Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sorbca, Slovakça, Çekçe ve Lehçe ile birlikte Batı Slav dilleri koluna dahil bir dildir. Almanya'nın doğusunda yaşayan yaklaşık 50.000 kişi tarafından konuşulur. Almancada eskiden "Wendisch" veya "Lausitzserbisch" isimleriyle de anılırdı. Aşağı Sorbca (Sorbca: Dolnoserbšćina) ve Yukarı Sorbca (Sorbca: Hornjoserbšćina) olmak üzere iki ayrı yazılı dile sahiptir. Ancak Aşağı Sorbca tarihe karışma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Aşağı Sorbca Lehçeye, Yukarı Sorbca ise Çekçeye yakındır.[]
| Sorbca | |
|---|---|
| Serbšćina | |
| Ana dili olanlar | Almanya; ayrıca çok küçük gruplar halinde ABD ve Avustralya. |
| Konuşan sayısı | 50.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | [[ISO639-3:wen (Sorbca) dsb (Aşağı Sorbca) hsb (Yukarı Sorbca)|wen (Sorbca) dsb (Aşağı Sorbca) hsb (Yukarı Sorbca)]] |
| ISO 639-3 | – |
 Almanya'da Sorbcanın konuşulduğu alanlar | |
Tarih
Sorb dilinin günümüz Almanya'nın topraklarındaki tarihi 6. yüzyıl civarı Kavimler Göçü dönemine kadar dayanır.
Günümüz Lausitz'in tarihinin Orta Çağ'da kaydedilmeye başladığı zaman, iki farklı Slav halkı bu bölgeye yerleşmiş: güneyde Milceni ve kuzeyde . Oberlausitz ("Yukarı Lausitz") ile Niederlausitz ("Aşağı Lausitz"), Kutsal Roma İmparatorluğu'nun devletçiklerinin kontrolüne girdikten sonra bile yüz seneyi aşmayan bir dönem için farklı egemenliğin altındaydı.
12. yüzyılda Flandre, Saksonya, Thüringen ve Frankonya bölgelerinden gelen köylülerin bu bölgeye yerleşmesi ve bölgenin savaştan dolayı tahrip edilmesiyle, Sorb dili kullanımının gitgide azalma süreci başladı. Buna ek olarak, hukuki açıdan (özellikle kanunları uyarınca) Sorb dilinin statüsü Almancanınki kadar yüksek değildi. Bunun sonrasında dil kullanma yasakları da geldi: 1293 yılında 'nda "Wendisch"'i kullanmak yasaklandı; 1327'te Altenburg, Zwickau ve Leipzig'de, 1424'te de Meißen'da yasak oldu. Ayrıca bu şehirlerin birçok loncasında (Almanca: Zunft, Zünfte) sadece Almancayı konuşan üye alma kuralı mevcuttu.
Yukarı Sorbcanın en eski yazılı kalıntısı, "Burger Eydt Wendisch" adında, Bautzen şehrinden 1532 yılına dayanan bir vatandaş yeminidir. Yenilikçi Devrim'in yayılmasının Sorb halk diline bağımlı olması bir ilk kez ortaya çıkmasına yol verdi. yerleşiminin yerel bir kilisenin kütüphanesinde bulunmuş bir yazılı not, Aşağı Sorbcanın şu ana kadar bulunmuş en eski kalıntısıdır. Bu not, Antik Roma şairi Ovidius'un Latince eserlerinden biri hakkında yazılmış bir derkenardır.Leipzig Üniversitesi'ndeki el yazısı merkezinde (Handschriftenzentrum) çalışan uzmanlar, bu bulguyu Arşivi'nde halkın gözü önüne sundu. Sorbcanın en eski yazılı kalıntısı olduğu düşünülen bu derkenarda şöyle yazılır: "Ach moyo luba lubka / biß weßola thy sy / my luba" ("Ah benim sevgili sevgilim / mutlu ol / sevgilimsin").
13. ile 16. yüzyılları arasında birçok şehir ve beldede dil konuşma yasakları uygulandı. Günümüz Lausitz'te yaşayan Milceni ve Luceni toplulukları, o dönemde Almanca konuşan yerleşimcilerin gelmesinden ve yürürlüğe konulmuş yasal kısıtlamalardan az etkilenmiştir. Sorbca dili bu şartlar altında varoluşunu sürdürebildi ve 17. yüzyılda Sorbca konuşanların sayısının 300.000'i aşmış olduğu düşünülmektedir.
Barok döneminde ilk kez Sorb diline yönelik filolojik bir ilgi ortaya çıktı; bu akım, Aşağı Sorb ve Yukarı Sorblar ile tarafından yazılmış dilbilgisel ve sözcüksel eserlerde gözlemlenebilir. 18. yüzyılda evanjelik vaizlerin Leipzig ve Wittenberg'deki faaliyetleriyle Sorbca'nın kullanımında önemli bir artış yer aldı. Prag'da genç Sorblara rahip olmak için eğitim veren (Almancada "Wendisches Seminar")ın açılmasıyla, Sorbların Çek dili ve ulusyla önemli bir bağlantısı kurulmuş oldu. Yedi Yıl Savaşı sonrasındaysa Sorbcaya yönelik ilgi arttırmış olan bu akım sona erdi.
Romantizmin etkisiyle Sorb edebiyatı yeniden hayata geldi ve Sorblara özgü bir ulusal bilinç duygusu ortaya çıktı. Sorbların 1848'de krallığa sadakatlerinden dolayı çok sayıda fayda elde etmesine rağmen, 19. yüzyıldaki "Almanlaşma" politikası (Eindeutschungspolitik) özellikle Prusya döneminde çok baskıcıydı.
1900 Nüfus Sayımı'nda Alman İmparatorluğu'nun 93.032 sakini, anadilinin "Wendisch" olduğunu belirtti. Bunu konuşanların sayısının aslında daha yüksek olduğu düşünülmektedir. 1904'te Bautzen şehrine bağlı Lauengraben'da (Almancada "Wendisches Haus"), Sorbların bir kültür merkezi olarak kuruldu, bu da içinde , "Smoler’schen Buchhandlung" kitabevi ve diğer Sorb kuruluşları barındırdı. Sorb dilini ve kültürünü muhafaza etme amaçlı Domowina kuruluşu, 13 Ekim 1912 tarihinde Hoyerswerda'da kuruldu.
Sorb dili ve kültürü, Weimar Cumhuriyeti'nde ve özellikle 1933 ile 1945 yılları arasındaki Nazi Almanyası'nda mahkeme kararları, yasaklar, Almanlaşma politikaları ("Germanisierung") vb. önlemlerin uygulanmasıyla bastırıldı. Weimar Hükûmeti, Bautzen'da Sorbların dillerini ve kültürlerini bastırmak üzere "" gizli ajansını kurdu. Nazi devleti ise Sorbları ilk başta yeni devlet ve toplum yapılarına entegre etmeye çalıştı; bu ancak başarısızdı ve 1937'den itibaren Domowina, sonra da Sorblarla ve Sorb diliyle ilgili tüm dernekler ve yayınlar yasaklandı ve bunların bazıları hükûmet tarafından ele geçirildi. İkinci Dünya Savaşı boyunca Sorb rahipler ve öğretmenler, Sorb kimliğinin taşıyıcıları olarak görüldükleri için Lausitz'in dışına zorla itildiler.
10 Mayıs 1945 tarihinde, yani Hitler'in ölümünden sonra iki hafta bile geçmeden, Domowina derneği yeniden kuruldu; 1947'de Sorb gazeteleri de yeniden ortaya çıktı. Alman Demokratik Cumhuriyeti (ADC) döneminde, özellikle 1950'lerde, Sorb diline ve kültürüne büyük oranda destek sağlandı ve Sorblar, kamu ortamlarda kendi dillerini kullanma hakkını kazandılar. Sorbca bu dönemde ilk kez kamu kuruluşlarında kullanılmaya başladı; Lausitz'in birçok yerinde okullarda öğretilmeye başladı ve kamu ortamlarda hem Almanca hem de Sorbca tabelalar asıldı. Sorbcanın bu hakları, 'nın 40. maddesinde açık şekilde belirtilmiş. ADC dönemi sonrasında uygulanan 1990 yılı (Einheitsvertrag)'nın 35. maddesinde dolaylı olarak ve Brandenburg ve Saksonya eyaletlerinin anayasalarında açık şekilde yer alır. Mahkeme Anayasası Kanunu'nun ("Gerichtsverfassungsgesetz") 184. maddesi, "Sorb nüfusunun anayurt bölgelerinde mahkemede Sorbca konuşma" hakkını güvence altına alır. ADC dönemi boyunca Sorblarla ve Sorb dili ve kültürüyle ilgili birçok kuruluş ortaya çıktı; ör. , , , ve Leipzig Üniversitesi'ne bağlı . Bunların bazıları günümüzde hâlâ faaliyette bulunmaya devam etmektedir.
Tüm bu tedbirlere rağmen, özellikle sanayileşme, ziraat ekonomisinin kolektifleştirilmesi ve bölge dışından gelen insanların buraya yerleşmesi nedeniyle Sorbca konuşanların sayısı azalmaya devam etti. Okullarda Sorbca ilk başta zorunlu ders olarak öğretiliyordu, fakat 1960'lı yılların ortasında bu bir seçmeli ders olarak değiştirildi; bu da okullarda Sorbca dersi gören öğrencilerin sayısının büyük oranda azalmasına neden oldu. Sorbca, sadece bazı kırsal alanlarda günlük kullanım gören bir dil olarak 20. yüzyılın sonuna kadar varoluşunu sürdürmeye başarabildi. Bu durum özellikle Oberlausitz'te, Nehri boyunca Sorb asimilasyonunun nispeten az oranda yer aldığı Katolik yerleşimleri için söz konusudur; buna karşın, Sorbların asimilasyonu Niederlausitz'te daha ağır oranda yer aldı, bu nedenle de özellikle Aşağı Sorbca tehlike altında olan bir dil olarak görülür.
Karşılaştırma
| Türkçe | Yukarı Sorpça | Aşağı Sorpça |
|---|---|---|
| insan | čłowjek | cłowjek |
| akşam | wječor | wjacor |
| erkek kardeş | bratr | bratš |
| gün | dźeń | źeń |
| el | ruka | ruka |
| sonbahar | nazyma | nazyma |
| kar | sněh | sněg |
| yaz | lěćo | lěśe |
| kız kardeş | sotra | sotša |
| balık | ryba | ryba |
| ateş | woheń | wogeń |
| su | woda | wóda |
| rüzgâr | wětr | wětš |
| kış | zyma | zyma |
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Sorbian language ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Kaynakça
- ^ : Slavica lingua penitus intermissa. Zum Verbot des Wendischen als Gerichtssprache. in: Siedlung, Wirtschaft und Verfassung im Mittelalter. Ausgewählte Aufsätze zur Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands (= Quellen und Forschungen zur Geschichte Sachsen-Anhalts. Bd. 5). Köln Weimar 2006, S. 39ff. 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., siehe S. 52 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ : Deutsch als Fremdsprache in Europa vom Mittelalter bis zur Barockzeit. Berlin New York 2002, S. 61 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Raphael Schmidt: Älteste niedersorbische Notiz. Sensationeller Fund: Handschrift auf dem Pfarrdachboden von Jauernick aus dem Jahr 1510 entdeckt. In: , Nr. 20/2011
- ^ Harriet Stürmer: Sorbische Sensationen in , 14./15. Mai 2011, S. 10
- ^ Muttersprache der Bevölkerung nach der Volkszählung vom 1.12.1900 25 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . nach: Statistik des Deutschen Reichs. Band 150: Die Volkszählung am 1. Dezember 1900 im Deutschen Reich. Berlin, 1903.
- ^ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Domowina-Verlag, Bautzen 1995.
- ^ Peter Schurmann: Sorbische Interessen und staatliche Minderheitenpolitik in der DDR. Domowina-Verlag, Bautzen 2016, , S. 51–57.
- ^ Edmund Pech: Ein Staat – eine Sprache? Domowina-Verlag, Bautzen 2012, , S. 181–212.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sorbca Slovakca Cekce ve Lehce ile birlikte Bati Slav dilleri koluna dahil bir dildir Almanya nin dogusunda yasayan yaklasik 50 000 kisi tarafindan konusulur Almancada eskiden Wendisch veya Lausitzserbisch isimleriyle de anilirdi Asagi Sorbca Sorbca Dolnoserbscina ve Yukari Sorbca Sorbca Hornjoserbscina olmak uzere iki ayri yazili dile sahiptir Ancak Asagi Sorbca tarihe karisma tehlikesiyle karsi karsiyadir Asagi Sorbca Lehceye Yukari Sorbca ise Cekceye yakindir kaynak belirtilmeli SorbcaSerbscinaAna dili olanlarAlmanya ayrica cok kucuk gruplar halinde ABD ve Avustralya Konusan sayisi50 000 tarih gerekli Dil ailesiHint Avrupa Baltik SlavSlavBati SlavSorbcaDil kodlariISO 639 2 ISO639 3 wen Sorbca dsb Asagi Sorbca hsb Yukari Sorbca wen Sorbca dsb Asagi Sorbca hsb Yukari Sorbca ISO 639 3 Almanya da Sorbcanin konusuldugu alanlarTarihYukari Sorbcada sol yayinlanmis ilk Incil cevirisinin iki dilli baslik sayfasi sagdaki yazilar Almanca Sorb dilinin gunumuz Almanya nin topraklarindaki tarihi 6 yuzyil civari Kavimler Gocu donemine kadar dayanir Gunumuz Lausitz in tarihinin Orta Cag da kaydedilmeye basladigi zaman iki farkli Slav halki bu bolgeye yerlesmis guneyde Milceni ve kuzeyde Oberlausitz Yukari Lausitz ile Niederlausitz Asagi Lausitz Kutsal Roma Imparatorlugu nun devletciklerinin kontrolune girdikten sonra bile yuz seneyi asmayan bir donem icin farkli egemenligin altindaydi 12 yuzyilda Flandre Saksonya Thuringen ve Frankonya bolgelerinden gelen koylulerin bu bolgeye yerlesmesi ve bolgenin savastan dolayi tahrip edilmesiyle Sorb dili kullaniminin gitgide azalma sureci basladi Buna ek olarak hukuki acidan ozellikle de kanunlari uyarinca Sorb dilinin statusu Almancaninki kadar yuksek degildi Bunun sonrasinda dil kullanma yasaklari da geldi 1293 yilinda nda Wendisch i kullanmak yasaklandi 1327 te Altenburg Zwickau ve Leipzig de 1424 te de Meissen da yasak oldu Ayrica bu sehirlerin bircok loncasinda Almanca Zunft Zunfte sadece Almancayi konusan uye alma kurali mevcuttu Yukari Sorbcanin en eski yazili kalintisi Burger Eydt Wendisch adinda Bautzen sehrinden 1532 yilina dayanan bir vatandas yeminidir Yenilikci Devrim in yayilmasinin Sorb halk diline bagimli olmasi bir ilk kez ortaya cikmasina yol verdi de yerlesiminin yerel bir kilisenin kutuphanesinde bulunmus bir yazili not Asagi Sorbcanin su ana kadar bulunmus en eski kalintisidir Bu not Antik Roma sairi Ovidius un Latince eserlerinden biri hakkinda yazilmis bir derkenardir Leipzig Universitesi ndeki el yazisi merkezinde Handschriftenzentrum calisan uzmanlar bu bulguyu de Arsivi nde halkin gozu onune sundu Sorbcanin en eski yazili kalintisi oldugu dusunulen bu derkenarda soyle yazilir Ach moyo luba lubka biss wessola thy sy my luba Ah benim sevgili sevgilim mutlu ol sevgilimsin 1843 yilinda Sorbcanin konusuldugu alanlar 13 ile 16 yuzyillari arasinda bircok sehir ve beldede dil konusma yasaklari uygulandi Gunumuz Lausitz te yasayan Milceni ve Luceni topluluklari o donemde Almanca konusan yerlesimcilerin gelmesinden ve yururluge konulmus yasal kisitlamalardan az etkilenmistir Sorbca dili bu sartlar altinda varolusunu surdurebildi ve 17 yuzyilda Sorbca konusanlarin sayisinin 300 000 i asmis oldugu dusunulmektedir Bautzen daki Wendischer Kirchhof ta halka acik en eski yazili Sorb dili kalintilarindan biri Barok doneminde ilk kez Sorb diline yonelik filolojik bir ilgi ortaya cikti bu akim Asagi Sorb de ve Yukari Sorblar hsb ile de tarafindan yazilmis dilbilgisel ve sozcuksel eserlerde gozlemlenebilir 18 yuzyilda evanjelik vaizlerin Leipzig ve Wittenberg deki faaliyetleriyle Sorbca nin kullaniminda onemli bir artis yer aldi Prag da genc Sorblara rahip olmak icin egitim veren hsb Almancada Wendisches Seminar in acilmasiyla Sorblarin Cek dili ve ulusyla onemli bir baglantisi kurulmus oldu Yedi Yil Savasi sonrasindaysa Sorbcaya yonelik ilgi arttirmis olan bu akim sona erdi Romantizmin etkisiyle Sorb edebiyati yeniden hayata geldi ve Sorblara ozgu bir ulusal bilinc duygusu ortaya cikti Sorblarin 1848 de kralliga sadakatlerinden dolayi cok sayida fayda elde etmesine ragmen 19 yuzyildaki Almanlasma politikasi Eindeutschungspolitik ozellikle Prusya doneminde cok baskiciydi 1900 Nufus Sayimi nda Alman Imparatorlugu nun 93 032 sakini anadilinin Wendisch oldugunu belirtti Bunu konusanlarin sayisinin aslinda daha yuksek oldugu dusunulmektedir 1904 te Bautzen sehrine bagli Lauengraben da hsb Almancada Wendisches Haus Sorblarin bir kultur merkezi olarak kuruldu bu da icinde de Smoler schen Buchhandlung kitabevi ve diger Sorb kuruluslari barindirdi Sorb dilini ve kulturunu muhafaza etme amacli Domowina kurulusu 13 Ekim 1912 tarihinde Hoyerswerda da kuruldu Sorb dili ve kulturu Weimar Cumhuriyeti nde ve ozellikle 1933 ile 1945 yillari arasindaki Nazi Almanyasi nda mahkeme kararlari yasaklar Almanlasma politikalari Germanisierung vb onlemlerin uygulanmasiyla bastirildi Weimar Hukumeti Bautzen da Sorblarin dillerini ve kulturlerini bastirmak uzere de gizli ajansini kurdu Nazi devleti ise Sorblari ilk basta yeni devlet ve toplum yapilarina entegre etmeye calisti bu ancak basarisizdi ve 1937 den itibaren Domowina sonra da Sorblarla ve Sorb diliyle ilgili tum dernekler ve yayinlar yasaklandi ve bunlarin bazilari hukumet tarafindan ele gecirildi Ikinci Dunya Savasi boyunca Sorb rahipler ve ogretmenler Sorb kimliginin tasiyicilari olarak goruldukleri icin Lausitz in disina zorla itildiler Almanya da Sorb dilinin konusuldugu bolgeler 10 Mayis 1945 tarihinde yani Hitler in olumunden sonra iki hafta bile gecmeden Domowina dernegi yeniden kuruldu 1947 de Sorb gazeteleri de yeniden ortaya cikti Alman Demokratik Cumhuriyeti ADC doneminde ozellikle 1950 lerde Sorb diline ve kulturune buyuk oranda destek saglandi ve Sorblar kamu ortamlarda kendi dillerini kullanma hakkini kazandilar Sorbca bu donemde ilk kez kamu kuruluslarinda kullanilmaya basladi Lausitz in bircok yerinde okullarda ogretilmeye basladi ve kamu ortamlarda hem Almanca hem de Sorbca tabelalar asildi Sorbcanin bu haklari nin 40 maddesinde acik sekilde belirtilmis ADC donemi sonrasinda uygulanan 1990 yili Einheitsvertrag nin 35 maddesinde dolayli olarak ve Brandenburg ve Saksonya eyaletlerinin anayasalarinda acik sekilde yer alir Mahkeme Anayasasi Kanunu nun Gerichtsverfassungsgesetz 184 maddesi Sorb nufusunun anayurt bolgelerinde mahkemede Sorbca konusma hakkini guvence altina alir ADC donemi boyunca Sorblarla ve Sorb dili ve kulturuyle ilgili bircok kurulus ortaya cikti or de de de de ve Leipzig Universitesi ne bagli de Bunlarin bazilari gunumuzde hala faaliyette bulunmaya devam etmektedir Tum bu tedbirlere ragmen ozellikle sanayilesme ziraat ekonomisinin kolektiflestirilmesi ve bolge disindan gelen insanlarin buraya yerlesmesi nedeniyle Sorbca konusanlarin sayisi azalmaya devam etti Okullarda Sorbca ilk basta zorunlu ders olarak ogretiliyordu fakat 1960 li yillarin ortasinda bu bir secmeli ders olarak degistirildi bu da okullarda Sorbca dersi goren ogrencilerin sayisinin buyuk oranda azalmasina neden oldu Sorbca sadece bazi kirsal alanlarda gunluk kullanim goren bir dil olarak 20 yuzyilin sonuna kadar varolusunu surdurmeye basarabildi Bu durum ozellikle Oberlausitz te de Nehri boyunca Sorb asimilasyonunun nispeten az oranda yer aldigi Katolik yerlesimleri icin soz konusudur buna karsin Sorblarin asimilasyonu Niederlausitz te daha agir oranda yer aldi bu nedenle de ozellikle Asagi Sorbca tehlike altinda olan bir dil olarak gorulur KarsilastirmaTurkce Yukari Sorpca Asagi Sorpcainsan clowjek clowjekaksam wjecor wjacorerkek kardes bratr bratsgun dzen zenel ruka rukasonbahar nazyma nazymakar sneh snegyaz leco lesekiz kardes sotra sotsabalik ryba rybaates wohen wogensu woda wodaruzgar wetr wetskis zyma zymaAyrica bakinizWikimedia Commons ta Sorbian language ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur SorabistikKaynakca Slavica lingua penitus intermissa Zum Verbot des Wendischen als Gerichtssprache in Siedlung Wirtschaft und Verfassung im Mittelalter Ausgewahlte Aufsatze zur Geschichte Mittel und Ostdeutschlands Quellen und Forschungen zur Geschichte Sachsen Anhalts Bd 5 Koln Weimar 2006 S 39ff 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde siehe S 52 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Deutsch als Fremdsprache in Europa vom Mittelalter bis zur Barockzeit Berlin New York 2002 S 61 12 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Raphael Schmidt Alteste niedersorbische Notiz Sensationeller Fund Handschrift auf dem Pfarrdachboden von Jauernick aus dem Jahr 1510 entdeckt In Nr 20 2011 Harriet Sturmer Sorbische Sensationen in 14 15 Mai 2011 S 10 Muttersprache der Bevolkerung nach der Volkszahlung vom 1 12 1900 25 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde nach Statistik des Deutschen Reichs Band 150 Die Volkszahlung am 1 Dezember 1900 im Deutschen Reich Berlin 1903 Ludwig Elle Sprachenpolitik in der Lausitz Domowina Verlag Bautzen 1995 Peter Schurmann Sorbische Interessen und staatliche Minderheitenpolitik in der DDR Domowina Verlag Bautzen 2016 ISBN 978 3 7420 2269 1 S 51 57 Edmund Pech Ein Staat eine Sprache Domowina Verlag Bautzen 2012 ISBN 978 3 7420 2231 8 S 181 212