Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir. Daha fazla bilgi için bakınız. (Temmuz 2023) |
Recep Tayyip Erdoğan hükümeti döneminde normalleşme yönünde ilerlemiş ve ordunun etkisi azalmıştır. İktidarı boyunca, iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) sık sık orduyla karşı karşıya geldi ve ülkenin laik müesses nizamının bir ayağına meydan okuyarak siyasi güç kazandı.
Türkiye'de 3 Kasım 2002 genel seçimlerinin ardından iktidara gelen AK Parti, 1960'lardan bu yana güçlü Türk Silahlı Kuvvetlerinin (TSK) periyodik olarak askerî müdahaleler gerçekleştirdiği Türkiye'de ordu ile ters düşen ilk hükûmet değil. Ancak sivil-asker ilişkilerindeki güç dengesinin değişmesi, AK Partinin Türkiye'nin siyasi manzarasında yaptığı en önemli değişikliklerden biri oldu.
AK Partinin iktidarda olduğu dönemde ordu, AK Partinin niyetlerinden şüphe duymaya devam etmekle birlikte, siyasi konularda kamuoyuna açıklama yapma konusunda çok daha az hevesli ve Türkiye'nin standartlarını Avrupa Birliği standartlarıyla daha fazla uyumlaştırma çabalarında, bu tür hamleler TSK'nin kendi yetkilerini kısıtlasa bile, daha işbirlikçi hale geldi.
Erdoğan'ın görev süresi boyunca genelkurmay başkanları
Aşağıdaki kişiler 2002'den günümüze kadar genelkurmay başkanı olarak görev yapmıştır:
- Hilmi Özkök (2002-2006)
- Yaşar Büyükanıt (2006-2008)
- İlker Başbuğ (2008-2010)
- Işık Koşaner (2010-2011)
- Necdet Özel (2011-2015)
- Hulusi Akar (2015-2018)
- Ümit Dündar (2018, vekaleten)
- Yaşar Güler (2018-2023)
- Musa Avsever (2023-günümüz, vekaleten)
Tarih
Adalet ve Kalkınma Partisinin Yükselişi
Kendisini laik, demokratik ve cumhuriyetçi Türk devletinin koruyucusu olarak gören ordu, 2002 sonundaki ilk AK Parti hükümetinden bu yana, ülkenin laik rejiminin altını oymayı amaçlayan "İslam yanlısı bir parti" olarak gördüklerini izledi. Ordu, 1996 yılında İslamcı Refah Partisine başarılı bir şekilde meydan okumuş ve 28 Şubat Süreci olarak bilinen aylar süren mücadelenin ardından başbakan Necmettin Erbakan hükümetini devirmişti. Süreç, Erbakan'ın hükûmetten istifası ve partisinin Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasıyla sonuçlandı.
Ancak 2000'li yıllarda siyasi ortam ordunun siyasetteki etkisi için o kadar da elverişli değildi. Bu değişimin ilk nedeni, ülkede demokratikleşme fikrini besleyen Avrupa Birliği üyelik süreciydi; bir diğeri ise AKP'nin 2002'de bu "demokrat muhafazakar partiye" Mecliste açık bir çoğunluk kazandıran seçim zaferiydi. Geçmişte pek çok üyesinin siyasi tercihlerinin nelere yol açtığını gören AK Parti, bu kez orduyla karşı karşıya gelme konusunda kararlıydı.
Ordunun siyasetteki etkisine son derece eleştirel yaklaşan Avrupa Birliği'ne üyelik müzakereleri hiç şüphesiz AK Partinin elini güçlendirdi. Daha önce ülkeyi yöneten üç partili koalisyon 2001 ve 2002'de bu etkiyi kırmak için ilk adımları atmış ve AK Partinin ordunun siyasi etkisine karşı daha fazla hareket etmesi için uygun bir ortamın hazırlanmasına yardımcı olmuştu.
"1999 yılından bu yana, ordu üzerindeki sivil kontrol güçlendirilmiştir. Anayasal ve yasal çerçeve, silahlı kuvvetlerin sivil otoriteler karşısındaki konumunu netleştirecek şekilde değiştirilmiştir," diyen Avrupa Birliği, 2004 Türkiye İlerleme Raporu'nda sivil-asker ilişkilerine ilişkin çeşitli gelişmelere yer vermiştir. "Geçtiğimiz yıl içinde, AB üyesi ülkelerdeki uygulamalarla uyum sağlanması amacıyla, ordu üzerindeki sivil denetimin güçlendirilmesi için bir dizi değişiklik yapılmıştır."
2001 yılında Milli Güvenlik Kurulunu (MGK) düzenleyen yasa değişerek ülkenin en üst güvenlik kurulunun sivil üye sayısı artırılmış bir danışma kuruluna dönüştürülmüştür. AKP 2003 yılında Milli Güvenlik Kurulunun görev ve yapısını daha da değiştirerek sivil bir sekreter atanmasının önünü açmış ve kurulun toplantı sıklığını iki ayda bire indirmiştir.
Parlamentonun ordunun savunma harcamalarına ilişkin bütçesi üzerindeki denetimini güçlendirmek amacıyla hükûmet 2003 yılında Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nda değişiklikler yapmıştır. Bu değişikliklerin uygulanmasında hâlâ zorluklar olmasına rağmen, bu değişiklik savunma harcamalarının Parlamento tarafından tam olarak denetlenmesi için yeni bir temel oluşturmuştur. Buna ek olarak, AK Parti hükûmeti döneminde ordunun bütçesi eğitim bütçesinden daha küçük hale gelmiştir.
2006 yılında Askeri Ceza Kanunu'nda yapılan bir değişiklikle, askerî personel ve siviller birlikte suç işlemedikçe askeri mahkemelerin barış zamanında sivilleri yargılaması engellenmiştir. Bunu, 2009'da sivil mahkemelerin askerî personeli barış zamanında Ağır Ceza Mahkemesine tabi suçlardan yargılamasına izin veren yasa izledi. 2010 yılında, ordunun belirli koşullar altında sivil makamların talebi olmaksızın iç meselelere yönelik operasyonlar yürütmesine izin veren gizli bir plan olan EMASYA protokolü, Genelkurmay Başkanı'nın onayıyla iptal edildi.
2010 yılında halk tarafından referandumda onaylanan bir anayasa değişikliği, Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararlarıyla ihraç edilen askerî personelin temyize gitmesinin önünü açtı.
27 Nisan muhtırası
AK Partinin ordunun siyasi alana müdahale araçlarını azaltmaya yönelik yasal hamlelerine rağmen, ordu önemli bir siyasi etki yaratmaya devam etmiştir. Genelkurmay başkanları, kuvvet komutanları ve daha düşük rütbeli askerî personel iç ve dış politika konularında, çoğu hükûmeti eleştiren görüşlerini ifade etmekten çekinmemiştir.
Ordu ile hükûmet arasında derin çatlaklara neden olan en önemli konu, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül'ün 2007 yılında iktidar partisinin cumhurbaşkanı adayı olarak seçilmesine itiraz eden ve ordunun internet sitesinde yayınlanan gece yarısı e-muhtırasıydı. Ordu, eşi başörtülü olan Gül'ün seçilmesinin ülkenin laik düzenine zarar verebileceğini savunuyordu.
Beklenenin aksine hükûmet, eski Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt'ın e-muhtırasına sert bir yanıt verdi ve cumhurbaşkanı adayının belirlenmesinin askerlerle bir ilgisi olmadığını söyledi. Bu meydan okumanın ardından Büyükanıt ile Başbakan Recep Tayyip Erdoğan Dolmabahçe Sarayı'nda gizli bir görüşme yaptılar.
Tüm bu gerginliğe rağmen Gül sonunda cumhurbaşkanı seçildi ve Türkiye'nin eşi başörtülü olan ilk devlet başkanı oldu. Üst düzey generaller First Lady Hayrünnisa Gül'ün de bulunacağı resmi etkinliklere katılmaktan kaçındıkları için bu durum Gül ile ordu arasında bir sorun olmaya devam etti.
Kovuşturmalar
İktidar partisi, 2003 ve 2004 yıllarında hükûmete karşı darbe planları yaptıkları iddiasıyla aralarında eski dört yıldızlı generallerin de bulunduğu üst düzey askerî personel hakkında adli kovuşturma başlatan savcıları destekledi. Ergenekon ve Balyoz davaları kapsamında yüzlerce emekli ve muvazzaf askerî personelin yanı sıra diğer önde gelen isimler de hükûmeti devirmeye teşebbüs suçlamasıyla savcılar tarafından tutuklandılar. Bu davalar, ilk kez bu kadar yüksek rütbeli askerî personelin antidemokratik hareketlerle suçlandığı ve sivil savcılar tarafından yargılandığı davalar oldu.
Kaynakça
- ^ Demirtaş, Serkan (2 Kasım 2010). "Civil-military ties enter new era in Turkey under AKP rule". Hürriyet Daily News. 4 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ Stephen Kinzer (24 Kasım 1997). "Turkish Court to Rule on Future of Former Premier's Islamic Party". The New York Times. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ "2004 Progress Report on Turkey" (PDF). European Commission. 5 Ekim 2004. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ "Bir numaralı bütçe Eğitim'e". Anatolian Agency. Sinop: Yeni Şafak. 19 Kasım 2008. 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ Delphine Strauss (5 Şubat 2010). "Turkey tries to rebuild confidence in military". Financial Times. Ankara. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ "Turkish Daily Press - September 3, 2010". Gatestone Institute (İngilizce). 3 Eylül 2010. 12 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2023.
- ^ Reuters (28 Nisan 2007). "Turkish govt slams army threat". ABC News. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ (26 Şubat 2010). "Turkey's 'sledgehammer plot'". Al Jazeera. İstanbul. 2 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
- ^ Erdal, Büşra (17 Aralık 2010). "Turkey challenges Sledgehammer coup plot in historic trial". Today's Zaman. İstanbul. 20 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2011.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin daha dogru ve guvenilir bilgi sunmasi icin guncellenmesi gerekmektedir Daha fazla bilgi icin tartisma sayfasina bakiniz Temmuz 2023 Recep Tayyip Erdogan hukumeti doneminde normallesme yonunde ilerlemis ve ordunun etkisi azalmistir Iktidari boyunca iktidardaki Adalet ve Kalkinma Partisi AK Parti sik sik orduyla karsi karsiya geldi ve ulkenin laik muesses nizaminin bir ayagina meydan okuyarak siyasi guc kazandi Turkiye de 3 Kasim 2002 genel secimlerinin ardindan iktidara gelen AK Parti 1960 lardan bu yana guclu Turk Silahli Kuvvetlerinin TSK periyodik olarak askeri mudahaleler gerceklestirdigi Turkiye de ordu ile ters dusen ilk hukumet degil Ancak sivil asker iliskilerindeki guc dengesinin degismesi AK Partinin Turkiye nin siyasi manzarasinda yaptigi en onemli degisikliklerden biri oldu AK Partinin iktidarda oldugu donemde ordu AK Partinin niyetlerinden suphe duymaya devam etmekle birlikte siyasi konularda kamuoyuna aciklama yapma konusunda cok daha az hevesli ve Turkiye nin standartlarini Avrupa Birligi standartlariyla daha fazla uyumlastirma cabalarinda bu tur hamleler TSK nin kendi yetkilerini kisitlasa bile daha isbirlikci hale geldi Erdogan in gorev suresi boyunca genelkurmay baskanlariAsagidaki kisiler 2002 den gunumuze kadar genelkurmay baskani olarak gorev yapmistir Hilmi Ozkok 2002 2006 Yasar Buyukanit 2006 2008 Ilker Basbug 2008 2010 Isik Kosaner 2010 2011 Necdet Ozel 2011 2015 Hulusi Akar 2015 2018 Umit Dundar 2018 vekaleten Yasar Guler 2018 2023 Musa Avsever 2023 gunumuz vekaleten TarihAdalet ve Kalkinma Partisinin Yukselisi Kendisini laik demokratik ve cumhuriyetci Turk devletinin koruyucusu olarak goren ordu 2002 sonundaki ilk AK Parti hukumetinden bu yana ulkenin laik rejiminin altini oymayi amaclayan Islam yanlisi bir parti olarak gorduklerini izledi Ordu 1996 yilinda Islamci Refah Partisine basarili bir sekilde meydan okumus ve 28 Subat Sureci olarak bilinen aylar suren mucadelenin ardindan basbakan Necmettin Erbakan hukumetini devirmisti Surec Erbakan in hukumetten istifasi ve partisinin Anayasa Mahkemesi tarafindan kapatilmasiyla sonuclandi Ancak 2000 li yillarda siyasi ortam ordunun siyasetteki etkisi icin o kadar da elverisli degildi Bu degisimin ilk nedeni ulkede demokratiklesme fikrini besleyen Avrupa Birligi uyelik sureciydi bir digeri ise AKP nin 2002 de bu demokrat muhafazakar partiye Mecliste acik bir cogunluk kazandiran secim zaferiydi Gecmiste pek cok uyesinin siyasi tercihlerinin nelere yol actigini goren AK Parti bu kez orduyla karsi karsiya gelme konusunda kararliydi Ordunun siyasetteki etkisine son derece elestirel yaklasan Avrupa Birligi ne uyelik muzakereleri hic suphesiz AK Partinin elini guclendirdi Daha once ulkeyi yoneten uc partili koalisyon 2001 ve 2002 de bu etkiyi kirmak icin ilk adimlari atmis ve AK Partinin ordunun siyasi etkisine karsi daha fazla hareket etmesi icin uygun bir ortamin hazirlanmasina yardimci olmustu 1999 yilindan bu yana ordu uzerindeki sivil kontrol guclendirilmistir Anayasal ve yasal cerceve silahli kuvvetlerin sivil otoriteler karsisindaki konumunu netlestirecek sekilde degistirilmistir diyen Avrupa Birligi 2004 Turkiye Ilerleme Raporu nda sivil asker iliskilerine iliskin cesitli gelismelere yer vermistir Gectigimiz yil icinde AB uyesi ulkelerdeki uygulamalarla uyum saglanmasi amaciyla ordu uzerindeki sivil denetimin guclendirilmesi icin bir dizi degisiklik yapilmistir 2001 yilinda Milli Guvenlik Kurulunu MGK duzenleyen yasa degiserek ulkenin en ust guvenlik kurulunun sivil uye sayisi artirilmis bir danisma kuruluna donusturulmustur AKP 2003 yilinda Milli Guvenlik Kurulunun gorev ve yapisini daha da degistirerek sivil bir sekreter atanmasinin onunu acmis ve kurulun toplanti sikligini iki ayda bire indirmistir Parlamentonun ordunun savunma harcamalarina iliskin butcesi uzerindeki denetimini guclendirmek amaciyla hukumet 2003 yilinda Kamu Mali Yonetimi ve Kontrol Kanunu nda degisiklikler yapmistir Bu degisikliklerin uygulanmasinda hala zorluklar olmasina ragmen bu degisiklik savunma harcamalarinin Parlamento tarafindan tam olarak denetlenmesi icin yeni bir temel olusturmustur Buna ek olarak AK Parti hukumeti doneminde ordunun butcesi egitim butcesinden daha kucuk hale gelmistir 2006 yilinda Askeri Ceza Kanunu nda yapilan bir degisiklikle askeri personel ve siviller birlikte suc islemedikce askeri mahkemelerin baris zamaninda sivilleri yargilamasi engellenmistir Bunu 2009 da sivil mahkemelerin askeri personeli baris zamaninda Agir Ceza Mahkemesine tabi suclardan yargilamasina izin veren yasa izledi 2010 yilinda ordunun belirli kosullar altinda sivil makamlarin talebi olmaksizin ic meselelere yonelik operasyonlar yurutmesine izin veren gizli bir plan olan EMASYA protokolu Genelkurmay Baskani nin onayiyla iptal edildi 2010 yilinda halk tarafindan referandumda onaylanan bir anayasa degisikligi Yuksek Askeri Sura YAS kararlariyla ihrac edilen askeri personelin temyize gitmesinin onunu acti 27 Nisan muhtirasi AK Partinin ordunun siyasi alana mudahale araclarini azaltmaya yonelik yasal hamlelerine ragmen ordu onemli bir siyasi etki yaratmaya devam etmistir Genelkurmay baskanlari kuvvet komutanlari ve daha dusuk rutbeli askeri personel ic ve dis politika konularinda cogu hukumeti elestiren goruslerini ifade etmekten cekinmemistir Ordu ile hukumet arasinda derin catlaklara neden olan en onemli konu Disisleri Bakani Abdullah Gul un 2007 yilinda iktidar partisinin cumhurbaskani adayi olarak secilmesine itiraz eden ve ordunun internet sitesinde yayinlanan gece yarisi e muhtirasiydi Ordu esi basortulu olan Gul un secilmesinin ulkenin laik duzenine zarar verebilecegini savunuyordu Beklenenin aksine hukumet eski Genelkurmay Baskani Orgeneral Yasar Buyukanit in e muhtirasina sert bir yanit verdi ve cumhurbaskani adayinin belirlenmesinin askerlerle bir ilgisi olmadigini soyledi Bu meydan okumanin ardindan Buyukanit ile Basbakan Recep Tayyip Erdogan Dolmabahce Sarayi nda gizli bir gorusme yaptilar Tum bu gerginlige ragmen Gul sonunda cumhurbaskani secildi ve Turkiye nin esi basortulu olan ilk devlet baskani oldu Ust duzey generaller First Lady Hayrunnisa Gul un de bulunacagi resmi etkinliklere katilmaktan kacindiklari icin bu durum Gul ile ordu arasinda bir sorun olmaya devam etti Kovusturmalar Iktidar partisi 2003 ve 2004 yillarinda hukumete karsi darbe planlari yaptiklari iddiasiyla aralarinda eski dort yildizli generallerin de bulundugu ust duzey askeri personel hakkinda adli kovusturma baslatan savcilari destekledi Ergenekon ve Balyoz davalari kapsaminda yuzlerce emekli ve muvazzaf askeri personelin yani sira diger onde gelen isimler de hukumeti devirmeye tesebbus suclamasiyla savcilar tarafindan tutuklandilar Bu davalar ilk kez bu kadar yuksek rutbeli askeri personelin antidemokratik hareketlerle suclandigi ve sivil savcilar tarafindan yargilandigi davalar oldu Kaynakca Demirtas Serkan 2 Kasim 2010 Civil military ties enter new era in Turkey under AKP rule Hurriyet Daily News 4 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2011 Stephen Kinzer 24 Kasim 1997 Turkish Court to Rule on Future of Former Premier s Islamic Party The New York Times 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2011 2004 Progress Report on Turkey PDF European Commission 5 Ekim 2004 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 26 Mayis 2011 Bir numarali butce Egitim e Anatolian Agency Sinop Yeni Safak 19 Kasim 2008 16 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2011 Delphine Strauss 5 Subat 2010 Turkey tries to rebuild confidence in military Financial Times Ankara Erisim tarihi 26 Mayis 2011 Turkish Daily Press September 3 2010 Gatestone Institute Ingilizce 3 Eylul 2010 12 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Temmuz 2023 Reuters 28 Nisan 2007 Turkish govt slams army threat ABC News Erisim tarihi 26 Mayis 2011 26 Subat 2010 Turkey s sledgehammer plot Al Jazeera Istanbul 2 Subat 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2011 Erdal Busra 17 Aralik 2010 Turkey challenges Sledgehammer coup plot in historic trial Today s Zaman Istanbul 20 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2011