Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tutulma, bir astronomik objenin geçici olarak önüne engel gelerek kapanması sonucu oluşur ki bu ya önüne başka bir cisim gelmesi ya da gözlemci ve objenin arasına başka bir cisim gelmesi ile olur.
Tutulma terimi sıklıkla ya Ay’ın gölgesinin Dünya’nın yüzeyine düşmesiyle olan güneş tutulmasını anlatmak için ya da Ay’ın Dünya’nın gölgesinde kaldığı ay tutulmasını anlatmak için kullanılır. Ancak, bu terim Dünya- Ay sisteminden ötede geçen başka bir takım olayları anlatmak için de kullanılır. Örneğin, bir gezegenin kendi ayı tarafından gölgelenmesi yahut bir ayın kendi kendi gezegeninin gölgesi altında kalması ya da bir ayın başka bir ayın gölgesi altında kalması. Eğer gözlemcinin pozisyonu ile yıldızın yörüngenin düzeyi kesişirse de bir ikili sistem oluşabilir.
Etimoloji
Tutulma terimi antik Yunanca’daki “noksan” anlamına gelen λείπω (leípō) fiilinin, “-ndan” anlamına gelen ἐκ- (ek-), önekini alarak oluşturduğu “terk etme”, “düşme” “kararma” anlamına gelen ἐκλείπω (ekleípō) fiilinden türemiştir ve “terk ediş”, “düşüş”, “kutsal bedenin kararması” anlamlarına gelen ἔκλειψις (ékleipsis) kelimesini oluşturmuştur.
Umbra, penumbra ve antumbra
Umbra, penumbra and antumbra opak bir objenin daha büyük bir ışık kaynağını gizlemesiyle oluşur.
Ay’ın gölge alanı, güneş tutulmasında üçe ayrılır.
- Umbra, Bu durumda Ay, Güneş’i tamamen kaplar (kesin ifadeyle, fotosferini)
- Antumbra, ucunun ötesine uzanır ve Güneş’in tam önünde durmasına karşın onu tamamen kaplamak için küçük kalır..
- Penumbra, bu durumda Ay Güneş’in yalnızca bir kısmının önünde durmaktadır.
Ay tutulması esnasında umbra ve penumbra gerçekleşebilir. Bunun nedeni Dünya’nın Ay’dan görüş noktasının o anki diametresinin Güneş’in dört katı olmasından kaynaklanır.
İlk kontakt, Ay dairesinin Güneş’in alanını kaplamaya başlamasıyla olur, ikinci kontakt Ay dairesinin tamamen Güneş dairesi içine girmesiyle olur, üçüncü kontakt Güneş dairesinden çıkmaya başlamasıyla, dört ve sonunda kontakt da en sonunda Güneş dairesinin tamamen dışına çıkmasıyla olur.
Aynı terimler diğer tutulmaları tanımlamak için de analog olarak kullanılabilir. Örneğin, Deimos’un Mars’ı geçmesi ya da Phobos’un Mars’ın prenumbrasına girmesi gibi.
Tam tutulma, gözlemcinin umbra içinde olmasıyla olur, yıllık tutulmalar gözlemci antumbra’da ve kısmi tutulma da gözlemcinin penumbrada olmasıyla olur.
Dairesel alanlar için, gizleyen object yıldızdan daha küçük olduğu zaman, umbranın koni şeklindeki gölgesinin uzunluğu (L), Rs yıldızın yarıçapı, Ro kaplayan objenin yarıçapı ve r gizleyen objenin yıldızdan uzaklığı olmak üzere:
Dünya için, ortalama L 1.384×106 km’ye eşittir ki bu Ay’ın yarı majör ekseni olan 3.844×105 km’den çok daha büyüktür. Bu yüzden Dünya’nın umbra konisi, ay tutulması esnasında Ay’ı tamamen kaplayabilir. Ancak, eğer gizleyen obje bir atmosfere sahipse yıldızın ışığının bir kısmı kırılarak gölgenin hacmi içerisine girebilir. Bu durumun bir öneği Dünya’nın neden olduğu bir ay tutulmasında, Ay’ın ancak silik kırmızımsı bir hal almasını sağlayabilmesidir.
Bir tutulması esnasında ortaya çıkan gölge tam olarak saniyede 1 km hızla ilerler. Bunun dayanak noktası, gölgenin yeryüzündeki açısının konumuyla ilgilidir. []
Tutulma Döngüleri
Bir tutulma döngüsü, bir dizi tutulmasının belirli zaman aralıklarında gerçekleşmesi ile oluşur. Bu durum cisimlerin yörüngesel hareketlerin, harmonik bir düzen oluşturmasıyla ortaya çıkar. Bunun bir örneği Saros döngüsü’dür ki her 6,585.3 günde bir ya da her 18 yıldan biraz daha fazla zamanda (çünkü bu süre tam bir gün sayısı değildir ve başarıyla oluşan bir tutulma dünyanın değişik yerlerinden görülebilir) bu ay tutulmasına neden olur.
Dünya - Ay Sistemi
Dünya’nın konumunun ortada olduğu bir yörünge diyagramı, ay ve güneş dairesel bir şekilde gösterilir, Ay’ın iki nodu tutulmanın olabileceği durumdadır.
Güneş’i, Dünya’yı ve Ay’ı kapsayan bir tutulma sadece üç gökcismi de neredeyse düz bir çizgideyken mümkün olur, böylece birinin diğerinin arkasında gizlenmesine ve üçüncüsünden gözlemlenmesine izin verir. Ay’ın yörüngesel düzlemi, Dünya’nın yörüngesel düzlemine göre eğik olduğu oldu (ekliptik) tutulma yalnızca Ay iki düzlemin arasına yakın olduğunda (nodlar) gerçekleşebilir. güneş, Dünya ve nodlar yılda iki kez birleştiği ve bir tutulma gerçekleşebileceği zaman, tutulma yaklaşık iki ay içinde bu zaman diliminde gerçekleşebilir. Bir takvim yılında dört ila yedi tutulma meydana gelebilir, bu döngü saros gibi tutulma döngülerinin değişkenlerine göre tekrarlanabilir.
1901 ve 2100 arasında maksimum yedi tutulma vardır.
- dört (penumbral) ay tutulması ve üç güneş tutulması: 1908, 2038.
- dört güneş ve üç ay tutulması: 1917, 1973, 2094.
- beş güneş tutulması ve iki ay tutulması:1934.
Penumbral ay tutulmaları sayılmazsa maksimum yedi tutulma olacaktır.
- 1591, 1656, 1787, 1805, 1917, 1935, 1982, ve 2094.
Güneş Tutulması
Ana makale: Güneş tutulması
1 Ağustos 2008’de Novosibirk, Rusya’dan gözlemlenen bir güneş tutulması gelişimi. Çekimler arası süre üçer dakikadır. Dünya’dan da gözlendiği üzere, güneş tutulması Ay’ın Güneş’in önüne geçtiğinde meydana gelmektedir. Güneş tutulmasının türü Ay’ın Dünya’dan tutulma esnasındaki uzaklığına bağlıdır. Tam güneş tutulması Dünyanın, Ay’ın gölgesinin umbra kısmıyla kesiştiği zaman olabilir. Umbranın Dünya’nın yüzeyine ulaşmadığı durumlarda Güneş kısmi olarak gölgelenmiş olur ve halkalı tutulmaya neden olur. Kısmi güneş tutulması gözlemcinin penumbra içerisinde olduğu durumlarda gerçekleşir.
Tutulmanın boyutu Güneş’in Ay tarafından kaplanan çapının fraksiyonudur. Tam tutulma için bu değer her zaman eşit ya da daha büyüktür. Hem halka hem de tam tutulmada, tutulmanın boyutu, Ay ve Güneş’in açısal boylarına oranlıdır.
Güneş tutulmaları göreceli olarak kısa süren olaylardır ve yine göreceli olarak dar bir zaman diliminde gözlemlenmeleri mümkün olur. En ideal şartlar altında dahi, tam güneş tutulması 7 dakika, 31 saniye sürer ve 250 km genişlikteki bir alandan gözlemlenebilir. Ancak, kısmi güneş tutulmasının gözlemlenebildiği alanlar çok daha geniştir. Ay’ın umbrası doğuya doğru 1,700 km/s hızla ilerler, ta ki Dünya’nın yüzeyiyle kesişmeyene kadar.
Tam güneş tutulmasının geometrisi (boyutlar doğru değildir) Bir güneş tutulması esnasında Ay bazen Güneş’i mükemmel bir şekilde kaplayabilir çünkü boyu Dünya’dan gözlendiğinde neredeyse Güneş kadar büyük olur. Tam güneş tutulması ise, aslında halka şeklindeki güneş tutulması transitken gölgesinde kalmasıyla olur.
Dünya’nın yüzeyinden başka, uzaydaki noktalardan gözlemlendiğinde, Güneş Ay’ın kendisinden başka şekillerde de tutulmaya uğrayabilir. Buna iki örnek Apollo 12 mürettebatının 1969’ta Dünya’yı gözlemlemesinde ve 2006 senesinde Cassini sondasının Güneş tutulmasını Satürn’den gözlemlemesidir. Saturn to eclipse the Sun
Ay Tutulması
Ana Makale: Ay Tutulması
Ay tutulması, Ay’ın Dünya’nın gölgesinden geçtiği zaman meydana gelir. Bu durum sadece Ay, Dünya’nın Güneş’ten uzak tarafındaysa olur ve ay tutulması yalnızca dolunay varken ortaya çıkabilir.
Güneş tutulmasından değişik olarak, bir ay tutulması hemen hemen tüm yarımküreden gözlenebilir. Bu nedenden herhangi bir yerden ay tutulmasını gözlemlemek çok daha yaygındır. Ayrıca ay tutulması daha uzun sürer, tamamlanması birkaç saati bulur ve tam gerçekleştiğinde yarım saatten bir saati geçecek kadar sürebilir.
Üç tip ay tutulması vardır: Bunlardan penumbral, Ay’ın Dünya’nın penumbrasını geçtiği zaman, kısmi, Ay’ın Dünya’nın umbrasını geçtiği zaman ve tam, Ay’ın Dünya’nın tüm umbrasını kapladığı zaman olur. Tam tutulma bu fazların üçünden de geçer. Ancak tam bir ay tutulması anında dahi, Ay tamamen karanlık değildir. Dünya’nın atmosferine giren güneş ışınları umbraya girer ve sönük bir aydınlık yaratır. Tıpkı gün batımında olduğu gibi, atmosfer daha kısa dalga boylarını daha güçlü yayar ve aydınlanma kızıl bir tonda olur. Bu faza “kanlı ay” denir ve ay ile ilgili olayların anlatımında tutulmalar kaydedilmeye başlandığından beri kullanılır.
Tarihsel Kayıtlar
Güneş tutulmalarının kayıtları antik çağlardan beri tutulmaktadır. Tutulma tarihleri, tarihi kayıtların kronolojik olarak zamanlarının belirlenmesinde kullanılabilir. Ugatarik dilde bulunan bir Suriye tableti MÖ 5 Mart 1223 yılında gerçekleşen bir tutulmayı haber verir. Paul Griffin İrlanda’da bulunan bir taşın MÖ 30 Kasım 3340 yılına dayandığını savunmaktadır. Klasik dönem astronomlarının kullandığı, MÖ 13. yüzyıl Babilon tutulma kayıtları çok daha güvenilir ve sürerliliği olan kayıtlardı ve Yunan’lara tüm ay tutulma tipleriyle ve hareketleriyle (sinotik, anomalistik, drakotonik) ilgili bir milyonda bir yanılma payı olan kaynaklardı. Güneş tutulmasının Çin tarihinde yapılan kayıtları 4000 yıl öncesine dayanır ve Dünya’nın dönme hızındaki değişimleri ölçmek için kullanılmıştır.
1600’lü yıllara gelindiği zaman, Avrupalı astromlar güneş ve ay tutulmalarını açıklayan diyagramların bulunduğu kitaplar yayınlıyordu. Bu bilgiyi daha geniş kitlelere ulaştırmak ve tutulmanın sonuçlarından duyulan korkuları azaltmak için, basımevleri bu kitapları yatay olarak ve olayı bilim yahut astroloji üzerinden anlatacak şekilde bastılar.
Diğer Bazı Gezegenler ve Plüton
Dev Gaz Kütleleri
Ayrıca bakınız: Solar eclipses on Jupiter, Solar eclipses on Saturn, Solar eclipses on Uranus and Solar eclipses on Neptune
Büyük gaz kütleleri olan gezegenler (Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün), birçok aya sahiptir ve sıklıkla tutulma gözlemlenmektedir. En çok tutulma görülen, dört büyük ayı ve düşük aksis eğrisine sahip olan Jüpiter'dir ki bu da gökcisimlerinin daha geniş olan gezegenin gölgesinde kalmasına ve sıklıkla tutulma yaşanmasına neden olur. Transitler eş değer frekanslarda meydana gelir. Büyük ayların Jüpiter’in bulutları üzerinde dairesel şekiller yarattığını görmek oldukça yaygındır.
Jüpiter’in Galileo ay tutulmalarının, bir kez yörünge elementleri bilindiği zaman doğru bir şekilde tespit edilebildiği görüşmüştür. 1670’lerde, Jüpiter’in Güneş’in uzak ucunda olduğu zaman yaklaşık 17 dakika içinde gerçekleştiği görüşmüştür. Ole Romer, bu gecikmenin ışığın Jüpiter’den Dünya’ya gelmesi için Diğer üç büyük gaz kütlesinde, tutulmalar yalnızca gezegenin yörüngesindeki belirli zamanlarda meydana gelebilir çünkü, ayların ve gezegen yüzeyinin yörüngeler arasındaki yüksek eğim farkı vardır. Örneğin, bir ay olan Titan’ın yörünge düzlemi, Satürn’ün ekvator alanına eğitimi 1.6 derecedir. Ancak Satürn neredeyse 27 derecelik bir açıya sahiptir. Titan’ın yörünge düzlemi Güneş’in görüş çizgisinden Satürn’ün yörüngesine 2 derecelik bir açıyla keser. Satürn’ün bir dönencesi 29.7 yıl olduğu için, tutulma yalnızca 15 yılda bir civarında mümkün olur.
Jovian uydusunun tutulma zamanları da, gözlemcinin Dünya üzerinde boylam hesaplamasında kullanılmıştır. Bir tutulmanın tahmin edilen zamanı bilerek, standart biz boylamda (örneğin Greenwich) gözlemlenmiş ve zaman farkı, tutulmanın yerel saati bilinerek bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Zaman farkı gözlemcinin boylamını belirler çünkü her saat ekvatorda 15 derecelik boylam farkına eşittir. Bu teknik 1679’da, Fransa’da Giovanni D. Cassini tarafından kullanılmıştır.
Mars
Ana makale: Phobos’un Mars’tan Transiti
Phobos’un Mars’tan Transiti, 10 Mart 2004 tarihinde Opportunity Mars Rover’dan görüdüğü haliyle Mars’ta sadece kısmi güneş tutulması (transitler) mümkündür, çünkü gezegenin hiçbir ayının yörüngesel yarıçapı, yüzeyinden de görülebileceği üzere Güneş dairesini kaplayacak kadar büyük değildir. Mars’taki tutulmalar mümkün olmakla kalmaz aynı zamanda her Dünya yılında yüzlercesi gerçekleşir. Deimos’un Phobos tarafından tutulmasına neden olan bazı nadir durumlar vardır. Mars tutulmaları hem Mars’ın yüzeyinden hem de yörüngelerden fotoğraflanmıştır.
Plüton
Ana makale: Plüton’daki güneş tutulmaları
Plüton, Charon adındaki, oran olarak en büyük aya sahiptir ki birçok tutulmanın da olduğu yerdir. Bu tip birbirini tetikleyen tutulmalar 1985 ve 1990 arasında gerçekleşmiştir. Bu günlük olaylar iki gökcisminin de fiziksel parametrelerinin doğru olarak ölçülmesini sağlamıştır.
Merkür ve Venüs
Ayları olmadığı için Merkür ve Venüs’te tutulması olması imkânsızdır. Ancak her ikisi de Güneş’in yüzeyinden geçiş yaparken gözlenmişlerdir. Merkür’ün her yüzyılda ortalama olarak 13 geçişi vardır. Venüs’teki geçişler ise sekiz yıllık bir entervalde çifter şekilde meydana gelmektedir, ancak her çift yüzyılda bir defadan daha az meydana gelmektedir.
İkili Tutulmalar
İkili sistemler, birbirinin ağırlık merkezi çevresinde yörüngeye yerleşmiş iki yıldızdan oluşur. İki yıldızın da hareketleri uzayda ortak bir yörünge merkezine oturmuştur. Bu merkez gözlemcinin bulunduğu yerle aynı doğrultuda olduğu zaman, iki yıldız birbirlerini geçerken görülebilirler. Sonuç ise tutulma ikilisi olarak adlandırılan bir dışsal yıldız değişkenidir.
Bir tutulma ikilisinin maksimum ışık değeri, her bir yıldızın kendi ışık değerlerinin toplamına eşittir. Bir yıldız diğerinin önüne geçtiği zaman, sistemin ışık değerinde düşme gözlemlenir. Işık değeri ancak, iki yıldız aynı hizadan çıktıklarında normale döner.
Tutulma ikilisine sahip ilk keşfedilen yıldız sistemi Algol’dur, bu yıldız sistemi Perseus’la birliktedir. Normal şartlar altında bu yıldız sisteminin görsel çapı 2.1’dir. Ancak, her 2867 günde bir bu çap dokuz saatten fazla 3.4’e düşer. Bu duruma, çiftin daha parlak yıldızın önüne geçeninin ışık kesen reostaya sahip olması neden olur. Gökcisminin ışık değerlerindeki değişkenlikleri, tutulmaya neden olan gökcisminin neden olması konsepti 1783 yılında John Goodricke tarafından gündeme getirilmiştir.
Ayrıca bakınız
- 21. yüzyılda gerçekleşen güneş tutulmalarının listesi
- Mursuli Tutulması
- Venüs Transiti
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tutulma bir astronomik objenin gecici olarak onune engel gelerek kapanmasi sonucu olusur ki bu ya onune baska bir cisim gelmesi ya da gozlemci ve objenin arasina baska bir cisim gelmesi ile olur 1999 yilindaki tam tutulma ani Gunes belirtileri daire cevresinde kirmizi olarak ve genis gunes tacinda gorulebilir Tutulma terimi siklikla ya Ay in golgesinin Dunya nin yuzeyine dusmesiyle olan gunes tutulmasini anlatmak icin ya da Ay in Dunya nin golgesinde kaldigi ay tutulmasini anlatmak icin kullanilir Ancak bu terim Dunya Ay sisteminden otede gecen baska bir takim olaylari anlatmak icin de kullanilir Ornegin bir gezegenin kendi ayi tarafindan golgelenmesi yahut bir ayin kendi kendi gezegeninin golgesi altinda kalmasi ya da bir ayin baska bir ayin golgesi altinda kalmasi Eger gozlemcinin pozisyonu ile yildizin yorungenin duzeyi kesisirse de bir ikili sistem olusabilir EtimolojiTutulma terimi antik Yunanca daki noksan anlamina gelen leipw leipō fiilinin ndan anlamina gelen ἐk ek onekini alarak olusturdugu terk etme dusme kararma anlamina gelen ἐkleipw ekleipō fiilinden turemistir ve terk edis dusus kutsal bedenin kararmasi anlamlarina gelen ἔkleipsis ekleipsis kelimesini olusturmustur Umbra penumbra ve antumbraUmbra penumbra and antumbra opak bir objenin daha buyuk bir isik kaynagini gizlemesiyle olusur Ay in golge alani gunes tutulmasinda uce ayrilir Umbra Bu durumda Ay Gunes i tamamen kaplar kesin ifadeyle fotosferini Antumbra ucunun otesine uzanir ve Gunes in tam onunde durmasina karsin onu tamamen kaplamak icin kucuk kalir Penumbra bu durumda Ay Gunes in yalnizca bir kisminin onunde durmaktadir Ay tutulmasi esnasinda umbra ve penumbra gerceklesebilir Bunun nedeni Dunya nin Ay dan gorus noktasinin o anki diametresinin Gunes in dort kati olmasindan kaynaklanir Ilk kontakt Ay dairesinin Gunes in alanini kaplamaya baslamasiyla olur ikinci kontakt Ay dairesinin tamamen Gunes dairesi icine girmesiyle olur ucuncu kontakt Gunes dairesinden cikmaya baslamasiyla dort ve sonunda kontakt da en sonunda Gunes dairesinin tamamen disina cikmasiyla olur Ayni terimler diger tutulmalari tanimlamak icin de analog olarak kullanilabilir Ornegin Deimos un Mars i gecmesi ya da Phobos un Mars in prenumbrasina girmesi gibi Tam tutulma gozlemcinin umbra icinde olmasiyla olur yillik tutulmalar gozlemci antumbra da ve kismi tutulma da gozlemcinin penumbrada olmasiyla olur Dairesel alanlar icin gizleyen object yildizdan daha kucuk oldugu zaman umbranin koni seklindeki golgesinin uzunlugu L Rs yildizin yaricapi Ro kaplayan objenin yaricapi ve r gizleyen objenin yildizdan uzakligi olmak uzere L r RoRs Ro displaystyle L frac r cdot R o R s R o Dunya icin ortalama L 1 384 106 km ye esittir ki bu Ay in yari major ekseni olan 3 844 105 km den cok daha buyuktur Bu yuzden Dunya nin umbra konisi ay tutulmasi esnasinda Ay i tamamen kaplayabilir Ancak eger gizleyen obje bir atmosfere sahipse yildizin isiginin bir kismi kirilarak golgenin hacmi icerisine girebilir Bu durumun bir onegi Dunya nin neden oldugu bir ay tutulmasinda Ay in ancak silik kirmizimsi bir hal almasini saglayabilmesidir Bir tutulmasi esnasinda ortaya cikan golge tam olarak saniyede 1 km hizla ilerler Bunun dayanak noktasi golgenin yeryuzundeki acisinin konumuyla ilgilidir kaynak belirtilmeli Tutulma DonguleriBir tutulma dongusu bir dizi tutulmasinin belirli zaman araliklarinda gerceklesmesi ile olusur Bu durum cisimlerin yorungesel hareketlerin harmonik bir duzen olusturmasiyla ortaya cikar Bunun bir ornegi Saros dongusu dur ki her 6 585 3 gunde bir ya da her 18 yildan biraz daha fazla zamanda cunku bu sure tam bir gun sayisi degildir ve basariyla olusan bir tutulma dunyanin degisik yerlerinden gorulebilir bu ay tutulmasina neden olur Dunya Ay SistemiDunya nin konumunun ortada oldugu bir yorunge diyagrami ay ve gunes dairesel bir sekilde gosterilir Ay in iki nodu tutulmanin olabilecegi durumdadir Gunes i Dunya yi ve Ay i kapsayan bir tutulma sadece uc gokcismi de neredeyse duz bir cizgideyken mumkun olur boylece birinin digerinin arkasinda gizlenmesine ve ucuncusunden gozlemlenmesine izin verir Ay in yorungesel duzlemi Dunya nin yorungesel duzlemine gore egik oldugu oldu ekliptik tutulma yalnizca Ay iki duzlemin arasina yakin oldugunda nodlar gerceklesebilir gunes Dunya ve nodlar yilda iki kez birlestigi ve bir tutulma gerceklesebilecegi zaman tutulma yaklasik iki ay icinde bu zaman diliminde gerceklesebilir Bir takvim yilinda dort ila yedi tutulma meydana gelebilir bu dongu saros gibi tutulma dongulerinin degiskenlerine gore tekrarlanabilir 1901 ve 2100 arasinda maksimum yedi tutulma vardir dort penumbral ay tutulmasi ve uc gunes tutulmasi 1908 2038 dort gunes ve uc ay tutulmasi 1917 1973 2094 bes gunes tutulmasi ve iki ay tutulmasi 1934 Penumbral ay tutulmalari sayilmazsa maksimum yedi tutulma olacaktir 1591 1656 1787 1805 1917 1935 1982 ve 2094 Gunes Tutulmasi Ana makale Gunes tutulmasi 1 Agustos 2008 de Novosibirk Rusya dan gozlemlenen bir gunes tutulmasi gelisimi Cekimler arasi sure ucer dakikadir Dunya dan da gozlendigi uzere gunes tutulmasi Ay in Gunes in onune gectiginde meydana gelmektedir Gunes tutulmasinin turu Ay in Dunya dan tutulma esnasindaki uzakligina baglidir Tam gunes tutulmasi Dunyanin Ay in golgesinin umbra kismiyla kesistigi zaman olabilir Umbranin Dunya nin yuzeyine ulasmadigi durumlarda Gunes kismi olarak golgelenmis olur ve halkali tutulmaya neden olur Kismi gunes tutulmasi gozlemcinin penumbra icerisinde oldugu durumlarda gerceklesir Tutulmanin boyutu Gunes in Ay tarafindan kaplanan capinin fraksiyonudur Tam tutulma icin bu deger her zaman esit ya da daha buyuktur Hem halka hem de tam tutulmada tutulmanin boyutu Ay ve Gunes in acisal boylarina oranlidir Gunes tutulmalari goreceli olarak kisa suren olaylardir ve yine goreceli olarak dar bir zaman diliminde gozlemlenmeleri mumkun olur En ideal sartlar altinda dahi tam gunes tutulmasi 7 dakika 31 saniye surer ve 250 km genislikteki bir alandan gozlemlenebilir Ancak kismi gunes tutulmasinin gozlemlenebildigi alanlar cok daha genistir Ay in umbrasi doguya dogru 1 700 km s hizla ilerler ta ki Dunya nin yuzeyiyle kesismeyene kadar Tam gunes tutulmasinin geometrisi boyutlar dogru degildir Bir gunes tutulmasi esnasinda Ay bazen Gunes i mukemmel bir sekilde kaplayabilir cunku boyu Dunya dan gozlendiginde neredeyse Gunes kadar buyuk olur Tam gunes tutulmasi ise aslinda halka seklindeki gunes tutulmasi transitken golgesinde kalmasiyla olur Dunya nin yuzeyinden baska uzaydaki noktalardan gozlemlendiginde Gunes Ay in kendisinden baska sekillerde de tutulmaya ugrayabilir Buna iki ornek Apollo 12 murettebatinin 1969 ta Dunya yi gozlemlemesinde ve 2006 senesinde Cassini sondasinin Gunes tutulmasini Saturn den gozlemlemesidir Saturn to eclipse the Sun Ay Tutulmasi Ana Makale Ay Tutulmasi Sagdan sola bir ay tutulmasinin ilerlemesi Tam tutulma ilk iki gorselde gosterilmistir Bu cekimler detaylarin daha iyi gorulebilmesi acisindan daha uzun bir exposure suresi gerektirmistir Ay tutulmasi Ay in Dunya nin golgesinden gectigi zaman meydana gelir Bu durum sadece Ay Dunya nin Gunes ten uzak tarafindaysa olur ve ay tutulmasi yalnizca dolunay varken ortaya cikabilir Gunes tutulmasindan degisik olarak bir ay tutulmasi hemen hemen tum yarimkureden gozlenebilir Bu nedenden herhangi bir yerden ay tutulmasini gozlemlemek cok daha yaygindir Ayrica ay tutulmasi daha uzun surer tamamlanmasi birkac saati bulur ve tam gerceklestiginde yarim saatten bir saati gececek kadar surebilir Uc tip ay tutulmasi vardir Bunlardan penumbral Ay in Dunya nin penumbrasini gectigi zaman kismi Ay in Dunya nin umbrasini gectigi zaman ve tam Ay in Dunya nin tum umbrasini kapladigi zaman olur Tam tutulma bu fazlarin ucunden de gecer Ancak tam bir ay tutulmasi aninda dahi Ay tamamen karanlik degildir Dunya nin atmosferine giren gunes isinlari umbraya girer ve sonuk bir aydinlik yaratir Tipki gun batiminda oldugu gibi atmosfer daha kisa dalga boylarini daha guclu yayar ve aydinlanma kizil bir tonda olur Bu faza kanli ay denir ve ay ile ilgili olaylarin anlatiminda tutulmalar kaydedilmeye baslandigindan beri kullanilir Tarihsel Kayitlar Gunes tutulmalarinin kayitlari antik caglardan beri tutulmaktadir Tutulma tarihleri tarihi kayitlarin kronolojik olarak zamanlarinin belirlenmesinde kullanilabilir Ugatarik dilde bulunan bir Suriye tableti MO 5 Mart 1223 yilinda gerceklesen bir tutulmayi haber verir Paul Griffin Irlanda da bulunan bir tasin MO 30 Kasim 3340 yilina dayandigini savunmaktadir Klasik donem astronomlarinin kullandigi MO 13 yuzyil Babilon tutulma kayitlari cok daha guvenilir ve surerliligi olan kayitlardi ve Yunan lara tum ay tutulma tipleriyle ve hareketleriyle sinotik anomalistik drakotonik ilgili bir milyonda bir yanilma payi olan kaynaklardi Gunes tutulmasinin Cin tarihinde yapilan kayitlari 4000 yil oncesine dayanir ve Dunya nin donme hizindaki degisimleri olcmek icin kullanilmistir 1600 lu yillara gelindigi zaman Avrupali astromlar gunes ve ay tutulmalarini aciklayan diyagramlarin bulundugu kitaplar yayinliyordu Bu bilgiyi daha genis kitlelere ulastirmak ve tutulmanin sonuclarindan duyulan korkulari azaltmak icin basimevleri bu kitaplari yatay olarak ve olayi bilim yahut astroloji uzerinden anlatacak sekilde bastilar Diger Bazi Gezegenler ve PlutonDev Gaz Kutleleri Ayrica bakiniz Solar eclipses on Jupiter Solar eclipses on Saturn Solar eclipses on Uranus and Solar eclipses on Neptune Jupiter ve ayi Io nun Hubble tarafindan cekilmis fotografi Jupiter uzerindeki siyah nokta Io nun golgesidir Cassini Huygens space probe Cassini Huygens uzay sondasinin cektigi Saturn deki gunes tutulmasi Buyuk gaz kutleleri olan gezegenler Jupiter Saturn Uranus ve Neptun bircok aya sahiptir ve siklikla tutulma gozlemlenmektedir En cok tutulma gorulen dort buyuk ayi ve dusuk aksis egrisine sahip olan Jupiter dir ki bu da gokcisimlerinin daha genis olan gezegenin golgesinde kalmasina ve siklikla tutulma yasanmasina neden olur Transitler es deger frekanslarda meydana gelir Buyuk aylarin Jupiter in bulutlari uzerinde dairesel sekiller yarattigini gormek oldukca yaygindir Jupiter in Galileo ay tutulmalarinin bir kez yorunge elementleri bilindigi zaman dogru bir sekilde tespit edilebildigi gorusmustur 1670 lerde Jupiter in Gunes in uzak ucunda oldugu zaman yaklasik 17 dakika icinde gerceklestigi gorusmustur Ole Romer bu gecikmenin isigin Jupiter den Dunya ya gelmesi icin Diger uc buyuk gaz kutlesinde tutulmalar yalnizca gezegenin yorungesindeki belirli zamanlarda meydana gelebilir cunku aylarin ve gezegen yuzeyinin yorungeler arasindaki yuksek egim farki vardir Ornegin bir ay olan Titan in yorunge duzlemi Saturn un ekvator alanina egitimi 1 6 derecedir Ancak Saturn neredeyse 27 derecelik bir aciya sahiptir Titan in yorunge duzlemi Gunes in gorus cizgisinden Saturn un yorungesine 2 derecelik bir aciyla keser Saturn un bir donencesi 29 7 yil oldugu icin tutulma yalnizca 15 yilda bir civarinda mumkun olur Jovian uydusunun tutulma zamanlari da gozlemcinin Dunya uzerinde boylam hesaplamasinda kullanilmistir Bir tutulmanin tahmin edilen zamani bilerek standart biz boylamda ornegin Greenwich gozlemlenmis ve zaman farki tutulmanin yerel saati bilinerek bilgisayar ortamina aktarilmistir Zaman farki gozlemcinin boylamini belirler cunku her saat ekvatorda 15 derecelik boylam farkina esittir Bu teknik 1679 da Fransa da Giovanni D Cassini tarafindan kullanilmistir Mars Ana makale Phobos un Mars tan Transiti Phobos un Mars tan Transiti 10 Mart 2004 tarihinde Opportunity Mars Rover dan gorudugu haliyle Mars ta sadece kismi gunes tutulmasi transitler mumkundur cunku gezegenin hicbir ayinin yorungesel yaricapi yuzeyinden de gorulebilecegi uzere Gunes dairesini kaplayacak kadar buyuk degildir Mars taki tutulmalar mumkun olmakla kalmaz ayni zamanda her Dunya yilinda yuzlercesi gerceklesir Deimos un Phobos tarafindan tutulmasina neden olan bazi nadir durumlar vardir Mars tutulmalari hem Mars in yuzeyinden hem de yorungelerden fotograflanmistir Pluton Ana makale Pluton daki gunes tutulmalari Pluton Charon adindaki oran olarak en buyuk aya sahiptir ki bircok tutulmanin da oldugu yerdir Bu tip birbirini tetikleyen tutulmalar 1985 ve 1990 arasinda gerceklesmistir Bu gunluk olaylar iki gokcisminin de fiziksel parametrelerinin dogru olarak olculmesini saglamistir Merkur ve Venus Aylari olmadigi icin Merkur ve Venus te tutulmasi olmasi imkansizdir Ancak her ikisi de Gunes in yuzeyinden gecis yaparken gozlenmislerdir Merkur un her yuzyilda ortalama olarak 13 gecisi vardir Venus teki gecisler ise sekiz yillik bir entervalde cifter sekilde meydana gelmektedir ancak her cift yuzyilda bir defadan daha az meydana gelmektedir Ikili TutulmalarIkili sistemler birbirinin agirlik merkezi cevresinde yorungeye yerlesmis iki yildizdan olusur Iki yildizin da hareketleri uzayda ortak bir yorunge merkezine oturmustur Bu merkez gozlemcinin bulundugu yerle ayni dogrultuda oldugu zaman iki yildiz birbirlerini gecerken gorulebilirler Sonuc ise tutulma ikilisi olarak adlandirilan bir dissal yildiz degiskenidir Bir tutulma ikilisinin maksimum isik degeri her bir yildizin kendi isik degerlerinin toplamina esittir Bir yildiz digerinin onune gectigi zaman sistemin isik degerinde dusme gozlemlenir Isik degeri ancak iki yildiz ayni hizadan ciktiklarinda normale doner Tutulma ikilisine sahip ilk kesfedilen yildiz sistemi Algol dur bu yildiz sistemi Perseus la birliktedir Normal sartlar altinda bu yildiz sisteminin gorsel capi 2 1 dir Ancak her 2867 gunde bir bu cap dokuz saatten fazla 3 4 e duser Bu duruma ciftin daha parlak yildizin onune geceninin isik kesen reostaya sahip olmasi neden olur Gokcisminin isik degerlerindeki degiskenlikleri tutulmaya neden olan gokcisminin neden olmasi konsepti 1783 yilinda John Goodricke tarafindan gundeme getirilmistir Ayrica bakiniz21 yuzyilda gerceklesen gunes tutulmalarinin listesi Mursuli Tutulmasi Venus Transiti