Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ortak merkezli küreler kuramı, Eudoxus, Callippus ve Aristoteles tarafından geliştirilen eş merkezli (veya homosentrik) kürelerin kozmolojik modeli olup bu modelde tümü Dünya merkezli olan göksel küreler kullanılmıştır. Bu yönüyle Batlamyus ve diğer matematiksel gök bilimciler tarafından Kopernik dönemine kadar kullanılan çok merkezli episiklik ve eksantrik modellerden farklıydı.
Eşmerkezli küreler kavramının kökenleri
Antik Yunan filozoflarının birçoğu (MÖ 400 - MÖ 300) Güneş, Ay, gezegenler ve sabit yıldızların hareketlerini Dünya merkezli bir sistem olarak açıklamaya çalıştı.
Bu modellerin ilki Eudoxus tarafından önerilen ortak merkezli küreler kuramıdır. Cnidus'lu Eudoxus, eşmerkezli küreler kavramını geliştiren ilk astronomdu. Aslen Platon akademisinde öğrenciydi ve Platon ve Pisagor'un kozmolojik spekülasyonlarından etkilendiğine inanılıyor. Gezegenlerin algılanan tutarsız hareketlerini açıklamak ve gök cisimlerinin hareketini doğru bir şekilde hesaplamak için tek tip bir model geliştirmek için homosentrik küreler fikrini ortaya attı. 27 küre (Güneş için 3, Ay için 3, bilinen gezegenlerin her biri için 4 ve sabit yıldızlar için 1) kullanarak, Eudoxus, gezegenlerin geriye doğru hareketi de dahil olmak üzere göksel nesnelerin günlük hareketlerini açıklayabildi. Tahmin edilen hareketler, özellikle Mars ve Venüs için çok doğru değildi, ancak Jüpiter ve Satürn için yeterliydi. Eudoxus'un modeli, gezegenlerin parlaklığında gözlenen varyasyonları da açıklayamadı. Kitaplarından hiçbiri günümüze ulaşamadı ve kozmolojik teorileri hakkında bildiğimiz her şey Aristoteles ve Simplicius'un eserlerinden geliyor. Bu çalışmalara göre, Eudoxus'un modelinde yirmi yedi homosentrik küre vardı ve her küre, her gök cismi için bir tür gözlemlenebilir hareketi açıklıyordu. Eudoxus, sabit yıldızlar için günlük hareketlerini açıklamaları gereken bir küre atar. Sabit yıldızların küresiyle aynı şekilde hareket eden birinci küre ile hem güneşe hem de aya üç küre atar. İkinci küre, güneşin ve ayın ekliptik düzlemdeki hareketini açıklar. Üçüncü kürenin "enlemesine eğimli" bir daire üzerinde hareket etmesi ve kozmosta güneş ve ayın enlemesine hareketini açıklaması gerekiyordu. O zamanlar bilinen tek gezegen olan Merkür, Mars, Venüs, Jüpiter ve Satürn'e dört küre atandı. Gezegenlerin birinci ve ikinci küreleri, tıpkı güneş ve ayın ilk iki küresi gibi hareket ediyordu. Simplicius'a göre, gezegenlerin üçüncü ve dördüncü kürelerinin, su aygırı olarak bilinen bir eğri oluşturacak şekilde hareket etmesi gerekiyordu. Su aygırı, gezegenlerin geriye dönük hareketlerini denemenin ve açıklamanın bir yoluydu. Michael J. Crowe gibi birçok bilim tarihçisi, Eudoxus'un eşmerkezli kürelerden oluşan sistemini evrenin gerçek bir temsili olarak görmediğini, bunun yalnızca gezegen hareketini hesaplamak için matematiksel bir model olduğunu düşündüğünü iddia etti.
Eudoxus'un modeline sonraki eklemeler
Eudoxus'un çağdaşı Callippus, toplam homosentrik küre sayısını artırarak sistemini geliştirmeye çalıştı. Callipus, her biri Merkür, Venüs ve Mars için iki, Güneş ve Ay için iki tane olmak üzere, küre sayısını 7 arttırdı. Bu yeni küreler, gezegensel yörüngelerin doğruluğunu, mevcut gözlemler kadar iyi bir seviyeye yükseltti! Callippus ayrıca Güneş'in yıl boyunca değişen hızını da açıkladı. Bu ek kürelerin, Eudoxus’un orijinal sistemindeki bazı hesaplama sorunlarını çözmesi gerekiyordu. Callippus'un sistemi, belirli gök cisimlerinin hareketlerini daha iyi tahmin edebildi, ancak sisteminde hala birçok sorun vardı ve birçok astronomik gözlemi açıklayamıyordu.
Ortak merkezli modele bir sonraki büyük katkı, önceki modellerde birkaç küreyi atmış ancak son toplamın 55 olması için kendi alanını ekleyen Aristoteles tarafından yapılmıştır. Aristoteles, Metafizik ve De Caelo (Göklerde) adlı eserlerinde kendi eşmerkezli küreler sistemini geliştirdi. Hem Eudoxus hem de Callippus'un modellerinde çok az küre olduğunu ve Callippus'un sistemine daha fazla küre eklediğini düşünüyordu. Jüpiter ve Mars'a üç küre ve toplam elli beş küre için Venüs, Merkür, güneş ve aya dört küre ekledi. Daha sonra sonuçlarının doğruluğundan şüphe etti ve kırk yedi veya kırk dokuz eşmerkezli küre olduğuna inandığını belirtti. Tarihçiler, Aristoteles'in evrende 43 ila 55 arasında değişen teorilerle kaç tane alan olduğunu düşündüğünden emin değiller. Eudoxus'un aksine, Aristoteles kendi sisteminin kozmosun gerçek bir modelini temsil ettiğine inanıyordu. Bu yeni alanlar gezegensel küreler arasına yerleştirildi ve diğer kürelerin hareketlerini "gevşetmek" için harekete geçti. Tüm bu çalışmalara rağmen, modeli hala gezegen parlaklığı varyasyonlarını açıklamıyordu.
Eudoxus ve Callippus'un küreleri gerçek nesneler olarak mı, yoksa sadece kullanışlı hesaplama cihazları olarak mı gördükleri bilinmemektedir, ancak Aristoteles'e fiziksel olarak gerçekti ve özünden (beşinci "element") oluşuyordu.
Aristoteles'in ortak merkezli (homosentrik) küre modeli, Ptolemaic sisteminin yanı sıra Orta Çağ'a kadar (kürelerin çoğunu ortadan kaldıran çok basitleştirilmiş bir şekilde) öğretildi.
Kaynakça
- ^ Neugebauer, Otto (1975). A History of Ancient Mathematical Astronomy. 2. Berlin / Heidelberg / New York: Springer-Verlag. ss. 677-85. ISBN .
- ^ (1999) [1996]. "Heavenly aberrations: Aristotle the amateur astronomer". Aristotelian Explorations. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 167-68. ISBN .
- ^ Goldstein, Bernard (3 Eylül 1983). "A New View of Early Greek Astronomy". Isis. 74: 332-333. doi:10.1086/353302. JSTOR 232593.
- ^ a b "Eudoxus of Cnidus." Complete Dictionary of Scientific Biography. Vol. 4. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008. 465–467. Gale Virtual Reference Library. Web. 2 June 2014.
- ^ Yavetz, Ido (February 1998). "On the Homocentric Spheres of Eudoxus". Archive for History of Exact Sciences. 52 (3): 222-225. Bibcode:1998AHES...52..222Y. doi:10.1007/s004070050017. JSTOR 41134047.
- ^ Crowe, Michael (2001). Theories of the World from Antiquity to the Copernican Revolution. Mineola, NY: Dover. s. 23. ISBN .
- ^ Dicks, D.R. (1985). Early Greek Astronomy to Aristotle. Ithaca, NY: Cornell University Press. ss. 190-191. ISBN .
- ^ Easterling, H. (1961). "Homocentric Spheres in De Caelo". Phronesis. 6 (2): 138-141. doi:10.1163/156852861x00161. JSTOR 4181694.
- ^ "Homocentric Sphere Model". 18 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Haziran 2020.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- Yavuz Unat, Aristoteles’in Evren Anlayışı ve İslâm Astronomisine Etkisi (PDF)
- Lloyd, G.E.R. (1974). Early Greek Science: Thales to Aristotle. Londra: W. W. Norton and Company. ISBN .
- Neugebauer, Otto (1983). Astronomy and History Selected Essays. Springer. ISBN .
- Kieffer, John S. "Callippus." Dictionary of Scientific Biography 3:21-22.
Dış bağlantılar
- . 1 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Henry Mendell. . LA: Cal. State Univ. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Craig McConnell, Ph.D. "Models of Planetary Motion—Eudoxus". Cal. State, Fullerton. 12 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . 17 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- . 13 Nisan 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ortak merkezli kureler kurami Eudoxus Callippus ve Aristoteles tarafindan gelistirilen es merkezli veya homosentrik kurelerin kozmolojik modeli olup bu modelde tumu Dunya merkezli olan goksel kureler kullanilmistir Bu yonuyle Batlamyus ve diger matematiksel gok bilimciler tarafindan Kopernik donemine kadar kullanilan cok merkezli episiklik ve eksantrik modellerden farkliydi Eudoxus un gezegen hareketi modeli Es merkezli kurelerinin her biri burada gosterilen eksende donen bir halka olarak temsil edilmektedir En distaki sari kure gunde bir kez doner ikincisi mavi planatin zodyak boyunca hareketini tanimlar ucuncu yesil ve dorduncu kirmizi birlikte geriye donuk hareketi aciklamak icin gezegeni sekiz seklindeki bir sekil veya hippopede atkostegi boyunca hareket ettirir Esmerkezli kureler kavraminin kokenleriAntik Yunan filozoflarinin bircogu MO 400 MO 300 Gunes Ay gezegenler ve sabit yildizlarin hareketlerini Dunya merkezli bir sistem olarak aciklamaya calisti Bu modellerin ilki Eudoxus tarafindan onerilen ortak merkezli kureler kuramidir Cnidus lu Eudoxus esmerkezli kureler kavramini gelistiren ilk astronomdu Aslen Platon akademisinde ogrenciydi ve Platon ve Pisagor un kozmolojik spekulasyonlarindan etkilendigine inaniliyor Gezegenlerin algilanan tutarsiz hareketlerini aciklamak ve gok cisimlerinin hareketini dogru bir sekilde hesaplamak icin tek tip bir model gelistirmek icin homosentrik kureler fikrini ortaya atti 27 kure Gunes icin 3 Ay icin 3 bilinen gezegenlerin her biri icin 4 ve sabit yildizlar icin 1 kullanarak Eudoxus gezegenlerin geriye dogru hareketi de dahil olmak uzere goksel nesnelerin gunluk hareketlerini aciklayabildi Tahmin edilen hareketler ozellikle Mars ve Venus icin cok dogru degildi ancak Jupiter ve Saturn icin yeterliydi Eudoxus un modeli gezegenlerin parlakliginda gozlenen varyasyonlari da aciklayamadi Kitaplarindan hicbiri gunumuze ulasamadi ve kozmolojik teorileri hakkinda bildigimiz her sey Aristoteles ve Simplicius un eserlerinden geliyor Bu calismalara gore Eudoxus un modelinde yirmi yedi homosentrik kure vardi ve her kure her gok cismi icin bir tur gozlemlenebilir hareketi acikliyordu Eudoxus sabit yildizlar icin gunluk hareketlerini aciklamalari gereken bir kure atar Sabit yildizlarin kuresiyle ayni sekilde hareket eden birinci kure ile hem gunese hem de aya uc kure atar Ikinci kure gunesin ve ayin ekliptik duzlemdeki hareketini aciklar Ucuncu kurenin enlemesine egimli bir daire uzerinde hareket etmesi ve kozmosta gunes ve ayin enlemesine hareketini aciklamasi gerekiyordu O zamanlar bilinen tek gezegen olan Merkur Mars Venus Jupiter ve Saturn e dort kure atandi Gezegenlerin birinci ve ikinci kureleri tipki gunes ve ayin ilk iki kuresi gibi hareket ediyordu Simplicius a gore gezegenlerin ucuncu ve dorduncu kurelerinin su aygiri olarak bilinen bir egri olusturacak sekilde hareket etmesi gerekiyordu Su aygiri gezegenlerin geriye donuk hareketlerini denemenin ve aciklamanin bir yoluydu Michael J Crowe gibi bircok bilim tarihcisi Eudoxus un esmerkezli kurelerden olusan sistemini evrenin gercek bir temsili olarak gormedigini bunun yalnizca gezegen hareketini hesaplamak icin matematiksel bir model oldugunu dusundugunu iddia etti Eudoxus un modeline sonraki eklemelerEudoxus un cagdasi Callippus toplam homosentrik kure sayisini artirarak sistemini gelistirmeye calisti Callipus her biri Merkur Venus ve Mars icin iki Gunes ve Ay icin iki tane olmak uzere kure sayisini 7 arttirdi Bu yeni kureler gezegensel yorungelerin dogrulugunu mevcut gozlemler kadar iyi bir seviyeye yukseltti Callippus ayrica Gunes in yil boyunca degisen hizini da acikladi Bu ek kurelerin Eudoxus un orijinal sistemindeki bazi hesaplama sorunlarini cozmesi gerekiyordu Callippus un sistemi belirli gok cisimlerinin hareketlerini daha iyi tahmin edebildi ancak sisteminde hala bircok sorun vardi ve bircok astronomik gozlemi aciklayamiyordu Ortak merkezli modele bir sonraki buyuk katki onceki modellerde birkac kureyi atmis ancak son toplamin 55 olmasi icin kendi alanini ekleyen Aristoteles tarafindan yapilmistir Aristoteles Metafizik ve De Caelo Goklerde adli eserlerinde kendi esmerkezli kureler sistemini gelistirdi Hem Eudoxus hem de Callippus un modellerinde cok az kure oldugunu ve Callippus un sistemine daha fazla kure ekledigini dusunuyordu Jupiter ve Mars a uc kure ve toplam elli bes kure icin Venus Merkur gunes ve aya dort kure ekledi Daha sonra sonuclarinin dogrulugundan suphe etti ve kirk yedi veya kirk dokuz esmerkezli kure olduguna inandigini belirtti Tarihciler Aristoteles in evrende 43 ila 55 arasinda degisen teorilerle kac tane alan oldugunu dusundugunden emin degiller Eudoxus un aksine Aristoteles kendi sisteminin kozmosun gercek bir modelini temsil ettigine inaniyordu Bu yeni alanlar gezegensel kureler arasina yerlestirildi ve diger kurelerin hareketlerini gevsetmek icin harekete gecti Tum bu calismalara ragmen modeli hala gezegen parlakligi varyasyonlarini aciklamiyordu Eudoxus ve Callippus un kureleri gercek nesneler olarak mi yoksa sadece kullanisli hesaplama cihazlari olarak mi gordukleri bilinmemektedir ancak Aristoteles e fiziksel olarak gercekti ve ozunden besinci element olusuyordu Aristoteles in ortak merkezli homosentrik kure modeli Ptolemaic sisteminin yani sira Orta Cag a kadar kurelerin cogunu ortadan kaldiran cok basitlestirilmis bir sekilde ogretildi Kaynakca Neugebauer Otto 1975 A History of Ancient Mathematical Astronomy 2 Berlin Heidelberg New York Springer Verlag ss 677 85 ISBN 0 387 06995 X 1999 1996 Heavenly aberrations Aristotle the amateur astronomer Aristotelian Explorations Cambridge Cambridge University Press ss 167 68 ISBN 0 521 55619 8 Goldstein Bernard 3 Eylul 1983 A New View of Early Greek Astronomy Isis 74 332 333 doi 10 1086 353302 JSTOR 232593 a b Eudoxus of Cnidus Complete Dictionary of Scientific Biography Vol 4 Detroit Charles Scribner s Sons 2008 465 467 Gale Virtual Reference Library Web 2 June 2014 Yavetz Ido February 1998 On the Homocentric Spheres of Eudoxus Archive for History of Exact Sciences 52 3 222 225 Bibcode 1998AHES 52 222Y doi 10 1007 s004070050017 JSTOR 41134047 Crowe Michael 2001 Theories of the World from Antiquity to the Copernican Revolution Mineola NY Dover s 23 ISBN 0 486 41444 2 Dicks D R 1985 Early Greek Astronomy to Aristotle Ithaca NY Cornell University Press ss 190 191 ISBN 0801493102 Easterling H 1961 Homocentric Spheres in De Caelo Phronesis 6 2 138 141 doi 10 1163 156852861x00161 JSTOR 4181694 Homocentric Sphere Model 18 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Haziran 2020 Ayrica bakinizGoksel kureler GeosantrizmKonuyla ilgili yayinlarYavuz Unat Aristoteles in Evren Anlayisi ve Islam Astronomisine Etkisi PDF Lloyd G E R 1974 Early Greek Science Thales to Aristotle Londra W W Norton and Company ISBN 0393005836 Neugebauer Otto 1983 Astronomy and History Selected Essays Springer ISBN 0387908447 Kieffer John S Callippus Dictionary of Scientific Biography 3 21 22 Dis baglantilar 1 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Henry Mendell LA Cal State Univ 16 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Craig McConnell Ph D Models of Planetary Motion Eudoxus Cal State Fullerton 12 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 17 Agustos 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi 13 Nisan 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi