Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Tarihsel materyalizm, Marx ve Engels tarafından ortaya konulan diyalektik materyalizmin doğadan topluma doğru geliştirilerek tarihsel süreçlerin anlaşılmasında ve açıklanmasında kullanılmasıyla formüle edilen yöntemsel yapı. Diyalektik materyalizmde olduğu gibi tarihsel materyalizmi de bir olarak anlayıp açıklamanın yanı sıra, bir bilim yöntemi dahası bir bilimsel kuram olarak değerlendiren düşünceler de vardır. Bu görüşler, Marksizm içindeki eğilimlere göre çeşitli ayrımlar gösterir.
Marx ve Engels'in, Diyalektiği doğanın yapısında kesin bir yasa olarak saptadıktan sonra, bu yasayı yapının ve sürecin anlaşılmasında kullanmaya yöneldikleri ve burada maddeci anlayışları uyarınca şekillendirmeye başladıkları sistemin tarihsel materyalizm olarak adlandırıldığı söylenebilir. En genel anlamda tarihsel gelişmenin maddeci bir açıklamasını vermek, dolayısıyla bu gelişimin yasalarını bulgulamak ve buna uygun bir teori ortaya koymak tarihsel materyalizmin içeriğini oluşturur diyebiliriz.
Marx ve Engels, bu eleştirel girişimin sonucunda ulaştıkları kuramsal yapıyla, kafası üzerinde duran ayakları üzerine koyduklarını ileri sürerler. Çünkü onlara göre, böylece tarih, soyut bir tinin açılımı ve gerçekleşmesi olarak değil, maddi temelleri olan ve belirli yasalarla işleyen bir yapının diyalektik ilerlemesi ve gelişimi olarak açıklanabilir.
Alman İdeolojisi'nden Kapital'e Maddeci Tarih Anlayışı
Tarihsel materyalizm, özetle tarihin maddi temelindeki gelişimiyle birlikte diyalektik olarak açıklanması ve bu açıklamanın teorize edilmesidir diyebiliriz. Ayrıca, tarihsel materyalizmin diyalektiğin tarihe uygulanması ile bir tarihsel inceleme yöntemi olduğu kadar, bu inceleme yönteminin belirli yasalarla formüle edilmesi dolayısıyla bir yöntem teorisi ve hatta bu yöntem ve incelemenin değiştirilemez belirli ilkelere dayanması nedeniyle bir tarih felsefesi içerdiğini de söyleyebiliriz.
Tarihsel materyalizm, hem Marksizm-içi hem de Marksizm-dışı kuramsal alanda her zaman etkili olmuş ve etkili olduğu kadar da kuramsal/felsefi sorunların taşıyıcısı durumunda kalmış bir teorik öğretidir. Bu tartışmaları bir sonuca bağlamanın ya da bitirmenin bazı temel güçlükleri vardır, hatta olanaksızdır. Bununla birlikte teorinin ya da yöntemin genel bir şemasını çıkarmak mümkündür:
Tarihsel materyalizm, en genel anlamda "toplumun maddi temelinin üretimi ve yeniden üretiminin tarihsel gelişmede öncül ve belirleyici olduğu" savına dayanır. Buna göre ideolojiler, fikirler ve kültür gibi ögeler ikincil bir düzey olan üst yapıya aittirler ve birincil düzey olan altyapı tarafından belirlenirler. Buradaki ana fikrin, "Maddeyi belirleyen, düşünce değil; düşünceyi belirleyen maddedir." düsturundan geldiği açıktır.
Alman İdeolojisi'nden Kapital'e uzanan çizgide, bu fikrin, çeşitli aşamalardan geçerek ve zaman zaman birbirinde ayrı doğrultulara gidebilecek şekilde eğilimler göstererek oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Başlangıçta vurgulanan "tarihsel insan etkinliği" argümanı zamanla yerini kendiliğinden işleyen "tarih yasalarına" bırakma eğilimi gösterse de, bunların aynı tarihsel perspektifin hayata geçirilmesinin ögeleri olduğu belirtilebilir. Alman ideolojisinde tarih biliminin yegane bilim olarak vurgulanması, Marx 'ın konuya yaklaşımı açısından bir ipucu oluşturur.
Alman İdeolojisi ve Feuerbach Üzerine Tezler’de açık bir şekilde Hegelci idealizm'in yanı sıra Ludwing Feuerbach 'ta ifadesi bulduğu varsayılan eski-yeni materyalizm ile de hesaplaşmaya gider Marx ve Engels. Bu hesaplaşmanın sonuçlarından birisi diyalektik anlayışın idealist öznelcilikten arındırılarak maddeci bir konumda yeniden değerlendirilmesi ise diğeri de materyalizm olarak bilinen eğilimin mekanik - nesnelci yanından sıyrılmaya çalışmaktır. Tarihsel materyalizm olarak ifade edilen düşünce dizgesine, bu çabanın sonucunda varılacaktır ve burada maddeci tarih anlayışı genel teorik ilkeler düzeyinde ortaya konulacaktır. Bu çalışmalarda maddi olana vurgu yapılmakta ancak bu pratik kavramıyla birlikte kullanıma sokulmaktadır, yani anlamında.
Maddi pratik, hem düşüncenin hem de toplumsal gelişmenin kaynağı olarak ortaya konulduğunda, tarihsel-toplumsal gelişmenin maddeci bir açıklanışına da teorik bir imkân doğmuş olmaktadır. Marx, "Feuerbach Üzerine Tezler" 'de açık bir şekilde mekanik materyalizme karşı tarihsel-toplumsal insan fikrini vurgular ve kavramını öne çıkarır. Elbette daha sonra teorisinin birkaç bağlamda yön değiştirdiği söylenebilir ve Marx sonrası Marksizm tartışmalarının ana konularının buradan kaynaklandığı da belirtilebilir; ancak Marx'ın burada hazırladığı tezlerden vazgeçtiğini beyan etmesi söz konusu değildir - sonraki yapıtlarında buradaki nosyonlar, örneğin nosyonu çok görünmemekle birlikte bu aşamada Marx, geleneksel materyalizme itirazını, teorik karşıtlıkların çözümünün salt teorik bir mesele olmadığının aksine bunun pratik bir mesele olduğunun vurgulanmasıyla dile getirir. Bu görüş bütün tarihsel materyalizm anlayışının genel bir ifadelendirilmesidir.
Maddi pratikten kastedilen, daha sonraki çalışmalarda belirginleşeceği gibi üretim yapısı ya da üretim tarzı denilen nosyonların içinde gizlidir. Engels'in kısmen Diyalektik materyalizmi ve tarihsel materyalizmi sistematize etme yönünde zorlayıcı çabalara girdiğini söyleyebiliriz, ancak Marx'ın bu girişimlere müdahale etmediği bilindiğine göre aralarında bir çelişki görünmemektedir. Engels Doga'nın diyalektiğinde, 'de, Ludwing Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu’nda Marx ile oluşturdukları kavramları ve diyalektik ve materyalist perspektifleri önce doğaya sonra da topluma tarihe uyarlar, bunların savunusunu ortaya koymaya çalışır. Marx ve için maddi pratik önsel ve belirleyicidir. Tarih üzerine bir düşünce de doğal olarak maddi temele işaret eden bir kuram olmalıdır. Buna göre toplumsal biçimler ve onların içeriksel gelişimi altyapının bir ürünüdür.
Bu noktadan itibaren devreye altyapı - üstyapı, üretim tarzı, üretim araçları - üretim ilişkileri, - gibi çokça ekonomi tınılı kavram ve kategori girer. Marx'ın tarihsel kuramı, kendi çalışmalarının seyrini izleyerek bu şekilde soyut formülasyonlardan somut inceleme alanına dönüşür; ki bunun anlamı Kapital adlı ünlü çalışmasında ve onu önceleyen Grundrisse'de ortaya konulur. Tüm bu ekonomik içerikli terimler soyut tarihsel materyalizm anlayışının somut uygulanma ve analiz etme araçlarıdır. Üretimin maddi yapısı toplumsal-tarihsel alanın maddi temelini oluşturur ve bu anlayışa göre tarihsel materyalizm tarihin bilimsel olarak açıklanmasına buradan başlanacağını söyler.
Maddeci Bir Tarih Anlayışı Mümkün mü?
Bu soru, her zaman Marksizm içinden ve dışından soruşturulmaktadır. Genel olarak materyalizmin ve özgül olarak da Marksist materyalizmin kuramsal düzlemde hem çarpıcı derecede ciddi boyutlarda sorunları söz konusudur. Tarihsel materyalizm bu sorunlar yumağının özgül bir başka boyutudur, ancak materyalizm tartışmasının belli bir noktada oraya kayması kaçınılmazdır.
materyalizm'i ve onun özel bir türevi olan tarihsel materyalizmin imkânlarını soruşturup değerlendirirken, "tarihsel materyalizmin kökleri ontolojik materyalizmde bulunur, yani bilimsel gerçekçi bir ontoloji ve epistemolojiyi ön varsayar ve pratik materyalizmin niteliksel ve özenli bir açıklanışından oluşur" demektedir. Bunun anlamı, tarihsel materyalizmin teorik güçlüklerine rağmen, tarihsel-toplumsal yaşamın anlaşılıp açıklanmasında çok önemli kuramsal bir statüye ve kimi teorik araçlara sahip olmasıdır. Bununla birlikte soru, kuramsal düzeyde doyurucu bir cevap ihtiyacıyla birlikte hâlen geçerliliğini korumaktadır: Materyalist bir Tarih anlayışı mümkün müdür? Nasıl?
Vladamir Lenin'in söz konusu kuramsal meselelere doğrudan ilgilenmediği söylenebilir. Ancak o daha çok Engels'in sistematize ettiği doğrultuda ve politik pratik içinde Diyalektik ve tarihsel materyalizm in formülasyonlarını savunulabilir bir şekilde sistematize etmeye çalışmıştır. Tarihsel materyalizmin sorunlarının, diğer kuramsal sorunların genelinde olduğu gibi daha çok içeriden teorik pratik düzleminde başka teorisyenlerce üstlenilmeye çalışıldığını görürüz. Daha çok ve asıl Batı Marksizmi olarak bilinen düşünürleri anabiliriz bu bağlamda.
Bunlar, bakımdan değil, daha çok bakımdan öne çıkan Marksist düşünürlerdir. Georg Lukács,Antonio Gramsci, Louis Althusser ya da Frankfurt Okulu düşünürleri belli başlı ana eğilimleri temsil eden isimler olarak anılabilir. Lukacs’ın doğrultusunda giden ile Althusser'de kesin ifadesini bulan Yapısalcı Marksizm, tarihsel materyalizmin ne olduğuna, hangi kavram ve kategorilerin nasıl anlamlandırılacağına dair tamamen farklı yollardan giderler ve farklı sonuçlara ulaşırlar. Gramsci kısmen her iki eğilimde dışında duracak öğeler barındırır. Bu iç-tartışmada düşünürlerin kuramsal çabası etkileyicidir ve Marksizm dışında da her zaman önemli olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Alman İdeolojisi, K.Marks / F.Engels
- , F.Engels
- Grundrisse, K.Marks
- Kapital, K.Marks
- - Yayın Yönetmeni :, Maddenin Yazarı:- İletişim Yayınları-Çeviri:
- Bihaskar' ın söz konusu yorumu için bkz: 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki uslubun ansiklopedik bir yazidan beklenen resmi ve ciddi usluba uygun olmadigi dusunulmektedir Maddeyi gelistirerek ya da konuyla ilgili tartismaya katilarak Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Tarihsel materyalizm Marx ve Engels tarafindan ortaya konulan diyalektik materyalizmin dogadan topluma dogru gelistirilerek tarihsel sureclerin anlasilmasinda ve aciklanmasinda kullanilmasiyla formule edilen yontemsel yapi Diyalektik materyalizmde oldugu gibi tarihsel materyalizmi de bir olarak anlayip aciklamanin yani sira bir bilim yontemi dahasi bir bilimsel kuram olarak degerlendiren dusunceler de vardir Bu gorusler Marksizm icindeki egilimlere gore cesitli ayrimlar gosterir Marx ve Engels in Diyalektigi doganin yapisinda kesin bir yasa olarak saptadiktan sonra bu yasayi yapinin ve surecin anlasilmasinda kullanmaya yoneldikleri ve burada maddeci anlayislari uyarinca sekillendirmeye basladiklari sistemin tarihsel materyalizm olarak adlandirildigi soylenebilir En genel anlamda tarihsel gelismenin maddeci bir aciklamasini vermek dolayisiyla bu gelisimin yasalarini bulgulamak ve buna uygun bir teori ortaya koymak tarihsel materyalizmin icerigini olusturur diyebiliriz Marx ve Engels bu elestirel girisimin sonucunda ulastiklari kuramsal yapiyla kafasi uzerinde duran ayaklari uzerine koyduklarini ileri surerler Cunku onlara gore boylece tarih soyut bir tinin acilimi ve gerceklesmesi olarak degil maddi temelleri olan ve belirli yasalarla isleyen bir yapinin diyalektik ilerlemesi ve gelisimi olarak aciklanabilir Alman Ideolojisi nden Kapital e Maddeci Tarih AnlayisiTarihsel materyalizm ozetle tarihin maddi temelindeki gelisimiyle birlikte diyalektik olarak aciklanmasi ve bu aciklamanin teorize edilmesidir diyebiliriz Ayrica tarihsel materyalizmin diyalektigin tarihe uygulanmasi ile bir tarihsel inceleme yontemi oldugu kadar bu inceleme yonteminin belirli yasalarla formule edilmesi dolayisiyla bir yontem teorisi ve hatta bu yontem ve incelemenin degistirilemez belirli ilkelere dayanmasi nedeniyle bir tarih felsefesi icerdigini de soyleyebiliriz Tarihsel materyalizm hem Marksizm ici hem de Marksizm disi kuramsal alanda her zaman etkili olmus ve etkili oldugu kadar da kuramsal felsefi sorunlarin tasiyicisi durumunda kalmis bir teorik ogretidir Bu tartismalari bir sonuca baglamanin ya da bitirmenin bazi temel guclukleri vardir hatta olanaksizdir Bununla birlikte teorinin ya da yontemin genel bir semasini cikarmak mumkundur Tarihsel materyalizm en genel anlamda toplumun maddi temelinin uretimi ve yeniden uretiminin tarihsel gelismede oncul ve belirleyici oldugu savina dayanir Buna gore ideolojiler fikirler ve kultur gibi ogeler ikincil bir duzey olan ust yapiya aittirler ve birincil duzey olan altyapi tarafindan belirlenirler Buradaki ana fikrin Maddeyi belirleyen dusunce degil dusunceyi belirleyen maddedir dusturundan geldigi aciktir Alman Ideolojisi nden Kapital e uzanan cizgide bu fikrin cesitli asamalardan gecerek ve zaman zaman birbirinde ayri dogrultulara gidebilecek sekilde egilimler gostererek olusturuldugunu soyleyebiliriz Baslangicta vurgulanan tarihsel insan etkinligi argumani zamanla yerini kendiliginden isleyen tarih yasalarina birakma egilimi gosterse de bunlarin ayni tarihsel perspektifin hayata gecirilmesinin ogeleri oldugu belirtilebilir Alman ideolojisinde tarih biliminin yegane bilim olarak vurgulanmasi Marx in konuya yaklasimi acisindan bir ipucu olusturur Alman Ideolojisi ve Feuerbach Uzerine Tezler de acik bir sekilde Hegelci idealizm in yani sira Ludwing Feuerbach ta ifadesi buldugu varsayilan eski yeni materyalizm ile de hesaplasmaya gider Marx ve Engels Bu hesaplasmanin sonuclarindan birisi diyalektik anlayisin idealist oznelcilikten arindirilarak maddeci bir konumda yeniden degerlendirilmesi ise digeri de materyalizm olarak bilinen egilimin mekanik nesnelci yanindan siyrilmaya calismaktir Tarihsel materyalizm olarak ifade edilen dusunce dizgesine bu cabanin sonucunda varilacaktir ve burada maddeci tarih anlayisi genel teorik ilkeler duzeyinde ortaya konulacaktir Bu calismalarda maddi olana vurgu yapilmakta ancak bu pratik kavramiyla birlikte kullanima sokulmaktadir yani anlaminda Maddi pratik hem dusuncenin hem de toplumsal gelismenin kaynagi olarak ortaya konuldugunda tarihsel toplumsal gelismenin maddeci bir aciklanisina da teorik bir imkan dogmus olmaktadir Marx Feuerbach Uzerine Tezler de acik bir sekilde mekanik materyalizme karsi tarihsel toplumsal insan fikrini vurgular ve kavramini one cikarir Elbette daha sonra teorisinin birkac baglamda yon degistirdigi soylenebilir ve Marx sonrasi Marksizm tartismalarinin ana konularinin buradan kaynaklandigi da belirtilebilir ancak Marx in burada hazirladigi tezlerden vazgectigini beyan etmesi soz konusu degildir sonraki yapitlarinda buradaki nosyonlar ornegin nosyonu cok gorunmemekle birlikte bu asamada Marx geleneksel materyalizme itirazini teorik karsitliklarin cozumunun salt teorik bir mesele olmadiginin aksine bunun pratik bir mesele oldugunun vurgulanmasiyla dile getirir Bu gorus butun tarihsel materyalizm anlayisinin genel bir ifadelendirilmesidir Maddi pratikten kastedilen daha sonraki calismalarda belirginlesecegi gibi uretim yapisi ya da uretim tarzi denilen nosyonlarin icinde gizlidir Engels in kismen Diyalektik materyalizmi ve tarihsel materyalizmi sistematize etme yonunde zorlayici cabalara girdigini soyleyebiliriz ancak Marx in bu girisimlere mudahale etmedigi bilindigine gore aralarinda bir celiski gorunmemektedir Engels Doga nin diyalektiginde de Ludwing Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu nda Marx ile olusturduklari kavramlari ve diyalektik ve materyalist perspektifleri once dogaya sonra da topluma tarihe uyarlar bunlarin savunusunu ortaya koymaya calisir Marx ve icin maddi pratik onsel ve belirleyicidir Tarih uzerine bir dusunce de dogal olarak maddi temele isaret eden bir kuram olmalidir Buna gore toplumsal bicimler ve onlarin iceriksel gelisimi altyapinin bir urunudur Bu noktadan itibaren devreye altyapi ustyapi uretim tarzi uretim araclari uretim iliskileri gibi cokca ekonomi tinili kavram ve kategori girer Marx in tarihsel kurami kendi calismalarinin seyrini izleyerek bu sekilde soyut formulasyonlardan somut inceleme alanina donusur ki bunun anlami Kapital adli unlu calismasinda ve onu onceleyen Grundrisse de ortaya konulur Tum bu ekonomik icerikli terimler soyut tarihsel materyalizm anlayisinin somut uygulanma ve analiz etme araclaridir Uretimin maddi yapisi toplumsal tarihsel alanin maddi temelini olusturur ve bu anlayisa gore tarihsel materyalizm tarihin bilimsel olarak aciklanmasina buradan baslanacagini soyler Maddeci Bir Tarih Anlayisi Mumkun mu Bu soru her zaman Marksizm icinden ve disindan sorusturulmaktadir Genel olarak materyalizmin ve ozgul olarak da Marksist materyalizmin kuramsal duzlemde hem carpici derecede ciddi boyutlarda sorunlari soz konusudur Tarihsel materyalizm bu sorunlar yumaginin ozgul bir baska boyutudur ancak materyalizm tartismasinin belli bir noktada oraya kaymasi kacinilmazdir materyalizm i ve onun ozel bir turevi olan tarihsel materyalizmin imkanlarini sorusturup degerlendirirken tarihsel materyalizmin kokleri ontolojik materyalizmde bulunur yani bilimsel gercekci bir ontoloji ve epistemolojiyi on varsayar ve pratik materyalizmin niteliksel ve ozenli bir aciklanisindan olusur demektedir Bunun anlami tarihsel materyalizmin teorik gucluklerine ragmen tarihsel toplumsal yasamin anlasilip aciklanmasinda cok onemli kuramsal bir statuye ve kimi teorik araclara sahip olmasidir Bununla birlikte soru kuramsal duzeyde doyurucu bir cevap ihtiyaciyla birlikte halen gecerliligini korumaktadir Materyalist bir Tarih anlayisi mumkun mudur Nasil Vladamir Lenin in soz konusu kuramsal meselelere dogrudan ilgilenmedigi soylenebilir Ancak o daha cok Engels in sistematize ettigi dogrultuda ve politik pratik icinde Diyalektik ve tarihsel materyalizm in formulasyonlarini savunulabilir bir sekilde sistematize etmeye calismistir Tarihsel materyalizmin sorunlarinin diger kuramsal sorunlarin genelinde oldugu gibi daha cok iceriden teorik pratik duzleminde baska teorisyenlerce ustlenilmeye calisildigini goruruz Daha cok ve asil Bati Marksizmi olarak bilinen dusunurleri anabiliriz bu baglamda Bunlar bakimdan degil daha cok bakimdan one cikan Marksist dusunurlerdir Georg Lukacs Antonio Gramsci Louis Althusser ya da Frankfurt Okulu dusunurleri belli basli ana egilimleri temsil eden isimler olarak anilabilir Lukacs in dogrultusunda giden ile Althusser de kesin ifadesini bulan Yapisalci Marksizm tarihsel materyalizmin ne olduguna hangi kavram ve kategorilerin nasil anlamlandirilacagina dair tamamen farkli yollardan giderler ve farkli sonuclara ulasirlar Gramsci kismen her iki egilimde disinda duracak ogeler barindirir Bu ic tartismada dusunurlerin kuramsal cabasi etkileyicidir ve Marksizm disinda da her zaman onemli olmustur Ayrica bakinizMateryalizm ve AmpiryokritisizmKaynakcaAlman Ideolojisi K Marks F Engels F Engels Grundrisse K Marks Kapital K Marks Yayin Yonetmeni Maddenin Yazari Iletisim Yayinlari Ceviri Bihaskar in soz konusu yorumu icin bkz 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde