Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Soğukçeşme Sokağı İstanbul'un Sultanahmet semtinde yer alan, üzerinde tarihsel evlerin bulunduğu küçük bir sokaktır. Ayasofya ve Topkapı Sarayı arasında yer alan bu sokak trafiğe kapalıdır. Soğukçeşme Sokağı adını yine bu sokakta bulunan, III. Selim dönemine ait 1800 tarihli mermer bir Türk çeşmesinden almıştır.
Sokağın tanımı
Eminönü'nde, Ayasofya ile Topkapı Sarayı arasındaki sur-ı Sultani’ye yaslanmış olan 12 evle, 1 Roma sarnıcının yer aldığı bir sokaktır.
Soğukçeşme Sokağı erken dönem bir Bizans su sarnıcı ile yakın zamanlarda ortaya çıkarılan, biri zemine daha yakın, diğeri daha aşağı katta iki sarnıç, sur duvarı, Ayasofya’nın cami olarak kullanıldığı dönemden kalma Osmanlı yapısı iki anıtsal kapı, sokağa adını veren tarihi çeşme, konak hamamı, Naziki tekkesi Şeyhinin konağı, cumbalı ahşap evler biçimde zaman içinde oluşmuştur.
Çeşmenin bugünkü durumu bu şekildedir. Çeşme tamamen yenilenmiş, eski kapının iki tarafına birer kapı daha açılmıştır. Burası Gülhane Parkı'nın girişidir. Yol çok dar olduğu için, evler Topkapı Sarayı’nın duvarlarına yapışık olarak inşa edilmişleridir. Yolun sol tarafında, Ayasofya’nın önce kocaman binası, sonra bahçesi yer alır, sağ taraftaki yüksek saray duvarının önüne de bu dizi tarihi evler sıralanmıştır. İstanbul’un bütün özelliklerini taşıyan, bu cumbalı, kafesli evlerin kimisi iki kimisi üç katlıdır. Soğukçeşme Sokağı, doğu ucundaki Ayasofya’nın rokoko üslubundaki kuzeydoğu kapısı ve biraz daha ötedeki Bab-ı Hümayun'la vurgulanır. Bab-ı Hümayun'un batısında, Topkapı sarayın önündeki büyük açık alanda yer alan 18. yüzyıl barok III. Ahmet Çeşmesi, Soğukçeşme Sokağı'nın başını daha da iyi tanımlar. Sokağın batı ucunu, padişahların geçit törenlerini denetlediği, Osmanlı baroğu üslubundaki küçük, çokgen bir pavyon olan Alay Köşkü tanımlar. Sokağa ismini hemen oradaki, 1800’e tarihlenen Soğuk Çeşme verir. Son kazılar, sokağın güney ucunun yakınında, olasılıkla Ayasofya’nın kendisi kadar eski bir Bizans sarnıcını ortaya çıkarmıştır. Ayasofya’nın kuzey doğu kapısına bakan yapının içerisindeki Naziki Tekkesi, Soğukçeşme Sokağı’nın sosyokültürel önemine katkıda bulunmuştu.
Tarihçe
Soğukçeşme Sokağının ilk kez 18. yüzyılda biçimlendiği tahmin edilebilir. Bu düşünceyi doğrulayan iki kanıttan biri, bugun İstanbul Kitaplığı olarak yeniden inşa edilmiş olan en büyük parsele sahip evin tapusuna ait araştırmada, 18 Şaban 1198 (7 Temmuz 1784) tarihli eski bir alım satım belgesinin bulunmasıdır. İkinci kanıt, sarnıç cephesine monte edilen ve sokağa adını veren çeşmenin yazıtının 1800 tarihini taşımasıdır. Burada tarihi 18. yüzyıldan daha eskiye giden bir yerleşim olsaydı, bir su hayratının da önceden yapılacak olduğu kabul edilebilir.
1840’lı yıllarda Ayasofya’yı restore etmiş olan İtalyan-İsviçreli mimar Fossati Kardeşler'in, Sultan Abdülmecid'e sunduğu albümde yer alan bir litografyası var. Hem mimar hem ressam olan sanatçının Ayasofya minaresinden yaptığı bir resimde sur önünde yer alan evler görülüyordu.
Burada oturan nüfus, karşıdaki Ayasofya ve arkadaki Topkapı Sarayı ile ilgili kişilerdi. Saray kapısı tarafındaki birinci ev Naziki Tekkesi şeyhinin hanesiydi. Zamanla ve özellikle hanedanın Dolmabahçe Sarayı'na taşınmasından sonra bu sosyal dokuda değişim olmuş İstanbul’un orta sınıf tabakasından diğer aileler de ev sayısı sınırlı olan bu iç sokağa yerleşmişlerdir. Bunlara bir örnek, sokağın ortasında Ayasofya’nın aşevlerinden eski kapısının tam karşısına gelen Türkiye'nin 6. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün doğduğu evdir. Korutürk’ün babası Şura-yı Devlet azasıydı. Yokuş başındaki sarnıç, tavanına yakın hizada toprak ve moloz dolmuş durumdaydı ve oto tamir atölyesi olarak kullanılıyordu.
20. yüzyılın başına kadar, sadece Soğukçeşme Sokağı'nda değil, Ayasofya’nın arkasında ve hatta önündeki meydanda da evler bulunmaktaydı. 20. yüzyıl başında artan trafik nedeniyle meydanda bulunan evlerde ağır tahribatlar olmuş ve bu evler yıkılmıştır. Fakat Soğukçeşme Sokağı bu trafikten etkilenmediği için bugüne kadar muhafaza edilebilmiştir.
Sokağın restorasyonu
Restorasyon öncesi
Gravürlerle ve eski fotoğraflarda belgelendiği gibi, Soğukçeşme Sokağı en azından 19. yüzyılda tipik olmayan bir sokak örtüsünü sergiliyordu. Yalnızca bir yanına evler sıralanmıştı, diğer yanı ise Ayasofya’nın bahçe duvarıydı. Sarayın yüksek duvarlarına yapışık yapılmış evlerin sokağa bakan cepheleri uzun, derinlikleri azdı. Doğrudan Ayasofya’ya bakıyorlardı. 19. Yüzyıl'da İstanbul'a gelen yabancı gezginler ve ressamlar, bu yol ile özellikle ilgilenmişler ve eserlerine geçirmişlerdir. İngiliz ressam Lewis 1830'lu yılların başına ait litografyası, sadece saray yönündeki ilk yapının (Naziki Tekkesi) üstü kireç sıvalı ilk evin bir Anadolu konutu karakterine sahip olduğunu onun devamındaki bütün evlerin bugünkü görünümlerine kavuşmuş olduklarını belgeliyor. Bu bütünlük ve iç tutarlık 1940'lı yıllara kadar değişmeden kaldı.
1950'li yılların sonuna kadar, sokağın eski nüfusu, yani, bina sahibi ya da kiracısı eski aileler burada oturdu. 1950'li yıllardan sonra şehirdeki genel değişim, doğal olarak buraya da yansıdı. Bu bozulma aşağıdaki faktörlere dayanıyordu:
- Olağanüstü nüfus artışı
- Değişen kültür faktörü; tutarlı bir üslubu olan eski yapıların yerini, acele ile yapılmış demiri az çimentosu eksik üslupsuz ve çirkin binalar almaya başladı
- Şehir yönetimlerinin bu patlamaya hazırlıklı olmamaları
Bu faktörler sonucunda Soğukçeşme Sokağı 20 yılın içinde çok bozuldu. Bir kısım ahşap evler söküldü, yerlerine beton binalar oturtuldu. Ahşap evler ise, ikisi esasen terk edildiğinden (özellikle Topkapı Sarayı’ndaki ilk ev) çökmüş ve birkaç kalastan ibaret kalmıştı. İlk evin yanındaki arsaya, matbaa kâğıtlarının depo edildiği ve ağır kamyonların girip çıktığı tek katlı bir beton baraka yapılmıştı.
Yokuş başındaki sarnıç, tavanına yakın hizada toprak ve moloz dolmuş durumdaydı ve oto tamir atölyesi olarak kullanılıyordu. Burası satın alınıp onarımına geçildiğinde 10 metre derinliğine sahip olduğu görüldü.
Malzeme ve yapım tekniği
Soğukçeşme Sokağı’ndaki evler, 18. yüzyılın aksine, 19. yüzyıl özelliklerine uygun olarak daha sade teknikler kullanılarak inşa edilmişleridir. Bu sokaktaki evler 19. yüzyıl geleneksel Türk evlerine uygun olarak ahşaptan yapılmış, cumbalı, kafesli, bazıları iki, bazıları ise üç katlı evlerdi. Saçak ve cumbalar birbirlerine yakın konumlar taşımışlardır. Saçak ve cumbaların yakınlığı yangınların yayılmasına neden olmuştur.
Sokaktaki evler, geleneksel Türk Evi karakteristiğini yansıtan renkleri taşımakta idiler. O yüzyılda evler, çoğu kez saman sarısı, tahin rengi, sardunya sarısı, açık mavi ve yeşil renkte idiler.
Evlerin ahşap olması nedeniyle ile yangınlar kısa bir süre içinde evlerin yapılmasını zorunlu hale getiriyordu. Zaman içinde evler durmadan yeniden yapılıyordu. Bu durum sadece Soğukçeşme Sokağındaki evlerin yanında İstanbul'un tamamına ait bir özellikti.
Yine yapıda kullanılan ahşap, dayanıksız bir yapı malzemesi olduğundan, evler çok çabuk yıpranıp eskiyorlardı.
Sarnıcın içindeki su toplama bölümü düzgün dikdörtgen planlı ve 16.30x10.75 metre ölçülerindedir. Önünde bir seki bulunan girişi batı kısa kenarında yer almaktadır. İki sütun sırasından oluşan altı sütunlu bir yapıdır. Kalın gövdeli mermer sütunların başlıkları çok sade ve kesik piramidal biçimli, masif bloklardır. Boyutlarının ve biçimlerinin birbirinden farklı oluşu, bunların toplama malzeme olduğunu göstermektedir. Bunlarla bağlantılı olan kemerler, pandantifler vasıtasıyla örtü sisteme ulaşır. Sarnıcın yüksekliği 12 metre olup bunun 3 metresi bugünkü toprak seviyesinden yukarıdadır. Bu seviyede açılmış olan, güney duvarındaki 4 tane pencere ve kuzey duvarındaki 3 menfez vasıtasıyla aydınlanmaktadır. Doğu duvarı oldukça geniş iki niş ile hareketlendirilmiş olup, bazı kemer bağlantıları ile sarnıç batıdan ve kuzeyden mekân parçalarıyla bağlanmıştır. Tüm duvar, kemer ve tonozlar harç tuğla işçiliğine sahiptir. Destek sistemi ise mermerdendir.
Restorasyonun amacı
Restorasyon yapılmasındaki amaç, yörenin sıhhileştirilerek tarihsel mimari bütünlüğü içinde turizme ve kültür eylemlerine yönelik yeni bir işlevsel kullanıma kavuşturulmasıdır. Soğukçeşme Sokağı çevresindeki eski konutların sıhhileştirilerek turistik kullanıma açılması İlke olarak onaylanmış ve bu önerinin gerçekleşmesine ilişkin fiziksel çözüm esaslarının, yapıların biçimleniş özelliklerinden yörenin yeni trafik düzenine kadar uzanan bir dizi kararı içerecek biçimde ve çevre bütünü içinde geliştirilmesi istenmiştir.
Genel önerilerin oluşturulması için:
- Yapılar mimari – arkeolojik değerlerle ilgili genel tespitler ve envanter çalışması,
- Genel işlevsel kullanış tespitleri,
- Ulaşım düzeni ve ilişki tespitleri
gibi özelliklerin saptanması ve bunların değerlendirilmesiyle işlev, koruma ve yapılanma ile taşıt trafiği ve yayalaştırma olanakları açısından genel öneriler, çalışmanın ilk aşamasını oluşturmuştur.
Sokak üzerinde kalan sınırlı sayıdaki ahşap ev, hem barınma koşullarını hem fiziksel koşulları açısından en düşük düzeyde varlığını sürdürmektedir. Bunlar, bir iki istisna dışında görkemli soylu konakları değil, kökenler bakımından da "sıradan" yapılardır. Ancak sırtlarını Sur-u Osmani'ye dayamış bu yapılar, diğer yanını Ayasofya Külliyesi'nin teşkil ettiği Soğukçeşme’ye olağanüstü bir pitoresk ve tipik bir Osmanlı sokağı görünümünü verecek niteliklere ve bütünlüğe fazlasıyla sahiptir.
Koruma ve yenileştirme önerilerinde, yörede gözlemlenen ve sayısal verilerle kanıtlanan turizme yönelik kullanım gelişmelerine öncelik verilmiş, yeni çevre oluşumu için önerilen açık ve kapalı morfolojik mantığa uygun çözüm esasları aranmıştır.
Malzeme ve teknikler
Yapıların biçimlenmesinde, yörenin birinci derecedeki tarihsel niteliği de göz önünde tutularak boyut ve malzeme özellikleri açısından olsun, kat kullanımları ve bu kullanımların cepheye yansıması açısından olsun var olan dokuya özgü niteliklere çok yakından bağlı kalan, süreklilikleri koparmayan, çağdaş ama yumuşak bir mimari dil benimsenmiştir.
1985-1986 yılları arasında Ayasofya ile Topkapı Sarayı’nın duvarları arasındaki bütün binalar yıkıldı ve yeni tasarımlara göre, göz tırmalayan çağdaş öğeler "düzeltilerek" ve evler arasındaki boşluklar aynı görünümlü yapılarla doldurularak yeniden yapıldı. Yeni yapılar, yasaya uygun tuğla dolgulu betonarme karkastır ve ahşap giydirilmiştir. 19. yüzyıl gezginlerinin anlattıklarından esinlenilerek pastel renklere boyanmıştır.
1985 yılına kadar oto tamirhanesi olarak kullanılan su sarnıcında 1985-1987 arasında yapılan çalışmalarla zaman içinde dolan 7 metre yüksekliğindeki toprak tabakası temizlenerek, asıl zemine inilmiş, duvar ve örtü sistemi pekiştirilmiştir. Bu çalışmalar sırasında yapının orijinal hali korunmuş, sadece kuzey duvarına bitişik bir şömine ilave edilmiştir. Sarnıç halen taverna olarak kullanılmaktadır.
Mobilya ve renkler
Evlerin içindeki odaların dekorasyonunda farklı farklı renkler kullanılmış, buradan yola çıkılarak sarı oda mavi oda gibi isimler verilmiştir. Dekorasyonu 19. yüzyıl İstanbul modasına göre yapılmıştır. Genellikle pastel renkli, kadife ve ipekten oluşmuş döşemelikler kullanılmıştır. Sarnıcın dekorasyonunda ise Orta Çağ hissi vermesi için masif ahşap masalar ve sandalyelerle, demirden avize ve şamdanlar kullanılmıştır.
Proje Mimarları
- Sarnıç: Mustafa Pehlivanoğlu
- Kitaplık: Hüseyin Başçetinçelik ve Hatice Karakaya
- 1.Pansiyon: Alpaslan Koyunlu
- 2.Pansiyon: Han Tümertekin ve Reşit Soley
- 3.Pansiyon: Ülkü Altınoluk
- 4.Pansiyon ve Devamı: Mustafa Pehlivanoğlu
- Taşeron Müteahhit: Muharrem Armağan
Yapıların bugünkü işlevi
1986 yılında yeni haliyle açılan sokak, 10 mimara projelendirilmiş olarak saray yönünden girişte, sağ kolda 9 binada, pansiyon tipi oteli, 1 kitaplığı ve lokanta haline getirilen sarnıcı içerir. Yokuşta sarnıçtan sonra yine sağda, bir personel evi ve ona bitişik, ancak dıştan kurumca onarılmış özel mülkiyete kalan eski bir ev vardır. İnişte sol kolda bir dönümlük arsada kısmi betonlamalarla "mail-i inhidam" hale gelmiş eskiden konak olan 4 katlı bir bina bulunmaktaydı.
Aynı arsada bir de Roma dönemi eseri olması gereken ve solda, içeride iki kolonun taşıdığı tonozlar içinde güzel bir taş oda ile sağdan bir merdivenle inilen derin bir mekân keşfedilmiştir. Burası iç diyaframlarla bölünmüş olduğu için bir sarnıç olması ihtimali de zayıftır. Derindeki mekân kurumca zemine sac tanklar konularak su deposu yapılmış, soldaki tipik ve güzel taş oda ise onarılarak "bar" haline getirilmiştir. "mail-i inhidam" ve betonlaşmış bina ise sökülerek ve bir üst katı projeye konuşmayarak eski fotoğraflarının belgelediği konak görüntüsü ile yenden inşa edilip 1994 yılında otel olarak açılmıştır. İnişte ve solda bu bahçeden sonra yer alan bir beton yapı, ahşap kaplanıp panjurlanarak çevreye uyumu sağlanmıştır. Ondan sonra inişte, solda, harap haldeki 3 ahşap yanı da durmaktadır.
Kaynakça
- ^ a b Dünden Bugune İstanbul Ansiklopedisi – Cilt7 Sayfa 26 – Kültür Bakanlığı Ve Tarih Vakfının Ortak Yayını
- ^ Ü.Altınoluk., "Soğukçeşme Sokağının Yeni İşlevi". Yayınlanmamış Bir Çalışma
- ^ Zeynep Çelik-İstanbul-Bir Tema Olarak Kentsel Koruma-Sy.103-106
- ^ Soğukçeşme Sokağı., Çelik Gülersoy., S.21
- ^ Dünden Bugune İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 7, S.26
- ^ Sedad Hakkı Eldem, Türk Evleri Ansiklopedisi, C.II, S.28-29
- ^ Ülkü Altınoluk., "Geleneksel Türk Evi Ve Yaşam", İlgi, 1989
- ^ Safiye Özgüven., Tarih Kültür Varlıkları Eski Yapıların Korunması, Yeniden Kullanımı Ve Turızm Açısından Önemi Özgün Bir Örnek Olarak: Soğukçeşme Sokak Evleri Yüksek Lisans Tezi, S.74
- ^ Nezih Eldem, Atilla Yücel, Melih Kamil, Sultanahmet Meydanı Çevresi ve Ayasofya Soğukçeşme Sokağı Koruma ve Geliştirme Projesi, Çevre Dergisi 1979/3, sf. 19
Diğer kaynaklar
| Wikimedia Commons'ta Soğukçeşme Sokağı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Safiye Özgüven, "Tarih- Kültür Varlıkları Eski Yapıların Korunması, Yeniden Kullanımı ve Turizm Açısından Önemi, Özgün Bir Örnek: Soğukçeşme Sokağı ve Evleri" (Yüksek Lisans Tezi), 1994
- Zeynep Çelik, Diane Favro, Richard İngersoll, "Şehirler ve Sokaklar", 2007
- İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7
- Nezih Eldem, Atilla Yücel, Melih Kamil, "Sultanahmet Meydanı Çevresi ve Ayasofya Soğukçeşme Sokağı Koruma ve Geliştirme Projesi", 1979
- Çelik Gülersoy, Soğukçeşme Sokağı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul, 2001
- Çelik Gülersoy, Soğukçeşme Sokağı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul, 1989
- Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını- sayı 76/355, Soğukçeşme Sokağı, 1987
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sogukcesme Sokagi Istanbul un Sultanahmet semtinde yer alan uzerinde tarihsel evlerin bulundugu kucuk bir sokaktir Ayasofya ve Topkapi Sarayi arasinda yer alan bu sokak trafige kapalidir Sogukcesme Sokagi adini yine bu sokakta bulunan III Selim donemine ait 1800 tarihli mermer bir Turk cesmesinden almistir Sogukcesme Sokagi nda bulunan gec 19 yuzyil Osmanli evleriSokagin tanimiEminonu nde Ayasofya ile Topkapi Sarayi arasindaki sur i Sultani ye yaslanmis olan 12 evle 1 Roma sarnicinin yer aldigi bir sokaktir Sogukcesme Sokagi erken donem bir Bizans su sarnici ile yakin zamanlarda ortaya cikarilan biri zemine daha yakin digeri daha asagi katta iki sarnic sur duvari Ayasofya nin cami olarak kullanildigi donemden kalma Osmanli yapisi iki anitsal kapi sokaga adini veren tarihi cesme konak hamami Naziki tekkesi Seyhinin konagi cumbali ahsap evler bicimde zaman icinde olusmustur Cesmenin bugunku durumu bu sekildedir Cesme tamamen yenilenmis eski kapinin iki tarafina birer kapi daha acilmistir Burasi Gulhane Parki nin girisidir Yol cok dar oldugu icin evler Topkapi Sarayi nin duvarlarina yapisik olarak insa edilmisleridir Yolun sol tarafinda Ayasofya nin once kocaman binasi sonra bahcesi yer alir sag taraftaki yuksek saray duvarinin onune de bu dizi tarihi evler siralanmistir Istanbul un butun ozelliklerini tasiyan bu cumbali kafesli evlerin kimisi iki kimisi uc katlidir Sogukcesme Sokagi dogu ucundaki Ayasofya nin rokoko uslubundaki kuzeydogu kapisi ve biraz daha otedeki Bab i Humayun la vurgulanir Bab i Humayun un batisinda Topkapi sarayin onundeki buyuk acik alanda yer alan 18 yuzyil barok III Ahmet Cesmesi Sogukcesme Sokagi nin basini daha da iyi tanimlar Sokagin bati ucunu padisahlarin gecit torenlerini denetledigi Osmanli barogu uslubundaki kucuk cokgen bir pavyon olan Alay Kosku tanimlar Sokaga ismini hemen oradaki 1800 e tarihlenen Soguk Cesme verir Son kazilar sokagin guney ucunun yakininda olasilikla Ayasofya nin kendisi kadar eski bir Bizans sarnicini ortaya cikarmistir Ayasofya nin kuzey dogu kapisina bakan yapinin icerisindeki Naziki Tekkesi Sogukcesme Sokagi nin sosyokulturel onemine katkida bulunmustu TarihceSogukcesme Sokaginin ilk kez 18 yuzyilda bicimlendigi tahmin edilebilir Bu dusunceyi dogrulayan iki kanittan biri bugun Istanbul Kitapligi olarak yeniden insa edilmis olan en buyuk parsele sahip evin tapusuna ait arastirmada 18 Saban 1198 7 Temmuz 1784 tarihli eski bir alim satim belgesinin bulunmasidir Ikinci kanit sarnic cephesine monte edilen ve sokaga adini veren cesmenin yazitinin 1800 tarihini tasimasidir Burada tarihi 18 yuzyildan daha eskiye giden bir yerlesim olsaydi bir su hayratinin da onceden yapilacak oldugu kabul edilebilir 1840 li yillarda Ayasofya yi restore etmis olan Italyan Isvicreli mimar Fossati Kardesler in Sultan Abdulmecid e sundugu albumde yer alan bir litografyasi var Hem mimar hem ressam olan sanatcinin Ayasofya minaresinden yaptigi bir resimde sur onunde yer alan evler goruluyordu Burada oturan nufus karsidaki Ayasofya ve arkadaki Topkapi Sarayi ile ilgili kisilerdi Saray kapisi tarafindaki birinci ev Naziki Tekkesi seyhinin hanesiydi Zamanla ve ozellikle hanedanin Dolmabahce Sarayi na tasinmasindan sonra bu sosyal dokuda degisim olmus Istanbul un orta sinif tabakasindan diger aileler de ev sayisi sinirli olan bu ic sokaga yerlesmislerdir Bunlara bir ornek sokagin ortasinda Ayasofya nin asevlerinden eski kapisinin tam karsisina gelen Turkiye nin 6 Cumhurbaskani Fahri Koruturk un dogdugu evdir Koruturk un babasi Sura yi Devlet azasiydi Yokus basindaki sarnic tavanina yakin hizada toprak ve moloz dolmus durumdaydi ve oto tamir atolyesi olarak kullaniliyordu 20 yuzyilin basina kadar sadece Sogukcesme Sokagi nda degil Ayasofya nin arkasinda ve hatta onundeki meydanda da evler bulunmaktaydi 20 yuzyil basinda artan trafik nedeniyle meydanda bulunan evlerde agir tahribatlar olmus ve bu evler yikilmistir Fakat Sogukcesme Sokagi bu trafikten etkilenmedigi icin bugune kadar muhafaza edilebilmistir Guney girisinde bulunan mermer sokak isaretiSokagin tabelasi ve tanitici bilgileri Mart 2013 Sokagin guney girisi Mart 2013 Sokakta bulunan Istanbul Kitapligi Temmuz 2023 Sogukcesme Sokaginda Fahri Koruturk un dogdugu eve ait tanitici bilgiler Mart 2013 Fahri Koruturk un dogdugu evin gorunumu Mart 2013 Sokaktan bir gorunum Mart 2013 Sokaktan bir gorunum Mart 2013 Sokagin restorasyonuRestorasyon oncesi Gravurlerle ve eski fotograflarda belgelendigi gibi Sogukcesme Sokagi en azindan 19 yuzyilda tipik olmayan bir sokak ortusunu sergiliyordu Yalnizca bir yanina evler siralanmisti diger yani ise Ayasofya nin bahce duvariydi Sarayin yuksek duvarlarina yapisik yapilmis evlerin sokaga bakan cepheleri uzun derinlikleri azdi Dogrudan Ayasofya ya bakiyorlardi 19 Yuzyil da Istanbul a gelen yabanci gezginler ve ressamlar bu yol ile ozellikle ilgilenmisler ve eserlerine gecirmislerdir Ingiliz ressam Lewis 1830 lu yillarin basina ait litografyasi sadece saray yonundeki ilk yapinin Naziki Tekkesi ustu kirec sivali ilk evin bir Anadolu konutu karakterine sahip oldugunu onun devamindaki butun evlerin bugunku gorunumlerine kavusmus olduklarini belgeliyor Bu butunluk ve ic tutarlik 1940 li yillara kadar degismeden kaldi 1950 li yillarin sonuna kadar sokagin eski nufusu yani bina sahibi ya da kiracisi eski aileler burada oturdu 1950 li yillardan sonra sehirdeki genel degisim dogal olarak buraya da yansidi Bu bozulma asagidaki faktorlere dayaniyordu Olaganustu nufus artisi Degisen kultur faktoru tutarli bir uslubu olan eski yapilarin yerini acele ile yapilmis demiri az cimentosu eksik uslupsuz ve cirkin binalar almaya basladi Sehir yonetimlerinin bu patlamaya hazirlikli olmamalari Bu faktorler sonucunda Sogukcesme Sokagi 20 yilin icinde cok bozuldu Bir kisim ahsap evler sokuldu yerlerine beton binalar oturtuldu Ahsap evler ise ikisi esasen terk edildiginden ozellikle Topkapi Sarayi ndaki ilk ev cokmus ve birkac kalastan ibaret kalmisti Ilk evin yanindaki arsaya matbaa kagitlarinin depo edildigi ve agir kamyonlarin girip ciktigi tek katli bir beton baraka yapilmisti Yokus basindaki sarnic tavanina yakin hizada toprak ve moloz dolmus durumdaydi ve oto tamir atolyesi olarak kullaniliyordu Burasi satin alinip onarimina gecildiginde 10 metre derinligine sahip oldugu goruldu Malzeme ve yapim teknigi Sogukcesme Sokagi ndaki evler 18 yuzyilin aksine 19 yuzyil ozelliklerine uygun olarak daha sade teknikler kullanilarak insa edilmisleridir Bu sokaktaki evler 19 yuzyil geleneksel Turk evlerine uygun olarak ahsaptan yapilmis cumbali kafesli bazilari iki bazilari ise uc katli evlerdi Sacak ve cumbalar birbirlerine yakin konumlar tasimislardir Sacak ve cumbalarin yakinligi yanginlarin yayilmasina neden olmustur Sokaktaki evler geleneksel Turk Evi karakteristigini yansitan renkleri tasimakta idiler O yuzyilda evler cogu kez saman sarisi tahin rengi sardunya sarisi acik mavi ve yesil renkte idiler Evlerin ahsap olmasi nedeniyle ile yanginlar kisa bir sure icinde evlerin yapilmasini zorunlu hale getiriyordu Zaman icinde evler durmadan yeniden yapiliyordu Bu durum sadece Sogukcesme Sokagindaki evlerin yaninda Istanbul un tamamina ait bir ozellikti Yine yapida kullanilan ahsap dayaniksiz bir yapi malzemesi oldugundan evler cok cabuk yipranip eskiyorlardi Sarnicin icindeki su toplama bolumu duzgun dikdortgen planli ve 16 30x10 75 metre olculerindedir Onunde bir seki bulunan girisi bati kisa kenarinda yer almaktadir Iki sutun sirasindan olusan alti sutunlu bir yapidir Kalin govdeli mermer sutunlarin basliklari cok sade ve kesik piramidal bicimli masif bloklardir Boyutlarinin ve bicimlerinin birbirinden farkli olusu bunlarin toplama malzeme oldugunu gostermektedir Bunlarla baglantili olan kemerler pandantifler vasitasiyla ortu sisteme ulasir Sarnicin yuksekligi 12 metre olup bunun 3 metresi bugunku toprak seviyesinden yukaridadir Bu seviyede acilmis olan guney duvarindaki 4 tane pencere ve kuzey duvarindaki 3 menfez vasitasiyla aydinlanmaktadir Dogu duvari oldukca genis iki nis ile hareketlendirilmis olup bazi kemer baglantilari ile sarnic batidan ve kuzeyden mekan parcalariyla baglanmistir Tum duvar kemer ve tonozlar harc tugla isciligine sahiptir Destek sistemi ise mermerdendir Restorasyonun amaci Restorasyon yapilmasindaki amac yorenin sihhilestirilerek tarihsel mimari butunlugu icinde turizme ve kultur eylemlerine yonelik yeni bir islevsel kullanima kavusturulmasidir Sogukcesme Sokagi cevresindeki eski konutlarin sihhilestirilerek turistik kullanima acilmasi Ilke olarak onaylanmis ve bu onerinin gerceklesmesine iliskin fiziksel cozum esaslarinin yapilarin bicimlenis ozelliklerinden yorenin yeni trafik duzenine kadar uzanan bir dizi karari icerecek bicimde ve cevre butunu icinde gelistirilmesi istenmistir Genel onerilerin olusturulmasi icin Yapilar mimari arkeolojik degerlerle ilgili genel tespitler ve envanter calismasi Genel islevsel kullanis tespitleri Ulasim duzeni ve iliski tespitleri gibi ozelliklerin saptanmasi ve bunlarin degerlendirilmesiyle islev koruma ve yapilanma ile tasit trafigi ve yayalastirma olanaklari acisindan genel oneriler calismanin ilk asamasini olusturmustur Sokak uzerinde kalan sinirli sayidaki ahsap ev hem barinma kosullarini hem fiziksel kosullari acisindan en dusuk duzeyde varligini surdurmektedir Bunlar bir iki istisna disinda gorkemli soylu konaklari degil kokenler bakimindan da siradan yapilardir Ancak sirtlarini Sur u Osmani ye dayamis bu yapilar diger yanini Ayasofya Kulliyesi nin teskil ettigi Sogukcesme ye olaganustu bir pitoresk ve tipik bir Osmanli sokagi gorunumunu verecek niteliklere ve butunluge fazlasiyla sahiptir Koruma ve yenilestirme onerilerinde yorede gozlemlenen ve sayisal verilerle kanitlanan turizme yonelik kullanim gelismelerine oncelik verilmis yeni cevre olusumu icin onerilen acik ve kapali morfolojik mantiga uygun cozum esaslari aranmistir Malzeme ve teknikler Yapilarin bicimlenmesinde yorenin birinci derecedeki tarihsel niteligi de goz onunde tutularak boyut ve malzeme ozellikleri acisindan olsun kat kullanimlari ve bu kullanimlarin cepheye yansimasi acisindan olsun var olan dokuya ozgu niteliklere cok yakindan bagli kalan sureklilikleri koparmayan cagdas ama yumusak bir mimari dil benimsenmistir 1985 1986 yillari arasinda Ayasofya ile Topkapi Sarayi nin duvarlari arasindaki butun binalar yikildi ve yeni tasarimlara gore goz tirmalayan cagdas ogeler duzeltilerek ve evler arasindaki bosluklar ayni gorunumlu yapilarla doldurularak yeniden yapildi Yeni yapilar yasaya uygun tugla dolgulu betonarme karkastir ve ahsap giydirilmistir 19 yuzyil gezginlerinin anlattiklarindan esinlenilerek pastel renklere boyanmistir 1985 yilina kadar oto tamirhanesi olarak kullanilan su sarnicinda 1985 1987 arasinda yapilan calismalarla zaman icinde dolan 7 metre yuksekligindeki toprak tabakasi temizlenerek asil zemine inilmis duvar ve ortu sistemi pekistirilmistir Bu calismalar sirasinda yapinin orijinal hali korunmus sadece kuzey duvarina bitisik bir somine ilave edilmistir Sarnic halen taverna olarak kullanilmaktadir Mobilya ve renkler Evlerin icindeki odalarin dekorasyonunda farkli farkli renkler kullanilmis buradan yola cikilarak sari oda mavi oda gibi isimler verilmistir Dekorasyonu 19 yuzyil Istanbul modasina gore yapilmistir Genellikle pastel renkli kadife ve ipekten olusmus dosemelikler kullanilmistir Sarnicin dekorasyonunda ise Orta Cag hissi vermesi icin masif ahsap masalar ve sandalyelerle demirden avize ve samdanlar kullanilmistir Proje Mimarlari Sarnic Mustafa Pehlivanoglu Kitaplik Huseyin Bascetincelik ve Hatice Karakaya 1 Pansiyon Alpaslan Koyunlu 2 Pansiyon Han Tumertekin ve Resit Soley 3 Pansiyon Ulku Altinoluk 4 Pansiyon ve Devami Mustafa Pehlivanoglu Taseron Muteahhit Muharrem ArmaganYapilarin bugunku islevi1986 yilinda yeni haliyle acilan sokak 10 mimara projelendirilmis olarak saray yonunden giriste sag kolda 9 binada pansiyon tipi oteli 1 kitapligi ve lokanta haline getirilen sarnici icerir Yokusta sarnictan sonra yine sagda bir personel evi ve ona bitisik ancak distan kurumca onarilmis ozel mulkiyete kalan eski bir ev vardir Iniste sol kolda bir donumluk arsada kismi betonlamalarla mail i inhidam hale gelmis eskiden konak olan 4 katli bir bina bulunmaktaydi Ayni arsada bir de Roma donemi eseri olmasi gereken ve solda iceride iki kolonun tasidigi tonozlar icinde guzel bir tas oda ile sagdan bir merdivenle inilen derin bir mekan kesfedilmistir Burasi ic diyaframlarla bolunmus oldugu icin bir sarnic olmasi ihtimali de zayiftir Derindeki mekan kurumca zemine sac tanklar konularak su deposu yapilmis soldaki tipik ve guzel tas oda ise onarilarak bar haline getirilmistir mail i inhidam ve betonlasmis bina ise sokulerek ve bir ust kati projeye konusmayarak eski fotograflarinin belgeledigi konak goruntusu ile yenden insa edilip 1994 yilinda otel olarak acilmistir Iniste ve solda bu bahceden sonra yer alan bir beton yapi ahsap kaplanip panjurlanarak cevreye uyumu saglanmistir Ondan sonra iniste solda harap haldeki 3 ahsap yani da durmaktadir Kaynakca a b Dunden Bugune Istanbul Ansiklopedisi Cilt7 Sayfa 26 Kultur Bakanligi Ve Tarih Vakfinin Ortak Yayini U Altinoluk Sogukcesme Sokaginin Yeni Islevi Yayinlanmamis Bir Calisma Zeynep Celik Istanbul Bir Tema Olarak Kentsel Koruma Sy 103 106 Sogukcesme Sokagi Celik Gulersoy S 21 Dunden Bugune Istanbul Ansiklopedisi Cilt 7 S 26 Sedad Hakki Eldem Turk Evleri Ansiklopedisi C II S 28 29 Ulku Altinoluk Geleneksel Turk Evi Ve Yasam Ilgi 1989 Safiye Ozguven Tarih Kultur Varliklari Eski Yapilarin Korunmasi Yeniden Kullanimi Ve Turizm Acisindan Onemi Ozgun Bir Ornek Olarak Sogukcesme Sokak Evleri Yuksek Lisans Tezi S 74 Nezih Eldem Atilla Yucel Melih Kamil Sultanahmet Meydani Cevresi ve Ayasofya Sogukcesme Sokagi Koruma ve Gelistirme Projesi Cevre Dergisi 1979 3 sf 19Diger kaynaklarWikimedia Commons ta Sogukcesme Sokagi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Safiye Ozguven Tarih Kultur Varliklari Eski Yapilarin Korunmasi Yeniden Kullanimi ve Turizm Acisindan Onemi Ozgun Bir Ornek Sogukcesme Sokagi ve Evleri Yuksek Lisans Tezi 1994 Zeynep Celik Diane Favro Richard Ingersoll Sehirler ve Sokaklar 2007 Istanbul Ansiklopedisi Cilt 7 Nezih Eldem Atilla Yucel Melih Kamil Sultanahmet Meydani Cevresi ve Ayasofya Sogukcesme Sokagi Koruma ve Gelistirme Projesi 1979 Celik Gulersoy Sogukcesme Sokagi Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayini Istanbul 2001 Celik Gulersoy Sogukcesme Sokagi Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayini Istanbul 1989 Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayini sayi 76 355 Sogukcesme Sokagi 1987