Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
- Bu madde bir savaş düzeni hakkındadır, maddenin diğer anlamı için falanks kemikleri sayfasına bakınız.
Falanks (Grekçe φάλαγξ, ἡ ), genellikle mızrak ve benzeri silahlar kullanan askerlerin birbirinden ayrılmadan art arda saflar halinde savaşmasını esas kabul eden bir savaş düzenidir. İlk uygulamaları Arkaik Yunanistan'da Hoplites adı verilen ağır piyadelerin savaş düzeni olarak ortaya çıkmıştır. Falanks düzeninden önce savaşlar, düzensiz gruplar arasında bire bir çatışmalar şeklinde yürütülmektedir. Falanks düzeni, kütlesel bir vuruş gücüyle son derece etkili bir savaş düzeni olarak ortaya çıkmıştır.
Kökeni
Falanks düzeni ile ilgili bilinen en eski tasvirlere Sümer dikilitaşlarında rastlanmaktadır. Bu örneklerde askerler mızrak, miğfer ve vücutlarının büyük bölümünü kaplayan kalkanlar ile tasvir edilmişlerdir. Antik Mısır ordularının da geçmişte benzer taktikler kullandıkları bilinmektedir. Yunan orduları tarafından kullanılışı ile ilgili tarihçilerin mutabık kaldıkları bir nokta olmamasına karşın; benzer savunma ve kale savunma ilkeleri tarih boyunca büyük uygarlıkların orduları tarafından bilinmektedir.
Bunlardan sonra bazı yazar ve tarihçiler Yunanlarda falanks düzeninin ortaya çıkış tarihi olarak MÖ 8. yüzyılı ve yer olarak da Sparta’yı göstermelerine rağmen, Falanks düzeni MÖ 7. yüzyıl de Argos’ta Apsis savunmasının geliştirilmiş ve gözden geçirilmiş haliydi.
Uygulama
Falanks düzeninde hoplitler, omuz omuza dizilmiş saflar oluştururlar ve arkaya doğru en az dört sıra halinde düzen alırlar. Bu tertiplenişte hoplitler, kalkanlarını birbirlerine kilitlerler, bu sırada en öndeki askerler mızraklarının öne doğru tutarlar. İkinci sıradaki askerler de birinci sıradakilerin üzerinde mızraklarını öne doğru uzatırlar
Her asker, sağ eliyle kavrayıp kaburgaları ve dirseği arasına sıkıştırdığı kargıyla düşman sıralarına koşarak ilerler ve düşman sıralarındaki kalkan boşluklarına saplamaya çalışırdı. Bu şekilde ileri uzanmış mızraklar, bir elin parmaklarını andırdığından, bu savaş düzenine falanks denilegelmiştir. Falanks, Latince bir tıp terimidir ve parmak kemikleri anlamındadır.
Kalkan, vücudun sol yanını örttüğü için her asker, sağ yanını güvene alabilmek için sağındaki askere iyice sokulmak zorunda kalıyordu. Bu yüzden falanks sıraları ileri hareketleri anında hafifçe sağa kayardı.
Bu tarz bir taarruz, düşman hatlarının dağıtılmasına yöneliktir. Düşman hatlarının düzeni bozulduğunda, yakın çatışmada kullanılması olanaksız olan mızraklar bırakılarak kılıçlarla savaşa devam edilirdi.
Falanks düzeni Makedonlarca da kullanılmış olup Büyük İskender'in Pers İmparatoru III. Darius'la yaptığı Gavgamela Savaşı'nda da etkisini büyük ölçüde göstermiştir. Makedonların falanks düzeni biraz farklı idi: İskender bölükleri 16'ya 16 kare şeklinde sıralandırarak oluşturmuştu. Yanlarında saritsa adında 5 veya 5,5 metre uzunluğunda mızraklar ve kopis adı verilen kamaya benzeyen bir kılıç taşırlardı.
Silahlar
Doru
Doru Helen dünyasında kullanılan bir tür mızraktır. Çok çeşitli boylarda bulunmasına rağmen, genelde 5 - 5,5 metre uzunluğundaydı. Tek el ile tutulur, diğer elde ise kalkan olurdu. Mızrakların uçları yaprak şeklindeydi, bunun yanında bu silahı kullanan askerler; yakın çarpışmalarda avantaj sağlaması için yanlarında ikinci bir silah bulundururdu. Askerlerin, mızraklarını omuzlarının altında ya da üstünde tuttukları her iki durumda avantajları ve dezavantajları mevcuttu. Mızrakları omuz altında tuttukları takdirde vuruşları daha etkisiz olurdu ama duruşları ve hareketleri daha kontrollü olurdu. Savaş meydanında içinde bulundukları duruma göre mızrak tutuşlarını ayarlarlardı.
Sarissa
, Makedonların Yunanlar tarafından bilinen bütün dünyayı işgal ettikleri zamanlarda, tarafından kullanılan bir tür mızraktır. Günümüzde, uzunluğu tam olarak bilinmese de Doru adlı mızrağın iki katı olduğu tahmin edilmektedir. Muazzam uzunluğu ve bunun sonucu olan ağırlığı, denge sağlamayı imkânsızlaştıracağından, bu silah iki elde tutularak kullanılırdı. Bu yüzden bu mızrağı kullanan birlikler aspis zırhı yerine ondan daha küçük ve zayıf olan adlı zırhı kullanırlardır. Mızraklarının uzunluğu sayesinden güçlü bir savunma hattı oluştururlar ve düşmanın belli bir mesafeden daha yakına yaklaşmasına izin vermezlerdi. Bu da zırhlarının daha küçük ve zayıf olmasından doğan dezavantajı kapatırdı. Zaten Sarissaları kullanan askerlerin, silahın uzunluğu ve ağırlığı nedeniyle hareket etmesi zorlaşıyordu, bunun yanında bir de ağır bir zırh kullanılamazdı. Sarissa birlikleri savaş alanlarında sarsılmaz bir ün bıraktılar ve özellikle Makedon Ordusu’na çok şeyler kattılar.
Stratejileri
Falanks birliklerini en etkili şekilde kullanabilmek için generaller çeşitli denemeler yapmışlar. Sıradan dizilişlerle ve çarpışmalarla yetinmeyen generaller, duruma göre en uygun adaptasyonu sağlamak için çeşitli yollara başvurmuşlar. Bunların en meşhurları Maraton Savaşı’nda Yunanların falankslarını seyreltmeleri ve cephe uzunluğu artırmalarıydı. Bu sayede Pers okçularının saldırılarından en az zararlar kurtulmuş ve Perslerin sayıca çok üstün olan Darius birlikleri tarafında arkadan kuşatılma tehlikesini bertaraf edebilmişlerdi. Bu uygulanan taktik kanatlardan kuşatma idi ve sonuç olarak Yunanlara ezici bir galibiyet kazandırdı.
’nda, General Epaminondas uyguladığı falanks taktiği ile başarıya ulaşmıştı. Bu taktik, orta ve sağ aksamları biraz azaltıp en zayıf aksam olan sol cenahı güçlendirmeyi amaçlıyordu. Oblique (eğimli) Falanks olarak da bilinen bu taktik sayesinde, güçlendirilmiş sol kanat ile, Spartalılar mağlup edilmiştir. Sparta’nın adlı seçkin birlikleri her zaman sağ tarafta konuşlanırlardı, Epaminondas’ın taktiği sayesinde Kral birlikleri ve Sparta ordusu büyük bir bozgun ile mağlup edildi ve Sparta’nın yenilmezlik efsanesine son verildi.
Yunan savaş taktiklerinin çok önemli bir çeşididir. Epaminondas ve reformları ile yenilenen falanks birlikleri sarissa adı verilen normalinden daha uzun mızraklar kullanmaya başladılar.
Zayıf yanları
Falanks sistemi karşısındaki düşman daha hafif zırhlı, kolay manevra yapabilir durumda olduğunda sorunla karşılaşıyordu. Sparta ile Atina arasında yapılan sırasında Sparta falankslarına karşı Atinalıların mızrakçıları ve okçularının saldırısı falanksın bozulmasına sebep olmuştur. Falankslar cephe saldırılarına karşı çok iyi savunma sağlasa da yanlardan ve geriden savunmasızlardı. Kendisi gibi falanks düzeninde savaşmayan düşmanlar eğer hızlı hareket edebilirse falanks bu manevralara cevap veremeden bozguna uğratabilirdi. Falanks sisteminin iyi bir koordinasyona sahip olması vazgeçilmezdir. Ayrıca zorlu saha koşulları nedeniyle falanks yapısı halinde ilerlemeye izin vermeyen yerlerde savunmasızdır. Falanksta en önemli olan en ön sıradaki askerlerin başarısı olduğu için ölen ya da yaralanan askerin yerine yenisinin derhal gelmesi ve aynı başarıyı sergilemesi önemlidir. Ayrıca düşmanın savunmasını kırdıktan sonra ardından takip edecek destek birlikleri bulunmayan falankslar kazandıkları başarıyı kalıcı kılamayacaktır.
Sonu
Büyük İskender’in zaferleriyle beraber savaş taktiği olarak zirve yapan falanks, Makedonya devletlerinin yavaş yavaş güç kaybetmesiyle daha az kullanılmaya başlanır. İskender tarafından kullanılan eş zamanlı saldırılar yerini cepheden taarruza bırakır. Falanks sisteminin düşüşü Roma Cumhuriyetinin gelişmesi dönemine denk gelir. Askeri anlamda yükselmekte olan lejyon yapısı esnek yapısıyla egemenlik kuracaktır. Makedon devletlerinin hepsini zamanla fethedecek olan Romalılar artık savaş tarzlarını da belirleyecektir. Buna rağmen falanks sistemi tamamen ortadan kalkmaz. Özellikle mızraklı, kargılı askeri taktikler ateşli silahların kullaınlmasına kadar etkili olacaktır. Falanks sistemi gibi bir şekilde kullanılmasa da mızrak ve kargılı taktikler Orta Çağ boyunca yoğun olarak kullanılmıştır. Bu alanda özellikle ün kazanmıştır. 16. ve 17. yüzyılda mızrak ve arkebüzlü karma birlikler kullanılırken tüfeklerde süngünün kullanılmasıyla mızrak tamamen ortadan kalkmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Notlar
- ^ Hoplon olarak da bilinir
Dış bağlantılar
- Livius.org29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 21 Haziran 2011 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde bir savas duzeni hakkindadir maddenin diger anlami icin falanks kemikleri sayfasina bakiniz Falanks Grekce falag3 ἡ genellikle mizrak ve benzeri silahlar kullanan askerlerin birbirinden ayrilmadan art arda saflar halinde savasmasini esas kabul eden bir savas duzenidir Ilk uygulamalari Arkaik Yunanistan da Hoplites adi verilen agir piyadelerin savas duzeni olarak ortaya cikmistir Falanks duzeninden once savaslar duzensiz gruplar arasinda bire bir catismalar seklinde yurutulmektedir Falanks duzeni kutlesel bir vurus gucuyle son derece etkili bir savas duzeni olarak ortaya cikmistir Yunan Hoplitelerinin falanks duzeninin modern cizgileri ile tasavvuruKokeniFalanks duzeni ile ilgili bilinen en eski tasvirlere Sumer dikilitaslarinda rastlanmaktadir Bu orneklerde askerler mizrak migfer ve vucutlarinin buyuk bolumunu kaplayan kalkanlar ile tasvir edilmislerdir Antik Misir ordularinin da gecmiste benzer taktikler kullandiklari bilinmektedir Yunan ordulari tarafindan kullanilisi ile ilgili tarihcilerin mutabik kaldiklari bir nokta olmamasina karsin benzer savunma ve kale savunma ilkeleri tarih boyunca buyuk uygarliklarin ordulari tarafindan bilinmektedir Bunlardan sonra bazi yazar ve tarihciler Yunanlarda falanks duzeninin ortaya cikis tarihi olarak MO 8 yuzyili ve yer olarak da Sparta yi gostermelerine ragmen Falanks duzeni MO 7 yuzyil de Argos ta Apsis savunmasinin gelistirilmis ve gozden gecirilmis haliydi UygulamaMakedonya tipi falanks Falanks duzeninde hoplitler omuz omuza dizilmis saflar olustururlar ve arkaya dogru en az dort sira halinde duzen alirlar Bu tertipleniste hoplitler kalkanlarini birbirlerine kilitlerler bu sirada en ondeki askerler mizraklarinin one dogru tutarlar Ikinci siradaki askerler de birinci siradakilerin uzerinde mizraklarini one dogru uzatirlar Her asker sag eliyle kavrayip kaburgalari ve dirsegi arasina sikistirdigi kargiyla dusman siralarina kosarak ilerler ve dusman siralarindaki kalkan bosluklarina saplamaya calisirdi Bu sekilde ileri uzanmis mizraklar bir elin parmaklarini andirdigindan bu savas duzenine falanks denilegelmistir Falanks Latince bir tip terimidir ve parmak kemikleri anlamindadir Kalkan vucudun sol yanini orttugu icin her asker sag yanini guvene alabilmek icin sagindaki askere iyice sokulmak zorunda kaliyordu Bu yuzden falanks siralari ileri hareketleri aninda hafifce saga kayardi Bu tarz bir taarruz dusman hatlarinin dagitilmasina yoneliktir Dusman hatlarinin duzeni bozuldugunda yakin catismada kullanilmasi olanaksiz olan mizraklar birakilarak kiliclarla savasa devam edilirdi Falanks duzeni Makedonlarca da kullanilmis olup Buyuk Iskender in Pers Imparatoru III Darius la yaptigi Gavgamela Savasi nda da etkisini buyuk olcude gostermistir Makedonlarin falanks duzeni biraz farkli idi Iskender bolukleri 16 ya 16 kare seklinde siralandirarak olusturmustu Yanlarinda saritsa adinda 5 veya 5 5 metre uzunlugunda mizraklar ve kopis adi verilen kamaya benzeyen bir kilic tasirlardi SilahlarDoru Doru Helen dunyasinda kullanilan bir tur mizraktir Cok cesitli boylarda bulunmasina ragmen genelde 5 5 5 metre uzunlugundaydi Tek el ile tutulur diger elde ise kalkan olurdu Mizraklarin uclari yaprak seklindeydi bunun yaninda bu silahi kullanan askerler yakin carpismalarda avantaj saglamasi icin yanlarinda ikinci bir silah bulundururdu Askerlerin mizraklarini omuzlarinin altinda ya da ustunde tuttuklari her iki durumda avantajlari ve dezavantajlari mevcuttu Mizraklari omuz altinda tuttuklari takdirde vuruslari daha etkisiz olurdu ama duruslari ve hareketleri daha kontrollu olurdu Savas meydaninda icinde bulunduklari duruma gore mizrak tutuslarini ayarlarlardi Sarissa Makedonlarin Yunanlar tarafindan bilinen butun dunyayi isgal ettikleri zamanlarda tarafindan kullanilan bir tur mizraktir Gunumuzde uzunlugu tam olarak bilinmese de Doru adli mizragin iki kati oldugu tahmin edilmektedir Muazzam uzunlugu ve bunun sonucu olan agirligi denge saglamayi imkansizlastiracagindan bu silah iki elde tutularak kullanilirdi Bu yuzden bu mizragi kullanan birlikler aspis zirhi yerine ondan daha kucuk ve zayif olan adli zirhi kullanirlardir Mizraklarinin uzunlugu sayesinden guclu bir savunma hatti olustururlar ve dusmanin belli bir mesafeden daha yakina yaklasmasina izin vermezlerdi Bu da zirhlarinin daha kucuk ve zayif olmasindan dogan dezavantaji kapatirdi Zaten Sarissalari kullanan askerlerin silahin uzunlugu ve agirligi nedeniyle hareket etmesi zorlasiyordu bunun yaninda bir de agir bir zirh kullanilamazdi Sarissa birlikleri savas alanlarinda sarsilmaz bir un biraktilar ve ozellikle Makedon Ordusu na cok seyler kattilar StratejileriUsteki Geleneksel Hoplite Dizilisi Alttaki Epaminondas in Leuctra da kullandigi Dizilis Falanks birliklerini en etkili sekilde kullanabilmek icin generaller cesitli denemeler yapmislar Siradan dizilislerle ve carpismalarla yetinmeyen generaller duruma gore en uygun adaptasyonu saglamak icin cesitli yollara basvurmuslar Bunlarin en meshurlari Maraton Savasi nda Yunanlarin falankslarini seyreltmeleri ve cephe uzunlugu artirmalariydi Bu sayede Pers okcularinin saldirilarindan en az zararlar kurtulmus ve Perslerin sayica cok ustun olan Darius birlikleri tarafinda arkadan kusatilma tehlikesini bertaraf edebilmislerdi Bu uygulanan taktik kanatlardan kusatma idi ve sonuc olarak Yunanlara ezici bir galibiyet kazandirdi nda General Epaminondas uyguladigi falanks taktigi ile basariya ulasmisti Bu taktik orta ve sag aksamlari biraz azaltip en zayif aksam olan sol cenahi guclendirmeyi amacliyordu Oblique egimli Falanks olarak da bilinen bu taktik sayesinde guclendirilmis sol kanat ile Spartalilar maglup edilmistir Sparta nin adli seckin birlikleri her zaman sag tarafta konuslanirlardi Epaminondas in taktigi sayesinde Kral birlikleri ve Sparta ordusu buyuk bir bozgun ile maglup edildi ve Sparta nin yenilmezlik efsanesine son verildi Yunan savas taktiklerinin cok onemli bir cesididir Epaminondas ve reformlari ile yenilenen falanks birlikleri sarissa adi verilen normalinden daha uzun mizraklar kullanmaya basladilar Zayif yanlariFalanks sistemi karsisindaki dusman daha hafif zirhli kolay manevra yapabilir durumda oldugunda sorunla karsilasiyordu Sparta ile Atina arasinda yapilan sirasinda Sparta falankslarina karsi Atinalilarin mizrakcilari ve okcularinin saldirisi falanksin bozulmasina sebep olmustur Falankslar cephe saldirilarina karsi cok iyi savunma saglasa da yanlardan ve geriden savunmasizlardi Kendisi gibi falanks duzeninde savasmayan dusmanlar eger hizli hareket edebilirse falanks bu manevralara cevap veremeden bozguna ugratabilirdi Falanks sisteminin iyi bir koordinasyona sahip olmasi vazgecilmezdir Ayrica zorlu saha kosullari nedeniyle falanks yapisi halinde ilerlemeye izin vermeyen yerlerde savunmasizdir Falanksta en onemli olan en on siradaki askerlerin basarisi oldugu icin olen ya da yaralanan askerin yerine yenisinin derhal gelmesi ve ayni basariyi sergilemesi onemlidir Ayrica dusmanin savunmasini kirdiktan sonra ardindan takip edecek destek birlikleri bulunmayan falankslar kazandiklari basariyi kalici kilamayacaktir Sonu2009 yilinda Cenevre de duzenlenen askeri gosteride kargi kullanan askerler Buyuk Iskender in zaferleriyle beraber savas taktigi olarak zirve yapan falanks Makedonya devletlerinin yavas yavas guc kaybetmesiyle daha az kullanilmaya baslanir Iskender tarafindan kullanilan es zamanli saldirilar yerini cepheden taarruza birakir Falanks sisteminin dususu Roma Cumhuriyetinin gelismesi donemine denk gelir Askeri anlamda yukselmekte olan lejyon yapisi esnek yapisiyla egemenlik kuracaktir Makedon devletlerinin hepsini zamanla fethedecek olan Romalilar artik savas tarzlarini da belirleyecektir Buna ragmen falanks sistemi tamamen ortadan kalkmaz Ozellikle mizrakli kargili askeri taktikler atesli silahlarin kullainlmasina kadar etkili olacaktir Falanks sistemi gibi bir sekilde kullanilmasa da mizrak ve kargili taktikler Orta Cag boyunca yogun olarak kullanilmistir Bu alanda ozellikle un kazanmistir 16 ve 17 yuzyilda mizrak ve arkebuzlu karma birlikler kullanilirken tufeklerde sungunun kullanilmasiyla mizrak tamamen ortadan kalkmistir Ayrica bakinizHoplitKaynakcaNotlar Hoplon olarak da bilinirDis baglantilarLivius org29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 21 Haziran 2011 tarihinde erisilmistir