Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Olasılık ya da ihtimaliyet, bir şeyin olmasının veya olmamasının matematiksel değeri veya olabilirlik yüzdesi, değeridir. Olasılık kuramı istatistik, matematik, bilim ve felsefe alanlarında mümkün olayların olabilirliği ve karmaşık sistemlerin altında yatan mekanik işlevler hakkında sonuçlar ortaya atmak için çok geniş bir şekilde kullanılmaktadır.
Tarihçe
Aristo'nun eserlerinin çevirilerinde olasılık sözcüğü, bir gerçeğin rastgelirliliğinin nicelikleştirilmesini ifade etmemektedir, ama bir fikrin ne kadarının genel olarak kabul edildiği ile ilgilidir. Orta Çağ ve sonra 'nda birbirini takip eden açıklamalar ve Aristo'nun eserlerinin çevirilerinde yapılan hatalar ile anlam kaymaları ortaya çıkıp bu sözcük bir fikrin olabilirliğinin tasarlanması anlamına gelmeye başlamıştır. 16. yüzyıl ve 17. yüzyılda etikle ilgili din biliminde bulunan olasıcılık bu anlamda ön plana gelmiştir. 17. yüzyılın ikinci yarısında olasılık konusunun Blaise Pascal ve Pierre de Fermat tarafından matematiksel olarak incelenmeye başlanması ile olasılık sözcüğü modern anlamına doğru bir yol almıştır. Matematiksel modern olasılık kuramının geliştirilmesi 19. yüzyılda başlamıştır.
Diğer bir adıyla "olasılıkcılık" olarak anılan, olasılık doktrini bir Katolik etik doktrini olup 16. yüzyılda "Cizvitler" ve "Bartolome de Medina" etkileri ile geliştirilmiştir. Bu teoloji etikine göre "eğer bir fikir olası ise, o fikri geliştirip bir sonuca varmak uygundur; çünkü bu fikir karşıtı fikirden daha olasıdır. Böylece bu doktrin çeşitli karşıt tedbirler arasından herhangi bir tedbir üzerine karar verilmesi gerekmekte iken hangisinin en iyi olduğu bilinemediği zaman bir karar verme yöntemi olarak en olası tedbirin seçilmesini kabul etmektedir. Bu tip olasılık kullanılarak karar vermeye modern karar verme teorisinde maksimum olabilirlik (maximum likelihood) prensibi adı verilmektedir. Böylece bu türlü Hristiyan Katolik etike taban olan olasılık kavramı, modern olabilirlilik kavramı analogu olmaktadır.
17. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar olasılık
Olasılıkların bilimsel incelenmesi bir modern gelişmedir. Modern olasılıklar teorisinin başlangıç tarihi Pascal ile Fermat arasındaki 1654'te olan bir mektuplaşma içeriğine bağlanabilir. 1657'de bu konuya eğilen ilk bilimsel yaklaşım Christiaan Huygens tarafından açıkça ortaya çıkarılmıştır. Jakob Bernoulli'nin (ölümünden sonra 1713'te basılan) Ars Conjectandi adlı eseri ile 1718'de basılan Abraham de Moivre'ın Doctrine of Chances adlı eseri olasılıklar teorisini matematik biliminin bir branşı olarak incelemektedirler.
Hatalar teorisi "Roger Cotes"in (ölümünden sonra 1722'de basılan) Opera Miscellana adlı eserinde ilk defa belirtilmiş ve 1755'te "Thomas Simpson"un yaşam öyküsü kitabında tümüyle açıklanmıştır. 1757'de basılan kitabında eşitlikle olası olan pozitif ve negatif hatalardan, tüm hataların içine düşebileceği alanın belirli sınırlarından ve sürekli hatalardan bahsedilmekte ve bir olasılık eğrisi verilmektedir.
1774'te "Pierre-Simon Laplace" olasılıklar teorisi prensiplerini kullanarak gözlemlerin birleştirilmesi için bir kural ortaya çıkartmıştır. Hatalar olasılıkları kuralını bir eğri ile ifade etmiştir; buna göre eğri
, olup bu ifade de 
herhangi bir hata ve 
o hatanın olasılığıdır. Bu eğrinin niteliği bulunmaktadır:
![image]()
-eksenine göre simetriktir![image]()
-eksenine asimptottur ve böylece ![image]()
deki hata olasılığı 0 olur;- bu eğrinin altında kalan toplam alan 1 dir; bu demektir ki bir hatanın olasılığı mutlaka gerektir.
Herhangi üç gözlemin ortalaması için bir formül de ortaya atmıştır. 1774'te Lagrange tarafında adlandırılan, hatanın kolaylık kuralı içinde bir formül de ortaya çıkarmıştır ama bu formül elle işlemlerle bulunulamayacak kadar zordur.
1778'de Daniel Bernoulli aynı zamanda olan hatalar sistemi için olasılıkların maksimum çarpma prensiplerini açıklamıştır.
Kaynakça
- ^ Pascal ve Fermat mektuplaşmalarından örnek
Dış bağlantılar
- Olav Kallenberg, Probabilistic Symmetries and Invariance Principles. Springer -Verlag, New York (2005). 510 pp.
- Kallenberg, O., Foundations of Modern Probability, 2nd ed. Springer Series in Statistics. (2002). 650 pp.
- Edwin Thompson Jaynes, (1996) Probability theory: The Logic of Science. Preprint: Washington University, (1996). — HTML19 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ve PDF13 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- On yedinci yüzyıl düşüncesinde kesinlik
- Southampton Universitesi ders notlari26 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Olasılık ve istatistik tarihinde önemli şahıslar
- Southampton Universitesi ders notları1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Olasılık ve istatistik üzerindeki ilk yazılar için site
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Olasilik ya da ihtimaliyet bir seyin olmasinin veya olmamasinin matematiksel degeri veya olabilirlik yuzdesi degeridir Olasilik kurami istatistik matematik bilim ve felsefe alanlarinda mumkun olaylarin olabilirligi ve karmasik sistemlerin altinda yatan mekanik islevler hakkinda sonuclar ortaya atmak icin cok genis bir sekilde kullanilmaktadir TarihceAristo nun eserlerinin cevirilerinde olasilik sozcugu bir gercegin rastgelirliliginin niceliklestirilmesini ifade etmemektedir ama bir fikrin ne kadarinin genel olarak kabul edildigi ile ilgilidir Orta Cag ve sonra nda birbirini takip eden aciklamalar ve Aristo nun eserlerinin cevirilerinde yapilan hatalar ile anlam kaymalari ortaya cikip bu sozcuk bir fikrin olabilirliginin tasarlanmasi anlamina gelmeye baslamistir 16 yuzyil ve 17 yuzyilda etikle ilgili din biliminde bulunan olasicilik bu anlamda on plana gelmistir 17 yuzyilin ikinci yarisinda olasilik konusunun Blaise Pascal ve Pierre de Fermat tarafindan matematiksel olarak incelenmeye baslanmasi ile olasilik sozcugu modern anlamina dogru bir yol almistir Matematiksel modern olasilik kuraminin gelistirilmesi 19 yuzyilda baslamistir Diger bir adiyla olasilikcilik olarak anilan olasilik doktrini bir Katolik etik doktrini olup 16 yuzyilda Cizvitler ve Bartolome de Medina etkileri ile gelistirilmistir Bu teoloji etikine gore eger bir fikir olasi ise o fikri gelistirip bir sonuca varmak uygundur cunku bu fikir karsiti fikirden daha olasidir Boylece bu doktrin cesitli karsit tedbirler arasindan herhangi bir tedbir uzerine karar verilmesi gerekmekte iken hangisinin en iyi oldugu bilinemedigi zaman bir karar verme yontemi olarak en olasi tedbirin secilmesini kabul etmektedir Bu tip olasilik kullanilarak karar vermeye modern karar verme teorisinde maksimum olabilirlik maximum likelihood prensibi adi verilmektedir Boylece bu turlu Hristiyan Katolik etike taban olan olasilik kavrami modern olabilirlilik kavrami analogu olmaktadir 17 yuzyildan 19 yuzyila kadar olasilik Pascal ve Fermat arasindaki yazismalardan bir ornek 1654 Olasiliklarin bilimsel incelenmesi bir modern gelismedir Modern olasiliklar teorisinin baslangic tarihi Pascal ile Fermat arasindaki 1654 te olan bir mektuplasma icerigine baglanabilir 1657 de bu konuya egilen ilk bilimsel yaklasim Christiaan Huygens tarafindan acikca ortaya cikarilmistir Jakob Bernoulli nin olumunden sonra 1713 te basilan Ars Conjectandi adli eseri ile 1718 de basilan Abraham de Moivre in Doctrine of Chances adli eseri olasiliklar teorisini matematik biliminin bir bransi olarak incelemektedirler Hatalar teorisi Roger Cotes in olumunden sonra 1722 de basilan Opera Miscellana adli eserinde ilk defa belirtilmis ve 1755 te Thomas Simpson un yasam oykusu kitabinda tumuyle aciklanmistir 1757 de basilan kitabinda esitlikle olasi olan pozitif ve negatif hatalardan tum hatalarin icine dusebilecegi alanin belirli sinirlarindan ve surekli hatalardan bahsedilmekte ve bir olasilik egrisi verilmektedir 1774 te Pierre Simon Laplace olasiliklar teorisi prensiplerini kullanarak gozlemlerin birlestirilmesi icin bir kural ortaya cikartmistir Hatalar olasiliklari kuralini bir egri ile ifade etmistir buna gore egri y ϕ x displaystyle y phi x olup bu ifade de x displaystyle x herhangi bir hata ve y displaystyle y o hatanin olasiligidir Bu egrinin niteligi bulunmaktadir y displaystyle y eksenine gore simetriktir x displaystyle x eksenine asimptottur ve boylece displaystyle infty deki hata olasiligi 0 olur bu egrinin altinda kalan toplam alan 1 dir bu demektir ki bir hatanin olasiligi mutlaka gerektir Herhangi uc gozlemin ortalamasi icin bir formul de ortaya atmistir 1774 te Lagrange tarafinda adlandirilan hatanin kolaylik kurali icinde bir formul de ortaya cikarmistir ama bu formul elle islemlerle bulunulamayacak kadar zordur 1778 de Daniel Bernoulli ayni zamanda olan hatalar sistemi icin olasiliklarin maksimum carpma prensiplerini aciklamistir Oyun kurami Rassal degisken IstatistikKaynakca Pascal ve Fermat mektuplasmalarindan ornekDis baglantilarOlav Kallenberg Probabilistic Symmetries and Invariance Principles Springer Verlag New York 2005 510 pp ISBN 0 387 25115 4 Kallenberg O Foundations of Modern Probability 2nd ed Springer Series in Statistics 2002 650 pp ISBN 0 387 95313 2 Edwin Thompson Jaynes 1996 Probability theory The Logic of Science Preprint Washington University 1996 HTML19 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ve PDF13 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde On yedinci yuzyil dusuncesinde kesinlik Southampton Universitesi ders notlari26 Aralik 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Olasilik ve istatistik tarihinde onemli sahislar Southampton Universitesi ders notlari1 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Olasilik ve istatistik uzerindeki ilk yazilar icin site