Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sur moru (Grekçe: πορφύρα porphúra, Latince: purpura) veya diğer adıyla kraliyet moru, imparator moru veya imparator boyası olarak olarak da bilinen, kırmızımsı, doğal bir mor boyadır. Sur moru ismindeki Sur, Lübnan'da bulunan Sur şehrinden gelir. Önceleri Mureks adıyla bilinen kaya salyangozları olan Muricidae familyasındaki yırtıcı deniz salyangozlarının çeşitli türleri (, ve ) tarafından salgılanır. Antik çağda bu boyanın çıkarılması onbinlerce salyangoz ve ciddi emek gerektiriyordu ve bu durum Sur morunu oldukça değerli bir boya hâline getirdi. Sur moru rengini veren bileşik 'dur.
 | ||
|---|---|---|
| Renk koordinatları | ||
| Hex | #66023C | |
| RGB | (r, g, b) | (102, 2, 60) |
| CMYK | (c, m, y, k) | (45, 100, 47, 42) |
| HSV | (h, s, v) | (325°, 98%, 40%) |
Tarihçe
Biyolojik pigmentler genellikle elde edilmesi zor olup, üretim detayları üreticiler tarafından gizli tutulurdu. Sur moru, birkaç türünün mukusundan elde edilen bir pigmenttir. Sur morunun kumaş boyası olarak kullanılması amacıyla üretimi MÖ 1200 civarında Fenikeliler ile başlamış ve Konstantinopolis'in 1453'te düşüşüne kadar Grekler ve Romalılar tarafından sürdürülmüştür. Modern Latin alfabesinin Fenikelilerden türediği gibi, Fenikelilerin ürettiği bu mor pigment de Fenikelilerin ticari imparatorluğu aracılığıyla yayılmıştır.
Sur moru, ilk olarak antik Fenikeliler tarafından M.Ö. 1570'te üretilmeye başlanan boyalardan günümüzde Lübnan'da yer alan Sayda ve Sur kentlerinde elde edildi. Öyle ki "Fenike" adı koyu mor rengin vatanı anlamına gelen Grekçe Phoiníkē 'den gelmektedir. Rengin en önemli özelliği kolay solmaması ve ışık aldıkça daha parlaklaşmasıydı. Çeşitli tonlarda olan Sur morunun en değerli tonu siyaha kaçan pıhtılaşmış kan tonuydu.
Üretimi oldukça zahmetli olduğundan Sur moru pahalı bir boyaydı. Öyle ki, MÖ 4. yüzyılda yaşamış tarihçi , Sur moru için "Kolofon'da mor boyalar ağırlığı kadar gümüş ederdi" demiştir. Sur morunun pahalı olması sebebiyle mor renkli tekstil ürünleri birer statü sembolü olmuş ve kullanımı tüketim kanunlarıyla sınırlandırılmıştı. En kıdemli Romalı magistralar kenarları Sur moruyla renklendirilmiş beyaz renkli bir toga olan (toga praetexta) giyiyordu. Bundan daha da pahalı olan (toga picta) ise kenarları hem Sur moru hem de altınla süslenmiş bir togaydı ve muzaffer Romalı generaller tarafından zafer alaylarında giyiliyordu.
MS 4. yüzyıla gelindiğinde tüketim kanunları öylesine sıkılaştırılmıştı ki, artık sadece Roma imparatorunun Sur moru kullanmaya hakkı vardı. Sonuç olarak, "mor" kimi zaman mecâz-ı mürsel ile makamdan bahsetmek için kullanıldı (örneğin, "morları kuşandı" ifadesi "imparator oldu" anlamına geliyordu). Sur morunun üretimi, Roma İmparatorluğu'ndan sonra gelen Bizans İmparatorluğu'nda sıkı bir şekilde kontrol edilmekteydi ve imparatorluk sarayı tarafından finanse ediliyordu. Aynı zamanda saray tarafından Sur moru sadece imparatorluk ipeklerinin renklendirilmesinde kullanılacak şekilde kısıtlanmıştı. Daha sonraları (9. yüzyıl), hüküm sürmekte olan bir imparatorun çocuğu olduğu zaman çocuğuna porfirogennetos, yani "mor içinde doğan" denmeye başlanmıştır.
Deniz salyangozlarından üretimi
Boya maddesi, Doğu Akdeniz'de ve bulunan, orta büyüklükteki yırtıcı deniz salyangozu türlerinden birinin üretilen mukus salgısıdır. Bunlar, birer deniz karındanbacaklısı olan dikenli boya mureksi (önceleri Murex brandaris olarak biliniyordu Linnaeus, 1758), , kaya kabuklu ve yaygınlığı daha az olan gibi diğer türlerdir. Boya, alglerde ve diğer bazı deniz canlılarında sık görülen ancak kara hayvanlarının biyolojisinde çok daha nadir bulunan bir bileşik sınıfı olan bir organik brom bileşiğidir (yani bir ). Bu boya, genellikle deniz salyangozundan elde edilen boyalardan daha ucuz malzemeler kullanılarak üretilen ve sonuç olarak daha ucuz olan imitasyon morun tersidir.
Doğada salyangozlar, avcı davranışlarının bir parçası olarak avlarını uyuşturmak ve yumurta kümelerinde antimikrobiyal bir tabaka oluşturmak için salgıyı kullanır. Salyangoz, aynı zamanda bu maddeyi, avcılar tarafından saldırıya uğradığında veya insanlar tarafından fiziksel olarak rahatsız edildiğinde (örneğin, şişlendiğinde) salgılar. Bu nedenle boya, ya salyangozları "sağarak" (daha fazla emek gerektirse de yenilenebilir bir süreçtir) ya da salyangozları toplamak ve tahrip edici bir şekilde ezmek suretiyle elde edilebilir. David Jacoby, " türü on iki bin salyangozunun sadece tek bir giysinin kenarını boyamak için yeterli olacak 1.4 g kadardan fazla saf boya üretmediğini" belirtmiştir. Yumuşakçanın kabuğunun altında bulunan hipobrankiyal bezin (salgı üreten bez) çıkarılmasını içeren salyangoz hasat süreciyle boya elde edilir ki bu da biyoloji konusunda ileri düzey bilgi gerektirmektedir. Mureks bazlı boyama, salyangozların bulunduğu yerin yakınında gerçekleştirilmelidir çünkü malzemenin tazeliği, boyanın üzerinde önemli bir etkiye sahiptir; renkler uzun süreli bir biyokimyasal, enzimatik ve fotokimyasal tepkimelerle üretilir ve muhtemelen birkaç gün süren indirgenme ve oksidasyon süreçleriyle oluşur.
Dünya genelinde Muricidae familyasına ait birçok başka tür, örneğin tropikal Doğu Pasifik'teki ve Batı Atlantik'in Karayip Bölgesi'nde bulunan 'dan benzer bir madde üretebilir (bu madde güneşe maruz kaldığında kalıcı bir mor boya haline gelir) ve bu özellik tarihsel olarak da kimi zaman bu salyangozların bulunduğu bölgelerdeki yerliler tarafından kullanılmıştır (Epitoniidae familyasındaki bazı başka avcı karındanbacaklılar da benzer bir madde üretme eğilimindedir ancak bu ticari olarak incelenmemiş veya kullanılmamıştır). Kuzey Atlantik'te yaşayan da kırmızı-mor ve menekşe renkli boyalar üretmek için kullanılabilir.
Kaynakça
- ^ . 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2017.
- ^ Kassinger, Ruth G. (6 Şubat 2003). Dyes: From Sea Snails to Synthetics
![image]()
. 21st century. ISBN . - ^ McGovern, P. E. and Michel, R. H.; Royal Purple dye: tracing the chemical origins of the industry, Anal.
- ^ Cunliffe, Barry.
- ^ "Phoenician" 19 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ a b "Pigments | Causes of Color". www.webexhibits.org. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2016.
- ^ a b c St Clair K (2016). The Secret Lives of Colour. Londra: John Murray. ss. 162-164. ISBN . OCLC 936144129.
- ^ Theopompus, cited by (12:526) around 200 BC. (1941). The Deipnosophists. Gulick, Charles Barton tarafından çevrildi. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
- ^ Jacoby D (1997). "Silk in Western Byzantium before the Fourth Crusade". Trade, Commodities, and Shipping in the Medieval Mediterranean. pp. 455 ff and notes [17]–[19].
- ^ "Porphyrogennetos". The Oxford Dictionary of Byzantium. New York and Oxford, UK: Oxford University Press. 1991. s. 1701. ISBN .
- ^ Ziderman, I.I. (1986). "Purple dye made from shellfish in antiquity". Review of Progress in Coloration. 16: 46-52. doi:10.1111/j.1478-4408.1986.tb03743.x.
- ^ Radwin, G. E.; D'Attilio, A. (1986). Murex shells of the world. An illustrated guide to the Muricidae. Stanford, CA: Stanford University Press. s. 93. 284 pp incl 192 figs. & 32 pls.
- ^ a b Sukenik, Naama; Iluz, David; Amar, Zohar; Varvak, Alexander; Shamir, Orit; Ben-Yosef, Erez (28 Ocak 2021). "Early evidence of royal purple dyed textile from Timna Valley (Israel)". PLOS ONE (İngilizce). 16 (1): e0245897. Bibcode:2021PLoSO..1645897S. doi:10.1371/journal.pone.0245897
![image]()
. ISSN 1932-6203. (PMC) 7842898 $2. (PMID) 33507987. - ^ Benkendorff K (March 1999). (Tez). University of Wollongong. 30 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2008.
- ^ Jacoby D (2004). "Silk economics and cross-cultural artistic interaction: Byzantium, the Muslim world, and the Christian west". Dumbarton Oaks Papers. 58: 210, 197-240. doi:10.2307/3591386. JSTOR 3591386.
- ^ Gould AA (1853). "Descriptions of shells from the Gulf of California and the Pacific coasts of Mexico and California". Boston Journal of Natural History. 6: 374-408. 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2024. ; see pp. 406–407. Note: Gould called this species Purpura pansa ; it was later renamed Plicopurpura pansa.
- ^ Biggam CP (March 2006). (PDF). The Archaeo+Malacology Group Newsletter. Glasgow, Scotland, UK: Department of English Language, University of Glasgow (9). 19 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sur moru Grekce porfyra porphura Latince purpura veya diger adiyla kraliyet moru imparator moru veya imparator boyasi olarak olarak da bilinen kirmizimsi dogal bir mor boyadir Sur moru ismindeki Sur Lubnan da bulunan Sur sehrinden gelir Onceleri Mureks adiyla bilinen kaya salyangozlari olan Muricidae familyasindaki yirtici deniz salyangozlarinin cesitli turleri ve tarafindan salgilanir Antik cagda bu boyanin cikarilmasi onbinlerce salyangoz ve ciddi emek gerektiriyordu ve bu durum Sur morunu oldukca degerli bir boya haline getirdi Sur moru rengini veren bilesik dur Sur moru Renk koordinatlariHex 66023CRGB r g b 102 2 60 CMYK c m y k 45 100 47 42 HSV h s v 325 98 40 Az miktar dibromindigo tozu ve onun kumas uzerindeki etkisi Sur morunun ana bileseni olan 6 6 dibromoindigonun kimyasal yapisi TarihceBiyolojik pigmentler genellikle elde edilmesi zor olup uretim detaylari ureticiler tarafindan gizli tutulurdu Sur moru birkac turunun mukusundan elde edilen bir pigmenttir Sur morunun kumas boyasi olarak kullanilmasi amaciyla uretimi MO 1200 civarinda Fenikeliler ile baslamis ve Konstantinopolis in 1453 te dususune kadar Grekler ve Romalilar tarafindan surdurulmustur Modern Latin alfabesinin Fenikelilerden turedigi gibi Fenikelilerin urettigi bu mor pigment de Fenikelilerin ticari imparatorlugu araciligiyla yayilmistir Sur moru ilk olarak antik Fenikeliler tarafindan M O 1570 te uretilmeye baslanan boyalardan gunumuzde Lubnan da yer alan Sayda ve Sur kentlerinde elde edildi Oyle ki Fenike adi koyu mor rengin vatani anlamina gelen Grekce Phoinike den gelmektedir Rengin en onemli ozelligi kolay solmamasi ve isik aldikca daha parlaklasmasiydi Cesitli tonlarda olan Sur morunun en degerli tonu siyaha kacan pihtilasmis kan tonuydu Bizans Imparatoru I Justinianus 6 yuzyildan kalma mozaikte mor kiyafetiyle goruluyor Basilica San Vitale Ravenna Italya Uretimi oldukca zahmetli oldugundan Sur moru pahali bir boyaydi Oyle ki MO 4 yuzyilda yasamis tarihci Sur moru icin Kolofon da mor boyalar agirligi kadar gumus ederdi demistir Sur morunun pahali olmasi sebebiyle mor renkli tekstil urunleri birer statu sembolu olmus ve kullanimi tuketim kanunlariyla sinirlandirilmisti En kidemli Romali magistralar kenarlari Sur moruyla renklendirilmis beyaz renkli bir toga olan toga praetexta giyiyordu Bundan daha da pahali olan toga picta ise kenarlari hem Sur moru hem de altinla suslenmis bir togaydi ve muzaffer Romali generaller tarafindan zafer alaylarinda giyiliyordu MS 4 yuzyila gelindiginde tuketim kanunlari oylesine sikilastirilmisti ki artik sadece Roma imparatorunun Sur moru kullanmaya hakki vardi Sonuc olarak mor kimi zaman mecaz i mursel ile makamdan bahsetmek icin kullanildi ornegin morlari kusandi ifadesi imparator oldu anlamina geliyordu Sur morunun uretimi Roma Imparatorlugu ndan sonra gelen Bizans Imparatorlugu nda siki bir sekilde kontrol edilmekteydi ve imparatorluk sarayi tarafindan finanse ediliyordu Ayni zamanda saray tarafindan Sur moru sadece imparatorluk ipeklerinin renklendirilmesinde kullanilacak sekilde kisitlanmisti Daha sonralari 9 yuzyil hukum surmekte olan bir imparatorun cocugu oldugu zaman cocuguna porfirogennetos yani mor icinde dogan denmeye baslanmistir Deniz salyangozlarindan uretimiMor boyanin kaynagi kabuklu deniz canlisi dikenli boya mureksi Bolinus brandaris e ait iki Boya maddesi Dogu Akdeniz de ve bulunan orta buyuklukteki yirtici deniz salyangozu turlerinden birinin uretilen mukus salgisidir Bunlar birer deniz karindanbacaklisi olan dikenli boya mureksi onceleri Murex brandaris olarak biliniyordu Linnaeus 1758 kaya kabuklu ve yayginligi daha az olan gibi diger turlerdir Boya alglerde ve diger bazi deniz canlilarinda sik gorulen ancak kara hayvanlarinin biyolojisinde cok daha nadir bulunan bir bilesik sinifi olan bir organik brom bilesigidir yani bir Bu boya genellikle deniz salyangozundan elde edilen boyalardan daha ucuz malzemeler kullanilarak uretilen ve sonuc olarak daha ucuz olan imitasyon morun tersidir Dogada salyangozlar avci davranislarinin bir parcasi olarak avlarini uyusturmak ve yumurta kumelerinde antimikrobiyal bir tabaka olusturmak icin salgiyi kullanir Salyangoz ayni zamanda bu maddeyi avcilar tarafindan saldiriya ugradiginda veya insanlar tarafindan fiziksel olarak rahatsiz edildiginde ornegin sislendiginde salgilar Bu nedenle boya ya salyangozlari sagarak daha fazla emek gerektirse de yenilenebilir bir surectir ya da salyangozlari toplamak ve tahrip edici bir sekilde ezmek suretiyle elde edilebilir David Jacoby turu on iki bin salyangozunun sadece tek bir giysinin kenarini boyamak icin yeterli olacak 1 4 g kadardan fazla saf boya uretmedigini belirtmistir Yumusakcanin kabugunun altinda bulunan hipobrankiyal bezin salgi ureten bez cikarilmasini iceren salyangoz hasat sureciyle boya elde edilir ki bu da biyoloji konusunda ileri duzey bilgi gerektirmektedir Mureks bazli boyama salyangozlarin bulundugu yerin yakininda gerceklestirilmelidir cunku malzemenin tazeligi boyanin uzerinde onemli bir etkiye sahiptir renkler uzun sureli bir biyokimyasal enzimatik ve fotokimyasal tepkimelerle uretilir ve muhtemelen birkac gun suren indirgenme ve oksidasyon surecleriyle olusur Dunya genelinde Muricidae familyasina ait bircok baska tur ornegin tropikal Dogu Pasifik teki ve Bati Atlantik in Karayip Bolgesi nde bulunan dan benzer bir madde uretebilir bu madde gunese maruz kaldiginda kalici bir mor boya haline gelir ve bu ozellik tarihsel olarak da kimi zaman bu salyangozlarin bulundugu bolgelerdeki yerliler tarafindan kullanilmistir Epitoniidae familyasindaki bazi baska avci karindanbacaklilar da benzer bir madde uretme egilimindedir ancak bu ticari olarak incelenmemis veya kullanilmamistir Kuzey Atlantik te yasayan da kirmizi mor ve menekse renkli boyalar uretmek icin kullanilabilir Kaynakca 18 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2017 Kassinger Ruth G 6 Subat 2003 Dyes From Sea Snails to Synthetics 21st century ISBN 0 7613 2112 8 McGovern P E and Michel R H Royal Purple dye tracing the chemical origins of the industry Anal Cunliffe Barry Phoenician 19 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Pigments Causes of Color www webexhibits org 5 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2016 a b c St Clair K 2016 The Secret Lives of Colour Londra John Murray ss 162 164 ISBN 9781473630819 OCLC 936144129 Theopompus cited by 12 526 around 200 BC 1941 The Deipnosophists Gulick Charles Barton tarafindan cevrildi Cambridge Massachusetts Harvard University Press Jacoby D 1997 Silk in Western Byzantium before the Fourth Crusade Trade Commodities and Shipping in the Medieval Mediterranean pp 455 ff and notes 17 19 Porphyrogennetos The Oxford Dictionary of Byzantium New York and Oxford UK Oxford University Press 1991 s 1701 ISBN 0 195 04652 8 Ziderman I I 1986 Purple dye made from shellfish in antiquity Review of Progress in Coloration 16 46 52 doi 10 1111 j 1478 4408 1986 tb03743 x Radwin G E D Attilio A 1986 Murex shells of the world An illustrated guide to the Muricidae Stanford CA Stanford University Press s 93 284 pp incl 192 figs amp 32 pls a b Sukenik Naama Iluz David Amar Zohar Varvak Alexander Shamir Orit Ben Yosef Erez 28 Ocak 2021 Early evidence of royal purple dyed textile from Timna Valley Israel PLOS ONE Ingilizce 16 1 e0245897 Bibcode 2021PLoSO 1645897S doi 10 1371 journal pone 0245897 ISSN 1932 6203 PMC 7842898 2 PMID 33507987 Benkendorff K March 1999 Tez University of Wollongong 30 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Subat 2008 Jacoby D 2004 Silk economics and cross cultural artistic interaction Byzantium the Muslim world and the Christian west Dumbarton Oaks Papers 58 210 197 240 doi 10 2307 3591386 JSTOR 3591386 Gould AA 1853 Descriptions of shells from the Gulf of California and the Pacific coasts of Mexico and California Boston Journal of Natural History 6 374 408 21 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2024 see pp 406 407 Note Gould called this species Purpura pansa it was later renamed Plicopurpura pansa Biggam CP March 2006 PDF The Archaeo Malacology Group Newsletter Glasgow Scotland UK Department of English Language University of Glasgow 9 19 Subat 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2024