Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Eylül 2011) |
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Pazırık halısı, Altayların Pazırık bölgesinde keşfedilen ve araştırmaları Sovyet arkeolog aracılığıyla yapılan,Altayların M.Ö. 3. yüzyıla ait sakinlerinin bırakmış oldukları 40'a yakın beyler takımına ait kurganlarda, zengin sanat yapıtları gün yüzüne çıkartılmıştır. Bu buluntuların büyük bir kısmı hâlen Leningrad Ermitaj Müzesi'nde teşhir edilmektedir.
Bu buluntular arasında kökeni üzerinde en çok tartışılan ünlü Pazırık Halısı da görülmektedir. Bu en eski halının bulunuşundan itibaren bir çeyrek yüzyıl geçmesine karşın, şimdi de üzerinde en çok konuşulan bir arkeolojik yapıt olma niteliğini taşımaktadır.
Kazıları idare eden Rudenko, bu 1.89x2 m ebatında bulunan, üzerinde biniciler, sığınlar ve düşsel yaratıklardan griffon figürlerinin yer aldığı bu çok sık dokunmuş halının İran'ın Ahamenidler Devri'nde işlenerek Altaylara ihraç edildiği görüşünü ileriye sürmüştür. Halıda bir desimetre karede 3600 ilmek bulunmaktadır.
Johanna Zick - Nissen ise bu halının Anadolu'ya kadar uzayan sınırlar içinde dokunduğu kanıklığını taşımaktadır. R. , K. Jetter gibi bazı İranist batılı sanat tarihçileri de bu kural dışı halının "şehir ezini" dışında yaşayan bir cemiyet içinde dokunamayacağı inancını paylaşmaktadırlar. Onlara göre, bu halı teknik bakımdan oldukça bileşik, sanat bakımından da çok taraflı, değişik anlayışla yüklü bir yapıttır. Bu sebeple, yine onlara göre, "atlı bozkır ezinine'" mensup, yaylak ve kışlak yaşamı yaşayan Türk göçebelerinin böyle bir halıyı meydana getirmeleri asla mümkün değildir.
Türk topluluklarının bulundukları bölgelerde gün ışığına kavuşturulmuş çeşitli halı örneklerinden mesela; 'in Doğu Türkistan'da yaptığı kazılarda "Lou-lan" kuyu mezarında ve Lop-Nor'da bir Stupa'dan çıkartılan halılar, Vonle Coq'un Turfan kazılarında bulduğu M.S. 5. ve 6. yüzyıla kadar uzanan devrede dokundukları tespit edilen halılar, bunlara ilaveten Carl Lamm'ın Fustat'da bulduğu Selçuklu halı parçalarından ve Türk İslâm Eserleri Müzesi'nde teşhirde bulunan Selçuklu halılarından bi' haber gibi bir davranış içine düşmüş olduklarını söylemek mecburiyetindeyiz.[] Oysaki anılan bu halı örneklerinin dünyanın en eski ve en mükemmel halı parçaları olduğu bütün "mütehassıslar"ca ifade edildiği herkesçe bilinmektedir.[] Yine bununla ilgili olarak şu noktayı da kaydetmeliyiz[]: Orta Asya'nın Doğu Türkistan'ı, Altaylar'ı ve Moğolistan'ı içine alan bölgesi, birçok ilim adamları tarafından daima düşünce yanlış anlamalara meydan vermemelidir. Çünkü, Türkistan hiç şüphesiz eski bir dokuma merkezidir. Ancak bu merkezin Doğu Türkistan'a doğru uzayan bölgelerinde Orta Çağ'da zengin bir dokuma geleneğinin bulunduğu kesindir. Yukarıda hatırlatıldığı gibi, Lou-lan Ve; Lop-Nor'da dokunmuş halılar ile çeşitli kumaşlar 'in 1906-1908'de yapmış olduğu kazılarda gün ışığına kavuşturulmuştu. Dolayısı ile bu bölgenin zengin bir dokuma merkezi olduğu açıkça anlaşılmıştır. Pazırık ise bu bölgeye hiç de uzak bir yöre değildir. Ayrıca bugün Kaşgar, Hotan, Kuca ve Turfan'da dokunan halılar, bu en eski halı bölgesinin, geleneğini hâla sürdürmekte olduğunu göstermektedir. Çok olarak bu sanat tarihçileri Altaylar'ın Pazırık vadisindeki beylere ait kurganlardan pek çok sanat yapıtının bir bütün olduğunu düşünmemekte ve bunlardan sadece bir halıyı ise dışarıdan ithal edilmiş tek bir yapıt gibi okunmaktadır.
Bu kanının aksine olarak adı geçen kurganların Hunlar'a ait olduğu görüşü Kiseljov ve Simirnov gibi Sovyet ermişleri tarafından Ortaya atıldığı gibi, kültür tarihçilerinden Abdülkadir İnan, İkinci Türk Tarih Kongresinde vermiş olduğu «Altay'da Pazırık hafriyatında çıkarılan atların vaziyetini Türkler'in defin merasimi bakımından izahı» adlI tebliği ile diğer makalelerinde ve Bahaeddin Ögel de «İslâmiyetten önce Türk kültür tarihi» eserinde Pazırık kurganlarının Büyük Hun İmparatorluğu'na ait olduğunu yazmışlardır. Buna ek olarak yine batılı ekin ve sanat tarihçileri arasında, , , gibi ilim adamları da aynı görüşü savunmuş, yani Pazırık kurganlarında bulunan yapıtların sahiplerinin Hunlar olduğunu söylemişlerdir.
Tarih ve kültür yönünden bu kurganların Büyük Hun İmparatorluğu devrine ait olduğu konusu ve memleketimizde ve batıdaki birçok ilim adamları[] tarafından: açık bir gerçek olarak kabul edilmişken biz bu makalede sadece V. Pazırık Kurganından çıkartılan ve "ithal malı" olduğu iddia edilen ünlü halı'nın Türkler tarafından dokunduğunu ve Ahamenidler ülkesinden yani İran'dan Altaylar'a ihraç edilmiş bir han olamayacağını izah etmek olacaktır.
Kurt Erdman'ın bir "eğer örtüsü" olarak, tarif ettiği ve Karl Jettmar'ın "ithal malı oyun halısı" olarak tanıtmak istediği bu 4 m²'lik halının ikisi geniş, üçü dar olmak üzere beş bördürü vardır. Orta zemin tıpkı bir dama tahtası gibi eşit ölçülerde karelere taksim edilmiş olup, kenarları ince bir çerçeve ile çevrilmiştir. Karelerin içlerinde, yıldız, biçiminde dört yapraklı bir çiçek nakışı görülür. Dama tahtasını andıran zemini çevreleyen incecik suda üç renkli zincir nakışı yer almakta, hemen onun yanındaki geniş su üstünde de aynı yöne doğru sıralanmış âdeta otlayan bir sığın sürüsü görülmektedir. Orta zemini ve halının dış ucunu çevreleyen iki dar suda kareler içine tekrarlanan arslan-grifon 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. figürleri yerleştirilmiştir. Grifon'un başı, arkaya doğru çevrilmiş olup açık gagasından dili görülmektedir. Bu düşsel yaratığın kafası yukarı kalkık, kanat ye kuyruğu kareye tamamiyle sığdırılmıştır. Halının en geniş suyunda yayalar ve atlılar birbirlerini aynı yöne doğru takip ederler. Bunlar sığınların tam ters yönünde ilerlemektedirler. Burada bir iki kişinin atlarının yanında yürüdükleri görülürken, bazıları da atlara binmiş olarak sırayı takip ederler. Burada bir iki piyadenin atlarının kuyrukları, Pazırık kurganlarından çıkarılan cesetlerde görüldüğü üzere, düğümlüdür. Atların hepsi de gemlidir. Bazı gemlerde süs plakaları bile seçilmektedir. Atların sırtlarına keçeden yapılmış örtü konmuştur. Hayvanın terini almak üzere sırtına konan bu tarz nakışlı örtülere Orta Asya'da "çaprak" veya "şaprak", Anadolu'da ise terlik, ter keçesi denilir.
Pazırık halısında birbirlerini takip eden atlar üzerinde eğerler görülmemektedir. Esasen Pazırık'ta ahşap eğer bulunmamıştır. Bu devrede tokalı örtüler veya içi otla dolu, dış tarafları çifte deri kaplanmış at sırtına konan bir nevi yastık bulunmuştur. Halının bu durumu da bölge kültürünü aksettiren bir belge olması bakımından önemlidir. Pazırık halısının bulunduğu bölgenin, yani Altayların karakterini aksettirdiği açıktır.
Kaynakça ve notlar
- ^ "Pazırık Halısı - Google'da Ara". www.google.com. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2023.
- ^ Hermitage Müzesi 6 Ocak 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 3 metre yüksekliğinde dört tekerlekli cenaze arabası.
- ^ Rukendo; Kultura naszelenija gornogo Altay V. Szkifoszkoe Vremja. Moskova 1953
- ^ . 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ (3-8053-0289-4) Baskı; Lankwitz: Mainz am Rhein; 1984.
- ^ Chinise sources of early of pra Christan are state that carpets were exported from Eastern Turkestan to China at that period.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Eylul 2011 Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Pazirik halisi Altaylarin Pazirik bolgesinde kesfedilen ve arastirmalari Sovyet arkeolog araciligiyla yapilan Altaylarin M O 3 yuzyila ait sakinlerinin birakmis olduklari 40 a yakin beyler takimina ait kurganlarda zengin sanat yapitlari gun yuzune cikartilmistir Bu buluntularin buyuk bir kismi halen Leningrad Ermitaj Muzesi nde teshir edilmektedir Pazirik kurganindan cikartilan Hun halisi Bu buluntular arasinda kokeni uzerinde en cok tartisilan unlu Pazirik Halisi da gorulmektedir Bu en eski halinin bulunusundan itibaren bir ceyrek yuzyil gecmesine karsin simdi de uzerinde en cok konusulan bir arkeolojik yapit olma niteligini tasimaktadir Kazilari idare eden Rudenko bu 1 89x2 m ebatinda bulunan uzerinde biniciler siginlar ve dussel yaratiklardan griffon figurlerinin yer aldigi bu cok sik dokunmus halinin Iran in Ahamenidler Devri nde islenerek Altaylara ihrac edildigi gorusunu ileriye surmustur Halida bir desimetre karede 3600 ilmek bulunmaktadir Johanna Zick Nissen ise bu halinin Anadolu ya kadar uzayan sinirlar icinde dokundugu kanikligini tasimaktadir R K Jetter gibi bazi Iranist batili sanat tarihcileri de bu kural disi halinin sehir ezini disinda yasayan bir cemiyet icinde dokunamayacagi inancini paylasmaktadirlar Onlara gore bu hali teknik bakimdan oldukca bilesik sanat bakimindan da cok tarafli degisik anlayisla yuklu bir yapittir Bu sebeple yine onlara gore atli bozkir ezinine mensup yaylak ve kislak yasami yasayan Turk gocebelerinin boyle bir haliyi meydana getirmeleri asla mumkun degildir Turk topluluklarinin bulunduklari bolgelerde gun isigina kavusturulmus cesitli hali orneklerinden mesela in Dogu Turkistan da yaptigi kazilarda Lou lan kuyu mezarinda ve Lop Nor da bir Stupa dan cikartilan halilar Vonle Coq un Turfan kazilarinda buldugu M S 5 ve 6 yuzyila kadar uzanan devrede dokunduklari tespit edilen halilar bunlara ilaveten Carl Lamm in Fustat da buldugu Selcuklu hali parcalarindan ve Turk Islam Eserleri Muzesi nde teshirde bulunan Selcuklu halilarindan bi haber gibi bir davranis icine dusmus olduklarini soylemek mecburiyetindeyiz kim Oysaki anilan bu hali orneklerinin dunyanin en eski ve en mukemmel hali parcalari oldugu butun mutehassislar ca ifade edildigi herkesce bilinmektedir kim Yine bununla ilgili olarak su noktayi da kaydetmeliyiz kim Orta Asya nin Dogu Turkistan i Altaylar i ve Mogolistan i icine alan bolgesi bircok ilim adamlari tarafindan daima dusunce yanlis anlamalara meydan vermemelidir Cunku Turkistan hic suphesiz eski bir dokuma merkezidir Ancak bu merkezin Dogu Turkistan a dogru uzayan bolgelerinde Orta Cag da zengin bir dokuma geleneginin bulundugu kesindir Yukarida hatirlatildigi gibi Lou lan Ve Lop Nor da dokunmus halilar ile cesitli kumaslar in 1906 1908 de yapmis oldugu kazilarda gun isigina kavusturulmustu Dolayisi ile bu bolgenin zengin bir dokuma merkezi oldugu acikca anlasilmistir Pazirik ise bu bolgeye hic de uzak bir yore degildir Ayrica bugun Kasgar Hotan Kuca ve Turfan da dokunan halilar bu en eski hali bolgesinin gelenegini hala surdurmekte oldugunu gostermektedir Cok olarak bu sanat tarihcileri Altaylar in Pazirik vadisindeki beylere ait kurganlardan pek cok sanat yapitinin bir butun oldugunu dusunmemekte ve bunlardan sadece bir haliyi ise disaridan ithal edilmis tek bir yapit gibi okunmaktadir Besinci Pazirik kurganindan cikartilan Hun halisi 1 89x2 m ebadinda halen Leningrad Hermitaj muzesinde bulunmaktadir Hali uzerinde 1 250 000 luk ilme mevcuttur Bu kaninin aksine olarak adi gecen kurganlarin Hunlar a ait oldugu gorusu Kiseljov ve Simirnov gibi Sovyet ermisleri tarafindan Ortaya atildigi gibi kultur tarihcilerinden Abdulkadir Inan Ikinci Turk Tarih Kongresinde vermis oldugu Altay da Pazirik hafriyatinda cikarilan atlarin vaziyetini Turkler in defin merasimi bakimindan izahi adlI tebligi ile diger makalelerinde ve Bahaeddin Ogel de Islamiyetten once Turk kultur tarihi eserinde Pazirik kurganlarinin Buyuk Hun Imparatorlugu na ait oldugunu yazmislardir Buna ek olarak yine batili ekin ve sanat tarihcileri arasinda gibi ilim adamlari da ayni gorusu savunmus yani Pazirik kurganlarinda bulunan yapitlarin sahiplerinin Hunlar oldugunu soylemislerdir Tarih ve kultur yonunden bu kurganlarin Buyuk Hun Imparatorlugu devrine ait oldugu konusu ve memleketimizde ve batidaki bircok ilim adamlari kim tarafindan acik bir gercek olarak kabul edilmisken biz bu makalede sadece V Pazirik Kurganindan cikartilan ve ithal mali oldugu iddia edilen unlu hali nin Turkler tarafindan dokundugunu ve Ahamenidler ulkesinden yani Iran dan Altaylar a ihrac edilmis bir han olamayacagini izah etmek olacaktir Kurt Erdman in bir eger ortusu olarak tarif ettigi ve Karl Jettmar in ithal mali oyun halisi olarak tanitmak istedigi bu 4 m lik halinin ikisi genis ucu dar olmak uzere bes borduru vardir Orta zemin tipki bir dama tahtasi gibi esit olculerde karelere taksim edilmis olup kenarlari ince bir cerceve ile cevrilmistir Karelerin iclerinde yildiz biciminde dort yaprakli bir cicek nakisi gorulur Dama tahtasini andiran zemini cevreleyen incecik suda uc renkli zincir nakisi yer almakta hemen onun yanindaki genis su ustunde de ayni yone dogru siralanmis adeta otlayan bir sigin surusu gorulmektedir Orta zemini ve halinin dis ucunu cevreleyen iki dar suda kareler icine tekrarlanan arslan grifon 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi figurleri yerlestirilmistir Grifon un basi arkaya dogru cevrilmis olup acik gagasindan dili gorulmektedir Bu dussel yaratigin kafasi yukari kalkik kanat ye kuyrugu kareye tamamiyle sigdirilmistir Halinin en genis suyunda yayalar ve atlilar birbirlerini ayni yone dogru takip ederler Bunlar siginlarin tam ters yonunde ilerlemektedirler Burada bir iki kisinin atlarinin yaninda yurudukleri gorulurken bazilari da atlara binmis olarak sirayi takip ederler Burada bir iki piyadenin atlarinin kuyruklari Pazirik kurganlarindan cikarilan cesetlerde goruldugu uzere dugumludur Atlarin hepsi de gemlidir Bazi gemlerde sus plakalari bile secilmektedir Atlarin sirtlarina keceden yapilmis ortu konmustur Hayvanin terini almak uzere sirtina konan bu tarz nakisli ortulere Orta Asya da caprak veya saprak Anadolu da ise terlik ter kecesi denilir Pazirik halisinda birbirlerini takip eden atlar uzerinde egerler gorulmemektedir Esasen Pazirik ta ahsap eger bulunmamistir Bu devrede tokali ortuler veya ici otla dolu dis taraflari cifte deri kaplanmis at sirtina konan bir nevi yastik bulunmustur Halinin bu durumu da bolge kulturunu aksettiren bir belge olmasi bakimindan onemlidir Pazirik halisinin bulundugu bolgenin yani Altaylarin karakterini aksettirdigi aciktir Kaynakca ve notlar Pazirik Halisi Google da Ara www google com 17 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Agustos 2023 Hermitage Muzesi 6 Ocak 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde 3 metre yuksekliginde dort tekerlekli cenaze arabasi Rukendo Kultura naszelenija gornogo Altay V Szkifoszkoe Vremja Moskova 1953 7 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 ISBN 3805302894 3 8053 0289 4 Baski Lankwitz Mainz am Rhein 1984 Chinise sources of early of pra Christan are state that carpets were exported from Eastern Turkestan to China at that period Ayrica bakinizTurk Halisi