Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Târîh-i Naîmâ, ilk resmî Osmanlı vakanüvisi olan Naîmâ'nın 17. yüzyıl Osmanlı'sını ele aldığı tarihidir. en sık kullanılan kaynaklardandır ve 17. Yüzyıl Osmanlı'sını anlamak için sıklıkla başvurulur.
Yazılışı ve içeriği
Târîh-i Naîmâ Köprülü Amcazade Hacı Hüseyin Paşa'nın emriyle yazıldı. Naîmâ eserini, "Kitabın yazılmasına emir veren devletlû Hüseyin Paşa'nın adı ile şöhret bulsun" diyerek "Ravzatü'l-Hüseyn fî hulâsati ahbâri'lhâfikayn" adıyla kaleme aldı. Eserde uzun bir giriş bulunmaktaydı ve kronolojik bir izlence takip edilmişti. Hikâyeci bir anlatımla beraber nükteli bir dil ve canlı tasvirler görülürken hadiselerde neden-sonuç ilişkisi kurmaya özen gösterilmişti. Naîmâ eserinde Dünya'nın varlığından 1655 yılına dek olan tarihi ele alan Şârihülmenârzâde nüshalarından hacimli bir şekilde istifade etmişti. Toplum ve devleti anlamak için de İbn Haldun'un görüşleri eserde belirgindi.
İlk olarak 1574'ten 1655'e kadar olan hadiseleri ele alan Târîh-i Naîmâ, mukaddime kısmında Hüseyin Paşa'nın yararlılıkları ile Karlofça Antlaşması'na değinilerek 1702'de Hüseyin Paşa'ya sunulmuştu. Bu kısım sonrasında Naîmâ muhtelif kaynaklar ekseninde tarihini 1702 yılına kadar uzatmak istedi. Amcazâde'nin vefat etmesi ve çıkan Edirne Vakası Naîmâ için büyük bir engel oldu. Damad Hasan Paşa'nın da teşvikiyle devam edebildiği eserini, ikinci cilt olarak 1592'den başlatarak 1660'a kadar getirebildi. 1660 sonrası için hazırladığı nüshaların 'ye geçtiğine dair anlatılar bulunmaktadır.
Târîh-i Naîmâ birçok kaynağa dayanmakla beraber içlerinden Kâtip Çelebi ayrı bir yer tutmaktadır. Kaynaklarını karşılaştırmaktan geri durmayan Naîmâ, Çelebi'nin Fezleke'si ile 'kından fazlasıyla yararlanmıştır. Tarihinde bu eserlere çok sayıda atıf olmakla beraber aynen iktibaslar da görülmektedir. Eserin sunuş kısmı Naîmâ'nın entelektüel durumu hakkında bilgi sunmaktadır. Şark zihniyetiyle yazan Naîmâ'nın tarih yazımında İbn Haldun, ve Kâtip Çelebi etkisi görülmektedir. 1400 kadar başlığın yer aldığı eserde zamandizinselliğin izleri ile gelenekçi Osmanlı histografisine bağlılık görülür. Bunun haricinde eser sosyal tarih anlayışından izler taşır. Eserde bazı hadiselere ayrılan kısım oldukça geniştir, şahıslar ve müesseseler hakkında etraflıca bilgi verilir. Sınırlı kalsa bile taşradaki gelişmelere de yer verilmiştir. Yazarın astrolojiye olan ilgisi de eserde asgari düzeyde görülmektedir.
Naîmâ eserinde karşılaştırmalara yer verirken ana kaynakları haricinde şifahi kaynaklar da kullanmıştır. Eserin bazı yazma versiyonları Türkiye ve Batı ülkelerindeki kütüphanelerde bulunmaktadır. Osmanlı devrinde, ve Matbaa-i Âmire gibi matbaalarda dört kez basıldığı düşünülmektedir. Bu da Osmanlı matbaacılığında Târîh-i Naîmâ'ya ayrı bir yer kazandırmaktadır çünkü Osmanlı ülkesinde birkaç kez basılan kitaplar ağırlıkla mekteplerde talebe ve müderrislerin kullandığı eserler olmuştur. Zeki Arslantürk'e göre ise eser neşredildiği aralıkta yayılma imkânı bulamasa da sonraki devirlerde en çok okunan ve müelliflerce kaynak eser niteliği addedilen bir eser olmuştur. ise sadece Osmanlı değil Cumhuriyet devrinde de ilgi gören bir eser olduğu düşüncesindedir. Ahmet Refik de eserlerinde sıklıkla bu tarihe atıf yapmaktaydı.
Eserde 86 yıllık bir süreç siyasi, sosyal ve bürokratik yanlarıyla ele alınmaktadır. Bu ele alınış biçiminde neden-sonuç ilişkisi ekseninde izah eder bir yaklaşım da söz konusudur. İbn-i Haldun etkisiyle ele alınan dönem beş ayrı şema ekseninde açıklamıştır. Eser kritiğini yapan müellifler Naîmâ'nın resmi bir tarihyazıcısı olmasına rağmen yeri geldiğinde dolaylı ya da doğrudan olmak üzere padişahı dahi eleştirebildiği düşüncesini paylaşmaktadırlar. Franz Babinger onun bu özelliğiyle eserin "cüretkâraneliğine" vurgu yapmaktadır.
Eserde kendisinden bahsederken Naîmâ oldukça mütevazıdır ve kendinden "fakir", "hakir" vb. gibi söz eder. Onun eserde öne sürdüğü iç çözümler ise devletin inkırazından duyduğu korkudan ileri geliyordu, Dâire-i adliyeyi de bu çerçevede ele alıp yorumlamıştı. Ancak her zaman sorunların nedenlerini içte arıyor, o zamanlar bir hayli Osmanlı devletini zayıflatmış olan Avusturya ve Venedik'in etkisine, Batı'nın ele geçirdiği üstünlüğe, dış nedenlere değinmiyordu. İç faktörler arasında padişahların devlet idaresindeki yetersizlikleri, bürokrasideki muhalefet ile kul ve tımar sisteminin bozulmasını ilk sıralara alıyordu.Şeyhülislamlığı da dönemindeki otorite boşluğunda idarecilerin eylemlerine meşruluk katacak bilirkişi arayışları çerçevesinde görüyor, "makam-ı şahsiyet" üzerinden değerlendiriyordu. Dönemin siyasi fetvaları, ulemadaki ayrışma ve bölünmelerin artmasını da ulemanın ilimden kopmasına yol açtığına yoruyordu. Toplumsal gelenekler, inanış biçimleri ve toplumu etkileyen isimleri de sosyo-kültürel açıdan naklediyordu.
Tarihi, "fenni, amacı şerefli, faydası çok ve konusu büyük olan bir mezhep" olarak gören Naîmâ, eserinde tarihçilere öğütler de vermektedir. Onun eserinden 17. Yüzyıl Osmanlı'sı hakkında geniş bir çerçeve çizilebilmekte, 18. Yüzyıla intikal edecek inkırazın temelleri okunabilmektedir. Ahmet Refik 1932'de basılan Naîmâ adlı eserinde şunları dile getirmektedir:
| “ | Naîmâ kadar vuzera ahvalini açıkça tasvir eden müverrih yoktur. On yedinci asır devlet ricali, bütün tabiatleri, ahlaksızlıkları, faziletleri ve mansıp kavgalarile Naîmâ tarihinde mufassalan mukayyettir. Sultan İbrahim devrinin samur merakı, asrın en müthiş ve en kanlı ve en kanlı ihtilâlleri Naîmâ'nın san'atkar kalemile öyle canlı bir surette tasvir edilmiştir ki, tarihinin bu nefis sahifeleri okunduğu zaman insan o asırda yaşıyorum zanneder. Bütün vüzera, divanı hümuyun, saray meclisleri, ulufe kavgaları bir panorama gibi, insanın gözleri önünde bütün hakikatile tecessüm eder. | „ |
Kaynakça
- ^ M. Münir Aktepe, "Naîmâ Tarihi'nin Yazma Nüshaları Hakkında", Tarih Dergisi, Sayı 1, 1949: 35.
- ^ Zeki Arslantürk, "Türk Sosyolojisi Tarihinde Naîmâ'nın Yeri ve Osmanlı Devleti'nin Çöküş Sebepleri", Yayımlanmış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi, 1979: 19.
- ^ , "Naîmâ 18 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 32, 2006: 316.
- ^ Ayşe Bedir, "17. Yüzyıl Osmanlı Düşünce Hayatında İbn Haldun Etkisi: Tarih-i Naima Örneği", Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 6, Sayı 4, 2019: 2393.
- ^ İpşirli, 316-317.
- ^ İpşirli, s. 317' göre bu kaynaklar şunlardır: Hasanbeyzâde, Peçuylu İbrâhim, Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi ile Nişancı Abdi Paşa, Îsâzâde, Mehmed b. Mehmed Edirnevî, Mehmed Halîfe, Hüseyin Tûgī, Topçular Kâtibi Abdülkadir Efendi, Cenâbî Mustafa Efendi, Âlî ve Kazasker İsmetî Efendi'ye ait eser ve tarihler.
- ^ Arslantürk, 23.
- ^ İpşirli, 316-317
- ^ Arslantürk, 21.
- ^ Fatma Samime İnceoğlu (haz.), Tarihi Okumaları: Kendi Metinleriyle Osmanlı Tarihi (Mart 2002 - Aralık 2004), İstanbul, BİSAV Yayınları, 2005: 44.
- ^ Arslantürk, 22.
- ^ İpşirli, 317.
- ^ Havva Nur Takva, "Naîmâ'ya Göre Osmanlı Devleti'nin Siyasî Yapısı (1574-1659)", Yayımlanmış Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017: 49.
- ^ Yakup Şahiner, "Mustafa Naîmâ Efendi'nin Hayatı, Tarihçiliği ve Eseri Hakkında Kısa Bir Değerlendirme", Anasay, Sayı 1, 2017: 94.
- ^ Takva, 425-427.
- ^ Takva, 427-431.
- ^ Takva, ss. 425-26'ya göre bu nasihatler şunlardır: Doğru sözlü olma ve doğru referanslar ile ilerleme, sadece nakilcilikle metin inşa etmemek ve konuyu yorumlamak/analiz edebilmek, sade bir anlatımla duygulara pek yer vermeyen bir üslup tercih etmek ve ilgi çekici anekdotlar eklemek.
- ^ Ahmet Refik, Naîmâ, İstanbul, Kanaat Kütüphanesi, 1932: 16.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tarih i Naima ilk resmi Osmanli vakanuvisi olan Naima nin 17 yuzyil Osmanli sini ele aldigi tarihidir en sik kullanilan kaynaklardandir ve 17 Yuzyil Osmanli sini anlamak icin siklikla basvurulur Tarih i Naima nin 1864 tarihli bir nushasi acik erisim Yazilisi ve icerigiTarih i Naima Koprulu Amcazade Haci Huseyin Pasa nin emriyle yazildi Naima eserini Kitabin yazilmasina emir veren devletlu Huseyin Pasa nin adi ile sohret bulsun diyerek Ravzatu l Huseyn fi hulasati ahbari lhafikayn adiyla kaleme aldi Eserde uzun bir giris bulunmaktaydi ve kronolojik bir izlence takip edilmisti Hikayeci bir anlatimla beraber nukteli bir dil ve canli tasvirler gorulurken hadiselerde neden sonuc iliskisi kurmaya ozen gosterilmisti Naima eserinde Dunya nin varligindan 1655 yilina dek olan tarihi ele alan Sarihulmenarzade nushalarindan hacimli bir sekilde istifade etmisti Toplum ve devleti anlamak icin de Ibn Haldun un gorusleri eserde belirgindi Ilk olarak 1574 ten 1655 e kadar olan hadiseleri ele alan Tarih i Naima mukaddime kisminda Huseyin Pasa nin yararliliklari ile Karlofca Antlasmasi na deginilerek 1702 de Huseyin Pasa ya sunulmustu Bu kisim sonrasinda Naima muhtelif kaynaklar ekseninde tarihini 1702 yilina kadar uzatmak istedi Amcazade nin vefat etmesi ve cikan Edirne Vakasi Naima icin buyuk bir engel oldu Damad Hasan Pasa nin da tesvikiyle devam edebildigi eserini ikinci cilt olarak 1592 den baslatarak 1660 a kadar getirebildi 1660 sonrasi icin hazirladigi nushalarin ye gectigine dair anlatilar bulunmaktadir Tarih i Naima bircok kaynaga dayanmakla beraber iclerinden Katip Celebi ayri bir yer tutmaktadir Kaynaklarini karsilastirmaktan geri durmayan Naima Celebi nin Fezleke si ile kindan fazlasiyla yararlanmistir Tarihinde bu eserlere cok sayida atif olmakla beraber aynen iktibaslar da gorulmektedir Eserin sunus kismi Naima nin entelektuel durumu hakkinda bilgi sunmaktadir Sark zihniyetiyle yazan Naima nin tarih yaziminda Ibn Haldun ve Katip Celebi etkisi gorulmektedir 1400 kadar basligin yer aldigi eserde zamandizinselligin izleri ile gelenekci Osmanli histografisine baglilik gorulur Bunun haricinde eser sosyal tarih anlayisindan izler tasir Eserde bazi hadiselere ayrilan kisim oldukca genistir sahislar ve muesseseler hakkinda etraflica bilgi verilir Sinirli kalsa bile tasradaki gelismelere de yer verilmistir Yazarin astrolojiye olan ilgisi de eserde asgari duzeyde gorulmektedir Naima eserinde karsilastirmalara yer verirken ana kaynaklari haricinde sifahi kaynaklar da kullanmistir Eserin bazi yazma versiyonlari Turkiye ve Bati ulkelerindeki kutuphanelerde bulunmaktadir Osmanli devrinde ve Matbaa i Amire gibi matbaalarda dort kez basildigi dusunulmektedir Bu da Osmanli matbaaciliginda Tarih i Naima ya ayri bir yer kazandirmaktadir cunku Osmanli ulkesinde birkac kez basilan kitaplar agirlikla mekteplerde talebe ve muderrislerin kullandigi eserler olmustur Zeki Arslanturk e gore ise eser nesredildigi aralikta yayilma imkani bulamasa da sonraki devirlerde en cok okunan ve muelliflerce kaynak eser niteligi addedilen bir eser olmustur ise sadece Osmanli degil Cumhuriyet devrinde de ilgi goren bir eser oldugu dusuncesindedir Ahmet Refik de eserlerinde siklikla bu tarihe atif yapmaktaydi Ahmet Refik in Naima hakkinda bilgi verip alintilar derledigi Remzi Kitabevi basimi olan 1932 tarihli Naima adli eseri acik erisim Eserde 86 yillik bir surec siyasi sosyal ve burokratik yanlariyla ele alinmaktadir Bu ele alinis biciminde neden sonuc iliskisi ekseninde izah eder bir yaklasim da soz konusudur Ibn i Haldun etkisiyle ele alinan donem bes ayri sema ekseninde aciklamistir Eser kritigini yapan muellifler Naima nin resmi bir tarihyazicisi olmasina ragmen yeri geldiginde dolayli ya da dogrudan olmak uzere padisahi dahi elestirebildigi dusuncesini paylasmaktadirlar Franz Babinger onun bu ozelligiyle eserin curetkaraneligine vurgu yapmaktadir Eserde kendisinden bahsederken Naima oldukca mutevazidir ve kendinden fakir hakir vb gibi soz eder Onun eserde one surdugu ic cozumler ise devletin inkirazindan duydugu korkudan ileri geliyordu Daire i adliyeyi de bu cercevede ele alip yorumlamisti Ancak her zaman sorunlarin nedenlerini icte ariyor o zamanlar bir hayli Osmanli devletini zayiflatmis olan Avusturya ve Venedik in etkisine Bati nin ele gecirdigi ustunluge dis nedenlere deginmiyordu Ic faktorler arasinda padisahlarin devlet idaresindeki yetersizlikleri burokrasideki muhalefet ile kul ve timar sisteminin bozulmasini ilk siralara aliyordu Seyhulislamligi da donemindeki otorite boslugunda idarecilerin eylemlerine mesruluk katacak bilirkisi arayislari cercevesinde goruyor makam i sahsiyet uzerinden degerlendiriyordu Donemin siyasi fetvalari ulemadaki ayrisma ve bolunmelerin artmasini da ulemanin ilimden kopmasina yol actigina yoruyordu Toplumsal gelenekler inanis bicimleri ve toplumu etkileyen isimleri de sosyo kulturel acidan naklediyordu Tarihi fenni amaci serefli faydasi cok ve konusu buyuk olan bir mezhep olarak goren Naima eserinde tarihcilere ogutler de vermektedir Onun eserinden 17 Yuzyil Osmanli si hakkinda genis bir cerceve cizilebilmekte 18 Yuzyila intikal edecek inkirazin temelleri okunabilmektedir Ahmet Refik 1932 de basilan Naima adli eserinde sunlari dile getirmektedir Naima kadar vuzera ahvalini acikca tasvir eden muverrih yoktur On yedinci asir devlet ricali butun tabiatleri ahlaksizliklari faziletleri ve mansip kavgalarile Naima tarihinde mufassalan mukayyettir Sultan Ibrahim devrinin samur meraki asrin en muthis ve en kanli ve en kanli ihtilalleri Naima nin san atkar kalemile oyle canli bir surette tasvir edilmistir ki tarihinin bu nefis sahifeleri okundugu zaman insan o asirda yasiyorum zanneder Butun vuzera divani humuyun saray meclisleri ulufe kavgalari bir panorama gibi insanin gozleri onunde butun hakikatile tecessum eder Kaynakca M Munir Aktepe Naima Tarihi nin Yazma Nushalari Hakkinda Tarih Dergisi Sayi 1 1949 35 Zeki Arslanturk Turk Sosyolojisi Tarihinde Naima nin Yeri ve Osmanli Devleti nin Cokus Sebepleri Yayimlanmis Doktora Tezi Erzurum Ataturk Universitesi Isletme Fakultesi 1979 19 Naima 18 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi Istanbul Cilt 32 2006 316 Ayse Bedir 17 Yuzyil Osmanli Dusunce Hayatinda Ibn Haldun Etkisi Tarih i Naima Ornegi Akademik Tarih ve Dusunce Dergisi Cilt 6 Sayi 4 2019 2393 Ipsirli 316 317 Ipsirli s 317 gore bu kaynaklar sunlardir Hasanbeyzade Pecuylu Ibrahim Karacelebizade Abdulaziz Efendi ile Nisanci Abdi Pasa Isazade Mehmed b Mehmed Edirnevi Mehmed Halife Huseyin Tugi Topcular Katibi Abdulkadir Efendi Cenabi Mustafa Efendi Ali ve Kazasker Ismeti Efendi ye ait eser ve tarihler Arslanturk 23 Ipsirli 316 317 Arslanturk 21 Fatma Samime Inceoglu haz Tarihi Okumalari Kendi Metinleriyle Osmanli Tarihi Mart 2002 Aralik 2004 Istanbul BISAV Yayinlari 2005 44 Arslanturk 22 Ipsirli 317 Havva Nur Takva Naima ya Gore Osmanli Devleti nin Siyasi Yapisi 1574 1659 Yayimlanmis Doktora Tezi Konya Selcuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2017 49 Yakup Sahiner Mustafa Naima Efendi nin Hayati Tarihciligi ve Eseri Hakkinda Kisa Bir Degerlendirme Anasay Sayi 1 2017 94 Takva 425 427 Takva 427 431 Takva ss 425 26 ya gore bu nasihatler sunlardir Dogru sozlu olma ve dogru referanslar ile ilerleme sadece nakilcilikle metin insa etmemek ve konuyu yorumlamak analiz edebilmek sade bir anlatimla duygulara pek yer vermeyen bir uslup tercih etmek ve ilgi cekici anekdotlar eklemek Ahmet Refik Naima Istanbul Kanaat Kutuphanesi 1932 16