Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nizâmî-i Gencevî (Farsça: نظامی گنجوی; d. 1141 – ö. 1209), Fars edebiyatında hamse türünün kurucusu şair.
| Nizami Gencevi | |
|---|---|
 Nizami Gencevi'nin temsili resimi | |
| Doğum | Ebu Muhammed Cemâleddin İlyas bin Yusuf bin Zeki Müyyed 1141 Gence, Büyük Selçuklu İmparatorluğu |
| Ölüm | 1209 Gence, Şirvanşahlar Devleti |
| Dönem | 12. yüzyıl |
Etkiledikleri | |
Etkilendikleri | |
Felsefe, edebiyat, astronomi, tıp, geometri gibi alanlarda çalışmalar yapmış bir 12. yüzyıl filozofu ve şairidir. Eserlerinin çoğunu Farsça yazan şair Fars edebiyatında hamse türünün kurucusu sayılır. destansı şiir türünü zirveye taşımış, manzum aşk hikâyelerinin en büyük üstadı unvanını kazanmıştır.
Eserleri kendinden sonraki şair ve düşünürleri etkileyerek Sadi-i Şirazi'nin 'ında, Mevlana Celaleddin Rumi'nin Mesnevi'sinde, 'nin Hamse'sinde, 'nin Ferhadnamesinde, Ali Şir Nevai ve Abdurrahman Cami’nin “Hamsal”larında, Fuzuli’nin Leyla ve Mecnun’unda yeniden işlenmiştir.
Etnik kimliği
Nizami'nin ailesi hakkında bilgi yoktur, eserlerinden babasının isminin Yusuf olduğu (etnik kökeni tartışmalıdır) ve annesinin kuzey Azerbaycan bölgesinden olduğu görülebilmektedir.TDV İslâm Ansiklopedisi'nde babasının Türk annesinin Kürt olduğu bilgisi yer alır.
Nizami, kimi kaynaklarda Fars şairi olarak kabul edilegelmiş olsa da Azerbaycan kaynakları onun Türk asıllı olduğu konusunda hemfikirdir. Bir grup araştırmacıya göre Kıpçak, diğerlerine göre Oğuz boyundandır. Babasının Gence’ye gelip yerleştiği ve Nizâmî'nin orada doğduğu kabul edilmektedir.
Yaşamı
Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1141-1145 yılları arasında Gence'de dünyaya geldiği düşünülür. Asıl adı İlyas, lakabı ise Nizammeddin'dir. Aynı dönemde yaşamış olan başka Nizamilerden ayrılmak için Nizami Gencevi yani Genceli Nizami adı ile zikredilmiştir. Tam adı Ebu Muhammed İlyas bin Yusuf bin Zaki bin Muayyed Nizami şeklindedir
Anne-babasını erken yaşta kaybeden Nizami’nin Gence’de dayısı sayesinde iyi bir eğitim gördüğü, dil ve edebiyat yanında astronomi, felsefe, coğrafya, tıp ve matematik okuduğu, müziğe ilgi duyduğu, Farsça ve Arapçadan başka Pehlevîce, Süryânîce, İbrânîce, Ermenice ve Gürcüce gibi dilleri de öğrendiği anlaşılmaktadır. Kişisel gayretleri ile Orta Çağ döneminin ilimlerine vakıf olmuştur; Orta Doğu’nun sözlü ve yazılı edebiyatını öğrenmiştir. Eserlerinde, İslam ilimleri dışında, Antik Çağ Yunan Felsefesine de tamamıyla hakim olduğuna ve astronomi bilgisine dair kanıtlar bulunur.
Eğitim döneminden sonra resmî bir görev almayıp çevredeki devlet adamlarına gönderdiği şiirlerden elde ettiği para ile geçindi; ancak bir saray şairi olmadı. Saray çevresinde yaşamak yerine mütevazı bir yaşamı tercih eden Nizami, üç kez evlenmiş ve üç eşi de erken yaşta ölmüştür. Eşleri içinden Derbend hükümdarı tarafından hediye edilen Kıpçak cariyesi Afak adlı eşinden 1174'te Muhammed adında bir oğlunun dünyaya geldiği bilinir; nasihatnameleri oğlu Muhammed'e hitaben yazılmıştır.
Dindar bir kişi olan Nizami, Bâtınîliğe şiddetle karşı çıkıp, şiirlerinde Ehl-i sünnet inancını dile getirmiş, İslam peygamberi ve Dört Halife için övgüler yazmıştır.
Nizami, edebiyata lirik şiirler yazarak başladı; ardından toplumsal, terbiyevi ve felsefi içerikli gazeller, kasideler, rubailer de yazdı. Şiirlerinde devrin kültür dili olan Farsçayı kullandı. Eserlerinde aşkı farklı boyutları ile ele aldı; insan ve insan tabiatının güzelliğini işledi; hayatın anlamının insana ve insanlığa saygı göstermek olduğunu ifade eden temalar işledi. Güzelliklerden bahsederken Gence şehrinden de özellikle bahsetmiştir.
Günümüze gelen tek eseri 35 bin beyitten meydana gelen Beş Mücevher (پنج گنج Panj Ganj) adlı hamsesidir (خمسه). Eserin çeşitli kütüphanelerde yüzlerce yazması bulunur. İran’da, Hindistan’da, Avrupa’da basılmış, manzum ve mensur çevirileri yapılmıştır. Kaynaklarda şairin 20.000 beyitlik bir divanı olduğundan bahsedilirse de tam bir nüshası günümüze kadar gelmemiştir.
Eserlerinin yazılış tarihlerinden hareketle onun altmış yaşlarında iken 597-611 yılları arasında öldüğünü söylemek mümkündür. Mezarı eski Gence şehrindedir.
Hamse
- Sırlar Hazinesi (مخزن الاسرار Makhzan al-Asrār; 1176): Erzincan'daki Mengüçlü Beyliği'nden Behramşah bin Davud'a[] armağan edilmiştir.
- Yedi Güzel (هفت پيكر Haft Paykar): Sasani Hanedanı'nın V. Behram ve eşlerini anlatan şiir.
- Leylâ ile Mecnun (ليلى و مجنون Laylā o Majunūn; 1181): Şirvanşah Aksitan'ın isteği üzerine yazılmıştır.
- Hüsrev ü Şirin (خسرو و شيرين Khusraw o Shīrīn; 1177 - 1181): Sasani Hanedanı'nın I. Hüsrev ile prensesi Şirin arasında yaşanan aşk anlatan bir şiir. İldenizliler hükûmdarı Cahanşah Pehlevan ve Kızılarslan ve Selçuklu Hanedanının son sultanı 'e övgü sözleri yazılmıştır.
- İskendername (اسكندر نامه Iskandar Nāma): "Şerefname" (شرف نامه Sharaf Nāma; 1196-1200) ve "İkbalname" (اقبال نامه Iqbal Nāma 1200-ölüm) olmak üzere iki bölümden olan ve "İskender Zülkarneyn"'in hayatını anlatan şiir.
Kaynakça
- ^ a b c d e f g (PDF). 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2015.
- ^ a b c d . 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2016.
- ^ V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, ps. 34.
- ^ Jan Rypka, ‘Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods’, in The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968, p. 578.
- ^ V. Minorsky, "review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar" 1945 Minorsky, BSOAS., 1948, xii/2, 441-5)
- ^ Mehmet Kanar, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 33, sayfa: 183
- ^ UNESCO, 1141 tarihini esas kabul ederek şairin doğumunun 850. yılına rastlayan 1991 yılını Nizâmî yılı ilân etmiştir.
- ^ a b c Mut, Peren Birsaygılı. . 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2016.
- ^ a b Muhammed, Goşgar. "Nizami Gencevi Eğitim Felsefesi". Erişim tarihi: 12 Mart 2016.
- ^ Iraj Bashiri, "The Teahouse at a Glance" - Nizami's Life and Works 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 2000.
| Wikimedia Commons'ta Nizâmî-i Gencevî ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nizami i Gencevi Farsca نظامی گنجوی d 1141 o 1209 Fars edebiyatinda hamse turunun kurucusu sair Nizami GenceviNizami Gencevi nin temsili resimiDogumEbu Muhammed Cemaleddin Ilyas bin Yusuf bin Zeki Muyyed 1141 Gence Buyuk Selcuklu ImparatorluguOlum1209 Gence Sirvansahlar DevletiDonem12 yuzyilEtkiledikleri Mevlana Celaleddin i Rumi Sadi i Sirazi Hafiz i Sirazi Fuzuli Molla Cami veEtkilendikleri Firdevsi Senai i GazneviNizami Nizam ad Din Ilyas Bin Yusuf nin Dogumunun 850 Yili Nedeniyle Rusya Merkez Bankasinca 1991 Yilinda Tedavul Edilmis Hatira ParasiHusrev in bir pinarda yikanan Sirin i gorup asik olusu Husrev ve Sirin 17 bolumunden Felsefe edebiyat astronomi tip geometri gibi alanlarda calismalar yapmis bir 12 yuzyil filozofu ve sairidir Eserlerinin cogunu Farsca yazan sair Fars edebiyatinda hamse turunun kurucusu sayilir destansi siir turunu zirveye tasimis manzum ask hikayelerinin en buyuk ustadi unvanini kazanmistir Eserleri kendinden sonraki sair ve dusunurleri etkileyerek Sadi i Sirazi nin inda Mevlana Celaleddin Rumi nin Mesnevi sinde nin Hamse sinde nin Ferhadnamesinde Ali Sir Nevai ve Abdurrahman Cami nin Hamsal larinda Fuzuli nin Leyla ve Mecnun unda yeniden islenmistir Etnik kimligiNizami nin ailesi hakkinda bilgi yoktur eserlerinden babasinin isminin Yusuf oldugu etnik kokeni tartismalidir ve annesinin kuzey Azerbaycan bolgesinden oldugu gorulebilmektedir TDV Islam Ansiklopedisi nde babasinin Turk annesinin Kurt oldugu bilgisi yer alir Nizami kimi kaynaklarda Fars sairi olarak kabul edilegelmis olsa da Azerbaycan kaynaklari onun Turk asilli oldugu konusunda hemfikirdir Bir grup arastirmaciya gore Kipcak digerlerine gore Oguz boyundandir Babasinin Gence ye gelip yerlestigi ve Nizami nin orada dogdugu kabul edilmektedir YasamiDogum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 1141 1145 yillari arasinda Gence de dunyaya geldigi dusunulur Asil adi Ilyas lakabi ise Nizammeddin dir Ayni donemde yasamis olan baska Nizami lerden ayrilmak icin Nizami Gencevi yani Genceli Nizami adi ile zikredilmistir Tam adi Ebu Muhammed Ilyas bin Yusuf bin Zaki bin Muayyed Nizami seklindedir Anne babasini erken yasta kaybeden Nizami nin Gence de dayisi sayesinde iyi bir egitim gordugu dil ve edebiyat yaninda astronomi felsefe cografya tip ve matematik okudugu muzige ilgi duydugu Farsca ve Arapcadan baska Pehlevice Suryanice Ibranice Ermenice ve Gurcuce gibi dilleri de ogrendigi anlasilmaktadir Kisisel gayretleri ile Orta Cag doneminin ilimlerine vakif olmustur Orta Dogu nun sozlu ve yazili edebiyatini ogrenmistir Eserlerinde Islam ilimleri disinda Antik Cag Yunan Felsefesine de tamamiyla hakim olduguna ve astronomi bilgisine dair kanitlar bulunur Egitim doneminden sonra resmi bir gorev almayip cevredeki devlet adamlarina gonderdigi siirlerden elde ettigi para ile gecindi ancak bir saray sairi olmadi Saray cevresinde yasamak yerine mutevazi bir yasami tercih eden Nizami uc kez evlenmis ve uc esi de erken yasta olmustur Esleri icinden Derbend hukumdari tarafindan hediye edilen Kipcak cariyesi Afak adli esinden 1174 te Muhammed adinda bir oglunun dunyaya geldigi bilinir nasihatnameleri oglu Muhammed e hitaben yazilmistir Dindar bir kisi olan Nizami Batinilige siddetle karsi cikip siirlerinde Ehl i sunnet inancini dile getirmis Islam peygamberi ve Dort Halife icin ovguler yazmistir Nizami edebiyata lirik siirler yazarak basladi ardindan toplumsal terbiyevi ve felsefi icerikli gazeller kasideler rubailer de yazdi Siirlerinde devrin kultur dili olan Farscayi kullandi Eserlerinde aski farkli boyutlari ile ele aldi insan ve insan tabiatinin guzelligini isledi hayatin anlaminin insana ve insanliga saygi gostermek oldugunu ifade eden temalar isledi Guzelliklerden bahsederken Gence sehrinden de ozellikle bahsetmistir Gunumuze gelen tek eseri 35 bin beyitten meydana gelen Bes Mucevher پنج گنج Panj Ganj adli hamsesidir خمسه Eserin cesitli kutuphanelerde yuzlerce yazmasi bulunur Iran da Hindistan da Avrupa da basilmis manzum ve mensur cevirileri yapilmistir Kaynaklarda sairin 20 000 beyitlik bir divani oldugundan bahsedilirse de tam bir nushasi gunumuze kadar gelmemistir Eserlerinin yazilis tarihlerinden hareketle onun altmis yaslarinda iken 597 611 yillari arasinda oldugunu soylemek mumkundur Mezari eski Gence sehrindedir HamseSirlar Hazinesi مخزن الاسرار Makhzan al Asrar 1176 Erzincan daki Menguclu Beyligi nden Behramsah bin Davud a kaynak belirtilmeli armagan edilmistir Yedi Guzel هفت پيكر Haft Paykar Sasani Hanedani nin V Behram ve eslerini anlatan siir Leyla ile Mecnun ليلى و مجنون Layla o Majunun 1181 Sirvansah Aksitan in istegi uzerine yazilmistir Husrev u Sirin خسرو و شيرين Khusraw o Shirin 1177 1181 Sasani Hanedani nin I Husrev ile prensesi Sirin arasinda yasanan ask anlatan bir siir Ildenizliler hukumdari Cahansah Pehlevan ve Kizilarslan ve Selcuklu Hanedaninin son sultani e ovgu sozleri yazilmistir Iskendername اسكندر نامه Iskandar Nama Serefname شرف نامه Sharaf Nama 1196 1200 ve Ikbalname اقبال نامه Iqbal Nama 1200 olum olmak uzere iki bolumden olan ve Iskender Zulkarneyn in hayatini anlatan siir Kaynakca a b c d e f g PDF 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2015 a b c d 12 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mart 2016 V Minorsky Studies in Caucasian History Cambridge University Press 1957 ps 34 Jan Rypka Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods in The Cambridge History of Iran Volume 5 The Saljuq and Mongol Periods ed Published January 1968 p 578 V Minorsky review of G H Darab translation of Makhzan al Asrar 1945 Minorsky BSOAS 1948 xii 2 441 5 Mehmet Kanar TDV Islam Ansiklopedisi cilt 33 sayfa 183 UNESCO 1141 tarihini esas kabul ederek sairin dogumunun 850 yilina rastlayan 1991 yilini Nizami yili ilan etmistir a b c Mut Peren Birsaygili 4 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mart 2016 a b Muhammed Gosgar Nizami Gencevi Egitim Felsefesi Erisim tarihi 12 Mart 2016 Iraj Bashiri The Teahouse at a Glance Nizami s Life and Works 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2000 Wikimedia Commons ta Nizami i Gencevi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir