Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Felsefe ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Dilbilim ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Prototip kuramı, bilişsel bilimde, özellikle psikoloji ve bilişsel dilbilim alanlarında kullanılan, bir kavramın bir kategoriye üyeliğini farkı derecelerde değerlendiren bir kategorileme kuramdır. Bu kurama göre, verili bir dilde kullanılan bir kavram için gerçek dünyada onu en tipik şekilde temsil eden bir örnek vardır. Örneğin, "kuş" denince akla "güvercin" gelebilmesi gibi.
1971 yılında psikolog Eleanor Rosch'un çalışmasıyla ortaya çıkmış ve geleneksel Aristotelesçi kategorilerden ayrılması nedeniyle kategorizasyon teorisinde "Kopernik devrimi" olarak tanımlanmıştır. Dilbilimci ve yapısal anlambilim paradigmasının diğer savunucuları gibi geleneksel kategoriler teorisini hâlâ destekleyenler tarafından eleştirilmiştir. Bu prototip teorisinde, herhangi bir dildeki herhangi bir kavram, bu kavramı en iyi şekilde temsil eden gerçek dünya örneğine sahiptir. Örneğin: mobilya konseptine bir örnek vermeniz istendiğinde, örneğin bir gardıroptan çok bir kanepeden bahsedilir. Prototip teorisi, fonolojik yapıdan anlambilime haritalamanın bir parçası olarak dilbilimde de uygulanmıştır.
Rosch, prototip teorisini formüle ederken, kısmen önceki kavrayışlardan, özellikle de Wittgenstein (1953) tarafından aile benzerliğine (family resemblance) dayalı bir kategori modelinin formülasyonundan ve 'ın How shall a thing be called? (1958) eseri gibi önceki kavrayışlardan yararlanmıştır.
Genel bakış ve terminoloji
Prototip terimi, psikolog Eleanor Rosch'un "Natural Categories" adlı çalışmasında tanımlandığı şekliyle, başlangıçta, bir kategorinin oluşumunda o kategoriyle ilişkilendirilebilecek ilk uyarıcı olması nedeniyle belirgin bir konuma sahip olan bir uyarıcı olarak tanımlamıştır. Rosch daha sonra bu kavramı bir kategorinin en merkezi üyesi olarak tanımladı. Rosch ve diğerleri, kavramları gerekli ve yeterli koşullarla tanımlayan klasik kavramlar teorisine bir yanıt ve ondan radikal bir ayrılma olarak prototip teorisini geliştirdiler. Gerekli koşullar, bir kavramın her örneğinin sahip olması gereken özellikler kümesini ifade eder ve yeterli koşullar, başka hiçbir varlığın sahip olmadığı koşullardır. Prototip kuramı, kavramları özelliklere göre tanımlamak yerine, kategorileri ya o kategorinin belirli bir yapısına göre ya da kategori içindeki prototip bir üyeyi temsil eden bir dizi varlığa göre tanımlar. Bir kategorinin prototipi, en sık o sınıfla ilişkilendirilen bir sınıfın nesnesi veya üyesi tarafından basit terimlerle anlaşılabilir. Prototip, sınıfın merkezidir ve diğer tüm üyeler, kategorilerin derecelendirilmesine yol açan prototipten aşamalı olarak uzaklaşır. Sınıfın her üyesi, insan bilişinde eşit derecede merkezi değildir. Yukarıdaki mobilya örneğinde olduğu gibi, kanepe gardıroptan daha merkezidir. Klasik görüşün aksine, prototipler ve derecelendirmeler, kategori üyeliğinin ya hep ya hiç yaklaşımı olarak değil, daha çok birbiriyle örtüşen birbirine kenetlenmiş kategorilerden oluşan bir ağ olarak anlaşılmasına yol açar.
Bilişsel dilbilimde, dilsel kategorilerin de tıpkı bir dildeki ortak kelimelerin kategorileri gibi bir prototip yapıya sahip olduğu iddia edilmiştir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Felsefe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Dilbilim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Prototip kurami bilissel bilimde ozellikle psikoloji ve bilissel dilbilim alanlarinda kullanilan bir kavramin bir kategoriye uyeligini farki derecelerde degerlendiren bir kategorileme kuramdir Bu kurama gore verili bir dilde kullanilan bir kavram icin gercek dunyada onu en tipik sekilde temsil eden bir ornek vardir Ornegin kus denince akla guvercin gelebilmesi gibi 1971 yilinda psikolog Eleanor Rosch un calismasiyla ortaya cikmis ve geleneksel Aristotelesci kategorilerden ayrilmasi nedeniyle kategorizasyon teorisinde Kopernik devrimi olarak tanimlanmistir Dilbilimci ve yapisal anlambilim paradigmasinin diger savunuculari gibi geleneksel kategoriler teorisini hala destekleyenler tarafindan elestirilmistir Bu prototip teorisinde herhangi bir dildeki herhangi bir kavram bu kavrami en iyi sekilde temsil eden gercek dunya ornegine sahiptir Ornegin mobilya konseptine bir ornek vermeniz istendiginde ornegin bir gardiroptan cok bir kanepeden bahsedilir Prototip teorisi fonolojik yapidan anlambilime haritalamanin bir parcasi olarak dilbilimde de uygulanmistir Rosch prototip teorisini formule ederken kismen onceki kavrayislardan ozellikle de Wittgenstein 1953 tarafindan aile benzerligine family resemblance dayali bir kategori modelinin formulasyonundan ve in How shall a thing be called 1958 eseri gibi onceki kavrayislardan yararlanmistir Genel bakis ve terminolojiPrototip terimi psikolog Eleanor Rosch un Natural Categories adli calismasinda tanimlandigi sekliyle baslangicta bir kategorinin olusumunda o kategoriyle iliskilendirilebilecek ilk uyarici olmasi nedeniyle belirgin bir konuma sahip olan bir uyarici olarak tanimlamistir Rosch daha sonra bu kavrami bir kategorinin en merkezi uyesi olarak tanimladi Rosch ve digerleri kavramlari gerekli ve yeterli kosullarla tanimlayan klasik kavramlar teorisine bir yanit ve ondan radikal bir ayrilma olarak prototip teorisini gelistirdiler Gerekli kosullar bir kavramin her orneginin sahip olmasi gereken ozellikler kumesini ifade eder ve yeterli kosullar baska hicbir varligin sahip olmadigi kosullardir Prototip kurami kavramlari ozelliklere gore tanimlamak yerine kategorileri ya o kategorinin belirli bir yapisina gore ya da kategori icindeki prototip bir uyeyi temsil eden bir dizi varliga gore tanimlar Bir kategorinin prototipi en sik o sinifla iliskilendirilen bir sinifin nesnesi veya uyesi tarafindan basit terimlerle anlasilabilir Prototip sinifin merkezidir ve diger tum uyeler kategorilerin derecelendirilmesine yol acan prototipten asamali olarak uzaklasir Sinifin her uyesi insan bilisinde esit derecede merkezi degildir Yukaridaki mobilya orneginde oldugu gibi kanepe gardiroptan daha merkezidir Klasik gorusun aksine prototipler ve derecelendirmeler kategori uyeliginin ya hep ya hic yaklasimi olarak degil daha cok birbiriyle ortusen birbirine kenetlenmis kategorilerden olusan bir ag olarak anlasilmasina yol acar Bilissel dilbilimde dilsel kategorilerin de tipki bir dildeki ortak kelimelerin kategorileri gibi bir prototip yapiya sahip oldugu iddia edilmistir