Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk, bir masa ve bir insan modelinden oluşan sahte bir mekanik satranç oyuncusu (otomat). 1769 yılında 6 ay kadar bir sürede yapılıp 1770'te ilk kez İmparatoriçe Maria Theresa için sergilendiğinden beri bu konu tartışılmıştır. Otomat Viyana'da İmparatoriçe Maria Theresa'nın hizmetinde çalışan mekanikçi tarafından yapılmıştır.
İmparatoriçe Maria Theresa için yapılan bu otomat, 120 cm uzunluğunda, 105 cm genişliğinde ve 60 cm yüksekliğindedir. Akçaağaçtan ve üzerine satranç tahtası çizilmiş tekerlekli bir kabinet önünde oturan bıyıklı, sarıklı ve pelerinli bir Türk figüründen oluşuyordu. Öndeki kapak açılıp dolabın ve Türk'ün içine bakıldığında irili ufaklı pek çok kaldıraç, makara ve başka karmaşık mekanik sistemler görülebilmekteydi.
Kurularak çalışan Türk, karşısındaki gönüllüyle satranç oynamaya başladığında, gözleri satranç tahtasını tarıyor, başını arada bir sallayıp satranç taşlarını eliyle hareket ettiriyordu. Yaptığı işler bunlarla da kalmıyordu; pek çok oyunda rakibini yenmeyi de başarıyordu. Yaptığı hamlenin bittiğini başını üç kez sallayarak belirten otomat, maç sonrasında seyredenlerden gelen soruları satranç tahtasının yanında bulunan özel bir tepside harfleri birleştirerek yanıtlayabiliyordu.[]
Türk’ü izleyenler onlarca yıl boyunca onun sırrını çözmeye çalışmışlardı. Bazıları çok ilginç teoriler üretmişler ve bu açıklamalara gazetelerde geniş yer verilmişti. Bir teoriye göre satranç taşlarının içine yerleştirilen mıknatıslar sayesinde Türk taşları oynatıyordu.[] Bir başka teori ise kuklanın içine bir çocuğun girmiş olduğunu savunuyordu.[]
Dr. ve ünlü yazar Edgar Allan Poe en akılcı çözümleri üretenler olmuştu. Edgar Allan Poe, otomat hakkında yazdığı "Maelzel's Chess" adlı tanıtım yazısında Mekanik Türk'ü şöyle tasvir ediyordu:
| “ | Oyunu kazanmadan önce kafasını bir zafer edasıyla sallıyor, kendini beğenmiş bakışlarla etrafına göz gezdirdikten sonra sol kolunu herzamankinden daha geriye çekiyor ve parmaklarını bir süre dinlendiriyor. | „ |
Bu söylenenlerin hepsi sadece teori bazında kalıyordu, kimse Türk'ün nasıl işlediğini ispatlayamıyordu. Türk'ün sahibi olan kişiler ve yakın çevresi de sırrı saklama konusunda çok kararlı davranıyorlardı, bu sayede uzun yıllar boyunca Türk'ün gizemi insanları ona çekti. Tabi bu sayede sahiplerine de bir miktar para kazandırdı.[]
Kempelen 1804'te Viyana'da öldükten sonra otomat birkaç kez el değiştirdi ve son olarak Beethoven'ın yakın arkadaşı adlı bir makine mühendisi şovmenin eline geçti.[] Daha sonraları ilk metronomu yapacak olan Maelzel, otomatı Kempelen'in oğlundan satın almıştı.[] En büyük ününü bu dönemde kazanan otomat, 1809'da Napolyon'la da oynadı.
1817-1837 tarihlerinde tüm Avrupa'yı ve Amerika'yı gezen otomat, çalışma mekanizması ve topluluklar üzerinde yarattığı etki nedeniyle birçok kitap ve makaleye konu oldu.[] Bunlardan en önemlisi Edgar Allan Poe'nun Kempelen hakkında yazdığı makaledir.[]
Satranç oynayan Türk hakkında oldukça ayrıntılı bilgiler içeren The Turk, Chess Automaton (Gerald Levitt) adlı kitapta, otomatın oynadığı ve içinde Napolyon'un oyununun da olduğu 52 adet oyunun ayrıntısını bulmak mümkündür.[] Bu oyunların detayları, otomat 1820 yılında Maelzel'in Londra'daki gösterileri sırasında bir arkadaşı tarafından kaydedilmişti. Bu yılı kapsayan, 1787-1837 yılları arasında otomatın içindeki kişi 'ti.
Çalışma şekli
Uzun süreler nasıl çalıştığı üzerinde fikirler yürütülen otomatın içinde satrançta oldukça tecrübeli biri vardı. Kempelen'in ustalığı da seyredenlerin düşündüğü gibi bir makineye satranç oynatmasında değil, kutunun içinde hiçbir şekilde görebilme olanağı olmayan birine satranç oynatabilmesidir. Makinenin içi seyirciye gösterildikten sonra satranç ustası kutunun içine giriyor ve mum ışığında iki büklüm bir şekilde hem karşısındaki oyuncunun yaptığı hamleleri takip edebiliyor hem de otomatı yönetip karşı hamleleri yaptırabiliyordu.
Mekanik Türk'ün sırrı, mekanizmanın bulunduğu kabinin içindeki bölümlerin katlanabilir olmasına ve mekanizmanın önden görüldüğü gibi kabinin tamamını kaplamamasında yatıyordu.
Kabin içinde, operatörün oyunu takip etmesine yardım eden ikinci bir satranç tahtası daha vardı. Otomatın oynadığı ana satranç tahtasının altında, her karenin altında zemberek şeklinde bir mekanizma ve her taşın altında da bir mıknatıs bulunuyordu. Bu sistem sayesinde kabin içindeki oyuncu hangi taşın hangi kareye oynadığını takip edebiliyor ve ikincil satranç tahtasında yaptığı hamleleri ana tahtaya bildiren özel düzeneği kullanarak Mekanik Türk'ü hareket ettirebiliyordu.
Bir söylentiye göre Kempelen gösterileri sırasında kazandığı paranın büyük bölümünü çok zor olan bu işi üstlenen kişiye vermek zorunda kalmıştır.[] Kempelen, satranç oynayan Türk'ün içinde bir insan saklaması ve toplulukları kandırması nedeniyle birçok mekanikçi ve bilim adamı tarafından şarlatanlıkla suçlanmıştır.[]
Kempelen'in ardından
Kempelen'in 1804'teki ölümünün ardından Mekanik Türk elden ele dolaştı ve Johann Maelzel'e ulaştı. O zamana kadar bunun bir aldatmaca olduğundan şüphelenenler çıksa da işin sırrı yıllar boyunca tam olarak ortaya çıkmadı.
1809'da Napoleon Bonapart'ı yenen[] Mekanik Türk, satranç zaferlerine Fransa ve Birleşik Krallık'ta devam etti. 1820'de bilgisayarın babası sayılan Charles Babbage ile bir maç yaptı.[]
Artan borçları yüzünden Maelzel Avrupa'yı terk ederek Amerika'ya doğru yola çıktı.[] ABD'de başarılı bir turne gerçekleştiren Maelzel, Güney Amerika'da bunu sürdürmeyi düşündü ve Mekanik Türk'ü Küba'ya götürmeye karar verdi. Küba'da, sekreteri ve sırdaşı (ve büyük ihtimalle Mekanik Türk'ün içindeki adam olan) satranç ustası William Schlumberger öldü.[] Güney Amerika'da iflas eden Maelzel ABD'ye dönüşte kabininde ölü olarak bulundu ve cesedi denize atıldı.[]
Kendisine ün kazandıran iki önemli otomatı dışında Kempelen çok farklı konularda da çalışmıştır. Bratislava Kalesi'ne su taşıma sistemi, bugün halen kullanılmakta olan Tuna nehrinin üstündeki sarkaç şeklindeki köprü, görme yeteneğini kaybeden müzisyen ve yazar bir arkadaşının çalışmalarını yazabilmesi için geliştirdiği körler için yazma makinesi buluşlarından bazılarıdır.[] İmparatorluk güzel sanatlar akademisinin üyesi olan Kempelen'in el yazması gravürleri ve çizimleri de mucidin kayda değer bir sanatçı olduğunun göstergesidir.
Mezata çıkarılan Mekanik Türk'ün yeni sahibi Doktor ve Cerrah oldu. Bir kulüp kuran Mitchell, burada kulüp üyelerine ücret karşılığı Mekanik Türk'ün sırlarını göstermeye başladı. Önceleri ufak bir şöhrete kavuşsa da Maelzel kadar başarılı bir şov adamı olmadığı için otomatı 1854 yılında Filedelfiya'daki bir müzeye bağışladı. Yapımından 85 yıl sonra Mekanik Türk "Büyük Filedelfiya yangını"nda yandı ve tarihe karıştı.[] Mitchel'in oğlu, Mekanik Türk'ün sırlarını açıkladığı bir kitap yayınladı. Tarih boyunca 15 satranç uzmanı ve ustası Mekanik Türk'le karşılaştı, hakkından birçok kitap ve makale yazıldı.[] Fakat hiçbiri Mekanik Türk'ün sırrını tam olarak ortaya koyamadı.[]
isimli tarafından yazılmış kitap da 2004 yılında Saga Yayınları tarafından Gülenbilge Zanardi çevirisiyle yayınlanmıştır.
Dış bağlantılar
- The Chess-playing Turk
- Wolfgang Von Kempelen 30 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Von Kempelen's Chess Turk recreated 18 Ağustos 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Poe E. A. (1836). "Maelzel's Chess-Player". http://www.chessbase.com/columns/column.asp?pid=10322 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Turk 28 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ "Napoleon Bonaparte vs The Turk (Automaton) (1809) "Napoleon Torn Apart"". 4 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2015.
Wikimedia Commons'ta Türk (satranç otomatı) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk bir masa ve bir insan modelinden olusan sahte bir mekanik satranc oyuncusu otomat 1769 yilinda 6 ay kadar bir surede yapilip 1770 te ilk kez Imparatorice Maria Theresa icin sergilendiginden beri bu konu tartisilmistir Otomat Viyana da Imparatorice Maria Theresa nin hizmetinde calisan mekanikci tarafindan yapilmistir Otomatin calisma sekli Imparatorice Maria Theresa icin yapilan bu otomat 120 cm uzunlugunda 105 cm genisliginde ve 60 cm yuksekligindedir Akcaagactan ve uzerine satranc tahtasi cizilmis tekerlekli bir kabinet onunde oturan biyikli sarikli ve pelerinli bir Turk figurunden olusuyordu Ondeki kapak acilip dolabin ve Turk un icine bakildiginda irili ufakli pek cok kaldirac makara ve baska karmasik mekanik sistemler gorulebilmekteydi Kurularak calisan Turk karsisindaki gonulluyle satranc oynamaya basladiginda gozleri satranc tahtasini tariyor basini arada bir sallayip satranc taslarini eliyle hareket ettiriyordu Yaptigi isler bunlarla da kalmiyordu pek cok oyunda rakibini yenmeyi de basariyordu Yaptigi hamlenin bittigini basini uc kez sallayarak belirten otomat mac sonrasinda seyredenlerden gelen sorulari satranc tahtasinin yaninda bulunan ozel bir tepside harfleri birlestirerek yanitlayabiliyordu kaynak belirtilmeli Turk u izleyenler onlarca yil boyunca onun sirrini cozmeye calismislardi Bazilari cok ilginc teoriler uretmisler ve bu aciklamalara gazetelerde genis yer verilmisti Bir teoriye gore satranc taslarinin icine yerlestirilen miknatislar sayesinde Turk taslari oynatiyordu kaynak belirtilmeli Bir baska teori ise kuklanin icine bir cocugun girmis oldugunu savunuyordu kaynak belirtilmeli Dr ve unlu yazar Edgar Allan Poe en akilci cozumleri uretenler olmustu Edgar Allan Poe otomat hakkinda yazdigi Maelzel s Chess adli tanitim yazisinda Mekanik Turk u soyle tasvir ediyordu 1821 yilinda Londra da gerceklestirilmis Satranc Oynayan Turk gosterisi ilani Oyunu kazanmadan once kafasini bir zafer edasiyla salliyor kendini begenmis bakislarla etrafina goz gezdirdikten sonra sol kolunu herzamankinden daha geriye cekiyor ve parmaklarini bir sure dinlendiriyor Bu soylenenlerin hepsi sadece teori bazinda kaliyordu kimse Turk un nasil isledigini ispatlayamiyordu Turk un sahibi olan kisiler ve yakin cevresi de sirri saklama konusunda cok kararli davraniyorlardi bu sayede uzun yillar boyunca Turk un gizemi insanlari ona cekti Tabi bu sayede sahiplerine de bir miktar para kazandirdi kaynak belirtilmeli Kempelen 1804 te Viyana da oldukten sonra otomat birkac kez el degistirdi ve son olarak Beethoven in yakin arkadasi adli bir makine muhendisi sovmenin eline gecti kaynak belirtilmeli Daha sonralari ilk metronomu yapacak olan Maelzel otomati Kempelen in oglundan satin almisti kaynak belirtilmeli En buyuk ununu bu donemde kazanan otomat 1809 da Napolyon la da oynadi 1817 1837 tarihlerinde tum Avrupa yi ve Amerika yi gezen otomat calisma mekanizmasi ve topluluklar uzerinde yarattigi etki nedeniyle bircok kitap ve makaleye konu oldu kaynak belirtilmeli Bunlardan en onemlisi Edgar Allan Poe nun Kempelen hakkinda yazdigi makaledir kaynak belirtilmeli Satranc oynayan Turk hakkinda oldukca ayrintili bilgiler iceren The Turk Chess Automaton Gerald Levitt adli kitapta otomatin oynadigi ve icinde Napolyon un oyununun da oldugu 52 adet oyunun ayrintisini bulmak mumkundur kaynak belirtilmeli Bu oyunlarin detaylari otomat 1820 yilinda Maelzel in Londra daki gosterileri sirasinda bir arkadasi tarafindan kaydedilmisti Bu yili kapsayan 1787 1837 yillari arasinda otomatin icindeki kisi ti Calisma sekliUzun sureler nasil calistigi uzerinde fikirler yurutulen otomatin icinde satrancta oldukca tecrubeli biri vardi Kempelen in ustaligi da seyredenlerin dusundugu gibi bir makineye satranc oynatmasinda degil kutunun icinde hicbir sekilde gorebilme olanagi olmayan birine satranc oynatabilmesidir Makinenin ici seyirciye gosterildikten sonra satranc ustasi kutunun icine giriyor ve mum isiginda iki buklum bir sekilde hem karsisindaki oyuncunun yaptigi hamleleri takip edebiliyor hem de otomati yonetip karsi hamleleri yaptirabiliyordu Mekanik Turk un sirri mekanizmanin bulundugu kabinin icindeki bolumlerin katlanabilir olmasina ve mekanizmanin onden goruldugu gibi kabinin tamamini kaplamamasinda yatiyordu Kabin icinde operatorun oyunu takip etmesine yardim eden ikinci bir satranc tahtasi daha vardi Otomatin oynadigi ana satranc tahtasinin altinda her karenin altinda zemberek seklinde bir mekanizma ve her tasin altinda da bir miknatis bulunuyordu Bu sistem sayesinde kabin icindeki oyuncu hangi tasin hangi kareye oynadigini takip edebiliyor ve ikincil satranc tahtasinda yaptigi hamleleri ana tahtaya bildiren ozel duzenegi kullanarak Mekanik Turk u hareket ettirebiliyordu Bir soylentiye gore Kempelen gosterileri sirasinda kazandigi paranin buyuk bolumunu cok zor olan bu isi ustlenen kisiye vermek zorunda kalmistir kaynak belirtilmeli Kempelen satranc oynayan Turk un icinde bir insan saklamasi ve topluluklari kandirmasi nedeniyle bircok mekanikci ve bilim adami tarafindan sarlatanlikla suclanmistir kaynak belirtilmeli Kempelen in ardindanKempelen in 1804 teki olumunun ardindan Mekanik Turk elden ele dolasti ve Johann Maelzel e ulasti O zamana kadar bunun bir aldatmaca oldugundan suphelenenler ciksa da isin sirri yillar boyunca tam olarak ortaya cikmadi 1809 da Napoleon Bonapart i yenen kaynak belirtilmeli Mekanik Turk satranc zaferlerine Fransa ve Birlesik Krallik ta devam etti 1820 de bilgisayarin babasi sayilan Charles Babbage ile bir mac yapti kaynak belirtilmeli Artan borclari yuzunden Maelzel Avrupa yi terk ederek Amerika ya dogru yola cikti kaynak belirtilmeli ABD de basarili bir turne gerceklestiren Maelzel Guney Amerika da bunu surdurmeyi dusundu ve Mekanik Turk u Kuba ya goturmeye karar verdi Kuba da sekreteri ve sirdasi ve buyuk ihtimalle Mekanik Turk un icindeki adam olan satranc ustasi William Schlumberger oldu kaynak belirtilmeli Guney Amerika da iflas eden Maelzel ABD ye donuste kabininde olu olarak bulundu ve cesedi denize atildi kaynak belirtilmeli Kendisine un kazandiran iki onemli otomati disinda Kempelen cok farkli konularda da calismistir Bratislava Kalesi ne su tasima sistemi bugun halen kullanilmakta olan Tuna nehrinin ustundeki sarkac seklindeki kopru gorme yetenegini kaybeden muzisyen ve yazar bir arkadasinin calismalarini yazabilmesi icin gelistirdigi korler icin yazma makinesi buluslarindan bazilaridir kaynak belirtilmeli Imparatorluk guzel sanatlar akademisinin uyesi olan Kempelen in el yazmasi gravurleri ve cizimleri de mucidin kayda deger bir sanatci oldugunun gostergesidir Mezata cikarilan Mekanik Turk un yeni sahibi Doktor ve Cerrah oldu Bir kulup kuran Mitchell burada kulup uyelerine ucret karsiligi Mekanik Turk un sirlarini gostermeye basladi Onceleri ufak bir sohrete kavussa da Maelzel kadar basarili bir sov adami olmadigi icin otomati 1854 yilinda Filedelfiya daki bir muzeye bagisladi Yapimindan 85 yil sonra Mekanik Turk Buyuk Filedelfiya yangini nda yandi ve tarihe karisti kaynak belirtilmeli Mitchel in oglu Mekanik Turk un sirlarini acikladigi bir kitap yayinladi Tarih boyunca 15 satranc uzmani ve ustasi Mekanik Turk le karsilasti hakkindan bircok kitap ve makale yazildi kaynak belirtilmeli Fakat hicbiri Mekanik Turk un sirrini tam olarak ortaya koyamadi kaynak belirtilmeli isimli tarafindan yazilmis kitap da 2004 yilinda Saga Yayinlari tarafindan Gulenbilge Zanardi cevirisiyle yayinlanmistir Dis baglantilarThe Chess playing Turk Wolfgang Von Kempelen 30 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Von Kempelen s Chess Turk recreated 18 Agustos 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Poe E A 1836 Maelzel s Chess Player http www chessbase com columns column asp pid 10322 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The Turk 28 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kaynakca Napoleon Bonaparte vs The Turk Automaton 1809 Napoleon Torn Apart 4 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2015 Wikimedia Commons ta Turk satranc otomati ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur