adı Fyodr idi. İlk eğitimini babasından aldı. İlköğrenim yıllarında, babasının ölümünden sonra amcasının himayesi altına girdi. Amcasının Rus meclisi olan Duma’da yazman olarak görev yapıyor olması, ona Rus hat sanatı ile ilgilenme fırsatı verdi.
1869-1876 arasında Ashıs Okulu'na, ardından Krasnoyarsk Lisesi'ne devam etti. Bu okulda Latince, Yunanca, Fransızca ve Almanca öğrendi. Türk dillerine olan ilgisi 12 yaşında bu okula kayıt olduğu sırada Ashıs'da Duma yazıcı yardımcılığı yaparken başladı. Öğrenciliği sırasında “Sagay Dilinin Grameri" adlı eserini meydana getirmeye başladı.
Liseden mezun olduktan sonra St. Petersburg'a gitti. 1884- 1888 arasında St. Pertersburg Üniversitesi Doğu Dilleri Fakültesi Arapça, Farsça, Türkçe, Tatarca bölümünde öğrenim gördü. Üniversite öğrenciliği sırasında Rus arkeolog ve etnograf Nikolay Mihayloviç Yadrintsev'in evinde düzenlenen, öğrencilerin ve bilim insanlarının katıldığı toplantılar kişiliğinin şekillenmesinde etkili oldu. Bu toplantıların etkisi ile Sibirya halklarının dillerine ve kültürlerine yoğun bir ilgi duydu. Ortadoğu dilleri uzman Vasili Radlov'un evinde ondan Türk Dillerinin Fonetiği dersleri aldı.
Üniversiteyi bitirir bitirmez Casteren’in Koybalca sözlüğünü ve örneklerini Rus alfabesine çevirdi ve yayımladı. Doğu Dilleri Fakültesi’nde yüksek lisansa başladı ve 1893 yılına kadar burslu olarak okudu. Lisansüstü eğitimine başladığı sırada Türk topluluklarının dili ve yaşam biçimini incelemek üzere İlimler Akademisi ve Rus Coğrafya Cemiyeti tarafından Doğu ve Batı Sibirya, Kuzey Moğolistan, Cungarya ve Doğu Türkistan'a gönderildi. 1889-1892 arasında gerçekleştirdiği bu araştırma gezisi sırasında yerli Türk boylarının folklor ve yaşayışları üzerine araştırmalar yaparak malzeme topladı. Saganor'da Uranhaylar’ın dillerini ve yaşam tarzlarını inceledi. Karagaslar'ı incelemek için Kansk ve Nijnevdinkd'e geçti. Semireçyan bölgesinde yaşayan Rus ve Çin Kırgızlarının, Sartların şivelerini inceledi. Çin şehri Çuguçak'ta Çin Sartlarının ve Dzungar Kırgızlarının şivelerini araştırdı. Hami, Urumçi ve Guçen şehirlerine, ardından Turfan'a geçti. Sadece Çin gezisinde 1891 Şubatından 1892 Mayısına kadar 120 masal, 90 hikâye, 500’ün üzerinde dörtlük, 153 şarkı, 600’den fazla atasözü, 70 civarında halk inanışı, 38 bilmece, 900’den fazla rüya yorumu ve başka birçok malzeme derledi. Seyahati sırasında Radlov'a yazdığı mektuplar, “Sibirya ve Doğu Türkistan’dan Mektuplar” adıyla Türkçeye çevrilmiştir.
12 Ocak 1894'te Kazan'a geldi ve Kazan Üniversitesi'nde göreve başladı. Üniversitede Türkçe-Tatarca, Türk-Tatar Kabilelerinin İcmali, Türk-Tatar Edebiyatı Tarihi, Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Grameri ve Metin Okuması derslerinin açılmasını sağlayarak bu alanlarda dersler verdi.Arkeoloji, Tarih ve Etnografya Cemiyeti’ne gridi ve 1898-1914 arasında başkanlığını yaptı. Tatar aydınlarından Kayyum Nasirî ve Şihabettin Mercanî ile dostluk kurdu.
1903 yılı sonunda "'Uryanhay Dilinin Türkçe Kökenli Diğer Dillerle Akrabalık İlişkisini Gösteren Bir Araştırma Denemesi'' başlıklı doktora tezi ile doktorasını tamamladı. 1889-1892 arasındaki seyahati sırasında edindiği bilgiler, çalışmasının temelini oluşturdu. Doktora tezi Katanov’a büyük bir ün getirdi. Eserde 48 tane ölmüş ve yaşayan Türk dil ve lehçelerinin karşılaştırmalı analizine yer verdi.
1907 yılı sonunda Kazan Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı Dilbilim alanında ikinci doktora derecesini aldı. 1910 yılında Kazan İlahiyat Akademisi Misyoner Kürsüsü’nde de görev aldı ve 1915’te profesör oldu. 1907-1916 arasında Kazan’da kurulan “Yayın İşleri Komitesi”nin başına getirildi; basılan kitapların kontrolü ve sansür edilmesi görevini yürüttü.
1917'deki Rus Devrimi'nden sonra Kazan Üniversitesi ve diğer yükseköğrenim kurumlarında çalıştı. Komünist dönemin ilk yarısında çarlık idaresinin sansürcüsü olarak karalandı. “Rus olmayan” olarak görüldü ve bu yüzden ötekileştirildi. Ailesinin geçimini sağlamak için ağaç kesme, yük taşıma, bahçe ile ilgilenme, yiyecek kuyruklarında saatlerce bekleme gibi işlerle de uğraşmak zorunda kaldı ve bilimsel araştırmalar ile ilgilenemedi. Son yıllarında 9000 ciltlik kütüphanesini satışa çıkarmak zorunda kaldı. 5000 kadar kitabı 1914’te Osmanlı hükûmeti tarafından satın alındı; İstanbul Üniversitesi bünyesindeki Türkiyat Enstitüsü onun kişisel kitaplığına dayanarak kuruldu. Mart 1922'de felç oldu ve göğsünden rahatsızlandı. 10 Mart 1922'de Kazan'da öldü.
İsmi ve eserleri Stalin’in ölümünden sonra yeniden gündeme gelmiştir.
Akademik çalışmaları
Katanov, Birçok modern Batı ve Doğu dilinin yanı sıra bazı ölü dilleri de biliyor, Göktürk ve Uygur yazılarından başka Sümer çivi yazısını, Mısır hiyerogliflerini, Çin, Arap ve Ârâmî yazılarını okuyabiliyordu. İki yüzün üzerinde yayımlanmış eseri ve günümüzde Rusya Federasyonu’ndaki çeşitli arşivlerde saklanmakta olan 15.000 sayfalık müsvedde çalışması vardır.
Katanov'un yetiştirdiği öğrenciler arasında Sergey Malov, Zeki Validi Toğan gibi önemli Türkologlar vardır. Çuvaş dilbiliminin kurucusu 'in yetişmesinde katkısı oldu.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Bibliyografya[]
Kaynakça
- ^ a b c d İnalcık, Gülcan (2020). . Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e . TURKSOY. 2018. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ a b c d e Özsoy, Emre (2017). "Ölümünün 96. Yili Münasebetiyle Türk Asilli Türkolog Nikolay Fedoroviç Katanov". ANASAY. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ a b c . TDV İslam Ansiklopedisi. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
- ^ Togan, Zeki Velidi. Prof Zeki Velidi Togan, Memoirs: National Existence and Cultural Struggles of Turkistan and Other Muslim Eastern Turks (2011) Full Text translation form the 1969 original. 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ekim 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nikolay Fyodrovic Katanov Pora Hyzyl oglu Kiziloglu Pora 6 Mayis 1862 9 Mart 1922 Hakas filolog Turkolog Nikolay Fyodrovic KatanovNikolay Fyodrovic KatanovDogumPora Kiziloglu 6 Mayis 1862 Ashis Turak ulus Yeniseysk GuberniyasiOlum9 Mart 1922 59 yasinda SSCBMilliyetHakasVatandaslikRus Carligi SSCBMeslekTurkolog filolog folkloristImza Turkoloji tarihinde kaynak toplamada en onemli isimlerden birisidir Guney Sibirya Orta Asya ve Dogu Avrupa daki bircok Turk halkinin da agizlarini gunluk yasamlarini kulturlerini dinlerini gelenek ve goreneklerini inceledi Bilimsel gezileri sirasinda din dil edebiyat folklor tarih etnografya gibi farkli alanlardan farkli dillerde cok buyuk bir kutuphane olusturdu Yazili mirasinin buyuk cogunlugu ise Istanbul Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu nde saklanmaktadir Kazan Universitesi nde Sergey Malov Zeki Velidi Togan gibi unlu Turkologlari yetistirmistir Yasami6 Mayis 1862 Sibirya da eski Yenisey guberniyasinin guneyinde yer alan Ashis kasabasi yakinindaki Turahov Uzum koyunde dogdu Babasi Abakan irmagi boylarinda yasayan yari gocebe Hakaslar in Sagay asiretine annesi Kacin asiretine mensuptu Ailesi ona Pora adini verdi Sibirya nin Saman inancli halklari Hristiyanlastirilmis oldugundan resmi belgelerde kilisede koyulan Nikolay adini kullandi Nikolay in babasinin Hakaslar arasindaki adi Hizil Kizil resmi belgelerdeki adi Fyodr idi Ilk egitimini babasindan aldi Ilkogrenim yillarinda babasinin olumunden sonra amcasinin himayesi altina girdi Amcasinin Rus meclisi olan Duma da yazman olarak gorev yapiyor olmasi ona Rus hat sanati ile ilgilenme firsati verdi 1869 1876 arasinda Ashis Okulu na ardindan Krasnoyarsk Lisesi ne devam etti Bu okulda Latince Yunanca Fransizca ve Almanca ogrendi Turk dillerine olan ilgisi 12 yasinda bu okula kayit oldugu sirada Ashis da Duma yazici yardimciligi yaparken basladi Ogrenciligi sirasinda Sagay Dilinin Grameri adli eserini meydana getirmeye basladi Liseden mezun olduktan sonra St Petersburg a gitti 1884 1888 arasinda St Pertersburg Universitesi Dogu Dilleri Fakultesi Arapca Farsca Turkce Tatarca bolumunde ogrenim gordu Universite ogrenciligi sirasinda Rus arkeolog ve etnograf Nikolay Mihaylovic Yadrintsev in evinde duzenlenen ogrencilerin ve bilim insanlarinin katildigi toplantilar kisiliginin sekillenmesinde etkili oldu Bu toplantilarin etkisi ile Sibirya halklarinin dillerine ve kulturlerine yogun bir ilgi duydu Ortadogu dilleri uzman Vasili Radlov un evinde ondan Turk Dillerinin Fonetigi dersleri aldi Katanov Urumci de solda oturan Universiteyi bitirir bitirmez Casteren in Koybalca sozlugunu ve orneklerini Rus alfabesine cevirdi ve yayimladi Dogu Dilleri Fakultesi nde yuksek lisansa basladi ve 1893 yilina kadar burslu olarak okudu Lisansustu egitimine basladigi sirada Turk topluluklarinin dili ve yasam bicimini incelemek uzere Ilimler Akademisi ve Rus Cografya Cemiyeti tarafindan Dogu ve Bati Sibirya Kuzey Mogolistan Cungarya ve Dogu Turkistan a gonderildi 1889 1892 arasinda gerceklestirdigi bu arastirma gezisi sirasinda yerli Turk boylarinin folklor ve yasayislari uzerine arastirmalar yaparak malzeme topladi Saganor da Uranhaylar in dillerini ve yasam tarzlarini inceledi Karagaslar i incelemek icin Kansk ve Nijnevdinkd e gecti Semirecyan bolgesinde yasayan Rus ve Cin Kirgizlarinin Sartlarin sivelerini inceledi Cin sehri Cugucak ta Cin Sartlarinin ve Dzungar Kirgizlarinin sivelerini arastirdi Hami Urumci ve Gucen sehirlerine ardindan Turfan a gecti Sadece Cin gezisinde 1891 Subatindan 1892 Mayisina kadar 120 masal 90 hikaye 500 un uzerinde dortluk 153 sarki 600 den fazla atasozu 70 civarinda halk inanisi 38 bilmece 900 den fazla ruya yorumu ve baska bircok malzeme derledi Seyahati sirasinda Radlov a yazdigi mektuplar Sibirya ve Dogu Turkistan dan Mektuplar adiyla Turkceye cevrilmistir 12 Ocak 1894 te Kazan a geldi ve Kazan Universitesi nde goreve basladi Universitede Turkce Tatarca Turk Tatar Kabilelerinin Icmali Turk Tatar Edebiyati Tarihi Turk Dillerinin Karsilastirmali Grameri ve Metin Okumasi derslerinin acilmasini saglayarak bu alanlarda dersler verdi Arkeoloji Tarih ve Etnografya Cemiyeti ne gridi ve 1898 1914 arasinda baskanligini yapti Tatar aydinlarindan Kayyum Nasiri ve Sihabettin Mercani ile dostluk kurdu 1903 yili sonunda Uryanhay Dilinin Turkce Kokenli Diger Dillerle Akrabalik Iliskisini Gosteren Bir Arastirma Denemesi baslikli doktora tezi ile doktorasini tamamladi 1889 1892 arasindaki seyahati sirasinda edindigi bilgiler calismasinin temelini olusturdu Doktora tezi Katanov a buyuk bir un getirdi Eserde 48 tane olmus ve yasayan Turk dil ve lehcelerinin karsilastirmali analizine yer verdi 1907 yili sonunda Kazan Universitesi nde Karsilastirmali Dilbilim alaninda ikinci doktora derecesini aldi 1910 yilinda Kazan Ilahiyat Akademisi Misyoner Kursusu nde de gorev aldi ve 1915 te profesor oldu 1907 1916 arasinda Kazan da kurulan Yayin Isleri Komitesi nin basina getirildi basilan kitaplarin kontrolu ve sansur edilmesi gorevini yuruttu 1917 deki Rus Devrimi nden sonra Kazan Universitesi ve diger yuksekogrenim kurumlarinda calisti Komunist donemin ilk yarisinda carlik idaresinin sansurcusu olarak karalandi Rus olmayan olarak goruldu ve bu yuzden otekilestirildi Ailesinin gecimini saglamak icin agac kesme yuk tasima bahce ile ilgilenme yiyecek kuyruklarinda saatlerce bekleme gibi islerle de ugrasmak zorunda kaldi ve bilimsel arastirmalar ile ilgilenemedi Son yillarinda 9000 ciltlik kutuphanesini satisa cikarmak zorunda kaldi 5000 kadar kitabi 1914 te Osmanli hukumeti tarafindan satin alindi Istanbul Universitesi bunyesindeki Turkiyat Enstitusu onun kisisel kitapligina dayanarak kuruldu Mart 1922 de felc oldu ve gogsunden rahatsizlandi 10 Mart 1922 de Kazan da oldu Ismi ve eserleri Stalin in olumunden sonra yeniden gundeme gelmistir Akademik calismalari1889 da Tiva ya yapilan bir gezinin gunlugunun ilk baskisi olan Urankhay arazisinin Denemeleri Ocherkov Uryanhajskoj zemli kapagi Kizil 2011 Katanov Bircok modern Bati ve Dogu dilinin yani sira bazi olu dilleri de biliyor Gokturk ve Uygur yazilarindan baska Sumer civi yazisini Misir hiyerogliflerini Cin Arap ve Arami yazilarini okuyabiliyordu Iki yuzun uzerinde yayimlanmis eseri ve gunumuzde Rusya Federasyonu ndaki cesitli arsivlerde saklanmakta olan 15 000 sayfalik musvedde calismasi vardir Katanov un yetistirdigi ogrenciler arasinda Sergey Malov Zeki Validi Togan gibi onemli Turkologlar vardir Cuvas dilbiliminin kurucusu in yetismesinde katkisi oldu Ayrica bakinizAbdulvahap Kara Sadri Maksudi Arsal Buyan Badirgi Stepan Maynagasev Leonid Kizlasov Isenbike ToganDis baglantilarBibliyografya olu kirik baglanti Kaynakca a b c d Inalcik Gulcan 2020 Marmara Turkiyat Arastirmalari Dergisi 24 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e TURKSOY 2018 20 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2021 a b c d e Ozsoy Emre 2017 Olumunun 96 Yili Munasebetiyle Turk Asilli Turkolog Nikolay Fedorovic Katanov ANASAY 23 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2021 a b c TDV Islam Ansiklopedisi 20 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2021 Togan Zeki Velidi Prof Zeki Velidi Togan Memoirs National Existence and Cultural Struggles of Turkistan and Other Muslim Eastern Turks 2011 Full Text translation form the 1969 original 16 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2021