Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla dayanıyor.Eylül 2022) ( |
Ehl-i Sünnet ve'l-Cemâat ("mânevî alanda çizilen yolu benimseyenler"), kısaca Ehl-i Sünnet ya da Sünnîlik (Arapça: أهل السنّة ehlü’s-sünne), İslâm dininin Dünya üzerindeki iki büyük kolundan biri (diğeri Şîa) ve %77-80'lik bir oran ile en büyük mensubunun bulunduğu mezhepler grubudur. Zaman zaman Sünnî İslam veya Sünnî mezhebi ifadesi de kullanılır. Günümüzde Sünnîlik, kendi içerisinde günümüzde yaşayan iki akaid mezhebi (Mâtürîdiyye - Eş'ariyye), dört fıkıh mezhebini (Hanefî, Şâfiî, Mâlikî, Hanbelî) içermektedir.
Toplam nüfus | |
---|---|
y. 1,7 milyar (bireysel olarak Müslüman, toplu olarak Ümmet olarak anılır) | |
Kurucu | |
Muhammed | |
Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
Endonezya | 238.590.000 |
Pakistan | 218.250.000 |
Bangladeş | 149.292.000 |
Dinler | |
İslam | |
Kutsal kitaplar | |
Kur'an | |
Diller | |
Klasik Arapça |
Sünni itikad mezhepleri
- Eş'ariyye - Ebü'l-Hasan Eş'arî (ö. 324/935-36) tarafından kurulan kelâm mektebi.
- Mâtürîdîlik - Ebû Hanîfe (ö. 150/767) ve Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) görüşleri etrafında oluşan kelâm mektebi.
Sünni fıkıh mezhepleri
Sünni fıkıh mezhepleri Hanefi, Şafiî, Maliki ve Hanbeli mezheplerinden oluşur. Bu dört mezhepten ilki olan Hanefî mezhebi Mâtûridîlik'e bağlı iken Hanbeli, Şâfiî ve Mâlikîler Eş'ârîye bağlıdırlar. Ehl-i Sünnet'in İtikadi mezhepleri olan Eş'ârî ve Mâtûridî mezhepleri arasında inançsal açıdan büyük farklılık yoktur. Fıkhi konularda yani uygulama ve ibadetlerde dört fıkhi mezhep arasında bazı farklılıklar görülür.
Hanbelî mezhebinden ayrılan[]Takıyyüddin İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye gibi alimlerin fıkhi görüşleri günümüzde, 18. yüzyılda Arabistan'da dinsel ve siyasal bir hareket olarak ortaya çıkan Vehhâbîlik çerçevesinde yorumlanmış biçimiyle varlığını sürdürmektedir. İbn-i Teymiyye'nin görüşlerini daha aşırı yola sokan Suudi Arabistan Vehhabileri'dir. Vehhabiler'in bazı itikadi inançları Ehl-i Sünnet'ten farklıdır. Bu sebeple bazı Sünniler, Vehhabileri Ehli Sünnet'ten saymazlar.
Sünni mezhepler (fıkıh okulları) dört tanedir:
Bu dört Sünni fıkıh okulu dışında da fıkıh okulları olmasına karşın daha az sayıda izdeşe sahip olmuş ve diğer dört mezhep dışında daha az tanınmışlar ve zamanla yok olmuşlar ve izdeşleri tarafından kayıt altına alınamamışlardır.
Sünniler, her Müslümanın bu mezheplerden birini benimseyip, uygulamalarını seçtikleri bu mezhebe göre yapmaları gerektiğine inanırlar ve mezheplerin birleştirilmesi denen Telfik-i Mezahib'i uygun (câiz) görmezler.
Hadis ve sünnet anlayışı
Kur'an'ın İslâm dinindeki yeri tüm Müslüman gruplarca benimsenmekle birlikte hadis konusunda çeşitli İslami grupların farklı anlayışlara sahip oldukları bilinmektedir. Hadisler İslamiyetin ilk dönemlerindeki peygamber ve yakınlarının ibadete, muamelat denilen dindeki çeşitli konulara ilişkin görüş ve davranışları yansıtan kayıtlardır. Müslüman bilginler peygamberin vefatından sonra İslam toplumunun karşı karşıya kaldığı sorunlara Kur'an'dan ve sünnetten sonra üçüncü kaynak kabul edilen Hadislerden delillerle çözüm getirmeye çalışmışlardır. Sünnilik, Şiiliğin aksine Muhammed döneminde yaşamış peygamberin yakınındaki tüm arkadaşlarına (Sahâbe denir) dinin güvenilir kaynağı olarak yaklaşmakta olduğundan çeşitli Hadis bilginlerinin hadis kriterlerine uygun buldukları tüm hadisleri hangi sahabe kanalıyla gelirse gelsin kabul etmektedir. Yine Sünnilik ilk dört halifeyi (Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali) Muhammed'den sonra gelen güvenilir ve tazime layık dini kişilikler olarak kabul ederler. Oysa Şiiler ilk üç halifeyi (Ebu Bekir, Ömer ve Osman) Ali'nin elinden halifeliği çeşitli yollarla gasp etmiş kişiler olarak bakıp tazim göstermezler. Şiilerin bir kısım sahâbeyi güvenilmez kabul edip sadece on iki imamdan gelen hadisleri doğru ve güvenilir (sahih) kabul etmesine karşılık Sünniliğin güvenilirliği tüm sahabeyle genişlettirmesi her iki grubun hadis külliyatlarında bir kısım farklılıklar bulunmasına yol açmıştır.
Sünni İslam anlayışında peygamberden aktarıldığı güvenilir (sahih) kabul edilen "Sahihayn" diye tanımlanan hadis kitapları şunlardır:
İçeriği tamamen sahih kabul edilmemekle beraber çok meşhur olanlar şunlardır:
- es-Sünen (Nesâî)
- es-Sünen (Ebû Dâvûd es-Sicistânî)
- el-Câmiu's-Sahîh (Tirmizî)
- es-Sünen (İbn Mâce)
- Mâlik b. Enes'in el-Muvatta'sı
- Ahmed b. Hanbel'in el-Müsned'i
İçeriği tamamen sahih kabul edilmemekle beraber günümüze ulaşıp da diğerleri kadar meşhur olmamışları ise şunlardır: Sahih literatürü:
Müstedrek ve Mustahreç literatürü:
- Hâkim en-Nîsâbûrî'nin el-Müstedrek 'i
- Makdisi'nin Müstahrec'i
- Ebu 'Avâne'nin Müstahrec'i
- Ebu Nu'aym'ın Müstahrec'i
Müsned literatürü:
- Ebû Nu'aym'ın Müsned-i Ebu Hanîfe'si
- Ebu Ya'lâ el-Mevsılî'nin Müsned'i
- Dârimî'nin Müsned'i
- İbnü'l-Cü'd'ün Müsned'i
- Humeydî'nin Müsned'i
- Bezzâr'ın Müsned'i
- Kudâ'î'nin Müsned'i
- İbn Ebi Usâme'nin Müsned'i
- İbn Ebi Şeybe'nin Müsned'i
- Rûyânî'nin Müsned'i
- Taberânî'nin Müsnedü'ş-Şamiyyîn'i
- Tayâlisî'nin Müsned'i
- Ebu'l-Abbâs Serrâc'ın Müsned'i
- İshâk b. Râhûye'nin Müsned'i
Mu'cem literatürü:
- İbn 'Asâkir'in Mu'cem'i
- Taberânî'nin Mu'cem-i Kebîr'i
- Taberânî'nin Mu'cem-i Evsat'ı
- Taberânî'nin Mu'cem-i Sağîr'i
- Ebu Ya'lâ el-Mevsılî'nin Mu'cem'i
Sünen literatürü:
- Sünen-i Nesâî Kübrâ
- Sünen-i Beyhaki Kübra
- Sünen-i Beyhaki Sağîr
- es-Sünen
- Sünen-i Dârekutnî
- Sünen-i Sa'îd b. Mansûr
- İbn Ebi Âsım'ın es-Sünnet'i
- Ebu Bekir b. Hallâl'ın es-Sünnet'i
Musannefler:
- Abdürrezzâk es-San'ânî'ın el-Musannef'i
- İbn Ebî Şeybenin Musannef'i
- İbn Cüreyc 'in Musannaf İbni Cureyc'i (günümüzde var olduğu bilinmiyor)
İman ve edep literatürleri:
- Muhammed b. İsmâil Buhârî'nin el-Edebü'l-Müfred'i
- Beyhakî'nin Şu'abü'l-Îmân'ı
- İbn Mende'nin Kitâbü'l-Îmân'ı
- Beyhakî'nin Mekârimü'l-Ahlâk'ı
- İbnü's-Sünnî'nin Amelü'l-Yevm ve'l-Leyle'si
- Nesâî'nin Amelü'l-Yevm ve'l-Leyle'si
Hanefîler'in Hadis kitapları:
- Ebu Yûsuf'un Kitabü'l-Âsâr'ı
- Muhammed Şeybani'nin Kitabü'l-Âsâr'ı
- Muhammed Şeybâni'nin Muatta'sı
- 'nin Şerhu Müşkili'l-Âsâr'ı
- 'nin Şerhu Me'âni'l-Âsâr'ı
- 'nin el-Ukûdü'l-Cevâhir'i
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ * Islamic Beliefs, Practices, and Cultures. Marshall Cavendish Reference. 2010. s. 130. ISBN . Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
Within the Muslim community, the percentage of Sunnis is generally thought to be between 85 percent, with the Shia accounting for 15.5 percent and with the wahabis controlling 5 percent, although some sources estimate their numbers at 20 percent. A common compromise figure ranks Sunnis at 90 percent and Shias at 10 percent.
- . Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
Of the total Muslim population, 10–13% are Shia Muslims and 87–90% are Sunni Muslims.
- "Quick guide: Sunnis and Shias". BBC News. 6 Aralık 2011. 6 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
The great majority of the world's more than 1.5 billion Muslims are Sunnis – estimates suggest the figure is somewhere between 85% and 90%.
- Frederick Denny (2010). Sunni Islam: Oxford Bibliographies Online Research Guide. Oxford University Press. s. 3. ISBN .
Sunni Islam is the dominant division of the global Muslim community, and throughout history it has made up a substantial majority (85 to 90 percent) of that community.
- . . 12 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
Sunni Islam is the largest denomination of Islam, comprising about 85 percent of the world's over 1.5 billion Muslims.
- "Tension between Sunnis, Shiites emerging in USA". USA Today. 24 Eylül 2007. 13 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
Among the world's estimated 1.4 billion Muslims, about 85% are Sunni and about 15% are Shiite.
- Riaz Hassan (2008). Inside Muslim Minds. Melbourne University Press. s. 20. ISBN .
Approximately 20 per cent of the world's Muslims belong to the Shi'ah sect; around 80 per cent are Sunni Muslims.
- Who Gets To Narrate the World 4 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . "The Sunnis (approximately 80%)"
- A world theology 4 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . N. Ross Reat "80% being the Sunni"
- Islam and the Kadiyani jama'at 4 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . "The Sunni segment, accounting for at least 80% of the worlds Muslim population"
- David Robertson (2002). A Dictionary of Modern Politics (Third bas.). Europa Publications. s. 252. ISBN .
It is notable that while a large majority, probably 80%, of the world's Muslims are Sunni...
- . Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
- ^ a b c Author, No (9 Ağustos 2012). "Chapter 1: Religious Affiliation". Pew Research Center (İngilizce). 8 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ جعفرزاده, سمانه. "گزارش پیو: شیعیان؛ نیمی از جمعیت مرکز خاورمیانه/۳۵۰ میلیون شیعه در بیش از صد کشور جهان زندگی می کنند+ نقشه و نمودار | خبرگزاری بین المللی شفقنا" (Farsça). 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde tumuyle ya da cogunluguyla tek kaynaga dayaniyor Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Lutfen baska kaynaklar ekleyerek bu maddeyi gelistirmeye yardim ediniz Eylul 2022 Ehl i Sunnet ve l Cemaat manevi alanda cizilen yolu benimseyenler kisaca Ehl i Sunnet ya da Sunnilik Arapca أهل السن ة ehlu s sunne Islam dininin Dunya uzerindeki iki buyuk kolundan biri digeri Sia ve 77 80 lik bir oran ile en buyuk mensubunun bulundugu mezhepler grubudur Zaman zaman Sunni Islam veya Sunni mezhebi ifadesi de kullanilir Gunumuzde Sunnilik kendi icerisinde gunumuzde yasayan iki akaid mezhebi Maturidiyye Es ariyye dort fikih mezhebini Hanefi Safii Maliki Hanbeli icermektedir Ehl i SunnetKabeToplam nufusy 1 7 milyar bireysel olarak Musluman toplu olarak Ummet olarak anilir KurucuMuhammedOnemli nufusa sahip bolgelerEndonezya238 590 000Pakistan218 250 000Banglades149 292 000DinlerIslamKutsal kitaplarKur anDillerKlasik ArapcaSunni itikad mezhepleriEs ariyye Ebu l Hasan Es ari o 324 935 36 tarafindan kurulan kelam mektebi Maturidilik Ebu Hanife o 150 767 ve Maturidi nin o 333 944 gorusleri etrafinda olusan kelam mektebi Sunni fikih mezhepleriSunni fikih mezhepleri Hanefi Safii Maliki ve Hanbeli mezheplerinden olusur Bu dort mezhepten ilki olan Hanefi mezhebi Maturidilik e bagli iken Hanbeli Safii ve Malikiler Es ariye baglidirlar Ehl i Sunnet in Itikadi mezhepleri olan Es ari ve Maturidi mezhepleri arasinda inancsal acidan buyuk farklilik yoktur Fikhi konularda yani uygulama ve ibadetlerde dort fikhi mezhep arasinda bazi farkliliklar gorulur Hanbeli mezhebinden ayrilan kaynak belirtilmeli Takiyyuddin Ibn Teymiyye ve Ibn Kayyim el Cevziyye gibi alimlerin fikhi gorusleri gunumuzde 18 yuzyilda Arabistan da dinsel ve siyasal bir hareket olarak ortaya cikan Vehhabilik cercevesinde yorumlanmis bicimiyle varligini surdurmektedir Ibn i Teymiyye nin goruslerini daha asiri yola sokan Suudi Arabistan Vehhabileri dir Vehhabiler in bazi itikadi inanclari Ehl i Sunnet ten farklidir Bu sebeple bazi Sunniler Vehhabileri Ehli Sunnet ten saymazlar Sunni mezhepler fikih okullari dort tanedir Hanefi mezhebi Safii mezhebi Maliki mezhebi Hanbeli mezhebi Bu dort Sunni fikih okulu disinda da fikih okullari olmasina karsin daha az sayida izdese sahip olmus ve diger dort mezhep disinda daha az taninmislar ve zamanla yok olmuslar ve izdesleri tarafindan kayit altina alinamamislardir Sunniler her Muslumanin bu mezheplerden birini benimseyip uygulamalarini sectikleri bu mezhebe gore yapmalari gerektigine inanirlar ve mezheplerin birlestirilmesi denen Telfik i Mezahib i uygun caiz gormezler Hadis ve sunnet anlayisi Kur an in Islam dinindeki yeri tum Musluman gruplarca benimsenmekle birlikte hadis konusunda cesitli Islami gruplarin farkli anlayislara sahip olduklari bilinmektedir Hadisler Islamiyetin ilk donemlerindeki peygamber ve yakinlarinin ibadete muamelat denilen dindeki cesitli konulara iliskin gorus ve davranislari yansitan kayitlardir Musluman bilginler peygamberin vefatindan sonra Islam toplumunun karsi karsiya kaldigi sorunlara Kur an dan ve sunnetten sonra ucuncu kaynak kabul edilen Hadislerden delillerle cozum getirmeye calismislardir Sunnilik Siiligin aksine Muhammed doneminde yasamis peygamberin yakinindaki tum arkadaslarina Sahabe denir dinin guvenilir kaynagi olarak yaklasmakta oldugundan cesitli Hadis bilginlerinin hadis kriterlerine uygun bulduklari tum hadisleri hangi sahabe kanaliyla gelirse gelsin kabul etmektedir Yine Sunnilik ilk dort halifeyi Ebu Bekir Omer Osman ve Ali Muhammed den sonra gelen guvenilir ve tazime layik dini kisilikler olarak kabul ederler Oysa Siiler ilk uc halifeyi Ebu Bekir Omer ve Osman Ali nin elinden halifeligi cesitli yollarla gasp etmis kisiler olarak bakip tazim gostermezler Siilerin bir kisim sahabeyi guvenilmez kabul edip sadece on iki imamdan gelen hadisleri dogru ve guvenilir sahih kabul etmesine karsilik Sunniligin guvenilirligi tum sahabeyle genislettirmesi her iki grubun hadis kulliyatlarinda bir kisim farkliliklar bulunmasina yol acmistir Sunni Islam anlayisinda peygamberden aktarildigi guvenilir sahih kabul edilen Sahihayn diye tanimlanan hadis kitaplari sunlardir el Camiu s Sahih Muhammed b Ismail Buhari el Camiu s Sahih Muslim b Haccac Icerigi tamamen sahih kabul edilmemekle beraber cok meshur olanlar sunlardir es Sunen Nesai es Sunen Ebu Davud es Sicistani el Camiu s Sahih Tirmizi es Sunen Ibn Mace Malik b Enes in el Muvatta si Ahmed b Hanbel in el Musned i Icerigi tamamen sahih kabul edilmemekle beraber gunumuze ulasip da digerleri kadar meshur olmamislari ise sunlardir Sahih literaturu Sahih ibni Huzeyma el Musnedu s Sahih Mustedrek ve Mustahrec literaturu Hakim en Nisaburi nin el Mustedrek i Makdisi nin Mustahrec i Ebu Avane nin Mustahrec i Ebu Nu aym in Mustahrec i Musned literaturu Ebu Nu aym in Musned i Ebu Hanife si Ebu Ya la el Mevsili nin Musned i Darimi nin Musned i Ibnu l Cu d un Musned i Humeydi nin Musned iBezzar in Musned i Kuda i nin Musned i Ibn Ebi Usame nin Musned i Ibn Ebi Seybe nin Musned i Ruyani nin Musned i Taberani nin Musnedu s Samiyyin i Tayalisi nin Musned i Ebu l Abbas Serrac in Musned i Ishak b Rahuye nin Musned i Mu cem literaturu Ibn Asakir in Mu cem i Taberani nin Mu cem i Kebir i Taberani nin Mu cem i Evsat i Taberani nin Mu cem i Sagir i Ebu Ya la el Mevsili nin Mu cem i Sunen literaturu Sunen i Nesai Kubra Sunen i Beyhaki Kubra Sunen i Beyhaki Sagir es Sunen Sunen i Darekutni Sunen i Sa id b Mansur Ibn Ebi Asim in es Sunnet i Ebu Bekir b Hallal in es Sunnet i Musannefler Abdurrezzak es San ani in el Musannef i Ibn Ebi Seybenin Musannef i Ibn Cureyc in Musannaf Ibni Cureyc i gunumuzde var oldugu bilinmiyor Iman ve edep literaturleri Islam dunyasinin haritasi Hanefiler yesil renkte Turkiye de Yakin Dogu nun kuzeyinde Orta Asya ve Hindistan da ustunluk teskil eder Muhammed b Ismail Buhari nin el Edebu l Mufred i Beyhaki nin Su abu l Iman i Ibn Mende nin Kitabu l Iman i Beyhaki nin Mekarimu l Ahlak i Ibnu s Sunni nin Amelu l Yevm ve l Leyle si Nesai nin Amelu l Yevm ve l Leyle si Hanefiler in Hadis kitaplari Ebu Yusuf un Kitabu l Asar i Muhammed Seybani nin Kitabu l Asar i Muhammed Seybani nin Muatta si nin Serhu Muskili l Asar i nin Serhu Me ani l Asar i nin el Ukudu l Cevahir iAyrica bakiniz Selefiyye Selef i Salihin Vehhabilik SiaKaynakca Islamic Beliefs Practices and Cultures Marshall Cavendish Reference 2010 s 130 ISBN 978 0 7614 7926 0 Erisim tarihi 30 Kasim 2019 Within the Muslim community the percentage of Sunnis is generally thought to be between 85 percent with the Shia accounting for 15 5 percent and with the wahabis controlling 5 percent although some sources estimate their numbers at 20 percent A common compromise figure ranks Sunnis at 90 percent and Shias at 10 percent Pew Research Center 7 Ekim 2009 31 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Kasim 2019 Of the total Muslim population 10 13 are Shia Muslims and 87 90 are Sunni Muslims Quick guide Sunnis and Shias BBC News 6 Aralik 2011 6 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2019 The great majority of the world s more than 1 5 billion Muslims are Sunnis estimates suggest the figure is somewhere between 85 and 90 Frederick Denny 2010 Sunni Islam Oxford Bibliographies Online Research Guide Oxford University Press s 3 ISBN 978 019980647 8 Sunni Islam is the dominant division of the global Muslim community and throughout history it has made up a substantial majority 85 to 90 percent of that community 12 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Kasim 2019 Sunni Islam is the largest denomination of Islam comprising about 85 percent of the world s over 1 5 billion Muslims Tension between Sunnis Shiites emerging in USA USA Today 24 Eylul 2007 13 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Kasim 2019 Among the world s estimated 1 4 billion Muslims about 85 are Sunni and about 15 are Shiite Riaz Hassan 2008 Inside Muslim Minds Melbourne University Press s 20 ISBN 9780522854817 Approximately 20 per cent of the world s Muslims belong to the Shi ah sect around 80 per cent are Sunni Muslims Who Gets To Narrate the World 4 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Sunnis approximately 80 A world theology 4 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde N Ross Reat 80 being the Sunni Islam and the Kadiyani jama at 4 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Sunni segment accounting for at least 80 of the worlds Muslim population David Robertson 2002 A Dictionary of Modern Politics Third bas Europa Publications s 252 ISBN 1 85743 093 X It is notable that while a large majority probably 80 of the world s Muslims are Sunni a b c Author No 9 Agustos 2012 Chapter 1 Religious Affiliation Pew Research Center Ingilizce 8 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mayis 2024 جعفرزاده سمانه گزارش پیو شیعیان نیمی از جمعیت مرکز خاورمیانه ۳۵۰ میلیون شیعه در بیش از صد کشور جهان زندگی می کنند نقشه و نمودار خبرگزاری بین المللی شفقنا Farsca 26 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Aralik 2022