Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Selanik'teki Yahudilerin tarihi, iki bin yıl öncesine uzanır.
Selanik, Yahudi kültürü denilince akla gelen ilk şehirlerden biri olarak bilinir.
Kent, Yahudi cemaati açısından altın çağını Osmanlı egemenliği döneminde yaşadı. 1492’den önce kentte az sayıda Yahudi nüfusu mevcuttu. Selanik’in kesin olarak Osmanlı Devleti’nin yönetimine geçmesi ile sonlanan Selanik Kuşatması sırasında kent Yahudileri nin büyük bölümü şehri terk etmişlerdi. Kalan Yahudi toplulukları da İstanbul’un Osmanlılar tarafından fethinden sonra bir yeni başkente sürgün edildiğinden 1478 tarihli bir sayıma göre o tarihte şehirde yaşayan Yahudi kalmamıştı.
31 Mart 1492’de İspanya Kralı Ferdinand ve Kraliçe İsabel tarafından kaleme alınan Elhamra Fermanı ile İspanya’dan kovulan Yahudiler ile 1496-1497 yıllarında Portekiz’den çıkarılanlar, diğer Avrupa ülkelerine ya da Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmişler; zaman içinde diğer Avrupa ülkelerinde de artan baskı ve alınan engizisyon kararlarının etkisiyle, Osmanlı ülkesine göç eden Yahudi nüfus hızla artmıştır. 16. ve 17. yüzyılda Almanya, Ukrayna, Polonya gibi bölgelerden kopup gelen Aşkenaz kökenli Yahudi cemaatleri de oldu.
Selanik Yahudileri bankerlik, tefecilik, zeytinyağı ve sabun imalatı, demircilik, bakırcılık, mermercilik, tenekecilik, kuyumculuk, iplikçilik, kunduracılık, terzilik, parfümcülük gibi işlerde sivrildiler; ancak temel uğraş, dokumacılıktı. Yahudiler Selanik’e yerleştikten bir süre sonra başta Vardar nehri ve kolları üzerinde olmak üzere, kente yakın mahallerde “batan” adı verilen çuha değirmenleri inşa etmişlerdi. Avrupa’da yaygınlaşmaya başlayan yeni bir teknik donanıma sahip olan bu değirmenlerde yünlüler hava şartlarına daha dayanaklı hale getirilirdi. Osmanlı Devleti’nin desteğini arkasına alan Sefarad Yahudileri, Selanik’te, yeni bir dokumacılık merkezi inşa ettiler. Osmanlı limanları ve İtalya coğrafyasındaki krallıklar ile yaptıkları ticaret sayesinde zenginleştiler. En büyük müşterlerin ordunun ihtiyacı olan çuha dokumaları Selanik’teki çuha üreticilerinden alan Osmanlı Devleti idi.
1648’de İzmir’de mesihliğini ilan eden Sabetay Sevi’nin ölümünden sonra takipçilerinin Selanik’te yaşayan eşi Ayşe etrafında toplanması sonucu 300 kadar zengin Yahudi aile 1686’da İslam’a geçti ve Sabetaycı topluluk oluştu.
18. yüzyılda gerek yeniçeriliğin kaldırılması gerekse Sanayi Devrimi’nin etkisi ile Selanik dokuma endüstrisi zarar gördü. Yahudi nüfusun çoğu fabrikalarda ya da limanda ucuz iş gücü olarak çalışmaya başladı.
18. ve 19. Yüzyıllarda Avrupa Yahudileri arasında ortaya çıkan Haskala adlı toplumsal dönüşüm, Selanik Yahudilerini de etkiledi. Selanik’te Allatini ailesi, İstanbul’da Kamondo aileleri ile birlikte Osmanlı İmparatorluğunun her yerinde Alliance Israélite Universelle adlı cemiyetin okullarını kurdu. Yahudi cemaatlerinin çocukları, Fransızca ve Türkçe öğrenerek dış dünyaya açıldılar.
1913'te kentin Yunanların eline geçmesinden sonra Selanik Yahudileri, Türklerle işbirliği yapmakla ve hain olmakla itham edilerek Yunan ordusunun ve yerli Rumların baskısına maruz kaldılar. Bu baskıların yoğun bir biçimde dünya basınında yer alması sonucu Venizelos hükûmeti Yahudilere yönelik eylemlere karşı bir dizi tedbir almıştır. 1912-1919 döneminde, Yunanistan hükûmeti Yahudilere karşı yumuşak bir politika sürdürdü. I. Dünya Savaşı sırasında Selanik’te yaşanan en önemli gelişme, 1917 Selanik Yangını idi. Yahudi ve Müslüman mahallerini yok eden bu yangında Yahudi cemaati birçok hatırasını yitirdi.
Şehirdeki Sabatay cemaati, - kağıt üstünde Müslüman göründükleri için - 1923’teki nüfus mübadelesi sonucu Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. Şehirden göçen Müslümanların yerine Selanik’e Türkiye’den gelen Rumların ticaret ve el sanatlarında faaliyet göstermesi karşısında Yahudiler gerilemeye başladı. Son olarak Pireli deniz nakliyatçılarının hükûmet tarafından Selanik'e yerleştirilmeleriyle, Yahudiler, 400 yıldır kesintisiz ellerinde bulundurdukları Selanik limanı işletmeciliğini kaybettiler. Selanik Yahudileri ve Batı Trakya Türkleri’ni ayrı seçim bölgelerine konması, bu azınlıkların meclise temsilci yollayıp siyasi güç kazanmalarının önüne geçti.
II. Dünya Savaşı öncesinde Avrupa’da güçlenen Yahudi karşıtlığı Yunanistan’da güçlü bir şekilde hissedildi. 29 Haziran 1931'de Selanik'te düzenlenen bir gösteriye katılan Yunanlar 220 Yahudi ailesinin yaşadığı Kampbell Mahallesi’nde Yahudilere ve onlara ait binalara saldırdı, çok sayıda bina ateşe verildi ve mahalle kül oldu. Selanik Yahudilerinin maruz kaldığı saldırılar bu olaydan sonra da devam etti. 1936'de Venizelos'un iktidardan uzaklaştırılmasından sonra saldırıların yoğunluğu azaldı.
II. Dünya Savaşı'nda Selanik Alman işgaline uğradı. Temmuz 1942’de 18-45 arasındaki Musevi erkekler Eleftheria Meydanı’na toplatılıp Alman askerleri tarafından dövüldükten sonra madenlerde ve yollarda çalıştırılmak için Makedonya’ya gönderildiler. 1943 Şubat’ında Alman işgali altındaki bölgelerin yönetimini Nazi SS komutanlarının alması ile birlikte 56.000 Selanik Musevisi Baron Hirsch Gettosu’na toplandı ve Musevilerin Polanya’nın Auschwitz toplama kampına gönderilmesi başladı. Haziran ayı ortalarında neredeyse tüm Selanik Musevileri sürgüne gönderilmiştir. Auschwitz-Birkenau kayıtlarına göre, 1943 ilkbahar-yaz arası dönemde Kuzey Yunanistan’dan kampa gelen 48.974 Musevi’den 2000’i geri dönebildi. Bu dönemde Selanik'in büyük Yahudi mezarlığı, üniversitenin genişletilmesi bahanesiyle Selanik belediyesinin kullanımına verildi ve tahrip edildi. Yahudilerin boşalttığı evler, dükkanlar ve sinagoglar Yunanlara verildi. 30 sinagogtan sadece bir tanesi savaş bittiğinde ayakta kalabilmiştir.
Günümüzde şehirdeki Yahudi cemaatinin 1300 kişilik nüfusu ile Atina'dan sonra ülkenin ikinci büyük Yahudi topluluğudur. Selanik Yahudilerine ilişkin belge, fotoğraf ve objeler Selanik Yahudi Müzesi'nde sergilenir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Kaya, Önder (13 Mart 2013). "Selanik ve Yahudi Kültüründen Kalamayanlar-1". Salom.com.tr. Şalom gazeesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Eylül 2015.
- ^ a b c Kolçak, Özgür (2005). "Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği:Selanik Çuha Dokumacılığı (1500-1650)". Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ Herbert, Aubret (30 Haziran 2014). . Mehmethasanbulut.com. 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2015.
- ^ a b c d "Yahudi Azınlığı: Yunanistan'da Antisemitizm". abttf.org. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ Mutlu, Cengiz (2013). (PDF). historystudies.net. s. 71-88. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
- ^ . .jewishmuseum.gr. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Selanik teki Yahudilerin tarihi iki bin yil oncesine uzanir 1912 den once dans eden Selanikli Yahudi kadinlari gosteren posta karti1917 de Selanik te bir Yahudi ailesi1931 deki Kampbell saldirisindan sonra evsiz kalan aileler Aristotelous Caddesi yakinlariTemmuz 1942 de Eleftherias Meydani nda Selanik Yahudilerinin kaydedilmesi Selanik Yahudi kulturu denilince akla gelen ilk sehirlerden biri olarak bilinir Kent Yahudi cemaati acisindan altin cagini Osmanli egemenligi doneminde yasadi 1492 den once kentte az sayida Yahudi nufusu mevcuttu Selanik in kesin olarak Osmanli Devleti nin yonetimine gecmesi ile sonlanan Selanik Kusatmasi sirasinda kent Yahudileri nin buyuk bolumu sehri terk etmislerdi Kalan Yahudi topluluklari da Istanbul un Osmanlilar tarafindan fethinden sonra bir yeni baskente surgun edildiginden 1478 tarihli bir sayima gore o tarihte sehirde yasayan Yahudi kalmamisti 31 Mart 1492 de Ispanya Krali Ferdinand ve Kralice Isabel tarafindan kaleme alinan Elhamra Fermani ile Ispanya dan kovulan Yahudiler ile 1496 1497 yillarinda Portekiz den cikarilanlar diger Avrupa ulkelerine ya da Osmanli Imparatorlugu na goc etmisler zaman icinde diger Avrupa ulkelerinde de artan baski ve alinan engizisyon kararlarinin etkisiyle Osmanli ulkesine goc eden Yahudi nufus hizla artmistir 16 ve 17 yuzyilda Almanya Ukrayna Polonya gibi bolgelerden kopup gelen Askenaz kokenli Yahudi cemaatleri de oldu Selanik Yahudileri bankerlik tefecilik zeytinyagi ve sabun imalati demircilik bakircilik mermercilik tenekecilik kuyumculuk iplikcilik kunduracilik terzilik parfumculuk gibi islerde sivrildiler ancak temel ugras dokumacilikti Yahudiler Selanik e yerlestikten bir sure sonra basta Vardar nehri ve kollari uzerinde olmak uzere kente yakin mahallerde batan adi verilen cuha degirmenleri insa etmislerdi Avrupa da yayginlasmaya baslayan yeni bir teknik donanima sahip olan bu degirmenlerde yunluler hava sartlarina daha dayanakli hale getirilirdi Osmanli Devleti nin destegini arkasina alan Sefarad Yahudileri Selanik te yeni bir dokumacilik merkezi insa ettiler Osmanli limanlari ve Italya cografyasindaki kralliklar ile yaptiklari ticaret sayesinde zenginlestiler En buyuk musterlerin ordunun ihtiyaci olan cuha dokumalari Selanik teki cuha ureticilerinden alan Osmanli Devleti idi 1648 de Izmir de mesihligini ilan eden Sabetay Sevi nin olumunden sonra takipcilerinin Selanik te yasayan esi Ayse etrafinda toplanmasi sonucu 300 kadar zengin Yahudi aile 1686 da Islam a gecti ve Sabetayci topluluk olustu 18 yuzyilda gerek yeniceriligin kaldirilmasi gerekse Sanayi Devrimi nin etkisi ile Selanik dokuma endustrisi zarar gordu Yahudi nufusun cogu fabrikalarda ya da limanda ucuz is gucu olarak calismaya basladi 18 ve 19 Yuzyillarda Avrupa Yahudileri arasinda ortaya cikan Haskala adli toplumsal donusum Selanik Yahudilerini de etkiledi Selanik te Allatini ailesi Istanbul da Kamondo aileleri ile birlikte Osmanli Imparatorlugunun her yerinde Alliance Israelite Universelle adli cemiyetin okullarini kurdu Yahudi cemaatlerinin cocuklari Fransizca ve Turkce ogrenerek dis dunyaya acildilar 1913 te kentin Yunanlarin eline gecmesinden sonra Selanik Yahudileri Turklerle isbirligi yapmakla ve hain olmakla itham edilerek Yunan ordusunun ve yerli Rumlarin baskisina maruz kaldilar Bu baskilarin yogun bir bicimde dunya basininda yer almasi sonucu Venizelos hukumeti Yahudilere yonelik eylemlere karsi bir dizi tedbir almistir 1912 1919 doneminde Yunanistan hukumeti Yahudilere karsi yumusak bir politika surdurdu I Dunya Savasi sirasinda Selanik te yasanan en onemli gelisme 1917 Selanik Yangini idi Yahudi ve Musluman mahallerini yok eden bu yanginda Yahudi cemaati bircok hatirasini yitirdi Sehirdeki Sabatay cemaati kagit ustunde Musluman gorundukleri icin 1923 teki nufus mubadelesi sonucu Turkiye ye goc etmek zorunda kaldi Sehirden gocen Muslumanlarin yerine Selanik e Turkiye den gelen Rumlarin ticaret ve el sanatlarinda faaliyet gostermesi karsisinda Yahudiler gerilemeye basladi Son olarak Pireli deniz nakliyatcilarinin hukumet tarafindan Selanik e yerlestirilmeleriyle Yahudiler 400 yildir kesintisiz ellerinde bulundurduklari Selanik limani isletmeciligini kaybettiler Selanik Yahudileri ve Bati Trakya Turkleri ni ayri secim bolgelerine konmasi bu azinliklarin meclise temsilci yollayip siyasi guc kazanmalarinin onune gecti II Dunya Savasi oncesinde Avrupa da guclenen Yahudi karsitligi Yunanistan da guclu bir sekilde hissedildi 29 Haziran 1931 de Selanik te duzenlenen bir gosteriye katilan Yunanlar 220 Yahudi ailesinin yasadigi Kampbell Mahallesi nde Yahudilere ve onlara ait binalara saldirdi cok sayida bina atese verildi ve mahalle kul oldu Selanik Yahudilerinin maruz kaldigi saldirilar bu olaydan sonra da devam etti 1936 de Venizelos un iktidardan uzaklastirilmasindan sonra saldirilarin yogunlugu azaldi II Dunya Savasi nda Selanik Alman isgaline ugradi Temmuz 1942 de 18 45 arasindaki Musevi erkekler Eleftheria Meydani na toplatilip Alman askerleri tarafindan dovuldukten sonra madenlerde ve yollarda calistirilmak icin Makedonya ya gonderildiler 1943 Subat inda Alman isgali altindaki bolgelerin yonetimini Nazi SS komutanlarinin almasi ile birlikte 56 000 Selanik Musevisi Baron Hirsch Gettosu na toplandi ve Musevilerin Polanya nin Auschwitz toplama kampina gonderilmesi basladi Haziran ayi ortalarinda neredeyse tum Selanik Musevileri surgune gonderilmistir Auschwitz Birkenau kayitlarina gore 1943 ilkbahar yaz arasi donemde Kuzey Yunanistan dan kampa gelen 48 974 Musevi den 2000 i geri donebildi Bu donemde Selanik in buyuk Yahudi mezarligi universitenin genisletilmesi bahanesiyle Selanik belediyesinin kullanimina verildi ve tahrip edildi Yahudilerin bosalttigi evler dukkanlar ve sinagoglar Yunanlara verildi 30 sinagogtan sadece bir tanesi savas bittiginde ayakta kalabilmistir Gunumuzde sehirdeki Yahudi cemaatinin 1300 kisilik nufusu ile Atina dan sonra ulkenin ikinci buyuk Yahudi toplulugudur Selanik Yahudilerine iliskin belge fotograf ve objeler Selanik Yahudi Muzesi nde sergilenir Ayrica bakinizYunanistan da Holokost Yunanistan Holokost MuzesiKaynakca a b Kaya Onder 13 Mart 2013 Selanik ve Yahudi Kulturunden Kalamayanlar 1 Salom com tr Salom gazeesi 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Eylul 2015 a b c Kolcak Ozgur 2005 Osmanlilarda Bir Kucuk Sanayi Ornegi Selanik Cuha Dokumaciligi 1500 1650 Erisim tarihi 26 Kasim 2015 Herbert Aubret 30 Haziran 2014 Mehmethasanbulut com 12 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Eylul 2015 a b c d Yahudi Azinligi Yunanistan da Antisemitizm abttf org 27 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2022 Mutlu Cengiz 2013 PDF historystudies net s 71 88 26 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Kasim 2015 jewishmuseum gr 27 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Kasim 2015