Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Salname (Osmanlı Türkçesi: سالنامه, Salname), Osmanlı Devleti'nde resmî ve özel kurumlar tarafından bir sene boyunca gerçekleşen olayları topluca göstermek üzere hazırlanan yapıtlardır.
Osmanlı dönemi tarihi ve edebiyatı üzerine araştırma yapmak isteyen araştırmacılar için önemli sosyal bilimler kaynaklarındandır. Batı dünyasında bu türün karşılığı yoktur ancak salnamelere paralel olarak almanaklar mevcuttur. Osmanlı devletinin son devlet salnamesi 1918 tarihini taşır. Salname geleneği, cumhuriyet döneminde 1925-1941 arasında önce "Devlet Salnamesi", daha sonra "Devlet Yıllığı" adı ile çıkarılan yayımlarla sürdürülmüştür.
Devlet, nezaret ve vilayet salnameleri şeklinde üçe ayrılan resmî nitelikli salnamelerin dışında özel nitelikli salnameler yayımlanmıştır. Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyordu.
Osmanlı döneminde, Arapça, Türkçe-Boşnakça, Türkçe-Fransızca, Türkçe-Rumca, Rumca, Ermenice, Ermeni harfli Türkçe, Karamanlıca ve Arapça olarak yayınlanmıştır. Salnameler, imparatorluk topraklarında pek çok halkın yüzyıllarca birlikte yaşamaları, aynı kaderi paylaşmaları, Osmanlı yönetiminin başarı ve zaafları ile bunlardan ders çıkarılmasına yönelik özel ve önemli bilgiler içermektedir.
Salnameler 1846 - 1847 yılından 1879 - 1880 yılına kadar litografya (taş baskı) yöntemiyle basılmış, 1880 -1881 yılı salnamesinden itibaren tipografi (düz yazı) yöntemi uygulanmıştır.
Sözcüğün kökeni
Sâlname sözcüğü, Türkçeye Tanzimat'tan sonra girmiştir. Farsça "sene" anlamına gelen "sâl" ile yine Farsça "mektup, kitap" anlamına gelen "nâme" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur. Günümüzdeki Türkçe karşılığı "yıllık"tır.
Batı dillerinde, sâlnâme ya da yıllık karşılığında Annus, Annale, Almanach ve Year Book sözcükleri kullanılır.
Salname sözcüğü "Almanak" ve "Takvim" ile karıştırılmaktadır. Herhangi bir şeyin doğru yerini gösterme anlamı taşıyan takvim, günlerin, ayların, mevsimlerin, yılların ve bayramların cetvelidir. Almanak ise anlamca salnameye çok yakın olmakla beraber halka hitap etme zorunluluğu dolayısıyla ev yönetimi ve oyunları, sağlık öğütleri, fıkralar ve mizahi resimler gibi çok farklı konulara yer veren yıllıklardır.
İlk salnameler
İlk Osmanlı devlet salnamesi Sultan Abdülmecid döneminde Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın girişimiyle Ahmed Vefik Paşa tarafından hazırlanmış ve Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye adıyla 1847'de yayınlanmıştır. Batı'da büyük ilgi uyandıran salname, Fransız şarkçısı Bianchi tarafından aynı yıl içerisinde Fransızcaya tercüme edilerek Fransız Şarkiyat Dergisi Journal Asiatique'te bölümler halinde yayımlanmıştır.
Bir başka kaynağa göre ilk salname, "19. yüzyıl ortalarında bir kayda göre Ahmet Vefik Paşa'nın,bir başka kayda göre Sadrazam Reşid Paşa'nın teşviki ile Abdülhak Molla tarafından" düzenlenmiştir.
1847 yılında yayınlanan bu ilk salnameden farklı olarak, 1848 ve 1849 yıllarına ait salnamelerde imparatorluğun bütün kazalarıyla gösterildiği eyaletlerin yönetsel bölüşümlerinin tabloları, gayr-ı müslimlerin her vilayet ve kazadaki dinsel temsilcilerini gösteren cetveller ve namaz zamanlarını gösteren takvimler eklenmiştir.
Salname türleri
Devlet salnameleri
1847 yılında 175 sayfa olarak yayınlanan ilk devlet salnamesinden sonra düzenli olarak çıkarılan Devlet Salnameleri her yıl gelişmiş ve hacimce büyümüştür. Özellikle 1878'den sonra daha mükemmel hale gelmişler, konu ve içerik bakımından genişletilmişlerdir. Başlangıçta yüz küçük sayfa olarak hazırlanan salnamelerin sayfa sayıları gittikçe sekiz yüz dokuz yüz sayfayı bulmaya başlamıştır. Devlet Salnameleri, 1899'a kadar Maarif Nezareti (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından çıkarılmış; Memurin-i Mülkiye heyetine bağlı "Sicill-i Ahvâl-i Memûrîn" dairesi tarafından düzenlenmiştir.
1847-1880 arasındaki 35 nüsha taş baskı, diğerleri matbaa harfleriyle basılmıştır. 1913-1916 yılları arasında salname hazırlanmamıştır. 1917-1918 yıllarını kapsayan Osmanlı Devletinin son salnamesi 1918'de yayınlanmıştır. Devlet Salnameleri Osmanlı döneminde 68, Cumhuriyet döneminde de 3 adet olmak üzere toplam 71 adettir. 1929 yılında bu yayınlar Devlet Yıllığı adıyla çıkarılmaya devam etmiştir.
Vilayet salnameleri
Devlet salnamelerinin faydası görüldükten sonra, vilayet ve nezaret salnameleri çıkarılmaya başlanmıştır. İlk vilayet salnamesi 1866 yılında basılan Bosna Vilayet Salnamesi, sonuncu ise 1922 yılında basılan Bolu Livası Salnamesi'dir. 1866 - 1922 yılları arasında 527 Vilayet Salnamesi yayınlanmıştır. Bu salnamelerde vilayetin coğrafi konumu, ziraat, hayvancılık, üretim, nüfus, hizmet birimlerinin durumu, siyasal olaylar, okullar, hastaneler, camiler, tekkeler, hamamlar, yollar, ormanlar gibi birçok konu ile ilgili bilgiler bir araya getirilmiştir. Her yıllıkta vilayetin yönetimsel dağılımı, memurların listesi, ziraat ve sanayi ürünlerinin çeşitleri ve miktarları istatistiklerle gösterilmiş, eğitim kurumları ile öğrenci sayıları ayrıntılı biçimde toplumun hizmetine sunularak günümüze kadar değerli kaynaklar olarak kalmıştır.
Bazı vilayetler 1 salname çıkarırken, Halep 35, Hudavendigar 34, Suriye 32, Konya 30 ve Edirne 28 salname yayınlamıştır.
Resmî kurum ve kuruluş salnameleri
Resmî olarak bakanlıklar (nezaretler) tarafından çıkarılan ilk salname 1865 yılında Salname-i Askeri başlığını taşır; ordu teşkilatı, kadrolar, zabitlerin adları, nişanları gibi bilgiler içeren Salname-i Askeri 17 adettir. Bahriye Salnamesi, Hariciye Salnamesi, İlmiye Salnamesi, Maarif Salnamesi resmi kurum ve kuruluş salnamelerinin örneklerindendir. Son resmî salname 1929 yılında yayınlanan Türkiye Salnamesi'dir; bu tarihten sonra bu yayınlar "devlet yıllığı" adını almıştır. Resmî kurum ve kuruluşlara ait salnamelerin sayısı 77'dir.
Özel konulu ya da kişi ve kuruluş salnameleri
Özel salnameler daha çok "almanak" özelliği gösterir. Genellikle bol resimli olup içindeki konular çok çeşitlidir.
İlk özel salname, Ali Suavi tarafından Paris'te çıkarılan "Türkiye Fi Sene 1288 adlı salnamedir. İkincisi 1872, üçüncüsü 1873 tarihini taşır. Bu tarihten sonra çıkıp çıkmadığı bilinmez. Ali Suavi bunlarda Osmanlı Devleti'nin coğrafi durumu, nüfusu, zirai ve sınai üretimi, kara ve deniz yolları, ticaret gemileri ve limanları, para ve ölçü birimleri ve şirketler hakkında bilgi vermiştir.
Türkiye'de çıkarılan ilk özel salname ise Salname-i Hadika adıyla 1873 yılında Ebüzziya Tevfik Bey tarafından basılmıştır. Bu yayın çok başarılı olmuş ve halkın geniş ilgisini çekmiştir.
En son yayınlanan özel salname, 1928 tarihli Mu'allim Almanağı'dır. 1873 - 1928 yılları arasında 26 adet özel salname basılmıştır. Sedat Simavi'nin Diken ve İnci Salnamesi, Ahmet İhsan Tokgöz'ün Salname-i Servet-i Fünün, Zekeriya Sertel'in Resimli Yıl önemli özel salnamelerdendir.
Resmî ya da özel kurum ve kuruluş nevsalleri
Yeni yıl, yılbaşı karşılığında kullanılmış olan "nevsâl" sözcüğü de "sâlnâme" gibi Farsçadır. Salnameler dışındaki yıllıklar içinde ayrı bir yeri olan nevsaller çok çeşitli konularda hazırlanmıştır. İlki 1880 tarihli Rebi-i Ma'rifet, sonuncusu ise 1925 tarihli Milli Nevsal olmak üzere toplam 55 adet nevsal yayınlanmıştır.
Takvimler
Salnamelerden farklı olarak bir yılın aylarını, günlerini sayılarını gösteren cetvel ya da defter niteliğinde yayınlardır.
Kaynakça
- ^ a b c d e Tevfik, Sütçü (2004). "Sosyal Bilimlerde Araştırma Kaynağı Olarak Almanaklar, Sâlnâmeler ve Yıllıklar" (PDF). İlmi Araştırmalar, 18. ss. 79-92. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ a b c d e f g h i j k l Bakar, İsmail, Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Yıllıklar, Sâlnâmeler, Nevsâller ve Takvimler İstanbul 2008
- ^ a b c Duman, Hasan, Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, Ankara: Kültür Bakanlığı Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 1999
- ^ Kahraman, Seyit Ali, İlmiyye Sâlnâmesi, İstanbul: İşaret Yayınları 1998 sayfa.12
- ^ Karaman,Fikri, Salname-i Vilayet-i Sivas 1890 İstanbul: Sivaslılar Eğitim, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı, 2001
- ^ a b c d e f Aydın, Bilgin (2009). Salnâme (PDF). Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 39. ss. 51-54. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ Akbay, Ümmügül. "Osmanlı Devleti'nde Salnameler". www.academia.edu/. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2014. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Aralık 2016.
- ^ Emiroğlu, Kudret, Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı 1993
- ^ Duman, Hasan, IRCICA, 1982
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Salname Osmanli Turkcesi سالنامه Salname Osmanli Devleti nde resmi ve ozel kurumlar tarafindan bir sene boyunca gerceklesen olaylari topluca gostermek uzere hazirlanan yapitlardir 1895 yili devlet salnamesi Osmanli donemi tarihi ve edebiyati uzerine arastirma yapmak isteyen arastirmacilar icin onemli sosyal bilimler kaynaklarindandir Bati dunyasinda bu turun karsiligi yoktur ancak salnamelere paralel olarak almanaklar mevcuttur Osmanli devletinin son devlet salnamesi 1918 tarihini tasir Salname gelenegi cumhuriyet doneminde 1925 1941 arasinda once Devlet Salnamesi daha sonra Devlet Yilligi adi ile cikarilan yayimlarla surdurulmustur Devlet nezaret ve vilayet salnameleri seklinde uce ayrilan resmi nitelikli salnamelerin disinda ozel nitelikli salnameler yayimlanmistir Ornegin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genisce bir fihristi niteliginde olabiliyordu Osmanli doneminde Arapca Turkce Bosnakca Turkce Fransizca Turkce Rumca Rumca Ermenice Ermeni harfli Turkce Karamanlica ve Arapca olarak yayinlanmistir Salnameler imparatorluk topraklarinda pek cok halkin yuzyillarca birlikte yasamalari ayni kaderi paylasmalari Osmanli yonetiminin basari ve zaaflari ile bunlardan ders cikarilmasina yonelik ozel ve onemli bilgiler icermektedir Salnameler 1846 1847 yilindan 1879 1880 yilina kadar litografya tas baski yontemiyle basilmis 1880 1881 yili salnamesinden itibaren tipografi duz yazi yontemi uygulanmistir Sozcugun kokeniSalname sozcugu Turkceye Tanzimat tan sonra girmistir Farsca sene anlamina gelen sal ile yine Farsca mektup kitap anlamina gelen name sozcuklerinin birlesmesiyle olusur Gunumuzdeki Turkce karsiligi yillik tir Bati dillerinde salname ya da yillik karsiliginda Annus Annale Almanach ve Year Book sozcukleri kullanilir Salname sozcugu Almanak ve Takvim ile karistirilmaktadir Herhangi bir seyin dogru yerini gosterme anlami tasiyan takvim gunlerin aylarin mevsimlerin yillarin ve bayramlarin cetvelidir Almanak ise anlamca salnameye cok yakin olmakla beraber halka hitap etme zorunlulugu dolayisiyla ev yonetimi ve oyunlari saglik ogutleri fikralar ve mizahi resimler gibi cok farkli konulara yer veren yilliklardir 1871 Erzurum Vilayet Salnamesi Cildir Sancagi nufusuIlk salnamelerIlk Osmanli devlet salnamesi Sultan Abdulmecid doneminde Sadrazam Mustafa Resid Pasa nin girisimiyle Ahmed Vefik Pasa tarafindan hazirlanmis ve Salname i Devlet i Aliyye i Osmaniyye adiyla 1847 de yayinlanmistir Bati da buyuk ilgi uyandiran salname Fransiz sarkcisi Bianchi tarafindan ayni yil icerisinde Fransizcaya tercume edilerek Fransiz Sarkiyat Dergisi Journal Asiatique te bolumler halinde yayimlanmistir Bir baska kaynaga gore ilk salname 19 yuzyil ortalarinda bir kayda gore Ahmet Vefik Pasa nin bir baska kayda gore Sadrazam Resid Pasa nin tesviki ile Abdulhak Molla tarafindan duzenlenmistir 1847 yilinda yayinlanan bu ilk salnameden farkli olarak 1848 ve 1849 yillarina ait salnamelerde imparatorlugun butun kazalariyla gosterildigi eyaletlerin yonetsel bolusumlerinin tablolari gayr i muslimlerin her vilayet ve kazadaki dinsel temsilcilerini gosteren cetveller ve namaz zamanlarini gosteren takvimler eklenmistir Salname turleriDevlet salnameleri 1847 yilinda 175 sayfa olarak yayinlanan ilk devlet salnamesinden sonra duzenli olarak cikarilan Devlet Salnameleri her yil gelismis ve hacimce buyumustur Ozellikle 1878 den sonra daha mukemmel hale gelmisler konu ve icerik bakimindan genisletilmislerdir Baslangicta yuz kucuk sayfa olarak hazirlanan salnamelerin sayfa sayilari gittikce sekiz yuz dokuz yuz sayfayi bulmaya baslamistir Devlet Salnameleri 1899 a kadar Maarif Nezareti Milli Egitim Bakanligi tarafindan cikarilmis Memurin i Mulkiye heyetine bagli Sicill i Ahval i Memurin dairesi tarafindan duzenlenmistir 1847 1880 arasindaki 35 nusha tas baski digerleri matbaa harfleriyle basilmistir 1913 1916 yillari arasinda salname hazirlanmamistir 1917 1918 yillarini kapsayan Osmanli Devletinin son salnamesi 1918 de yayinlanmistir Devlet Salnameleri Osmanli doneminde 68 Cumhuriyet doneminde de 3 adet olmak uzere toplam 71 adettir 1929 yilinda bu yayinlar Devlet Yilligi adiyla cikarilmaya devam etmistir Sevket Dagdeviren in 1892 tarihli Edirne SalnamesiVilayet salnameleri Devlet salnamelerinin faydasi goruldukten sonra vilayet ve nezaret salnameleri cikarilmaya baslanmistir Ilk vilayet salnamesi 1866 yilinda basilan Bosna Vilayet Salnamesi sonuncu ise 1922 yilinda basilan Bolu Livasi Salnamesi dir 1866 1922 yillari arasinda 527 Vilayet Salnamesi yayinlanmistir Bu salnamelerde vilayetin cografi konumu ziraat hayvancilik uretim nufus hizmet birimlerinin durumu siyasal olaylar okullar hastaneler camiler tekkeler hamamlar yollar ormanlar gibi bircok konu ile ilgili bilgiler bir araya getirilmistir Her yillikta vilayetin yonetimsel dagilimi memurlarin listesi ziraat ve sanayi urunlerinin cesitleri ve miktarlari istatistiklerle gosterilmis egitim kurumlari ile ogrenci sayilari ayrintili bicimde toplumun hizmetine sunularak gunumuze kadar degerli kaynaklar olarak kalmistir Bazi vilayetler 1 salname cikarirken Halep 35 Hudavendigar 34 Suriye 32 Konya 30 ve Edirne 28 salname yayinlamistir Resmi kurum ve kurulus salnameleri Resmi olarak bakanliklar nezaretler tarafindan cikarilan ilk salname 1865 yilinda Salname i Askeri basligini tasir ordu teskilati kadrolar zabitlerin adlari nisanlari gibi bilgiler iceren Salname i Askeri 17 adettir Bahriye Salnamesi Hariciye Salnamesi Ilmiye Salnamesi Maarif Salnamesi resmi kurum ve kurulus salnamelerinin orneklerindendir Son resmi salname 1929 yilinda yayinlanan Turkiye Salnamesi dir bu tarihten sonra bu yayinlar devlet yilligi adini almistir Resmi kurum ve kuruluslara ait salnamelerin sayisi 77 dir Ozel konulu ya da kisi ve kurulus salnameleri Ozel salnameler daha cok almanak ozelligi gosterir Genellikle bol resimli olup icindeki konular cok cesitlidir Ilk ozel salname Ali Suavi tarafindan Paris te cikarilan Turkiye Fi Sene 1288 adli salnamedir Ikincisi 1872 ucuncusu 1873 tarihini tasir Bu tarihten sonra cikip cikmadigi bilinmez Ali Suavi bunlarda Osmanli Devleti nin cografi durumu nufusu zirai ve sinai uretimi kara ve deniz yollari ticaret gemileri ve limanlari para ve olcu birimleri ve sirketler hakkinda bilgi vermistir Turkiye de cikarilan ilk ozel salname ise Salname i Hadika adiyla 1873 yilinda Ebuzziya Tevfik Bey tarafindan basilmistir Bu yayin cok basarili olmus ve halkin genis ilgisini cekmistir En son yayinlanan ozel salname 1928 tarihli Mu allim Almanagi dir 1873 1928 yillari arasinda 26 adet ozel salname basilmistir Sedat Simavi nin Diken ve Inci Salnamesi Ahmet Ihsan Tokgoz un Salname i Servet i Funun Zekeriya Sertel in Resimli Yil onemli ozel salnamelerdendir Resmi ya da ozel kurum ve kurulus nevsalleri Yeni yil yilbasi karsiliginda kullanilmis olan nevsal sozcugu de salname gibi Farscadir Salnameler disindaki yilliklar icinde ayri bir yeri olan nevsaller cok cesitli konularda hazirlanmistir Ilki 1880 tarihli Rebi i Ma rifet sonuncusu ise 1925 tarihli Milli Nevsal olmak uzere toplam 55 adet nevsal yayinlanmistir Takvimler Salnamelerden farkli olarak bir yilin aylarini gunlerini sayilarini gosteren cetvel ya da defter niteliginde yayinlardir Kaynakca a b c d e Tevfik Sutcu 2004 Sosyal Bilimlerde Arastirma Kaynagi Olarak Almanaklar Salnameler ve Yilliklar PDF Ilmi Arastirmalar 18 ss 79 92 20 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Aralik 2016 a b c d e f g h i j k l Bakar Ismail Sadberk Hanim Muzesi Kutuphanesi Yilliklar Salnameler Nevsaller ve Takvimler Istanbul 2008 a b c Duman Hasan Osmanli Salnameleri ve Nevsalleri Bibliyografyasi ve Toplu Katalogu Ankara Kultur Bakanligi Enformasyon ve Dokumantasyon Hizmetleri Vakfi 1999 Kahraman Seyit Ali Ilmiyye Salnamesi Istanbul Isaret Yayinlari 1998 sayfa 12 Karaman Fikri Salname i Vilayet i Sivas 1890 Istanbul Sivaslilar Egitim Kultur ve Yardimlasma Vakfi 2001 a b c d e f Aydin Bilgin 2009 Salname PDF Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 39 ss 51 54 20 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Aralik 2016 Akbay Ummugul Osmanli Devleti nde Salnameler www academia edu Necmettin Erbakan Universitesi Konya 2014 27 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2016 Emiroglu Kudret Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 Ankara Trabzon Ili ve Ilceleri Egitim Kultur ve Sosyal Yardimlasma Vakfi 1993 Duman Hasan IRCICA 1982Ayrica bakinizAlmanak