Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sosyal baskınlık kuramı (SBK) artı değer üreten toplumlarda görülen grup temelli sosyal hiyerarşinin nasıl oluştuğunu ve sürdürüldüğünü açıklamak hedefiyle ve isimli iki Amerikalı sosyal psikolog tarafından geliştirilen bir kuramıdır.
Kurama göre sosyal hiyerarşi, belirli grupların hiyerarşinin üst kısmında, diğer grupların ise alt kısmında konumlanmasıyla oluşmaktadır. Sosyal hiyerarşinin üst kısmında konumlanan gruplar olumlu sosyal değerlere (zenginlik, sağlık hizmetleri, politik güç ve eğitim gibi sembolik ya da materyal kaynaklar) daha kolay ulaşmaktadır. Alt konumdaki gruplar ise olumsuz sosyal değerlere (hastalık, işsizlik, orantısız cezalar ve ayrımcılık gibi) orantısız biçimde daha fazla maruz kalmaktadır.
Kuramcılara göre insan toplumları bütüncül bir sistemdir ve bu sistemdeki ayrımcılıkları açıklayabilmek için kuramcılar farklı analiz düzeylerini bir araya getirmeyi hedeflemişlerdir. Kuramın odaklandığı üç temel düzey şu şekilde sınıflandırılabilir: Kişisel düzey, grup düzeyi ve toplumsal düzey.
Kişisel Düzey
Araştırmacılara göre sosyal baskınlık yönelimi olarak isimlendirilen psikolojik eğilime yüksek düzeyde sahip olan kişiler, ayrımcılığa dayalı politikaları ve sosyal dünyanın hiyerarşik olarak düzenlenmesini daha fazla savunma eğilimindelerdir. Yüksek düzeyde sosyal baskınlık yönelimine sahip kişilerin ırkçılık, cinsiyetçilik, homofobi, milliyetçilik ve militarizm gibi ideolojileri benimsemeye meyilli oldukları görülmektedir. Kuramcılar, sosyal baskınlık yönelimi evrimsel süreçte geliştiği için tüm insanlarda az ya da çok bulunabilen bir psikolojik eğilim olduğunu iddia etmektelerdir.
Grup Düzeyi
Sosyal baskınlık kuramcıları sosyal dünyanın üç temel gruptan oluştuğunu savunurlar: Cinsiyet grubu, yaş grubu ve keyfi küme grubu.
Erkeklerin kadınlara kıyasla daha fazla sosyal, politik ve askerî güce sahip oldukları gözleminden yola çıkan kuramcılar “geri kalan her şey eşitken (ceteris paribus)” erkeklerin sosyal baskınlık yöneliminin kadınlardan daha yüksek olacağını iddia ederler. Çünkü sosyal baskınlık yöneliminin evrimsel süreçte bir üreme stratejisi olarak geliştiği düşünülmektedir. Kadınların bu özelliğe sahip erkekleri daha çekici bulmasının bir seçilim baskısı oluşturduğu ve dolayısıyla bu özelliğin erkekler için daha yaygın hale geldiği savunulmaktadır. Bu varsayım “değişmezlik hipotezi” olarak isimlendirilmiştir. Yaş grubundaysa yetişkinlerin çocuklar ve gençler üzerinde tahakküm uyguladıkları belirtilmektedir.
Keyfi küme grubu; ırk, milliyet, sınıf ve din gibi grupları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Her ne kadar farklı kültürlerde kimin genç-yaşlı/kadın-erkek olduğu konuları da kısmen esneklik gösterebilse de keyfi kümeyi oluşturan grupların tanımlanmasının, yaş ve cinsiyet gruplarına kıyasla, oldukça keyfi olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca bu gruptaki şiddetin ve ayrımcılığın dozunun diğer iki gruba kıyasla daha yüksek olduğu ifade edilmektedir. Örneğin soykırım gibi aşırı şiddet örnekleri, yalnızca keyfi küme grubu olarak tanımlanan gruplarda görülmektedir.Ast erkek hipotezi (subordinate-male-target-hypothesis) gruplar arasındaki çatışmalarda üst konumlu grup üyelerinin özellikle ast grubun genç erkeklerini hedef alacaklarını varsaymaktadır. Böylece farklı dezavantajlı grupların kesişiminde yer almanın daha yüksek düzeyde şiddete maruz kalmaya yol açtığı anlaşılmaktadır.
Davranışsal Asimetri
Kurama göre grup temelli eşitsizliklere gruplar arasındaki ilişkiler de etki etmektedir. Davranışsal asimetri olarak isimlendirilen ast ve üst konumlu grup üyelerinin farklı davranışlar sergilemesi, üst konumlu grup üyelerinin daha iyi kaynaklara ulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Üç temel davranışsal asimetri tanımlanmıştır. Asimetrik içgrup yanlılığı üst konumlu grup üyelerinin ast konumlu grup üyelerine kıyasla iç gruplarını daha fazla kayırma eğilimlerini yansıtır. Aşırı durumlarda ast konumlu grup üyeleri üst konumlu grup lehine yanlılık sergileyebilirler.
Ast konumlu grup üyelerinin sahip olduğu ve eşitsizlikler sisteminin sürdürülmesine hizmet eden bir başka mekanizma ise kendini zayıflatma davranışlarıdır. Yani ast konumlu grup üyeleri alkol ve uyuşturucu kullanma, iç-grup üyelerine şiddet yöneltme ve kanundışı eylemlerde bulunma gibi iç-grubu tehlikeye atan davranışları daha sık gerçekleştirme eğilimindelerdir. Böylece ast konumlu grup üyeleri, gruplarını hedef alan kalıp yargıları doğrularlar.
Son olarak, üst konumlu grup üyelerinin eşitsizlikler sisteminin sürdürülmesine hizmet eden ideolojileri, inançları, tutumları ve davranışları benimsemesi daha kolaydır. Ayrıca geri kalan her şey eşitken üst konumlu grup üyelerinin daha yüksek düzeyde sosyal baskınlık yönelimine sahip olacakları belirtilir. Böylece üst konumlu grup üyelerinin sosyal hiyerarşiyi kendi lehlerine olacak şekilde sürdürmeleri kolaylaşır. Bu süreç ideolojik asimetri olarak isimlendirilmiştir.
Toplumsal Düzey
Kuramın toplumsal düzeydeki en temel varsayımı, artı değer üreten istisnasız her toplumun gruplararası eşitsizliğe yol açacak şekilde örgütlendiğidir. Ancak eşitsizlikler sistemi yalnızca gruplararası zorbalıkla ve orantısız güç kullanımıyla sürdürülmez. Toplumda yer alan kurumlar ve meşrulaştırıcı mitler eşitsizliğe dayalı sistemin sürekliliğini garanti altına alır.
Kurumlar
Kurumların toplumsal hiyerarşiyi arttıracak ya da azaltacak şekilde işlev gösterebileceği belirtilir. Hiyerarşiyi arttıran kurumlar (finans kurumları, güvenlik birimleri ya da ceza ve adalet aygıtları gibi) olumlu sosyal değerleri üst konumlu gruplara, olumsuz sosyal değerleri ast konumlu gruplara orantısız biçimde dağıtmakla görevlidir. Hiyerarşiyi azaltan kurumlar (sivil toplum kuruluşları gibi) ise çoğunlukla olumlu sosyal değerleri ast konumlu gruplara dağıtmak için çalışırlar. Ancak bu kurumlar olumsuz sosyal değerleri nadiren üst konumlu gruplara dağıtırlar ve işlevleri hiyerarşiyi arttıran kurumlarla kıyaslandığında çoğunlukla kısıtlıdır.
Meşrulaştırıcı Mitler
Kuram, toplumsal olarak paylaşılan ideoloji, kalıp yargı ve tutum ve inançları meşrulaştırıcı mitler olarak tanımlamaktadır. Meşrulaştırıcı mitler de hiyerarşiyi arttıracak ya da azaltacak şekilde işlev gösterebilirler. Irkçılık, milliyetçilik, cinsiyetçilik, kalıp yargılar ve Protestan iş ahlakı gibi hiyerarşi arttıran meşrulaştırıcı mitler hem üst hem de ast konumlu grup üyelerinin süregelen sistemi meşru ve adil olarak algılamalarına hizmet eder. Böylece ast konumlu grup üyeleri de baskının sürdürülmesine katkı sağlamış olurlar. Ancak hiyerarşi azaltan meşrulaştırıcı mitler (sosyalizm, feminizm, güçsüz olanları destekleyen dini doktrinler gibi) toplumsal adaletsizliğin yumuşamasına katkı sunacak işlev gösterir. Kurama göre dengeli bir sistemde üst konumlu grup üyeleri hiyerarşi arttıran, ast konumlu grup üyeleri ise hiyerarşi azaltan meşrulaştırıcı mitler etrafında uzlaşı sağlarlar.
Eleştiriler
Sosyal baskınlık kuramı özellikle rakip geleneklerden gelen araştırmacılardan (Bkz. Sosyal Kimlik Kuramı, Sistemi Meşrulaştırma Kuramı) önemli eleştiriler almıştır. Kurama yönelik en temel eleştirilerden birisi toplumsal yaşama yönelik karamsar bir tablo sunmasıdır. Kuramın açıklamaları toplumsal değişim için bir alan tanımamaktadır fakat tarihsel süreçte hiyerarşiyi azaltmayı hedefleyen toplumsal hareketlere de oldukça sık şekilde rastlanılmaktadır. ve Katherine J. Reynolds “Sosyal Baskınlık Kuramı Neden Yanlışlandı” isimli makalede kuramı eleştirdiler. Bu makaleye göre;
- Sosyal baskınlık yöneliminin evrimsel süreçte gelişen evrensel bir psikolojik eğilim olduğu şeklindeki iddianın herhangi bir bilimsel dayanağı bulunmamaktadır.
- Sosyal baskınlık yöneliminin evrensel bir özellik olduğu iddia edilmesine rağmen toplumsal hiyerarşiyi azaltmayı hedefleyen faktörlerin de olabileceğini belirtmek kuramın içsel tutarlılığını azaltmaktadır. O halde sosyal baskınlık yönelimi iddia edildiği gibi evrensel değildir.
- Kişilerin sosyal baskınlık yönelimleri içinde bulundukları sosyal bağlama göre değişkenlik gösterebilmektedir. Dolayısıyla sosyal baskınlık yönelimi iddia edildiği gibi bir kişilik özelliği değildir.
- Kuram ast konumlu grup üyelerinin kendi dezavantajlı pozisyonlarını güçlendirecek davranışlarda bulunacağını belirtmektedir (davranışsal asimetri). Ancak uygun koşullar oluştuğunda ast konumlu grup üyelerinin statüko ile mücadele edebileceklerini gösteren bulgular mevcuttur.
- Kuram karmaşık sosyal yaşantıyı kişilerin zihinsel özelliklerine indirgeyerek açıklamaktadır. Dolayısıyla indirgemeci bir kuramdır.
John T. Jost ve Erik P. Thompson ise sosyal baskınlık yönelimini ölçmek için kullanılan ölçeğin yapısına yönelik eleştiriler sundular. Sosyal Baskınlık Yönelimi Ölçeği-6 isimli ölçeğin tek boyuttan oluşan 14 maddelik bir ölçek olduğu belirtilmektedir. Ancak Jost ve Thompson ölçeğin iç-grubun aleyhine olsa bile sosyal sistemin sürdürülmesine destek olmayı (eşitliğe karşıtlık) ve iç-grubunu kayırmayı (grup temelli baskınlık) yansıtan iki faktörden oluştuğunu gösterdiler. Ast konumlu grup üyeleri için bu iki faktör birbiriyle çeliştiğinden dolayı ideolojik asimetri olarak isimlendirilen süreç ortaya çıkmaktadır. Yani ast konumlu grup üyelerinin sosyal baskınlık yönelimi, üst konumlu grup üyelerine kıyasla daha düşük düzeyde bulunmaktadır. Bunun üzerine sosyal baskınlık kuramı geleneğinden gelen araştırmacılar iki faktörden oluşan yeni bir ölçek geliştirdiler (Sosyal Baskınlık Yönelimi Ölçeği-7). Bu ölçek eşitsizliği meşrulaştıran inançları benimsemeyi (eşitliğe karşıtlık) ve ast konumlu gruplara açıktan baskı ve şiddet uygulanmasını desteklemeyi (baskınlık) yansıtan iki temel faktörden ve olumlu ve olumsuz ifadeleri içeren iki yan faktörden oluşmaktadır. On altı maddelik temel ölçeğe ek olarak 8 madde içeren bir kısa form da geliştirilmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e Sidanius, Jim; Pratto, Felicia (1999). Social dominance : an intergroup theory of social hierarchy and oppression. Cambridge University Press. ISBN .
- ^ a b c d e f g h i Pratto, Felicia; Sidanius, Jim; Levin, Shana (2006). "Social dominance theory and the dynamics of intergroup relations: Taking stock and looking forward". European Review of Social Psychology. 17 (2). ss. 271-320. doi:10.1080/10463280601055772.
- ^ a b Huddy, L. (2004). "Contrasting theoretical approaches to intergroup relations". Political Psychology. 25 (6). ss. 947-967. doi:10.1111/j.1467-9221.2004.00404.x.
- ^ a b c Pratto, Felicia; Sidanius, Jim; Stallworth, Lisa M.; Malle, Bertram F. (1994). "Social dominance orientation: A personality variable predicting social and political attitudes". Journal of Personality and Social Psychology. Cilt 67. ss. 741-63. doi:10.1037/0022-3514.67.4.741.
- ^ a b Ho, Arnold K.; Sidanius, Jim; Kteily, Nour; Sheehy-Skeffington, Jennifer; Pratto, Felicia; Henkel, Kristinsin E.; Foels, Rob; Stewart, Andrew L. (2015). "The nature of social dominance orientation: Theorizing and measuring preferences for intergroup inequality using the new SDO₇ scale". Journal of Personality and Social Psychology. 109 (6). ss. 1003-28. doi:10.1037/pspi0000033.
- ^ Pratto, Felicia; Hegarty, Peter (2000). "The political psychology of reproductive strategies". Psychological Science. 11 (1). ss. 57-62. doi:10.1111/1467-9280.00215.
- ^ Özdemir, Gamze (2015). Başarılarımın sahibi ben değilim: Sosyal kimlik, sosyal baskınlık ve sistemi meşrulaştırma kuramları perspektifinden sahtekâr fenomeni (Yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ Sidanius, Jim; Pratto, Felicia; Sinclair, Stacey; van Laar, Colette (1996). "Mother Teresa meets Genghis Khan: The dialectics of hierarchy-enhancing and hierarchy-attenuating career choices". Social Justice Research. Cilt 9. ss. 145-70. doi:10.1007/BF02198077.
- ^ Camcı, Yasemin (2015). Başörtülü ve başörtüsüz öğrencilerde dış grup tarafgirliği fenomeni: Açık ve örtük tutumların gruplar arası ilişkiler kuramları üzerinden incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ Turner, John C. (2006). "Tyranny, freedom and social structure: Escaping our theoretical prisons". British Journal of Social Psychology. Cilt 45. ss. 41-46. doi:10.1348/014466605X79840.
- ^ Turner, John C.; Reynolds, Katherine J. (2003). "Why social dominance theory has been falsified". British Journal of Social Psychology. Cilt 42. ss. 199-206. doi:10.1348/014466603322127184.
- ^ Jost, John T.; Thompson, Erik P. (2000). "Group-based dominance and opposition to equality as independent predictors of self-esteem, ethnocentrism, and social policy attitudes among African Americans and European Americans". Journal of Experimental Social Psychology. 36 (3). ss. 209-32. doi:10.1006/jesp.1999.1403.
- ^ Kablanoğlu, Anıl (2019). Liderlik etme isteğinde sosyal kimliğe karşı bireysel kimlik: Liderlik motivasyonlarını yordamada karanlık üçlü, özgenişletim değerleri ve Sosyal Baskınlık Yönelimi'nin grup prototipiyle kıyaslanması (Yüksek lisans tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
Dış bağlantılar
- "Jim Sidanius". 1 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
- . 16 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "John Duckitt". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mayıs 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sosyal baskinlik kurami SBK arti deger ureten toplumlarda gorulen grup temelli sosyal hiyerarsinin nasil olustugunu ve surduruldugunu aciklamak hedefiyle ve isimli iki Amerikali sosyal psikolog tarafindan gelistirilen bir kuramidir Kurama gore sosyal hiyerarsi belirli gruplarin hiyerarsinin ust kisminda diger gruplarin ise alt kisminda konumlanmasiyla olusmaktadir Sosyal hiyerarsinin ust kisminda konumlanan gruplar olumlu sosyal degerlere zenginlik saglik hizmetleri politik guc ve egitim gibi sembolik ya da materyal kaynaklar daha kolay ulasmaktadir Alt konumdaki gruplar ise olumsuz sosyal degerlere hastalik issizlik orantisiz cezalar ve ayrimcilik gibi orantisiz bicimde daha fazla maruz kalmaktadir Kuramcilara gore insan toplumlari butuncul bir sistemdir ve bu sistemdeki ayrimciliklari aciklayabilmek icin kuramcilar farkli analiz duzeylerini bir araya getirmeyi hedeflemislerdir Kuramin odaklandigi uc temel duzey su sekilde siniflandirilabilir Kisisel duzey grup duzeyi ve toplumsal duzey Kisisel DuzeyArastirmacilara gore sosyal baskinlik yonelimi olarak isimlendirilen psikolojik egilime yuksek duzeyde sahip olan kisiler ayrimciliga dayali politikalari ve sosyal dunyanin hiyerarsik olarak duzenlenmesini daha fazla savunma egilimindelerdir Yuksek duzeyde sosyal baskinlik yonelimine sahip kisilerin irkcilik cinsiyetcilik homofobi milliyetcilik ve militarizm gibi ideolojileri benimsemeye meyilli olduklari gorulmektedir Kuramcilar sosyal baskinlik yonelimi evrimsel surecte gelistigi icin tum insanlarda az ya da cok bulunabilen bir psikolojik egilim oldugunu iddia etmektelerdir Grup DuzeyiSosyal baskinlik kuramcilari sosyal dunyanin uc temel gruptan olustugunu savunurlar Cinsiyet grubu yas grubu ve keyfi kume grubu Erkeklerin kadinlara kiyasla daha fazla sosyal politik ve askeri guce sahip olduklari gozleminden yola cikan kuramcilar geri kalan her sey esitken ceteris paribus erkeklerin sosyal baskinlik yoneliminin kadinlardan daha yuksek olacagini iddia ederler Cunku sosyal baskinlik yoneliminin evrimsel surecte bir ureme stratejisi olarak gelistigi dusunulmektedir Kadinlarin bu ozellige sahip erkekleri daha cekici bulmasinin bir secilim baskisi olusturdugu ve dolayisiyla bu ozelligin erkekler icin daha yaygin hale geldigi savunulmaktadir Bu varsayim degismezlik hipotezi olarak isimlendirilmistir Yas grubundaysa yetiskinlerin cocuklar ve gencler uzerinde tahakkum uyguladiklari belirtilmektedir Keyfi kume grubu irk milliyet sinif ve din gibi gruplari tanimlamak icin kullanilan bir terimdir Her ne kadar farkli kulturlerde kimin genc yasli kadin erkek oldugu konulari da kismen esneklik gosterebilse de keyfi kumeyi olusturan gruplarin tanimlanmasinin yas ve cinsiyet gruplarina kiyasla oldukca keyfi oldugu vurgulanmaktadir Ayrica bu gruptaki siddetin ve ayrimciligin dozunun diger iki gruba kiyasla daha yuksek oldugu ifade edilmektedir Ornegin soykirim gibi asiri siddet ornekleri yalnizca keyfi kume grubu olarak tanimlanan gruplarda gorulmektedir Ast erkek hipotezi subordinate male target hypothesis gruplar arasindaki catismalarda ust konumlu grup uyelerinin ozellikle ast grubun genc erkeklerini hedef alacaklarini varsaymaktadir Boylece farkli dezavantajli gruplarin kesisiminde yer almanin daha yuksek duzeyde siddete maruz kalmaya yol actigi anlasilmaktadir Davranissal Asimetri Kurama gore grup temelli esitsizliklere gruplar arasindaki iliskiler de etki etmektedir Davranissal asimetri olarak isimlendirilen ast ve ust konumlu grup uyelerinin farkli davranislar sergilemesi ust konumlu grup uyelerinin daha iyi kaynaklara ulasmasini kolaylastirmaktadir Uc temel davranissal asimetri tanimlanmistir Asimetrik icgrup yanliligi ust konumlu grup uyelerinin ast konumlu grup uyelerine kiyasla ic gruplarini daha fazla kayirma egilimlerini yansitir Asiri durumlarda ast konumlu grup uyeleri ust konumlu grup lehine yanlilik sergileyebilirler Ast konumlu grup uyelerinin sahip oldugu ve esitsizlikler sisteminin surdurulmesine hizmet eden bir baska mekanizma ise kendini zayiflatma davranislaridir Yani ast konumlu grup uyeleri alkol ve uyusturucu kullanma ic grup uyelerine siddet yoneltme ve kanundisi eylemlerde bulunma gibi ic grubu tehlikeye atan davranislari daha sik gerceklestirme egilimindelerdir Boylece ast konumlu grup uyeleri gruplarini hedef alan kalip yargilari dogrularlar Son olarak ust konumlu grup uyelerinin esitsizlikler sisteminin surdurulmesine hizmet eden ideolojileri inanclari tutumlari ve davranislari benimsemesi daha kolaydir Ayrica geri kalan her sey esitken ust konumlu grup uyelerinin daha yuksek duzeyde sosyal baskinlik yonelimine sahip olacaklari belirtilir Boylece ust konumlu grup uyelerinin sosyal hiyerarsiyi kendi lehlerine olacak sekilde surdurmeleri kolaylasir Bu surec ideolojik asimetri olarak isimlendirilmistir Toplumsal DuzeyKuramin toplumsal duzeydeki en temel varsayimi arti deger ureten istisnasiz her toplumun gruplararasi esitsizlige yol acacak sekilde orgutlendigidir Ancak esitsizlikler sistemi yalnizca gruplararasi zorbalikla ve orantisiz guc kullanimiyla surdurulmez Toplumda yer alan kurumlar ve mesrulastirici mitler esitsizlige dayali sistemin surekliligini garanti altina alir Kurumlar Kurumlarin toplumsal hiyerarsiyi arttiracak ya da azaltacak sekilde islev gosterebilecegi belirtilir Hiyerarsiyi arttiran kurumlar finans kurumlari guvenlik birimleri ya da ceza ve adalet aygitlari gibi olumlu sosyal degerleri ust konumlu gruplara olumsuz sosyal degerleri ast konumlu gruplara orantisiz bicimde dagitmakla gorevlidir Hiyerarsiyi azaltan kurumlar sivil toplum kuruluslari gibi ise cogunlukla olumlu sosyal degerleri ast konumlu gruplara dagitmak icin calisirlar Ancak bu kurumlar olumsuz sosyal degerleri nadiren ust konumlu gruplara dagitirlar ve islevleri hiyerarsiyi arttiran kurumlarla kiyaslandiginda cogunlukla kisitlidir Mesrulastirici Mitler Kuram toplumsal olarak paylasilan ideoloji kalip yargi ve tutum ve inanclari mesrulastirici mitler olarak tanimlamaktadir Mesrulastirici mitler de hiyerarsiyi arttiracak ya da azaltacak sekilde islev gosterebilirler Irkcilik milliyetcilik cinsiyetcilik kalip yargilar ve Protestan is ahlaki gibi hiyerarsi arttiran mesrulastirici mitler hem ust hem de ast konumlu grup uyelerinin suregelen sistemi mesru ve adil olarak algilamalarina hizmet eder Boylece ast konumlu grup uyeleri de baskinin surdurulmesine katki saglamis olurlar Ancak hiyerarsi azaltan mesrulastirici mitler sosyalizm feminizm gucsuz olanlari destekleyen dini doktrinler gibi toplumsal adaletsizligin yumusamasina katki sunacak islev gosterir Kurama gore dengeli bir sistemde ust konumlu grup uyeleri hiyerarsi arttiran ast konumlu grup uyeleri ise hiyerarsi azaltan mesrulastirici mitler etrafinda uzlasi saglarlar ElestirilerSosyal baskinlik kurami ozellikle rakip geleneklerden gelen arastirmacilardan Bkz Sosyal Kimlik Kurami Sistemi Mesrulastirma Kurami onemli elestiriler almistir Kurama yonelik en temel elestirilerden birisi toplumsal yasama yonelik karamsar bir tablo sunmasidir Kuramin aciklamalari toplumsal degisim icin bir alan tanimamaktadir fakat tarihsel surecte hiyerarsiyi azaltmayi hedefleyen toplumsal hareketlere de oldukca sik sekilde rastlanilmaktadir ve Katherine J Reynolds Sosyal Baskinlik Kurami Neden Yanlislandi isimli makalede kurami elestirdiler Bu makaleye gore Sosyal baskinlik yoneliminin evrimsel surecte gelisen evrensel bir psikolojik egilim oldugu seklindeki iddianin herhangi bir bilimsel dayanagi bulunmamaktadir Sosyal baskinlik yoneliminin evrensel bir ozellik oldugu iddia edilmesine ragmen toplumsal hiyerarsiyi azaltmayi hedefleyen faktorlerin de olabilecegini belirtmek kuramin icsel tutarliligini azaltmaktadir O halde sosyal baskinlik yonelimi iddia edildigi gibi evrensel degildir Kisilerin sosyal baskinlik yonelimleri icinde bulunduklari sosyal baglama gore degiskenlik gosterebilmektedir Dolayisiyla sosyal baskinlik yonelimi iddia edildigi gibi bir kisilik ozelligi degildir Kuram ast konumlu grup uyelerinin kendi dezavantajli pozisyonlarini guclendirecek davranislarda bulunacagini belirtmektedir davranissal asimetri Ancak uygun kosullar olustugunda ast konumlu grup uyelerinin statuko ile mucadele edebileceklerini gosteren bulgular mevcuttur Kuram karmasik sosyal yasantiyi kisilerin zihinsel ozelliklerine indirgeyerek aciklamaktadir Dolayisiyla indirgemeci bir kuramdir John T Jost ve Erik P Thompson ise sosyal baskinlik yonelimini olcmek icin kullanilan olcegin yapisina yonelik elestiriler sundular Sosyal Baskinlik Yonelimi Olcegi 6 isimli olcegin tek boyuttan olusan 14 maddelik bir olcek oldugu belirtilmektedir Ancak Jost ve Thompson olcegin ic grubun aleyhine olsa bile sosyal sistemin surdurulmesine destek olmayi esitlige karsitlik ve ic grubunu kayirmayi grup temelli baskinlik yansitan iki faktorden olustugunu gosterdiler Ast konumlu grup uyeleri icin bu iki faktor birbiriyle celistiginden dolayi ideolojik asimetri olarak isimlendirilen surec ortaya cikmaktadir Yani ast konumlu grup uyelerinin sosyal baskinlik yonelimi ust konumlu grup uyelerine kiyasla daha dusuk duzeyde bulunmaktadir Bunun uzerine sosyal baskinlik kurami geleneginden gelen arastirmacilar iki faktorden olusan yeni bir olcek gelistirdiler Sosyal Baskinlik Yonelimi Olcegi 7 Bu olcek esitsizligi mesrulastiran inanclari benimsemeyi esitlige karsitlik ve ast konumlu gruplara aciktan baski ve siddet uygulanmasini desteklemeyi baskinlik yansitan iki temel faktorden ve olumlu ve olumsuz ifadeleri iceren iki yan faktorden olusmaktadir On alti maddelik temel olcege ek olarak 8 madde iceren bir kisa form da gelistirilmistir Ayrica bakinizSosyal kimlik kurami Sistemi mesrulastirma kurami Marksizm Feminizm Elitizm Yanlis bilincKaynakca a b c d e Sidanius Jim Pratto Felicia 1999 Social dominance an intergroup theory of social hierarchy and oppression Cambridge University Press ISBN 9780521622905 a b c d e f g h i Pratto Felicia Sidanius Jim Levin Shana 2006 Social dominance theory and the dynamics of intergroup relations Taking stock and looking forward European Review of Social Psychology 17 2 ss 271 320 doi 10 1080 10463280601055772 a b Huddy L 2004 Contrasting theoretical approaches to intergroup relations Political Psychology 25 6 ss 947 967 doi 10 1111 j 1467 9221 2004 00404 x a b c Pratto Felicia Sidanius Jim Stallworth Lisa M Malle Bertram F 1994 Social dominance orientation A personality variable predicting social and political attitudes Journal of Personality and Social Psychology Cilt 67 ss 741 63 doi 10 1037 0022 3514 67 4 741 a b Ho Arnold K Sidanius Jim Kteily Nour Sheehy Skeffington Jennifer Pratto Felicia Henkel Kristinsin E Foels Rob Stewart Andrew L 2015 The nature of social dominance orientation Theorizing and measuring preferences for intergroup inequality using the new SDO scale Journal of Personality and Social Psychology 109 6 ss 1003 28 doi 10 1037 pspi0000033 Pratto Felicia Hegarty Peter 2000 The political psychology of reproductive strategies Psychological Science 11 1 ss 57 62 doi 10 1111 1467 9280 00215 Ozdemir Gamze 2015 Basarilarimin sahibi ben degilim Sosyal kimlik sosyal baskinlik ve sistemi mesrulastirma kuramlari perspektifinden sahtekar fenomeni Yuksek lisans tezi Bursa Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 27 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2020 Sidanius Jim Pratto Felicia Sinclair Stacey van Laar Colette 1996 Mother Teresa meets Genghis Khan The dialectics of hierarchy enhancing and hierarchy attenuating career choices Social Justice Research Cilt 9 ss 145 70 doi 10 1007 BF02198077 Camci Yasemin 2015 Basortulu ve basortusuz ogrencilerde dis grup tarafgirligi fenomeni Acik ve ortuk tutumlarin gruplar arasi iliskiler kuramlari uzerinden incelenmesi Yuksek lisans tezi Bursa Bursa Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 25 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2020 Turner John C 2006 Tyranny freedom and social structure Escaping our theoretical prisons British Journal of Social Psychology Cilt 45 ss 41 46 doi 10 1348 014466605X79840 Turner John C Reynolds Katherine J 2003 Why social dominance theory has been falsified British Journal of Social Psychology Cilt 42 ss 199 206 doi 10 1348 014466603322127184 Jost John T Thompson Erik P 2000 Group based dominance and opposition to equality as independent predictors of self esteem ethnocentrism and social policy attitudes among African Americans and European Americans Journal of Experimental Social Psychology 36 3 ss 209 32 doi 10 1006 jesp 1999 1403 Kablanoglu Anil 2019 Liderlik etme isteginde sosyal kimlige karsi bireysel kimlik Liderlik motivasyonlarini yordamada karanlik uclu ozgenisletim degerleri ve Sosyal Baskinlik Yonelimi nin grup prototipiyle kiyaslanmasi Yuksek lisans tezi Bursa Bursa Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 28 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Mayis 2020 Konuyla ilgili yayinlarLewis Rebecca J Beyond Dominance The Importance of Leverage Haziran 2002 Beyond Dominance The Importance of Leverage The Quarterly Review of Biology Cilt 77 ss 149 64 CiteSeerX 10 1 1 504 2228 2 doi 10 1086 343899 JSTOR 343899 PMID 12089769 Dis baglantilar Jim Sidanius 1 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020 16 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi John Duckitt 8 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020