Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sahte İsmail Mirza İsyanı veya Sahte Şah İsmail İsyanı, kendini Şah ilan eden II. İsmail'in Maraş ve Bozoh bölgelerindeki Osmanlı yönetimine karşı 1578'de yaptığı isyandı. Safevi hükümdarı II. Şah İsmail'nin ölümünün ardından, Osmanlı İmparatorluğu'nun parçası olan Maraş ve İç Anadolu bölgeleri ile Safevi İmparatorluğu sınırları içindeki bölgelerde sahte Şah İsmaililer ortaya çıktı.
| Yalancı İsmail Mirza isyanı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Sahte Şah İsmail, Han Piri | Ahmed Paşa | ||||||||
Sahte Şah İsmail ve destekçilerinin protestoları, büyük bir isyana dönüşmeden önce Osmanlı askerleri tarafından bastırıldı; bu süreçte birçok Kızılbaş Türkmen öldürüldü ve birçoğu kaçıp ortadan kayboldu.
İsyanın lideri
İsyan lideriyle ilgili kaynaklarda yeterli bilgiye rastlanmamaktadır. Başbakanlık Osmanlı arşivlerinde MD 35-445 numaralı belgede onun Vilayeti Âcemi'den Anadolu'ya geldiği ve isyana başladığı yazmaktadır. Burada bahsi geçen Âcem bölgesinin Arabistan mı yoksa Safevi toprakları mı olduğuna dair kesin bilgi bulunmamaktadır. Ancak MD 35-445 numaralı belgede onun dış görünüşünün "orta boylu, sarı ve kısa sakallı Farsça konuşan bir kişi" olarak tasvir edilmesi, Âcem Vilayeti olarak geçen bölgenin Safevi devleti olma olasılığını artırır. Öte yandan bu kişinin Şam Bayadı Türkmenlerinden olması, topluluğunun Rakka, Konya, Sivas, Niğde, Adana, Halep, Tarsus, Bozok, Maraş, Karaman gibi bölgelerde yarı göçebe yaşam sürmesi, bunun yanı sıra 16. yüzyılın ortalarından itibaren Anadolu'yu terk etmemesi, onun Safevi devletinden gelme olasılığını azaltır.
Bunun dışında, sahte Şah İsmail hakkında elde ettiğimiz bilgiler genellikle onun özellikleriyle ilgilidir ve Osmanlı iktidarının ona bakışını yansıtır. Örneğin, belgelerde sahte Şah İsmail ve onun destekçileriyle ilgili "… Şah İsmail olduğunu iddia eden aşırılıkçı ve onun yanında olan fitne ehli" veya "Şah İsmail adına ortaya çıkan uğursuz" ifadeleri kullanılmıştır. O ve destekçileri fitne-fesat yaratan kimseler olarak değerlendirilerek fasiq mezhebinden oldukları ve dini terk ettikleri yazılmıştır. Görüldüğü gibi, isyanı ele alan belgelerde sahte Şah İsmayıl'ın Anadolu'ya nasıl geldiği kısa bir şekilde belirtilir ve onun özelliklerinden bahsedilir. Onun isyandan önceki ve sonraki yaşamı hakkında bilinenler bunlardır.
İsyanın başlaması
Osmanlı komutanı Lele Mustafa Paşa, Gürcistan ve Şirvan'a saldırmak amacıyla 1578'de İstanbul'u terk ederek Sivas şehrine geliyor. Bu sırada Zülkadar beylerbeyi ve Elbistan kadısı tarafından kendisine bir mektup yazılır ve 12 Ağustos tarihinde Şam Bayadı Türkmenlerinden bir kişinin Elbistan'a gelerek kendisine Şah İsmail adını vererek 200 kadar süvarisiyle birlikte Maraş bölgesinde gece yolları kesip soygunlarla meşgul olduklarını bildirirler. Daha da kötüsü, Ashab-ı Kehf'e yönelerek orada kurbanlar kestiklerini belirtirler. Sonrasında Bozok'taki Kızılbaş halifesine ve Hacı Bektaş'a giderek isyan etmeyi planladıklarını ifade ederler. Lele Mustafa Paşa mektubu aldıktan sonra Türkmen sancakbeyi Şah Murad Bey'e, Bozok beyi Çerkez Bey'e, Ayıntab beyi Keyvan Bey'e ve Kırşehir beyi Memi Şah'a emirler gönderir ve sahte Şah İsmail ve taraftarlarının öldürülüp isyanın bastırılmasını emreder. Bu emirlerde sahte Şah İsmail ve taraftarlarının bölgede huzuru bozduğu belirtilmiş, halkın güvenliğini sağlamak için bölgedeki Türkmenlerin ve yöneticilerin birlikte hareket etmeleri ve diğer hainlerin etkisiz hale getirilmesi istenmiştir.
Bu sırada sahte Şah İsmail kendine taraftar toplamaya devam etmekteydi. Bu esnada Kızılbaş halifeleri bazı halk grupları tarafından korunuyordu. Bozok beyine yazılan bir mektupta Şam Bayadı topluluğundan Yunus Halife ve Pehlivanlı topluluğundan Cevşidoğlu adında bir halifenin kendilerine tabi gruplarla bir evde toplandıkları tespit edilmiş olsa da, toplulukları tarafından korunarak Osmanlı askerlerine teslim edilmemişlerdir.
Taraflar arasındaki ilk karşılaşma, sahte Şah İsmail'in halifelerinden Cevşidoğlu Hüseyin ile Bozok Beyi arasında gerçekleşmiştir. Olayda Hüseyin sağ olarak ele geçirilmiş olsa da daha sonra şahın emriyle idam edilmiştir. Diğer çatışma ise başka bir Kızılbaş halifesi ile Osmanlı kuvvetleri arasında Boybeyli yaylasında meydana gelmiştir. Hazırlık sırasında Bozok Beyi'nin güçleri tarafından Kösə Yunus adlı bir Kızılbaş halifesi ele geçirilmiştir. Yunus'un verdiği bilgiye göre, sahte Şah İsmail Acem vilayetinden gelmiş, 1577 kışını Emik düzünde geçirmiş ve burada kendisini Şah İsmail ilan ederek daha sonra Yeni-il Türkmenlerine tabi Kemerli ve Pehlivanlı topluluklarıyla yaylaya çıkmıştır.
Malatya beyine gönderilen bir hükümde bölgedeki bazı cemaatlerin isyan liderlerine maddi destek verdikleri görünüyor. Hükme göre, bölgedeki İzlü, Rişvan, İskanlu, Solaklu, Şeyh Hesenli, Soysalu, Ayribüklü, Adaklu, Kalaçaklu, Bezki, Çakalu, Mihran, Qarasaz ve Kömürlü adlı cemaatler, kendisini Şah İsmayıl olarak adlandıran bu kişiye sadaka ve nazar göndermişlerdir. Bu bilgi daha sonra yakalanan isyancılardan biri olan Mehmed adlı kişi tarafından şahın huzuruna iletilmiştir.
Bölgedeki valilerin çabalarına rağmen, sahte Şah İsmail'i ele geçirmek mümkün olmadı. Bozok beye gönderilen ferman, adıyla birlikte sahte Şah İsmail ve adamlarının nerede olurlarsa olsunlar tutularak ele geçirilmelerini talep etti, diğer kandırmacılara örnek olması için. Aslında Osmanlı kuvvetlerinin ısrarlı takipleri sonuç vermişti. Sahte Şah İsmail'in veziri Han Piri esir alınmıştı. Onun verdiği bilgiye göre, Şam Bayadlı Şah İsmayıl, üç yüz Kızılbaş Türkmeni ile Adana adı verilen köye doğru yola çıkmış, Ciyəlioğlu çadırına gelmiş ve burada birkaç gün kaldıktan sonra Erguvan'a gitmişti. Burada kaldığı süre boyunca Rişvan, Bezki ve Cihanbeyli topluluklarının ve topladığı taraftarların desteğiyle Malatya'yı kuşatmış, Almalı köyünde Malatya kadısının adamlarından Abdikendu ile aralarında büyük bir çatışma yaşanmıştı. Bu çatışmada Şah İsmail'in birçok adamı öldürülmüş, diğerleri kaçmıştı. Şah İsmail ve çevresindekiler Fırat Nehri'ni geçerek Siverek'e doğru yola çıkmışlardı. Bu olaydan sonra kaynaklarda onun adına bir daha rastlanmamıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Erkan 2014, s. 286.
- ^ Söyletmez 2004, s. 79.
- ^ Baki 1992, s. 81.
- ^ Erkan 2014, s. 288.
- ^ Söyletmez 2004, s. 81.
- ^ Erkan 2014, s. 289.
- ^ Sümer 1963, s. 87.
- ^ Erkan 2014, s. 292.
Kaynak
- Erkan, Ümit (2014). 16. YÜZYILDA OSMANLI’DA KIZILBAŞ AYAKLANMALARI. Samsun: ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI.
- Söylemez, Faruk (2004). ANADOLU’DA SAHTE ŞAH İSMAİL İSYANI. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. ss. 71-90.
- Öz, Baki (1992). Osmanlı’da Alevi Ayaklanmaları. İstanbul: Ant yayınları.
- Sümer, Faruk (1963). Çukurova Tarihine Dair AraĢtırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın Yarısına Kadar). I. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. ss. 1-98.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sahte Ismail Mirza Isyani veya Sahte Sah Ismail Isyani kendini Sah ilan eden II Ismail in Maras ve Bozoh bolgelerindeki Osmanli yonetimine karsi 1578 de yaptigi isyandi Safevi hukumdari II Sah Ismail nin olumunun ardindan Osmanli Imparatorlugu nun parcasi olan Maras ve Ic Anadolu bolgeleri ile Safevi Imparatorlugu sinirlari icindeki bolgelerde sahte Sah Ismaililer ortaya cikti Yalanci Ismail Mirza isyaniTarih1578BolgeAlbistan Maras BozohSebepOsmanli topraklarinda yasayan Turkleri birlestirmek SonucSahte Sah Ismail yenilir O ve ortaklari Siverek e kosarlar Bundan sonra kaynaklarda akibeti hakkinda bilgi bulunmamaktadir Komutanlar ve liderlerSahte Sah Ismail Han PiriAhmed Pasa Sahte Sah Ismail ve destekcilerinin protestolari buyuk bir isyana donusmeden once Osmanli askerleri tarafindan bastirildi bu surecte bircok Kizilbas Turkmen olduruldu ve bircogu kacip ortadan kayboldu Isyanin lideriIsyan lideriyle ilgili kaynaklarda yeterli bilgiye rastlanmamaktadir Basbakanlik Osmanli arsivlerinde MD 35 445 numarali belgede onun Vilayeti Acemi den Anadolu ya geldigi ve isyana basladigi yazmaktadir Burada bahsi gecen Acem bolgesinin Arabistan mi yoksa Safevi topraklari mi olduguna dair kesin bilgi bulunmamaktadir Ancak MD 35 445 numarali belgede onun dis gorunusunun orta boylu sari ve kisa sakalli Farsca konusan bir kisi olarak tasvir edilmesi Acem Vilayeti olarak gecen bolgenin Safevi devleti olma olasiligini artirir Ote yandan bu kisinin Sam Bayadi Turkmenlerinden olmasi toplulugunun Rakka Konya Sivas Nigde Adana Halep Tarsus Bozok Maras Karaman gibi bolgelerde yari gocebe yasam surmesi bunun yani sira 16 yuzyilin ortalarindan itibaren Anadolu yu terk etmemesi onun Safevi devletinden gelme olasiligini azaltir Bunun disinda sahte Sah Ismail hakkinda elde ettigimiz bilgiler genellikle onun ozellikleriyle ilgilidir ve Osmanli iktidarinin ona bakisini yansitir Ornegin belgelerde sahte Sah Ismail ve onun destekcileriyle ilgili Sah Ismail oldugunu iddia eden asirilikci ve onun yaninda olan fitne ehli veya Sah Ismail adina ortaya cikan ugursuz ifadeleri kullanilmistir O ve destekcileri fitne fesat yaratan kimseler olarak degerlendirilerek fasiq mezhebinden olduklari ve dini terk ettikleri yazilmistir Goruldugu gibi isyani ele alan belgelerde sahte Sah Ismayil in Anadolu ya nasil geldigi kisa bir sekilde belirtilir ve onun ozelliklerinden bahsedilir Onun isyandan onceki ve sonraki yasami hakkinda bilinenler bunlardir Isyanin baslamasiOsmanli komutani Lele Mustafa Pasa Gurcistan ve Sirvan a saldirmak amaciyla 1578 de Istanbul u terk ederek Sivas sehrine geliyor Bu sirada Zulkadar beylerbeyi ve Elbistan kadisi tarafindan kendisine bir mektup yazilir ve 12 Agustos tarihinde Sam Bayadi Turkmenlerinden bir kisinin Elbistan a gelerek kendisine Sah Ismail adini vererek 200 kadar suvarisiyle birlikte Maras bolgesinde gece yollari kesip soygunlarla mesgul olduklarini bildirirler Daha da kotusu Ashab i Kehf e yonelerek orada kurbanlar kestiklerini belirtirler Sonrasinda Bozok taki Kizilbas halifesine ve Haci Bektas a giderek isyan etmeyi planladiklarini ifade ederler Lele Mustafa Pasa mektubu aldiktan sonra Turkmen sancakbeyi Sah Murad Bey e Bozok beyi Cerkez Bey e Ayintab beyi Keyvan Bey e ve Kirsehir beyi Memi Sah a emirler gonderir ve sahte Sah Ismail ve taraftarlarinin oldurulup isyanin bastirilmasini emreder Bu emirlerde sahte Sah Ismail ve taraftarlarinin bolgede huzuru bozdugu belirtilmis halkin guvenligini saglamak icin bolgedeki Turkmenlerin ve yoneticilerin birlikte hareket etmeleri ve diger hainlerin etkisiz hale getirilmesi istenmistir Bu sirada sahte Sah Ismail kendine taraftar toplamaya devam etmekteydi Bu esnada Kizilbas halifeleri bazi halk gruplari tarafindan korunuyordu Bozok beyine yazilan bir mektupta Sam Bayadi toplulugundan Yunus Halife ve Pehlivanli toplulugundan Cevsidoglu adinda bir halifenin kendilerine tabi gruplarla bir evde toplandiklari tespit edilmis olsa da topluluklari tarafindan korunarak Osmanli askerlerine teslim edilmemislerdir Taraflar arasindaki ilk karsilasma sahte Sah Ismail in halifelerinden Cevsidoglu Huseyin ile Bozok Beyi arasinda gerceklesmistir Olayda Huseyin sag olarak ele gecirilmis olsa da daha sonra sahin emriyle idam edilmistir Diger catisma ise baska bir Kizilbas halifesi ile Osmanli kuvvetleri arasinda Boybeyli yaylasinda meydana gelmistir Hazirlik sirasinda Bozok Beyi nin gucleri tarafindan Kose Yunus adli bir Kizilbas halifesi ele gecirilmistir Yunus un verdigi bilgiye gore sahte Sah Ismail Acem vilayetinden gelmis 1577 kisini Emik duzunde gecirmis ve burada kendisini Sah Ismail ilan ederek daha sonra Yeni il Turkmenlerine tabi Kemerli ve Pehlivanli topluluklariyla yaylaya cikmistir Malatya beyine gonderilen bir hukumde bolgedeki bazi cemaatlerin isyan liderlerine maddi destek verdikleri gorunuyor Hukme gore bolgedeki Izlu Risvan Iskanlu Solaklu Seyh Hesenli Soysalu Ayribuklu Adaklu Kalacaklu Bezki Cakalu Mihran Qarasaz ve Komurlu adli cemaatler kendisini Sah Ismayil olarak adlandiran bu kisiye sadaka ve nazar gondermislerdir Bu bilgi daha sonra yakalanan isyancilardan biri olan Mehmed adli kisi tarafindan sahin huzuruna iletilmistir Bolgedeki valilerin cabalarina ragmen sahte Sah Ismail i ele gecirmek mumkun olmadi Bozok beye gonderilen ferman adiyla birlikte sahte Sah Ismail ve adamlarinin nerede olurlarsa olsunlar tutularak ele gecirilmelerini talep etti diger kandirmacilara ornek olmasi icin Aslinda Osmanli kuvvetlerinin israrli takipleri sonuc vermisti Sahte Sah Ismail in veziri Han Piri esir alinmisti Onun verdigi bilgiye gore Sam Bayadli Sah Ismayil uc yuz Kizilbas Turkmeni ile Adana adi verilen koye dogru yola cikmis Ciyelioglu cadirina gelmis ve burada birkac gun kaldiktan sonra Erguvan a gitmisti Burada kaldigi sure boyunca Risvan Bezki ve Cihanbeyli topluluklarinin ve topladigi taraftarlarin destegiyle Malatya yi kusatmis Almali koyunde Malatya kadisinin adamlarindan Abdikendu ile aralarinda buyuk bir catisma yasanmisti Bu catismada Sah Ismail in bircok adami oldurulmus digerleri kacmisti Sah Ismail ve cevresindekiler Firat Nehri ni gecerek Siverek e dogru yola cikmislardi Bu olaydan sonra kaynaklarda onun adina bir daha rastlanmamistir Ayrica bakinizSahkulu Isyani Nur Ali Halife IsyaniKaynakca a b Erkan 2014 s 286 Soyletmez 2004 s 79 Baki 1992 s 81 Erkan 2014 s 288 Soyletmez 2004 s 81 Erkan 2014 s 289 Sumer 1963 s 87 Erkan 2014 s 292 KaynakErkan Umit 2014 16 YUZYILDA OSMANLI DA KIZILBAS AYAKLANMALARI Samsun ONDOKUZ MAYIS UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU TEMEL ISLAM BILIMLERI ANABILIM DALI Soylemez Faruk 2004 ANADOLU DA SAHTE SAH ISMAIL ISYANI Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi ss 71 90 Oz Baki 1992 Osmanli da Alevi Ayaklanmalari Istanbul Ant yayinlari Sumer Faruk 1963 Cukurova Tarihine Dair AraGtirmalar Fetihten XVI Yuzyilin Yarisina Kadar I Ankara Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Tarih Bolumu Tarih Arastirmalari Dergisi ss 1 98