Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mayıs 2017) () |
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Bilim felsefesi, epistemoloji, ontoloji, etik ve estetik gibi felsefenin temel alt bölümlerinden birisidir.
Tanım
Bilim felsefesi, bilimin ne olduğunu, bilimsel kuramın özgül yapısını, bilimsel bilginin epistemolojik statüsünü, bilimsel yöntemin (ya da yöntemlerin) anlamını, bilim alanı ve bilimsel bilginin nesnesini, bilimin gelişiminin anlamını, özet olarak bir bütün bilimin konumu, gelişimi ve iç-yapısını değerlendiren, bunu kuramsal düzlemde ortaya koymaya çalışan felsefe bölümüdür. Bilim tarihinden farklı olarak bilim felsefesi bu söz konusu tarihin kuramsal düzlemde açıklanmasını ve değerlendirilmesini üstlenir.
Bilim ve felsefe
Bilim felsefecileri bir bakıma hem felsefe hem de bilim alanında yer alırlar, her iki alana birden hakim olmaya çalışırlar. Özellikle başlangıçta bilim insanları belirli bir felsefi etkinlik içinde de olmuşlardır. Başlangıçta bilimler felsefenin içinde yer almaktadır; filozoflar aynı zamanda çoğu noktada bilim insanlarıydılar, birçok bilimsel alanda bilgi sahibiydiler ve onların sentezleriyle felsefe yapmaktaydılar. Fizik'i ve Metafizik'i yazan Aristoteles bunun tipik bir örneğidir. Bilginin gelişimi, özerk dallara ayrılması ve her bölümün kendi içinde çok daha fazla uzmanlık gerektirmesiyle zaman içinde bilimler felsefeden ayrışmaya başladı. Önce doğa bilimleri denilen bilimler, sonra giderek sosyal bilimler ayrışmaya çalışmıştır. Ancak felsefenin bilimle ilişkisi ve bilime yönelik ilgisi süreklidir. Bu süreklilik felsefe ve bilim tarihinde gösterilebilir. Başlangıçta filozofların bilimle ilgilenen kişiler olması ve daha sonra giderek felsefenin bilim üzerine düşünmesi şeklinde bu ilişki süregelmiştir. Yalnızca filozofların bilimle ilişkili insanlar olması dolayısıyla değil, bilimin ne olduğu üzerine üretilen düşüncelerin felsefi niteliği dolayısıyla da böyledir.
Bilim felsefesine ait metinlerin çok uzun tarihsel bir geçmişi vardır. Aristoteles'ten itibaren bu iz sürülebilir. Ama bilim felsefesi, felsefenin bir alt bölümü olarak özellikle bilimlerin felsefeden ayrışmasının bir sonucu olarak belirginleştiği için modern zamanların ürünüdür. Francis Bacon'ın 'u, René Descartes'ın 'sı, Isaac Newton'un "", Henri Poincaré'nin 'i, bir anlamda bilim felsefesinin öncü klasik metinleri sayılabilir. 20. yüzyıldan itibaren ise bilim felsefesi tamamen özerk ve kapsamlı bir bölüm haline gelir.
Pozitivizm, 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önermeleriyle hem bilimsel bir pratiği temellendiriyor, hem de felsefenin sorularını yanıtlıyordu. Soyut bir sistem olarak felsefenin sonu gelmiş varsayılıyordu. Ancak öyle olmadığı düşüncesi giderek yaygınlık kazandı. Bizzat pozitivizm denilen bilim düşüncesinin aşırı derecede felsefe içerdiği ortaya konuldu. Bilimin ya da bilimsel yöntemin ilkeleri sayılan bir düzine kural durmadan değişime uğradı ve yerine yenileri önerildi. Nedensellik ilkesi, belirsizlik ilkesiyle savaşır durumda buldu kendisini. Kuantum fiziği gibi bilimsel gelişmelerin yol açtığı kuramsal sorunlarla bilim felsefesi özellikle 1960'lı yıllardan itibaren belirleyici bir güncellik kazanmıştır. Bilime duyulan güvenin sarsıldığı bir dönemde, bilim felsefesi öne çıkmaya başlar. Bunda Karl Popper, Thomas Kuhn, Imre Lakatos, Paul Feyerabend gibi ünlü ve çok etkili bilim felsefecilerinin özgün çalışmaları da belirleyici bir rol oynamıştır.
Felsefenin konusu olarak bilim
Bilimin felsefenin konusu olması ve hatta bu konunun belirli bir zaman içinde felsefenin bir alt disiplini olması söz konusudur. Tarihsel bir açıklama olarak bilimin felsefenin içinden doğup geliştiği genel bir şekilde belirtilir. Daha sonra bilimin bir olarak ayrılmasından sonra da bilim felsefe ilişkisi süregelmiştir. Bilim felsefesi özellikle bu ayrımın sonrasında felsefenin bilim üzerine düşünmesinin bir sonucu olarak disipliner bir duruma gelmiştir. Bu iki alan her zaman kuramsal olarak birbirine karışma ve karşılıklı etkileşim içinde birbirini etkileme halindedir. Genel bir ayrım varsayılmakta birlikte kuramsal ayrım çizgilerini belirlemek kolay görünmemektedir. Bilim felsefesi, bilimin kendi niteliği ve anlamı üzerine, felsefenin kuramsal çalışmasını dile getirir.
Bilim kendi başına kendi anlamını bilemez, böyle bir bilme çabasına yöneldiği anda felsefe alanına girmiş olur. Bu anlamda bilim felsefesi, bilimin yerini anlamını ve kuramsal konumunu belirlemek üzere yürütülen felsefe-içi çalışmaların bütünlüğüdür. Bilimin felsefeden ayrışmasından sonra felsefenin bilim üzerine düşünmesi bilim felsefesinin içeriğini oluşturmaktadır. Özetle, bilim felsefesi, bilimsel düşünce ve yöntemlerin mantıksal ya da kuramsal bir çözümlemesini vermeye çalışır.
Bilim nedir?
Klasik görüş
Klasik görüş ya da ürün olarak bilime göre bilim, evreni anlamak için tek geçerli yoldur ve birikimsel bir şekilde ilerler. Auguste Comte ve Ernst Mach'ın pozitivizminden etkilenen klasik görüşçüler, Viyana Çevresi'ni kurarak mantıksal pozitivizmi geliştirmişlerdir. Rudolf Carnap'ın ortaya koyduğu ve Hans Reichenbach'ın da katkıda bulunduğu klasik görüşün temel varsayımları aşağıdaki gibidir:
Bilim, olgular ve mantık arasındaki ilişkiye dayanmaktadır. Deney ve gözlem sayesinde elde edilen veriler, bilimsel yöntemin temelini oluşturmaktadır. Bu veriler kullanılarak teoriler geliştirilmekte, ardından teoriler doğada kendilerini destekleyen örnekler kullanılarak doğrulanmaktadır.
Bilim, tümevarım ve nedensellik üzerinden tarih boyunca düzenli bir şekilde ilerlemiştir. Evren hakkında sorguladığımız her şeyi açıklayabilme potansiyeline sahip olan bilim, mükemmel hale gelecektir. Doğa bilimleri ve sosyal bilimler zaman içerisinde birbirlerine yakınlaşacak, sonuç olarak sosyal fizik adı altında birleşecektir.
Doğa bilimleri, tarihsel gelişimini sosyal bilimlere göre daha hızlı sürdürmüştür. Bu nedenle, ortak bir bilimsel yöntemin oluşturulmasında doğa bilimlerinden yararlanılmalıdır.
Bilim, elimizdeki en iyi bilgi kaynağını oluşturan ve kesinlikle doğru kabul edilmesi gereken sonuçlara ulaşmaktadır.
Matematiksel modellemeler ve sembolik mantığın kullanılması, felsefe için önemlidir.
Karl Popper, klasik görüşün çoğu varsayımına yakınlık göstermekle birlikte tümevarım ve doğrulanabilirliği eleştirmiştir:
Doğa bilimlerinde, tümevarım ve doğrulanabilirliğin bir arada sağlanması mümkün değildir. Deney ve gözlem yoluyla doğanın ancak bir bölümü incelenebilir, geliştirilen teoriler de bu bölümün özelliklerini yansıtır. Bundan dolayı, her koşulda doğru kabul edilemezler.
Bilim, tümdengelim ve yanlışlanabilirlik üzerinden ilerlemelidir. Evrensel niceleme statüsündeki teorilerin, doğada kendileriyle çelişen herhangi bir örnek bulunması durumunda gözden geçirilmeleri ve terk edilmeleri gerekir.
Auguste Comte'un doğa bilimleriyle uyumlu olan bazı düşünceleri ve Karl Popper'ın yanlışlanabilirliği, bilim çevreleri içerisinde genel kabul görmektedir. Viyana Çevresi'nin mantıksal pozitivizmi, 1930'lu yıllarda kayda değer bir desteğe sahip olmakla birlikte, sonradan eleştirilmiştir.
Klasik görüşün eleştirisi
Klasik görüşün eleştirisi ya da etkinlik olarak bilime göre bilim, evreni anlamak için geçerli yollardan biridir ve devrimsel bir şekilde ilerler. 1960'lı yıllarda Thomas Kuhn'un paradigma değişimleri ve eş ölçülmezlik düşüncelerini geliştirmesi, klasik görüşün sorgulanmasını sağlamıştır. "Bilimsel Devrimlerin Yapısı" kitabını yazarak, bilim felsefesine tarihselci bir yaklaşım getirmiştir. Stephen Toulmin'in biyoloji tarihi üzerine yaptığı araştırmalar da, paradigma değişimlerinin açıklanmasında etkili olmuştur. Klasik görüşün eleştirisinin temel varsayımları aşağıdaki gibidir:
Bilim, paradigma değişimleri üzerinden ilerleyen ve belirli tarihsel dönemlerde sıçramalar yaşayan bir süreçtir. Bilim tarihi ve bilim felsefesi arasındaki ilişki güçlendirilmelidir.
Bilim, teorilerin geliştirilmesi sürecinde mantık ve dil yapısının sağladığı imkanlardan yararlanmaktadır. Bu alanların tarih boyunca değişim göstermesi nedeniyle, eş ölçülmezlik geçerlidir ve teoriler kendi aralarında kıyaslanamazlar.
Evren hakkında sorguladığımız şeylerin ancak bir bölümü bilim sayesinde açıklanabilir. Doğa bilimleri ve sosyal bilimler, zaman içerisinde yeni araştırma alanlarının ortaya çıkmasıyla detaylanacaktır.
Bilim insanlarının geliştirdikleri teorilerde psikolojik durumlarının, içerisinde bulundukları sosyolojik yapıların, yaşadıkları tarihsel dönemlerin ve felsefi görüşlerinin etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle, ulaşılan sonuçlar öznel etkiler içermektedir ve belirli koşullarda, uzlaşmaya dayalı olarak kabul edilmelidir.
Imre Lakatos, Karl Popper'ın yanlışlanabilirlik ve Thomas Kuhn'un paradigma değişimleri alanında ortaya koyduğu görüşleri sentezlemeye çalışmıştır. Bilimsel yöntem hakkındaki düşüncelerinde klasik görüşten etkilenmiş, teoriler arasındaki değişimi açıklamak için ise klasik görüşün eleştirisinden yararlanmıştır.
Paul Feyerabend, klasik görüşün eleştirisinin varsayımlarını daha da ileriye götürmüştür. Yönteme Karşı ve Özgür Bir Toplumda Bilim'i yazarak epistemolojik anarşizmi geliştirmiştir:
Bilim, kendi içerisindeki tarihsel dönemlerde olduğu gibi, diğer bilgi kaynaklarıyla arasında da eş ölçülmezdir. Din, felsefe ve sanat gibi alanlarla yaklaşık aynı öneme sahiptir.
Bilim, düzensiz olarak ilerleyen bir yapıdadır ve öznel etkiler içermesi nedeniyle görecelidir. Bilimsel yöntem yoktur ve belirlenmeye çalışılması, yalnızca kısıtlamalar geliştirilmesine neden olur.
Thomas Kuhn'un paradigma değişimleri, bilim çevreleri içerisinde genel kabul görmektedir.
Paradigma değişimleri
Bilim insanları, belirli bir bilimsel yönteme sahip olmadıkları dönemde geçerli olduğunu düşündükleri teorileri bir arada kullanırlar. Bu teorilerin arasından birinin, gerçekliği açıklama konusunda diğerlerine göre ön plana çıkmasıyla, paradigma belirlenir ve olağan bilim dönemine girilir.
Olağan bilim dönemi: Bilim insanları, geliştirdikleri paradigma içerisinde çalışmalar yapar ve araştırmalar ortaya koyarlar.
Bunalımlar dönemi: Bilim insanları, doğru kabul ettikleri paradigmayla açıklayamadıkları bir örnekle karşılaşırlar. Olağanüstü araştırma kabul edilen bu örnek, aralarındaki ilk görüş ayrılıklarını başlatır ve örnek sayısının artmasıyla, çalışmalarının bazı durumlarda yetersiz kaldığını görürler.
Bilimsel devrim dönemi: Bilim insanlarının bir bölümü, yeni bir paradigma geliştirmek üzere ayrılır ve zaman içerisinde gördükleri destek artar. Bilimsel devrimin gerçekleşmesiyle, eski paradigma geçersiz hale gelir.
Yeni paradigma dönemi: Bilimsel devrim sonucunda, yeni paradigmayla olağan bilim dönemine geri dönülür.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Bilim felsefesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
- ^ Bilim Felsefesi. Raunt. s. 4.
- ^ . Encyclopaedia Britannica. 10 Eylül 2023. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- In 1926 Moritz Schlick, the founder of the Vienna Circle—a small group of philosophers, mathematicians, and other scholars who met regularly to discuss philosophical issues—invited Carnap to join the faculty of the University of Vienna, where he soon became an influential member of the Circle. Out of their discussions developed the initial ideas of logical positivism, or logical empiricism. This school of thought shared its basic empiricist orientation with David Hume, an 18th-century Scottish philosopher, and Ernst Mach, an Austrian physicist and philosopher. Its leading members, informed and inspired by the methods and theories of contemporary mathematics and science, sought to develop a “scientific world view” by bringing to philosophical inquiry the precision and rigour of the exact sciences. As one means to this end, Carnap made extensive use of the concepts and techniques of symbolic logic in preference to the often inadequate analytic devices of traditional logic.
- Carnap and his associates established close connections with like-minded scholars in other countries, among them a group of empiricists that had formed in Berlin under the leadership of Hans Reichenbach, an eminent philosopher of science. With Reichenbach, Carnap founded a periodical, Erkenntnis (1930–39; refounded 1975), as a forum for the new “scientific philosophy.”
- ^ "Karl Popper". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 12 Eylül 2022. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- Popper accordingly rejects the view that induction is the characteristic method of scientific investigation and inference, substituting falsifiability in its place. It is easy, he argues, to obtain evidence in favour of virtually any theory, and he consequently holds that such “corroboration”, as he terms it, should count scientifically only if it is the positive result of a genuinely “risky” prediction, which might conceivably have been false.
- The logic of his theory is utterly simple: a universal statement is falsified by a single genuine counter-instance.
- ^ "Thomas Kuhn". Internet Encyclopedia of Philosophy. 1 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- The professional reviews of The Copernican Revolution signaled Kuhn’s acceptance into the philosophical and historical communities. His reconstruction of the revolution was considered for the most part scientifically accurate and methodologically appropriate. Reviewers considered integration of the science and the social an advance over other histories that ignored these dimensions of the historical narrative.
- Kuhn’s reconstruction of the Copernican revolution portrayed a radically different image of science than that of traditional philosophers of science. Justification of scientific knowledge was not simply a logical or objective affair but also included non-logical or subjective factors.
- ^ James Robert Brown, Martin Carrier. "Lakatos'un Bilimsel Araştırma Programları Metodolojisi". Bilim Felsefesi. Philosophy Science/The Key Thinkers. ss. 197-203.
- ^ "Paul Feyerabend". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 24 Ağustos 2020. 11 Aralık 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.
- Against Method explicitly drew the “epistemological anarchist” conclusion that there are no useful and exceptionless methodological rules governing the progress of science or the growth of knowledge. The history of science is so complex that if we insist on a general methodology which will not inhibit progress the only “rule” it will contain will be the useless suggestion: “anything goes”.
- The phenomenon of incommensurability renders the standards which these “rationalists” use for comparing theories inapplicable.
- ^ "Thomas S. Kuhn". Encyclopedia Britannica. 26 Ocak 2024. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
- Scientists typically accept a prevailing paradigm and try to extend its scope by refining theories, explaining puzzling data, and establishing more precise measures of standards and phenomena. Eventually, however, their efforts may generate insoluble theoretical problems or experimental anomalies that expose a paradigm’s inadequacies or contradict it altogether. This accumulation of difficulties triggers a crisis that can only be resolved by an intellectual revolution that replaces an old paradigm with a new one.
Konuyla ilgili yayınlar
- Cemal Yıldırım - Bilim Felsefesi
- Macit Gökberk - Felsefe Tarihi
- Thomas Kuhn - Bilimsel Devrimlerin Yapısı
- Paul Feyerabend - Yönteme Karşı
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Mayis 2017 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Bilim felsefesi epistemoloji ontoloji etik ve estetik gibi felsefenin temel alt bolumlerinden birisidir TanimBilim felsefesi bilimin ne oldugunu bilimsel kuramin ozgul yapisini bilimsel bilginin epistemolojik statusunu bilimsel yontemin ya da yontemlerin anlamini bilim alani ve bilimsel bilginin nesnesini bilimin gelisiminin anlamini ozet olarak bir butun bilimin konumu gelisimi ve ic yapisini degerlendiren bunu kuramsal duzlemde ortaya koymaya calisan felsefe bolumudur Bilim tarihinden farkli olarak bilim felsefesi bu soz konusu tarihin kuramsal duzlemde aciklanmasini ve degerlendirilmesini ustlenir Bilim ve felsefeBilim felsefecileri bir bakima hem felsefe hem de bilim alaninda yer alirlar her iki alana birden hakim olmaya calisirlar Ozellikle baslangicta bilim insanlari belirli bir felsefi etkinlik icinde de olmuslardir Baslangicta bilimler felsefenin icinde yer almaktadir filozoflar ayni zamanda cogu noktada bilim insanlariydilar bircok bilimsel alanda bilgi sahibiydiler ve onlarin sentezleriyle felsefe yapmaktaydilar Fizik i ve Metafizik i yazan Aristoteles bunun tipik bir ornegidir Bilginin gelisimi ozerk dallara ayrilmasi ve her bolumun kendi icinde cok daha fazla uzmanlik gerektirmesiyle zaman icinde bilimler felsefeden ayrismaya basladi Once doga bilimleri denilen bilimler sonra giderek sosyal bilimler ayrismaya calismistir Ancak felsefenin bilimle iliskisi ve bilime yonelik ilgisi sureklidir Bu sureklilik felsefe ve bilim tarihinde gosterilebilir Baslangicta filozoflarin bilimle ilgilenen kisiler olmasi ve daha sonra giderek felsefenin bilim uzerine dusunmesi seklinde bu iliski suregelmistir Yalnizca filozoflarin bilimle iliskili insanlar olmasi dolayisiyla degil bilimin ne oldugu uzerine uretilen dusuncelerin felsefi niteligi dolayisiyla da boyledir Bilim felsefesine ait metinlerin cok uzun tarihsel bir gecmisi vardir Aristoteles ten itibaren bu iz surulebilir Ama bilim felsefesi felsefenin bir alt bolumu olarak ozellikle bilimlerin felsefeden ayrismasinin bir sonucu olarak belirginlestigi icin modern zamanlarin urunudur Francis Bacon in u Rene Descartes in si Isaac Newton un Henri Poincare nin i bir anlamda bilim felsefesinin oncu klasik metinleri sayilabilir 20 yuzyildan itibaren ise bilim felsefesi tamamen ozerk ve kapsamli bir bolum haline gelir Pozitivizm 19 yuzyilin son ceyreginden itibaren onermeleriyle hem bilimsel bir pratigi temellendiriyor hem de felsefenin sorularini yanitliyordu Soyut bir sistem olarak felsefenin sonu gelmis varsayiliyordu Ancak oyle olmadigi dusuncesi giderek yayginlik kazandi Bizzat pozitivizm denilen bilim dusuncesinin asiri derecede felsefe icerdigi ortaya konuldu Bilimin ya da bilimsel yontemin ilkeleri sayilan bir duzine kural durmadan degisime ugradi ve yerine yenileri onerildi Nedensellik ilkesi belirsizlik ilkesiyle savasir durumda buldu kendisini Kuantum fizigi gibi bilimsel gelismelerin yol actigi kuramsal sorunlarla bilim felsefesi ozellikle 1960 li yillardan itibaren belirleyici bir guncellik kazanmistir Bilime duyulan guvenin sarsildigi bir donemde bilim felsefesi one cikmaya baslar Bunda Karl Popper Thomas Kuhn Imre Lakatos Paul Feyerabend gibi unlu ve cok etkili bilim felsefecilerinin ozgun calismalari da belirleyici bir rol oynamistir Felsefenin konusu olarak bilimBilimin felsefenin konusu olmasi ve hatta bu konunun belirli bir zaman icinde felsefenin bir alt disiplini olmasi soz konusudur Tarihsel bir aciklama olarak bilimin felsefenin icinden dogup gelistigi genel bir sekilde belirtilir Daha sonra bilimin bir olarak ayrilmasindan sonra da bilim felsefe iliskisi suregelmistir Bilim felsefesi ozellikle bu ayrimin sonrasinda felsefenin bilim uzerine dusunmesinin bir sonucu olarak disipliner bir duruma gelmistir Bu iki alan her zaman kuramsal olarak birbirine karisma ve karsilikli etkilesim icinde birbirini etkileme halindedir Genel bir ayrim varsayilmakta birlikte kuramsal ayrim cizgilerini belirlemek kolay gorunmemektedir Bilim felsefesi bilimin kendi niteligi ve anlami uzerine felsefenin kuramsal calismasini dile getirir Bilim kendi basina kendi anlamini bilemez boyle bir bilme cabasina yoneldigi anda felsefe alanina girmis olur Bu anlamda bilim felsefesi bilimin yerini anlamini ve kuramsal konumunu belirlemek uzere yurutulen felsefe ici calismalarin butunlugudur Bilimin felsefeden ayrismasindan sonra felsefenin bilim uzerine dusunmesi bilim felsefesinin icerigini olusturmaktadir Ozetle bilim felsefesi bilimsel dusunce ve yontemlerin mantiksal ya da kuramsal bir cozumlemesini vermeye calisir Bilim nedir Klasik gorus Klasik gorus ya da urun olarak bilime gore bilim evreni anlamak icin tek gecerli yoldur ve birikimsel bir sekilde ilerler Auguste Comte ve Ernst Mach in pozitivizminden etkilenen klasik gorusculer Viyana Cevresi ni kurarak mantiksal pozitivizmi gelistirmislerdir Rudolf Carnap in ortaya koydugu ve Hans Reichenbach in da katkida bulundugu klasik gorusun temel varsayimlari asagidaki gibidir Bilim olgular ve mantik arasindaki iliskiye dayanmaktadir Deney ve gozlem sayesinde elde edilen veriler bilimsel yontemin temelini olusturmaktadir Bu veriler kullanilarak teoriler gelistirilmekte ardindan teoriler dogada kendilerini destekleyen ornekler kullanilarak dogrulanmaktadir Bilim tumevarim ve nedensellik uzerinden tarih boyunca duzenli bir sekilde ilerlemistir Evren hakkinda sorguladigimiz her seyi aciklayabilme potansiyeline sahip olan bilim mukemmel hale gelecektir Doga bilimleri ve sosyal bilimler zaman icerisinde birbirlerine yakinlasacak sonuc olarak sosyal fizik adi altinda birlesecektir Doga bilimleri tarihsel gelisimini sosyal bilimlere gore daha hizli surdurmustur Bu nedenle ortak bir bilimsel yontemin olusturulmasinda doga bilimlerinden yararlanilmalidir Bilim elimizdeki en iyi bilgi kaynagini olusturan ve kesinlikle dogru kabul edilmesi gereken sonuclara ulasmaktadir Matematiksel modellemeler ve sembolik mantigin kullanilmasi felsefe icin onemlidir Karl Popper klasik gorusun cogu varsayimina yakinlik gostermekle birlikte tumevarim ve dogrulanabilirligi elestirmistir Doga bilimlerinde tumevarim ve dogrulanabilirligin bir arada saglanmasi mumkun degildir Deney ve gozlem yoluyla doganin ancak bir bolumu incelenebilir gelistirilen teoriler de bu bolumun ozelliklerini yansitir Bundan dolayi her kosulda dogru kabul edilemezler Bilim tumdengelim ve yanlislanabilirlik uzerinden ilerlemelidir Evrensel niceleme statusundeki teorilerin dogada kendileriyle celisen herhangi bir ornek bulunmasi durumunda gozden gecirilmeleri ve terk edilmeleri gerekir Auguste Comte un doga bilimleriyle uyumlu olan bazi dusunceleri ve Karl Popper in yanlislanabilirligi bilim cevreleri icerisinde genel kabul gormektedir Viyana Cevresi nin mantiksal pozitivizmi 1930 lu yillarda kayda deger bir destege sahip olmakla birlikte sonradan elestirilmistir Klasik gorusun elestirisi Klasik gorusun elestirisi ya da etkinlik olarak bilime gore bilim evreni anlamak icin gecerli yollardan biridir ve devrimsel bir sekilde ilerler 1960 li yillarda Thomas Kuhn un paradigma degisimleri ve es olculmezlik dusuncelerini gelistirmesi klasik gorusun sorgulanmasini saglamistir Bilimsel Devrimlerin Yapisi kitabini yazarak bilim felsefesine tarihselci bir yaklasim getirmistir Stephen Toulmin in biyoloji tarihi uzerine yaptigi arastirmalar da paradigma degisimlerinin aciklanmasinda etkili olmustur Klasik gorusun elestirisinin temel varsayimlari asagidaki gibidir Bilim paradigma degisimleri uzerinden ilerleyen ve belirli tarihsel donemlerde sicramalar yasayan bir surectir Bilim tarihi ve bilim felsefesi arasindaki iliski guclendirilmelidir Bilim teorilerin gelistirilmesi surecinde mantik ve dil yapisinin sagladigi imkanlardan yararlanmaktadir Bu alanlarin tarih boyunca degisim gostermesi nedeniyle es olculmezlik gecerlidir ve teoriler kendi aralarinda kiyaslanamazlar Evren hakkinda sorguladigimiz seylerin ancak bir bolumu bilim sayesinde aciklanabilir Doga bilimleri ve sosyal bilimler zaman icerisinde yeni arastirma alanlarinin ortaya cikmasiyla detaylanacaktir Bilim insanlarinin gelistirdikleri teorilerde psikolojik durumlarinin icerisinde bulunduklari sosyolojik yapilarin yasadiklari tarihsel donemlerin ve felsefi goruslerinin etkisi bulunmaktadir Bu nedenle ulasilan sonuclar oznel etkiler icermektedir ve belirli kosullarda uzlasmaya dayali olarak kabul edilmelidir Imre Lakatos Karl Popper in yanlislanabilirlik ve Thomas Kuhn un paradigma degisimleri alaninda ortaya koydugu gorusleri sentezlemeye calismistir Bilimsel yontem hakkindaki dusuncelerinde klasik gorusten etkilenmis teoriler arasindaki degisimi aciklamak icin ise klasik gorusun elestirisinden yararlanmistir Paul Feyerabend klasik gorusun elestirisinin varsayimlarini daha da ileriye goturmustur Yonteme Karsi ve Ozgur Bir Toplumda Bilim i yazarak epistemolojik anarsizmi gelistirmistir Bilim kendi icerisindeki tarihsel donemlerde oldugu gibi diger bilgi kaynaklariyla arasinda da es olculmezdir Din felsefe ve sanat gibi alanlarla yaklasik ayni oneme sahiptir Bilim duzensiz olarak ilerleyen bir yapidadir ve oznel etkiler icermesi nedeniyle gorecelidir Bilimsel yontem yoktur ve belirlenmeye calisilmasi yalnizca kisitlamalar gelistirilmesine neden olur Thomas Kuhn un paradigma degisimleri bilim cevreleri icerisinde genel kabul gormektedir Paradigma degisimleri Bilim insanlari belirli bir bilimsel yonteme sahip olmadiklari donemde gecerli oldugunu dusundukleri teorileri bir arada kullanirlar Bu teorilerin arasindan birinin gercekligi aciklama konusunda digerlerine gore on plana cikmasiyla paradigma belirlenir ve olagan bilim donemine girilir Olagan bilim donemi Bilim insanlari gelistirdikleri paradigma icerisinde calismalar yapar ve arastirmalar ortaya koyarlar Bunalimlar donemi Bilim insanlari dogru kabul ettikleri paradigmayla aciklayamadiklari bir ornekle karsilasirlar Olaganustu arastirma kabul edilen bu ornek aralarindaki ilk gorus ayriliklarini baslatir ve ornek sayisinin artmasiyla calismalarinin bazi durumlarda yetersiz kaldigini gorurler Bilimsel devrim donemi Bilim insanlarinin bir bolumu yeni bir paradigma gelistirmek uzere ayrilir ve zaman icerisinde gordukleri destek artar Bilimsel devrimin gerceklesmesiyle eski paradigma gecersiz hale gelir Yeni paradigma donemi Bilimsel devrim sonucunda yeni paradigmayla olagan bilim donemine geri donulur Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Bilim felsefesi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Bilimsel yontem Bilim tarihi Nesnellik Pozitivizm Empirizm Bilimsel bilgi RealizmKaynakca Bilim Felsefesi Raunt s 4 Encyclopaedia Britannica 10 Eylul 2023 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Subat 2024 In 1926 Moritz Schlick the founder of the Vienna Circle a small group of philosophers mathematicians and other scholars who met regularly to discuss philosophical issues invited Carnap to join the faculty of the University of Vienna where he soon became an influential member of the Circle Out of their discussions developed the initial ideas of logical positivism or logical empiricism This school of thought shared its basic empiricist orientation with David Hume an 18th century Scottish philosopher and Ernst Mach an Austrian physicist and philosopher Its leading members informed and inspired by the methods and theories of contemporary mathematics and science sought to develop a scientific world view by bringing to philosophical inquiry the precision and rigour of the exact sciences As one means to this end Carnap made extensive use of the concepts and techniques of symbolic logic in preference to the often inadequate analytic devices of traditional logic Carnap and his associates established close connections with like minded scholars in other countries among them a group of empiricists that had formed in Berlin under the leadership of Hans Reichenbach an eminent philosopher of science With Reichenbach Carnap founded a periodical Erkenntnis 1930 39 refounded 1975 as a forum for the new scientific philosophy Karl Popper Stanford Encyclopedia of Philosophy 12 Eylul 2022 4 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Subat 2024 Popper accordingly rejects the view that induction is the characteristic method of scientific investigation and inference substituting falsifiability in its place It is easy he argues to obtain evidence in favour of virtually any theory and he consequently holds that such corroboration as he terms it should count scientifically only if it is the positive result of a genuinely risky prediction which might conceivably have been false The logic of his theory is utterly simple a universal statement is falsified by a single genuine counter instance Thomas Kuhn Internet Encyclopedia of Philosophy 1 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Subat 2024 The professional reviews of The Copernican Revolution signaled Kuhn s acceptance into the philosophical and historical communities His reconstruction of the revolution was considered for the most part scientifically accurate and methodologically appropriate Reviewers considered integration of the science and the social an advance over other histories that ignored these dimensions of the historical narrative Kuhn s reconstruction of the Copernican revolution portrayed a radically different image of science than that of traditional philosophers of science Justification of scientific knowledge was not simply a logical or objective affair but also included non logical or subjective factors James Robert Brown Martin Carrier Lakatos un Bilimsel Arastirma Programlari Metodolojisi Bilim Felsefesi Philosophy Science The Key Thinkers ss 197 203 Paul Feyerabend Stanford Encyclopedia of Philosophy 24 Agustos 2020 11 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Subat 2024 Against Method explicitly drew the epistemological anarchist conclusion that there are no useful and exceptionless methodological rules governing the progress of science or the growth of knowledge The history of science is so complex that if we insist on a general methodology which will not inhibit progress the only rule it will contain will be the useless suggestion anything goes The phenomenon of incommensurability renders the standards which these rationalists use for comparing theories inapplicable Thomas S Kuhn Encyclopedia Britannica 26 Ocak 2024 2 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2024 Scientists typically accept a prevailing paradigm and try to extend its scope by refining theories explaining puzzling data and establishing more precise measures of standards and phenomena Eventually however their efforts may generate insoluble theoretical problems or experimental anomalies that expose a paradigm s inadequacies or contradict it altogether This accumulation of difficulties triggers a crisis that can only be resolved by an intellectual revolution that replaces an old paradigm with a new one Konuyla ilgili yayinlarCemal Yildirim Bilim Felsefesi Macit Gokberk Felsefe Tarihi Thomas Kuhn Bilimsel Devrimlerin Yapisi Paul Feyerabend Yonteme Karsi