Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Planetaryum veya gezegenevi, güneşin, yıldızların, gezegenlerin ve diğer gök cisimlerinin yapay görüntüsünün özel bir yansıtıcı yardımıyla kubbe şeklindeki tavana yansıtıldığı gösteri salonlarına verilen isimdir. Bir gezegenevinin başta gelen en büyük özelliği kubbe şeklinde ekranı ve o ekran üzerine özel araçlarla yansıtılan gökyüzü, gökcisimleri ve benzeri görüntülerdir. Uzay boşluğundaki hareketlerin gerçekçi bir şekilde simüle edilebilmesini sağlar. Kullanılan görüntüler optik ve elektro-mekanik birçok teknolojik araç kullanılarak elde edilebilir. Bu sistemler, dünyanın herhangi bir noktasından geçmişte, gelecekte veya bulunulan anda görülebilecek gökyüzünü görüntüleyebilirler. Yeni nesil dijital yansıtıcılar OpenGL ve Silicon Graphics teknolojisi sayesinde gösteri yelpazesini genişletmiş, insanin kan damarları içinde yolculuktan, Rönesans sanatçılarının eserlerine kadar çok çeşitli konularda gösteriler sunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında çağdaş bir yıldızevi sanattan bilime her konunun sunulabildiği bir gösteri ortamıdır. Gelişmiş yansıtıcılar gece gökyüzünü canlandırmanın yanı sıra bilgisayar destekli simülasyonlarla yerden havalanma ve göktaşları arasından geçilerek Satürn’ün halkaları arasında dolaşma gibi gösteriler sunar. Bir yıldızevinde seyirciler dairesel bir düzenlemeyle oturarak kubbe şeklindeki tavanda çeşitli projeksiyonlar izlerler. Gösteriler çoğunlukla gökbilim konusunda yetkin bir kişi tarafından canlı olarak sunulur. Salonun ortasında yer alan yansıtıcı yıldızlar ve gezegenlerin görüntülerini kubbeye yansıtarak gece gökyüzünü canlandırır.
İlk çağdaş yıldızevi yansıtıcısı 1923’ta Alman firması tarafından üretilmiştir. Kuzey yarımkürede yapılan ilk ve bugün aktif olan en eski gezegenevi ise Chicago'daki ' dur.Hayden Yıldızevi, New York ortasında parlak bir ışık kaynağı bulunan kapalı bir metal kutu şeklindeki yansıtıcı yardımıyla üzerindeki deliklerden süzülen ışığın kubbeye vurması sonucu yıldız görüntülerini canlandırıyordu. Başlangıçta sadece ışık kaynağı ve merceklerden oluşan yansıtıcılar günümüzde çoğunlukla bilgisayar kontrollü optoelektronik cihazlar halini almıştır.
Tarihçe
Güneş ve Ay’ın hareketlerini tahmin edebilen ilk aracın Arşimet’e ait olduğu düşünülmektedir. 'nın keşfi de bu tür araçların antik çağda bile bulunduğuna işaret etmektedir. Campanus Nouariensis (1220–1296) adlı yapıtında “” dan bahsetmekte ve nasıl yapılabileceğini açıklamaktadır. Bu araçlar bugün İrlandalı 'e atfen “” (güneş sistemi modeli) adıyla anılmaktadır. Bugün birçok gezegenevinin kubbesine Güneş etrafında doğru göreli dönemleriyle yansıttıkları görüntülere güneş sistemi modeli denilmektedir.
Onsekizinci yüzyıldaki güneş sistemi modellerinin küçük olması etkilerini azatlığından, aynı yüzyıl sonunda birçok eğitmen daha büyük simülasyonlar için kolları sıvadı. (1730–1821) ve oğullarının eğitim istekleri ve gösterilerdeki başarı gayretleri kayda değerdir. Walker’ın adını verdiği makine halk günlerinin ve diğer gösterilerinin başrolündeydi denebilir. Oğlu, bu makinenin 6 m boyunda ve 8 m çapında olduğunu, seyircilerin önüne dikey olarak yerleştirildiğini ve bulundurduğu kürelerin çok büyük olduğunu ve salonun en uzak yerlerinden farklı farklı göründüğünü belirtmiştir. Walker’dan başka bu tür araçları olan kişilerden ’un ’u veya “Büyük Saydam Güneş Sistemi Modeli” ve ’ın 13 m çaplı ’sı gezegenevlerine örnek verilebilir. En eski ve halen çalışır durumdaki güneş sistemi modeli Hollanda’nın kentindedir. Şu anda müzeye dönüştürülen binada bulunan model (1744–1828) tarafından evinin oturma odasında kurulmuştur. Bu gezegenevinin yapımı Eisinga’nın yedi yılını almış ve 1781’de tamamlanmıştır.
1095’te Münih’teki DeutschesMüzesi’nden (1855–1934) ayarlı güneş sistemi modelinin ve gezegenevinin gelişmiş bir versiyonunu yapmakla görevlendirildi. Daha sonra Jena’daki optik işlerinde çalışan ile güneşmerkezli ve yermerkezli hareketi gösterebilen en büyük gezegenevi üzerine çalıştı. Gezegenevi ’nde faliyete girmesine rağmen savaş nedeniyle gösterimler iptal oldu. Bu gezegenevinde gezegenler yukarıya asılan raylarda elektrik motoru yardımıyla hareket etmekteydi ve Satürn modelinin yörüngesinin çapı 11.25 m idi. Elektrik ampülleri kullanılarak 180 yıldızın görüntüsü duvara veriliyordu. Bu gezegenevi yapılırken von Miller Heidelberg Üniversitesi Gözlemevi yöneticisi alman astronom Max Wolf ile fabrikasında 'un ve ’ndeki ’in Zeiss’teki fikirlerinden esinlenerek yeni bir gezegenevi tasarımı üzerinde çalışıyordu. Sonuç, gösteri salonunun merkezine konabilen, görüntüyü bir yarım küre yüzeyine aktarabilen ve tüm gerekli yıldız ve gezegen hareketlerini oluşturabilen bir gezegenevi oldu. 1923 yılının Ağustos ayında ilk Zeiss gezegenevi (Model I) Zeiss fabrikasının çatısına kurulan beyaz 16 m’lik beton yarımküreye yıldız ve gezegenlerin görüntüsünü yansıtmaya başladı.
New York şehrindeki baş eğitmeni Phillip Stern programanabilir küçük gezegenevi yapma fikrine sahipti. 1967 yaptığı Apollo modeli plastik bir program panosu, kaydedilmiş ders ve bir film şeridinden ibaretti. Bu aracın masraflarını karşılayamadığından Long Island’daki orta ölçekli bir firma olan ’in gezegenevi bölümüne atandı. Model için farklı eğitim seviyeleri ve halk gösterimleri için yaklaşık 30 tane program oluşturdu. Apollo modeli 1970’ler in sonunda birkaç yüz tane satılmıştı. Massachusetts’teki firması 1977’de ilk kolay taşınabilir gezegenevini sundu. Philip Sadler bu patentli sistemi yıldızlar, mitolojik takımyıldız şekilleri, yıldızıl ve daha birçok etki içerecek şekilde tasarlamıştı. 1989’da ile Zeiss firması portföyünü farklı boyutlarda kubbe sunacak şekilde genişletti.
1983 yılında ilk bilgisayar grafiği görüntüleme destekli gezegenevi, ’ni Salt Lake City’de kurdu. Bugünkü gezegenevi sistemleri video teknolojisi kullanan tamamen dijital yansıtma sistemlerinden oluşmaktadır. Bu özellik, kullanıcıya, gösteri sırasında sadece gökyüzünü değil dilediği görseli kullanma fırsatı vermektedir. 2009’da Microsoft Research ve projesinde birleştiler. Bu, amacı büyük halk gezegenevleri kadar küçük gruplara da ulaşabilecek düşük bütçeli bir gezegenevi projesiydi.
2011 yılında Türk firması taşınabilir planetaryum sistemleri ile baraber düşük bütçeli sabit planetaryumlar için tüm evreni modelleyen, verileri - 4D2U projesinin özel izni alınarak geliştirilen "Shira Universe" dijital yazılımının tanıtımını yaptı. Yazılım dünya çapında birçok kâr amacı gütmeyen vakıf, eğitim kurumu ve üniversite tarafından kullanılır hale geldi.
Gösteriler
Çoğu gezegenevinin gösterileri halka açıktır. Bu gösteriler genellikle belirli bir gecede gökyüzünde görülebilecek gök olayları veya seçilen bir konu üzerinedir. 1990’ların başında kullanılmaya başlanan dijital gezegenevleri gösteri yapanlara yeni olanaklar tanımış, sadece Dünya merkezli görüntüleri değil, evrende her noktada gerçeğe yakın durumda dolaşma tecrübesi tanıyarak yararlı bir eğitim aracı haline gelmiştir. Örneğin, bu özellik sayesinde bir takımyıldıza odaklanılıp onu oluşturan yıldızlara yolculuk yapan izleyici bu yıldızların birbirileri ile fiziksel ilişkide olmadığını, takımyıldız adlandırmasının bu yıldızların üzerindeki göre yapılmış olduğunu kolayca anlayabilmektedir. Gösteriler sırasında ardalanda çalınan uygun müzik de gezegenevi gösterilerinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Kaynakça
- ^ "Adler Planetarium". National Historic Landmark summary listing. National Park Service. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ekim 2007.
- ^ . 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2013.
- ^ "Priaulx Library".
- ^ Chartrand, Mark (Eylül 1973). . The Planetarian. 2 (3). International Planetarium Society. ISSN 0090-3213. 20 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2009.
- ^ SureyyaSoft https://www.sureyyasoft.com/index.php/en/ 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantı
WPD (Worldwide Planetariums Database) 13 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Dünya çapındaki planetaryum veritabanı
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Planetaryum veya gezegenevi gunesin yildizlarin gezegenlerin ve diger gok cisimlerinin yapay goruntusunun ozel bir yansitici yardimiyla kubbe seklindeki tavana yansitildigi gosteri salonlarina verilen isimdir Bir gezegenevinin basta gelen en buyuk ozelligi kubbe seklinde ekrani ve o ekran uzerine ozel araclarla yansitilan gokyuzu gokcisimleri ve benzeri goruntulerdir Uzay boslugundaki hareketlerin gercekci bir sekilde simule edilebilmesini saglar Kullanilan goruntuler optik ve elektro mekanik bircok teknolojik arac kullanilarak elde edilebilir Bu sistemler dunyanin herhangi bir noktasindan gecmiste gelecekte veya bulunulan anda gorulebilecek gokyuzunu goruntuleyebilirler Yeni nesil dijital yansiticilar OpenGL ve Silicon Graphics teknolojisi sayesinde gosteri yelpazesini genisletmis insanin kan damarlari icinde yolculuktan Ronesans sanatcilarinin eserlerine kadar cok cesitli konularda gosteriler sunmaktadir Bu acidan bakildiginda cagdas bir yildizevi sanattan bilime her konunun sunulabildigi bir gosteri ortamidir Gelismis yansiticilar gece gokyuzunu canlandirmanin yani sira bilgisayar destekli simulasyonlarla yerden havalanma ve goktaslari arasindan gecilerek Saturn un halkalari arasinda dolasma gibi gosteriler sunar Bir yildizevinde seyirciler dairesel bir duzenlemeyle oturarak kubbe seklindeki tavanda cesitli projeksiyonlar izlerler Gosteriler cogunlukla gokbilim konusunda yetkin bir kisi tarafindan canli olarak sunulur Salonun ortasinda yer alan yansitici yildizlar ve gezegenlerin goruntulerini kubbeye yansitarak gece gokyuzunu canlandirir Ilk cagdas yildizevi yansiticisi 1923 ta Alman firmasi tarafindan uretilmistir Kuzey yarimkurede yapilan ilk ve bugun aktif olan en eski gezegenevi ise Chicago daki dur Hayden Yildizevi New York ortasinda parlak bir isik kaynagi bulunan kapali bir metal kutu seklindeki yansitici yardimiyla uzerindeki deliklerden suzulen isigin kubbeye vurmasi sonucu yildiz goruntulerini canlandiriyordu Baslangicta sadece isik kaynagi ve merceklerden olusan yansiticilar gunumuzde cogunlukla bilgisayar kontrollu optoelektronik cihazlar halini almistir TarihceMunih te Deutsches Muzesi deki dunyanin ilk gezegenevi yansiticisi Zeiss Mark I 1923 Gunes ve Ay in hareketlerini tahmin edebilen ilk aracin Arsimet e ait oldugu dusunulmektedir nin kesfi de bu tur araclarin antik cagda bile bulunduguna isaret etmektedir Campanus Nouariensis 1220 1296 adli yapitinda dan bahsetmekte ve nasil yapilabilecegini aciklamaktadir Bu araclar bugun Irlandali e atfen gunes sistemi modeli adiyla anilmaktadir Bugun bircok gezegenevinin kubbesine Gunes etrafinda dogru goreli donemleriyle yansittiklari goruntulere gunes sistemi modeli denilmektedir Onsekizinci yuzyildaki gunes sistemi modellerinin kucuk olmasi etkilerini azatligindan ayni yuzyil sonunda bircok egitmen daha buyuk simulasyonlar icin kollari sivadi 1730 1821 ve ogullarinin egitim istekleri ve gosterilerdeki basari gayretleri kayda degerdir Walker in adini verdigi makine halk gunlerinin ve diger gosterilerinin basrolundeydi denebilir Oglu bu makinenin 6 m boyunda ve 8 m capinda oldugunu seyircilerin onune dikey olarak yerlestirildigini ve bulundurdugu kurelerin cok buyuk oldugunu ve salonun en uzak yerlerinden farkli farkli gorundugunu belirtmistir Walker dan baska bu tur araclari olan kisilerden un u veya Buyuk Saydam Gunes Sistemi Modeli ve in 13 m capli si gezegenevlerine ornek verilebilir En eski ve halen calisir durumdaki gunes sistemi modeli Hollanda nin kentindedir Su anda muzeye donusturulen binada bulunan model 1744 1828 tarafindan evinin oturma odasinda kurulmustur Bu gezegenevinin yapimi Eisinga nin yedi yilini almis ve 1781 de tamamlanmistir 1095 te Munih teki DeutschesMuzesi nden 1855 1934 ayarli gunes sistemi modelinin ve gezegenevinin gelismis bir versiyonunu yapmakla gorevlendirildi Daha sonra Jena daki optik islerinde calisan ile gunesmerkezli ve yermerkezli hareketi gosterebilen en buyuk gezegenevi uzerine calisti Gezegenevi nde faliyete girmesine ragmen savas nedeniyle gosterimler iptal oldu Bu gezegenevinde gezegenler yukariya asilan raylarda elektrik motoru yardimiyla hareket etmekteydi ve Saturn modelinin yorungesinin capi 11 25 m idi Elektrik ampulleri kullanilarak 180 yildizin goruntusu duvara veriliyordu Bu gezegenevi yapilirken von Miller Heidelberg Universitesi Gozlemevi yoneticisi alman astronom Max Wolf ile fabrikasinda un ve ndeki in Zeiss teki fikirlerinden esinlenerek yeni bir gezegenevi tasarimi uzerinde calisiyordu Sonuc gosteri salonunun merkezine konabilen goruntuyu bir yarim kure yuzeyine aktarabilen ve tum gerekli yildiz ve gezegen hareketlerini olusturabilen bir gezegenevi oldu 1923 yilinin Agustos ayinda ilk Zeiss gezegenevi Model I Zeiss fabrikasinin catisina kurulan beyaz 16 m lik beton yarimkureye yildiz ve gezegenlerin goruntusunu yansitmaya basladi New York sehrindeki bas egitmeni Phillip Stern programanabilir kucuk gezegenevi yapma fikrine sahipti 1967 yaptigi Apollo modeli plastik bir program panosu kaydedilmis ders ve bir film seridinden ibaretti Bu aracin masraflarini karsilayamadigindan Long Island daki orta olcekli bir firma olan in gezegenevi bolumune atandi Model icin farkli egitim seviyeleri ve halk gosterimleri icin yaklasik 30 tane program olusturdu Apollo modeli 1970 ler in sonunda birkac yuz tane satilmisti Massachusetts teki firmasi 1977 de ilk kolay tasinabilir gezegenevini sundu Philip Sadler bu patentli sistemi yildizlar mitolojik takimyildiz sekilleri yildizil ve daha bircok etki icerecek sekilde tasarlamisti 1989 da ile Zeiss firmasi portfoyunu farkli boyutlarda kubbe sunacak sekilde genisletti 1983 yilinda ilk bilgisayar grafigi goruntuleme destekli gezegenevi ni Salt Lake City de kurdu Bugunku gezegenevi sistemleri video teknolojisi kullanan tamamen dijital yansitma sistemlerinden olusmaktadir Bu ozellik kullaniciya gosteri sirasinda sadece gokyuzunu degil diledigi gorseli kullanma firsati vermektedir 2009 da Microsoft Research ve projesinde birlestiler Bu amaci buyuk halk gezegenevleri kadar kucuk gruplara da ulasabilecek dusuk butceli bir gezegenevi projesiydi 2011 yilinda Turk firmasi tasinabilir planetaryum sistemleri ile baraber dusuk butceli sabit planetaryumlar icin tum evreni modelleyen verileri 4D2U projesinin ozel izni alinarak gelistirilen Shira Universe dijital yaziliminin tanitimini yapti Yazilim dunya capinda bircok kar amaci gutmeyen vakif egitim kurumu ve universite tarafindan kullanilir hale geldi GosterilerCogu gezegenevinin gosterileri halka aciktir Bu gosteriler genellikle belirli bir gecede gokyuzunde gorulebilecek gok olaylari veya secilen bir konu uzerinedir 1990 larin basinda kullanilmaya baslanan dijital gezegenevleri gosteri yapanlara yeni olanaklar tanimis sadece Dunya merkezli goruntuleri degil evrende her noktada gercege yakin durumda dolasma tecrubesi taniyarak yararli bir egitim araci haline gelmistir Ornegin bu ozellik sayesinde bir takimyildiza odaklanilip onu olusturan yildizlara yolculuk yapan izleyici bu yildizlarin birbirileri ile fiziksel iliskide olmadigini takimyildiz adlandirmasinin bu yildizlarin uzerindeki gore yapilmis oldugunu kolayca anlayabilmektedir Gosteriler sirasinda ardalanda calinan uygun muzik de gezegenevi gosterilerinin ayrilmaz bir parcasidir Kaynakca Adler Planetarium National Historic Landmark summary listing National Park Service 21 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ekim 2007 3 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2013 Priaulx Library Chartrand Mark Eylul 1973 The Planetarian 2 3 International Planetarium Society ISSN 0090 3213 20 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Subat 2009 SureyyaSoft https www sureyyasoft com index php en 11 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantiWPD Worldwide Planetariums Database 13 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dunya capindaki planetaryum veritabani