Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Saray ekonomisi, bir ekonomik düzenleme sistemi olarak toplumda yaratılan ekonomik değerlerin büyük bir bölümün merkezi otoritenin kontrolüne akmasıdır. Diğer ifadeyle halkın zorunlu olarak tükettiği dışında tüm malların üretimi ve dağıtımı güçlü, merkezi bir otoritenin kontrolündedir. Gerek “Doğu”da, gerek Minos Uygarlığı ve Miken Uygarlığı’nda saray, tüm krallıkta ekonomik faaliyetlerin, devlet protokolünün ve dini ritüellerin odağını oluşturmaktadır.
Bu şekliyle saray ekonomileri Bronz Çağı’nın mutlak monarşilerinin karakteristik özelliğidir. Kutsal sayılan hükümdar ve onun memurları tüm ekonominin kontrolünü ellerinde tutarlar. Saray, ekim zamanını bir takvime göre düzenleyerek ve tohumlukların dağıtımı üzerinde kontrol kurarak bizzat yönetir. Hükümdar aynı zamanda saray, tapınak ve anıtsal mezar gibi büyük inşaat projelerini yönetirdi.
Örneğin Minos Uygarlığı’nın maddi temelleri tahıl, zeytin, üzüm ve diğer tarımsal ürünlerin üretimine dayanmaktaydı. Ekonomi ayrıca dokuma, çömlekçilik ve madeni eşya üretimi tarafından destekleniyordu. Bu gibi bazı zanaatler saray kompleksi içinde yapılanmıştır. Çevredeki çiftliklerden toplanan ürünler kayda geçirilir ve sarayda depolanırdı. Bu depolarda büyük küplerde korunurdu. Saray ayrıca dışarıyla yapılan ticareti de kontrol altında tutardı. ’nda bulunan arşiv belgeleri, saraya gelen ve giden mallarla ilgili olarak son derece ayrıntılı kayıtlar tutulduğunu göstermektedir. Bu kayıtlar, gelişkin bir memurlar düzeni tarafından yapılıyor ve mal hareketleri üzerinde çok etkili bir kontrol sağlıyordu.
Minos
İlk saray kompleksini, MÖ 1.700 dolaylarında bir depremle yıkıldıktan sonra yeniden inşa edilen Knossos Sarayı’nda görmekteyiz. Knossos Sarayı ve Girit’teki daha küçük saraylar, büyük bir avlu etrafında toplanan bir odalar labirentinden –yaşam alanları, atölyeler ve depolar- oluşur. Saray, büyük bir bölümü hükümdara ait olan toprakların dağıtımı ve kullanımı üzerinde büyük bir güce sahipti. Doğrudan saraya bağlı topraklarda üretilen ürünler ve özel çiftlik ve sürülerden alınan vergiler saraya akar ve orada depolanırdı. Hükümdar bu malları dilediği gibi kullanabilir ya da dağıtabilirdi. Ayrıca büyük miktarda tahıl ve zeytinyağı, olası kıtlık zamanlarında halka dağıtılmak üzere sarayda stoklanmıştır.
Girit’te yapılan kazı bulgularının değerlendirmesine göre Minos Sarayı’nın ekonomi üzerinde beş temel işlevi vardır.
- zanaatçıların üretimi
- tarımsal ve zanaat üretiminin tüketimi
- iç ve yerel değişimin (ticaret) düzenlenmesi
- dış değişimin düzenlenmesi
- stokların kullanımı
Phaistos ve Malia kazılarında zanaat üretimi ve depolanmasıyla ilgili buluntular elde edilmiştir. Phaistos sarayında yapılan kazılarda bir depo bölümü ve bir de işlik bölümü açığa çıkarılmıştır. Buralarda çeşitli zanaat aletleri ve kil mühürler bulunmuştur. Tüm bu buluntular sarayın ekonomik yaşamdaki yerini göstermektedir. Benzer iş aletleri Malia Sarayı’nda da bulunmuştur. Orta Minos II periyodu sırasında bir bronz dökümhanesi saray dışında bulunuyordu. Fakat Orta Minos III periyodunda saray duvarları dökümhaneyi içine alacak şekilde genişletilmiştir. Bu durum, Saray'ın zanaatleri daha yakından kontrol altına almaya yöneldiğini göstermektedir.
Miken
Miken saray ekonomisi de Girit'tekinden pek farklı değildir. Miken askerî gücü, MÖ 1.450 dolaylarında Knossos Sarayı’nı ele geçirdikleri gibi tüm Minos ticaret merkezlerini de ele geçirdiler. Dahası buralarda Minos ticaretini sürdürdüklerini gösteren arkeolojik kanıtlar bulunmuştur. Bu yerlerden Yunanistan’da olanlar zanaat üretimi ve depolana işlevlerini sürdürmüşlerdir. Güneybatı Yunanistan’daki Pilos’da bulunmaktadır. Bu yerleşimin de benzer işlevleri yerine getirdiğine ilişkin kanıtlar vardır. Yapılan kazılarda, daha sonra “Nestor Sarayı” olarak adlandırılan bir Miken saray kompleksi ortaya çıkarılmıştır. Burada da depo olarak kullanılan odalar ve atölyeler bulunmaktadır.
Bulunan arşivleri, Miken saraylarının ekonomi üzerindeki, hammadde tedariki ve dağıtımı da dahil olmak üzere geniş kapsamlı kontrolünü ortaya koymaktadır.
Miken saraylarında ayrıca dokuma atölyeleri de yer almaktadır. Hanehalkı kendi kullanımları için kumaş üretirlerdi ama saray, hem kendi tüketimi için hem de dış ticaret için kumaş dokumaktaydı. Knossos Sarayı’nda bulunan Miken tabletleri, tüm adada beslenen koyun sayısını, bunlardan elde edilecek yün miktarını, atölyelerde çalışan işçilerin listesini içermektedir. Bütün bunlar pek çok üretim faaliyetinin Saray tarafından kayda alınarak kontrol edildiğini göstermektedir.
Antik Mısır’da, Mezopotamya’da ve Doğu Akdeniz’de ’nda saray ekonomileri giderek küçülmüştür. Bu ekonominin yerini kendi işlerine sahip özel mülkiyete dayalı tüccar sınıfı almaya başladı. Saray ekonomilerinin son kalıntıları Miken’deydi ve onlar da Bronz Çağı Çöküşü’nü izleyen Grek Karanlık Çağı içinde eriyip gittiler.
Genel olarak
En genel biçimiyle saray ekonomisinde mal ve değer akışları şu şekilde şemalaştırılabilir,
- Tüm tarıma elverişli topraklardan alınan vergiler,
- tapınağa ait topraklardan,
- özel mülkiyete konu topraklardan,
- üst düzey saray görevlilerine ve subaylara verilmiş topraklardan,
- saraya ait topraklardan elde edilen gelirler,
- diğer gelirler,
- çeşitli yükümlülükler,
- gümrük vergileri,
- savaş ganimetleri,
- bağlı kabilelerden alınan haraç ve vergiler.
Tüm bu gelirler,
- tapınağa,
- yönetim giderlerine,
- hükümdarın kişisel harcamalarına,
- orduya,
- büyük inşaat projelerine,
- çiftliklere verilen tohumluğa,
- zananatkarlara verilen hammaddelere,
- ticarete
harcanacaktır.
Mal ve gelirlerin saraya akıp oradan başka alanlara dağıtılması olarak ifade edilebilecek bu tablo, saray ekonomisinin yer yer “yeniden dağıtım ekonomisi” olarak da adlandırılmasına neden olmaktadır.
Ticaret
Antik çağda ticaret her durumda fazlasıyla riskli bir işti. Özellikle uzun mesafeli karasal ticaret, nakliye olanaklarının zayıf ve yavaş olması nedeniyle riskler yaratıyordu. Ayrıca her zaman soygun riski de vardır. Bu bağlamda karasal ticarete konu olan mallar hafif, değerli ve kolay bozulmayan mallar olmak zorundadır. Büyük miktarda mallar –tahıl gibi- karlı olarak ancak deniz ticaretine konu olabilmektedir. Bu tip malların kara yoluyla ticareti fazladan ve oldukça büyük bir maliyet gerektiriyordu. Sonuç olarak antik çağın belli başlı ticari faaliyetleri hep, bunu finanse edebilecek durumdaki saray ve tapınak tarafından harekete geçirilmiştir. Örneğin Babil İmparatorluğu’nda ticaret, saray ve tüccarın gümüş olarak koyduğu açılış sermayesinden oluşan bir fon tarafından finanse edilmiştir. Sarayın ticaret üzerindeki belirleyici rolünü gösteren bir başka örnek Kültepe’de bulunan kil tabletlerden görülmektedir. Kültepe karumundaki nüfus, hemen hemen tümüyle Asurlu tacirlerdi ama ticari ilişkiler, Asur yönetimi ile Kültepe yönetimi arasında yapılana antlaşmalara dayanmaktaydı.
Kaynakça
Kaynakça
- Stephanie Lynn Budin, The Ancient Greeks: An Introduction
- Sarah B. Pomeroy, Ancient Greece: a political, social, and cultural history
- Lukas de Blois,R. J. van der Spek, An Introduction to the Ancient World
- Morris Silver, Economic structures of antiquity
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Saray ekonomisi bir ekonomik duzenleme sistemi olarak toplumda yaratilan ekonomik degerlerin buyuk bir bolumun merkezi otoritenin kontrolune akmasidir Diger ifadeyle halkin zorunlu olarak tukettigi disinda tum mallarin uretimi ve dagitimi guclu merkezi bir otoritenin kontrolundedir Gerek Dogu da gerek Minos Uygarligi ve Miken Uygarligi nda saray tum krallikta ekonomik faaliyetlerin devlet protokolunun ve dini rituellerin odagini olusturmaktadir Bu sekliyle saray ekonomileri Bronz Cagi nin mutlak monarsilerinin karakteristik ozelligidir Kutsal sayilan hukumdar ve onun memurlari tum ekonominin kontrolunu ellerinde tutarlar Saray ekim zamanini bir takvime gore duzenleyerek ve tohumluklarin dagitimi uzerinde kontrol kurarak bizzat yonetir Hukumdar ayni zamanda saray tapinak ve anitsal mezar gibi buyuk insaat projelerini yonetirdi Ornegin Minos Uygarligi nin maddi temelleri tahil zeytin uzum ve diger tarimsal urunlerin uretimine dayanmaktaydi Ekonomi ayrica dokuma comlekcilik ve madeni esya uretimi tarafindan destekleniyordu Bu gibi bazi zanaatler saray kompleksi icinde yapilanmistir Cevredeki ciftliklerden toplanan urunler kayda gecirilir ve sarayda depolanirdi Bu depolarda buyuk kuplerde korunurdu Saray ayrica disariyla yapilan ticareti de kontrol altinda tutardi nda bulunan arsiv belgeleri saraya gelen ve giden mallarla ilgili olarak son derece ayrintili kayitlar tutuldugunu gostermektedir Bu kayitlar geliskin bir memurlar duzeni tarafindan yapiliyor ve mal hareketleri uzerinde cok etkili bir kontrol sagliyordu MinosMalia sarayinin bir modeli Ilk saray kompleksini MO 1 700 dolaylarinda bir depremle yikildiktan sonra yeniden insa edilen Knossos Sarayi nda gormekteyiz Knossos Sarayi ve Girit teki daha kucuk saraylar buyuk bir avlu etrafinda toplanan bir odalar labirentinden yasam alanlari atolyeler ve depolar olusur Saray buyuk bir bolumu hukumdara ait olan topraklarin dagitimi ve kullanimi uzerinde buyuk bir guce sahipti Dogrudan saraya bagli topraklarda uretilen urunler ve ozel ciftlik ve surulerden alinan vergiler saraya akar ve orada depolanirdi Hukumdar bu mallari diledigi gibi kullanabilir ya da dagitabilirdi Ayrica buyuk miktarda tahil ve zeytinyagi olasi kitlik zamanlarinda halka dagitilmak uzere sarayda stoklanmistir Girit te yapilan kazi bulgularinin degerlendirmesine gore Minos Sarayi nin ekonomi uzerinde bes temel islevi vardir zanaatcilarin uretimi tarimsal ve zanaat uretiminin tuketimi ic ve yerel degisimin ticaret duzenlenmesi dis degisimin duzenlenmesi stoklarin kullanimi Phaistos ve Malia kazilarinda zanaat uretimi ve depolanmasiyla ilgili buluntular elde edilmistir Phaistos sarayinda yapilan kazilarda bir depo bolumu ve bir de islik bolumu aciga cikarilmistir Buralarda cesitli zanaat aletleri ve kil muhurler bulunmustur Tum bu buluntular sarayin ekonomik yasamdaki yerini gostermektedir Benzer is aletleri Malia Sarayi nda da bulunmustur Orta Minos II periyodu sirasinda bir bronz dokumhanesi saray disinda bulunuyordu Fakat Orta Minos III periyodunda saray duvarlari dokumhaneyi icine alacak sekilde genisletilmistir Bu durum Saray in zanaatleri daha yakindan kontrol altina almaya yoneldigini gostermektedir MikenMiken saray ekonomisi de Girit tekinden pek farkli degildir Miken askeri gucu MO 1 450 dolaylarinda Knossos Sarayi ni ele gecirdikleri gibi tum Minos ticaret merkezlerini de ele gecirdiler Dahasi buralarda Minos ticaretini surdurduklerini gosteren arkeolojik kanitlar bulunmustur Bu yerlerden Yunanistan da olanlar zanaat uretimi ve depolana islevlerini surdurmuslerdir Guneybati Yunanistan daki Pilos da bulunmaktadir Bu yerlesimin de benzer islevleri yerine getirdigine iliskin kanitlar vardir Yapilan kazilarda daha sonra Nestor Sarayi olarak adlandirilan bir Miken saray kompleksi ortaya cikarilmistir Burada da depo olarak kullanilan odalar ve atolyeler bulunmaktadir Bulunan arsivleri Miken saraylarinin ekonomi uzerindeki hammadde tedariki ve dagitimi da dahil olmak uzere genis kapsamli kontrolunu ortaya koymaktadir Miken saraylarinda ayrica dokuma atolyeleri de yer almaktadir Hanehalki kendi kullanimlari icin kumas uretirlerdi ama saray hem kendi tuketimi icin hem de dis ticaret icin kumas dokumaktaydi Knossos Sarayi nda bulunan Miken tabletleri tum adada beslenen koyun sayisini bunlardan elde edilecek yun miktarini atolyelerde calisan iscilerin listesini icermektedir Butun bunlar pek cok uretim faaliyetinin Saray tarafindan kayda alinarak kontrol edildigini gostermektedir Antik Misir da Mezopotamya da ve Dogu Akdeniz de nda saray ekonomileri giderek kuculmustur Bu ekonominin yerini kendi islerine sahip ozel mulkiyete dayali tuccar sinifi almaya basladi Saray ekonomilerinin son kalintilari Miken deydi ve onlar da Bronz Cagi Cokusu nu izleyen Grek Karanlik Cagi icinde eriyip gittiler Genel olarakEn genel bicimiyle saray ekonomisinde mal ve deger akislari su sekilde semalastirilabilir Tum tarima elverisli topraklardan alinan vergiler tapinaga ait topraklardan ozel mulkiyete konu topraklardan ust duzey saray gorevlilerine ve subaylara verilmis topraklardan saraya ait topraklardan elde edilen gelirler diger gelirler cesitli yukumlulukler gumruk vergileri savas ganimetleri bagli kabilelerden alinan harac ve vergiler Tum bu gelirler tapinaga yonetim giderlerine hukumdarin kisisel harcamalarina orduya buyuk insaat projelerine ciftliklere verilen tohumluga zananatkarlara verilen hammaddelere ticarete harcanacaktir Mal ve gelirlerin saraya akip oradan baska alanlara dagitilmasi olarak ifade edilebilecek bu tablo saray ekonomisinin yer yer yeniden dagitim ekonomisi olarak da adlandirilmasina neden olmaktadir Ticaret Antik cagda ticaret her durumda fazlasiyla riskli bir isti Ozellikle uzun mesafeli karasal ticaret nakliye olanaklarinin zayif ve yavas olmasi nedeniyle riskler yaratiyordu Ayrica her zaman soygun riski de vardir Bu baglamda karasal ticarete konu olan mallar hafif degerli ve kolay bozulmayan mallar olmak zorundadir Buyuk miktarda mallar tahil gibi karli olarak ancak deniz ticaretine konu olabilmektedir Bu tip mallarin kara yoluyla ticareti fazladan ve oldukca buyuk bir maliyet gerektiriyordu Sonuc olarak antik cagin belli basli ticari faaliyetleri hep bunu finanse edebilecek durumdaki saray ve tapinak tarafindan harekete gecirilmistir Ornegin Babil Imparatorlugu nda ticaret saray ve tuccarin gumus olarak koydugu acilis sermayesinden olusan bir fon tarafindan finanse edilmistir Sarayin ticaret uzerindeki belirleyici rolunu gosteren bir baska ornek Kultepe de bulunan kil tabletlerden gorulmektedir Kultepe karumundaki nufus hemen hemen tumuyle Asurlu tacirlerdi ama ticari iliskiler Asur yonetimi ile Kultepe yonetimi arasinda yapilana antlasmalara dayanmaktaydi Kaynakca Stephanie Lynn Budin Sh 91 a b Sarah B Pomeroy Sh 13 a b Stephanie Lynn Budin Sh 92 a b Stephanie Lynn Budin Sh 93 a b c d Stephanie Lynn Budin Sh 94 Lukas de Blois R J van der Spek Sh 57 Morris Silver Sh 76 Lukas de Blois R J van der Spek Sh 54 55KaynakcaStephanie Lynn Budin The Ancient Greeks An Introduction Sarah B Pomeroy Ancient Greece a political social and cultural history Lukas de Blois R J van der Spek An Introduction to the Ancient World Morris Silver Economic structures of antiquity