Theileriosis özellikle sığırlarda konaklanan olan bir kan protozoon u olan Theileria spp türlerinin neden olduğu h

Theileriosis, özellikle sığırlarda konaklanan olan bir kan protozoon'u olan Theileria spp. türlerinin neden olduğu hastalık.Theileria annulata'nın neden olduğu tropikal theileriosis kan ve lenf dokularının enfeksiyöz bir hastalığır. Hyalomma soyuna bağlı kenelerin ara konaklık yaptığı Theileria annulata, sığırlarda ciddi ekonomik kayıplara neden olur.

Hastalığa ilişkin ishalli dışkı ve kan, buzağı.

Yaşam Çemberi

Theileriosis'li hayvandan kan emen Ixodidae keneleri etkenleri alır ve kenenin bağırsaklarında gametogoni ve syngami aşamalarını geçirir.Şekillenen zigot içerisinde gelişen kinet, direkt hemolenf yoluyla kenenin tükürük bezine, asini hücrelerine yerleşir.Burada sporozoit'leri oluşturur.Oluşan sporozoit'ler, kenenin başka bir hayvandan kan emmesi sırasında hayvana nakledilir.Konağa geçen sporozoit'ler kanda lenfosit'lere yerleşerek iki aşamalı şizogoni dönemi geçirirler.Oluşan merozoit'ler, buradan eritrosit'lere geçerler. Theileria parva dışındaki türlerde intraeritrositer gelişme gözlenmektedir.İşte bu eritrosit içerisinde gelişen formlara piroplazm da denilmektedir.

Patogenez

Hastalığın patogenezisinde, parazitin lenfoblastlardaki şizont formları ve intraeritrositik (alyuvar içi) piroplazma formları etkilidir. Doğal enfeksiyonlarda, 8-25 günlük (ortalama 15 gün) bir inkubasyonun devamında ortaya çıkan klinik belirtilerin şiddeti, özellikle parazit suşunun patojenitesi ve hayvanın direnci ile oldukça ilişkilidir. Hayvanın direncine daha çok ırk, yaş, gebelik, laktasyon gibi fizyolojik strese neden olan faktörler etkilidir. Hastalığın şiddeti ve süresine göre; perakut, akut, kronik ve subklinik olmak üzere dört klinik form bildirilmiştir. Genellikle hastalığın bir ve daha yukarı yaşlardaki sığırlarda görüldüğü belirtilmesine rağmen, kültür ırkı sığırlarda hastalığın çıkışı ile yaş arasında ilişki kurmanın mümkün olmadığı, her yaşta Theileriosis'in görülebileceği bildirilmiştir. Theileria annulata enfeksiyonlarında ciddi hematolojik değişikliklerin meydana geldiği ve en tipik bulgunun anemi olduğu belirtilmiştir. Tropikal Theileriosis'te küçük submukozal lenf yumlarının invazyonu ve şişmesinin mukozal konjesyona neden olduğu ve bunun da epistaksis (burun kanaması) ve lakrimasyonla (aşırı gözyaşı akıntısı) kendini belli ettiği bildirilmiştir. Parazitler hematopoetik organları (kemik iliği, dalak, karaciğer, lenf yumruları) tahrip ederek ağır lezyonlar meydana getirmektedir.

Semptomlar

- Durgunluk, iştahsızlık, çevre ile ilgisizlik.
- Baş ve kulakların sarkması.
- Kıllar matlaşmış ve karışıktır.
- Yüksek ateş (41 - 42⁰C).
- Nabız ve solunum sayısı artar.
- Pityalismus (salya üretiminde artış).
- Seröz burun akıntısı.
- Tremor, diş gıcırdatma.
- Rumen hareketlerinin azalması veya tamamen durması (atoni).
- Yüzlek lenf yumrularında büyüme (Genellikle tek taraflı ve daha çok Ln. servicalis superficialis ve Ln. subiliaci).
- Pulmoner ödem, solunum güçlüğü (dispne), öksürk, oskultasyonda sert veziküler sesler, bazen yaş harharalar.
- İlk günlerde konstipasyon (kabızlık), daha sonra bazı olaylarda ishal görülür.
- Ağır olaylarda dışkı siyahımsı renktedir ve dışkıda gizli kan bulunur.
- Hastalarda zayıflama, laktasyondaki ineklerde süt veriminde azalma veya tamamen kesilme.
- Gebe ineklerde yavru atma veya erken doğum yapma.
- Sallantılı yürüyüş, yatıp kalkmada güçlük belirgindir.
- Konjunktiva ve mukozalar başlangıçta hiperemiktir. Sonraları anemik, bazı olaylarda hafif ikterik (sarılık) olur.

Tedavi ve Koruma-Kontrol

Hastalığın tedavisinde bu güne kadar etkili bir ilacın bulunamamış olması sonucu semptomatik tedavi uygulanmaktadır. Tropikal theileriosise karşı kontrol yöntemleri başlıca vektörlerle mücadele, tedavi ve pek çok ülkede uygulanmakta olan atenüe canlı aşı uygulamalarıdır. Canlı atenüe aşılar Türkiye'de de üretilmektedir ve özellikle kültür ırkı hayvanlarda koruma sağlamak amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır.

Medikal tedavi amacıyla sığırlar için aşağıdaki ilaçlar kullanılabilir:

Parvaquon: 10 mg/kg dozda kas içi 2 veya 4 gün ara ile 2 uygulama şeklinde kullanılabilir.
Buparvoquon: 2,5 mg/kg dozda kas içi 2 veya 4 gün ara ile 2-3 uygulama yapılabilir.
Halofuginon: 1,2 mg/kg dozda 500 ml sıvı içerisinde ağız yoluyla uygulanabilir.Ancak pek tavsiye edilmez.

Atlarda theileriosis

Theileria equi’nin neden olduğu, özellikle Ixodidae ailesine bağlı kenelerle transovarial ve transstadial olarak nakledilmektedir. Bununla birlikte özellikle Dermacentor, Hyalomma, Rhipicephalus ve Boophilus soyundaki kenelerle transstadial olarak nakledildiği bilinmektedir. Vektör kenelerin bulunduğu yerlerde hastalığa sıklıkla rastlanmaktadır At, eşek, katır ve zebralarda perakut, akut, subakut ve kronik seyirli olan hastalıkta; yüksek ateş, Anemi, sarılık, , , , mukozalarda hiperemi gibi semptomlar dikkat çekmektedir.

Latent ve subklinik (belirti göstermeyen) seyirli enfeksiyonlar; Enzim Linked Immunosorbent Assay (ELISA), İndirekt Floresan Antikor Tekniği (IFAT) ve Komplement Fikzasyon Test (KFT) gibi serolojik testler yanında Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) teknikleri kullanılarak tespit edilebilmektedir.Akut enfeksiyona neden olanlar ise hastalığın yaklaşık 14. gününde yapılan kan frotilerinde etkenler görülerek tanı konulabilir.

Koyun ve keçilerde theileriosis

Koyun ve keçilerde Theileriosis etkeni, Theileria hirci kötü huylu seyreden bir enfeksiyondur ve Ortadoğu'yu tamamıyla içine alan Akdeniz'den Hindistan ve Çin'e kadar olan coğrafyada görülebilmektedir. Bunun dışında; T. ovis, T. lestoquardi de diğer etkenlerden olup, Dermacentor, Haemaphysalis, Hyalomma, Rhipicephalus ve Ornithodorus soylarına bağlı kene türleri ile nakledilmektedir. Koyunlarda T. hirci öldürücü, T. ovis hafif patojen ve T. separata apatojendir.Keçilerde ise sırasıyla T. hirci öldürücü ve T. ovis'in hafif patojendir.

Kaynakça

Hooshmand-Rad, P.: The pathogenesis of anemia in Theileria annulata infection. Res. Vet. Sci., (1976), 20, 324-329.
Can, R.: Theileria annulata (Dschunkowsky et Luhs, 1904)'dan ileri gelen theileriosis üzerinde klinik-patolojik çalışmalar ve tedavi denemeleri. Dok. Tezi; F.Ü. Vet. Fak., Elazığ(1979).
Laiblin, Ch. : Klinische Untersuchungen zur Theileria annulata - Ünfection des Rindes. II. Haematologische Untersuchungen. Berl. Münch. Tieraerztl. Wschr., (1978), 91, 48-50.
Shah-Fischer, M. and Say, R.: Manuel of tropical veterinary parazitology. English Edition. Published by C.A.B. International, 407-408,(1989).
Gül, Y., Aksoy, G. ve Özdemir, H.: Elazığ ve çevresinde Theileria annulata ile enfekte sığırların Buparvaquone (Butalex)'la tedavisi üzerine araştırmalar. Y.Y.Ü. Vet. Fak. Derg., (1991), 2, (1-2), 97-116.
Aher, V.D., Bhikane, A.U., Gaikwad, B.B. and Singh, B.: A note on ocular lesions associated with tropical theileriosis (theileria annulata) infection in calves. J. Bombay vet. Coll. (1990), 2, (2), 123-124.
Can, R. ve Aslan, V.: Theileria annulata'dan ileri gelen theileriosis'te, pıhtılaşma mekanizmasında görülen bozukluklar ve Tranexamic asidin (Transamin) sağaltıma etkisi üzerine araştırmalar. Elazığ Bil. Vet. Hek. Odası Derg. (1984), 1, (1), 20-30.
Rosenberger, G.: Krankheiten des Rindes. Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 1110-1112, (1970).
Kılanı, M. et Bouatour, A.: Essai preliminaire de traitement de la theileriosise bovine en tunisie par la parvaquone. Revue. Med. Vet.,(1984), 5, 289-296.
Rosenberger, G.: Die Klinische Untersuchung des Rindes. Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg, 136-162, (1977).
Kyaw, A..: A simple colorimetric method for ascorbic acid determination in blod plasma. Clin. Chim. Acta. (1978), 86, 153-157.
Purohit, S.K., Rao, K.L. and Sood, A.: Prenatal infection of theileriosis in calves. Indian J. Anim. Sci. (1983), 53, (8), 894.
Onar E., Investigationon preparationandaplicationof vaccineagainsttropicalTheileriosis( Theileriaannulata) in Turkey. InInternationalsymposiumon MycoplasmosisandTheileriosiseds. K. Demirözü,U.G. Nadaş, C. Altınel, Y.Uysal,J.TurkaslanandH.I. Alp (eds) Vol.10.Pendik AnimaldiseasesCentralResearchInstitute:Pendik, Turkey1989, pp: 47-57
OuhelliH., Researchon thecontrolof tropikal theileriosisin Morocco. In: Proceedingsof thesecondEEC Workshop on OrientationandCo-ordinationof researchon tropikal theileriosis, heldat NationalDairyDevelopmentBoard ed: SinghDKVarshneyB.C. ADDB, Anand, India( 1991) pp: 5
Pipano E., Schizonts and ticks stagesin immunisation against Theileria annulata infection In: Advancesin the control of Theileriosis ed: Irvin, A.D., Cunningham, M.P., Young, A.S., TheHague: MartinusNijhoff( 1981) pp. 242–52
Singh D.K. Methods currently used for the control of Theileria annulata: their validity and proposal for control strategies, Parrassitologia, 1990 32,33-40

Dipnotlar

^ Kauffman J, 1996. Parasitic Infections of Domesitic Animals. A Diagnostic Manual. Birkhauser Verlag, Basel, Boston, Berlin p.423
^ Levine ND, 1985. Veterinary Protozoology. Iowa State University Press, Ames. p413
^ Soulsby ELJ, 1986 Helmints, Artropods and Protozoa of Domestic Animals. 7th edition, Bailliere Tindall, London, p809
^ Veteriner Hekimliğinde Parazit Hastalıklarında Tedavi, A. Burgu, Z. Karaer, s.17
^ Uilenberg G: International collaborative research: Signifance of tick-borne hemoparasitic diseases to world animal health. Vet Parasitol, 57, 19-41, 1995.
^ Brüning A: Equine piroplasmosis an update on diagnosis, treatment and prevention. Br Vet J, 152, 139-151, 1996.
^ Rommel M, Eckert J, Kutzer E, Körting W, Schneider T: Veterinärmedizinische Parasitologie. Parey Buchverlag, Berlin, pp. XXV+915, 2000.
^ Schein E: Equine babesiosis. In, Ristic M (Ed): Babesiosis of Domestic Animals and Man. pp. 197-208, Boca Raton, CRC Press, Florida, 1988.
^ Nalbantoglu S: Tektdrnakldlardn parazit hastaldklardnda tedavi. In, Burgu A, Karaer Z (Eds): Veteriner Hekimliğinde Parazit Hastalıklarında Tedavi. s. 65-77, Türkiye Parazitol Dern Yaydn No: 19, İzmir, 2005.
^ Knowles DP, Perryman LE, Kappmeyer LS, Hennager SG: Detection of equine antibody to Babesia equi merozoite proteins by a monoclonal antibody based competitive inhibition ELISA. J Clin Microbiol, 29, 2056-2058, 1991.
^ Güçlü HZ, Karaer KZ: Ankara yöresinde sportif ve gösteri amaçld yetiştirilen atlarda Babesia caballi (Nuttall, 1910) ve Theileria equi (Syn. Babesia equi, Laveran, 1901)’nin yaydldşdndn polimeraz zincir reaksiyonu ile araştdrdlmasd. Türkiye Parazitol Derg, 31, 89-93, 2007.
^ Luo, J.X., Yin, H.: Theileriosis of Sheep and Goats in China. In Proceedings of the EU International Symposium on Tick-Borne Disease, XiÕan China, 2-6 September, 1996.
^ Norval, R.A.I., Perry, B.D., Young, A.S.: The Epidemiology of Theileriosis in Africa. Academic Press, London, New York, Sydney, Tokyo, Toronto, p 481, 1992.

[1] Kauffman J, 1996. Parasitic Infections of Domesitic Animals. A Diagnostic Manual. Birkhauser Verlag, Basel, Boston, Berlin p.423

[2] Levine ND, 1985. Veterinary Protozoology. Iowa State University Press, Ames. p413

[3] Soulsby ELJ, 1986 Helmints, Artropods and Protozoa of Domestic Animals. 7th edition, Bailliere Tindall, London, p809

[4] Veteriner Hekimliğinde Parazit Hastalıklarında Tedavi, A. Burgu, Z. Karaer, s.17

[5] Uilenberg G: International collaborative research: Signifance of tick-borne hemoparasitic diseases to world animal health. Vet Parasitol, 57, 19-41, 1995.

[6] Brüning A: Equine piroplasmosis an update on diagnosis, treatment and prevention. Br Vet J, 152, 139-151, 1996.

[7] Rommel M, Eckert J, Kutzer E, Körting W, Schneider T: Veterinärmedizinische Parasitologie. Parey Buchverlag, Berlin, pp. XXV+915, 2000.

[8] Schein E: Equine babesiosis. In, Ristic M (Ed): Babesiosis of Domestic Animals and Man. pp. 197-208, Boca Raton, CRC Press, Florida, 1988.

[9] Nalbantoglu S: Tektdrnakldlardn parazit hastaldklardnda tedavi. In, Burgu A, Karaer Z (Eds): Veteriner Hekimliğinde Parazit Hastalıklarında Tedavi. s. 65-77, Türkiye Parazitol Dern Yaydn No: 19, İzmir, 2005.

[10] Knowles DP, Perryman LE, Kappmeyer LS, Hennager SG: Detection of equine antibody to Babesia equi merozoite proteins by a monoclonal antibody based competitive inhibition ELISA. J Clin Microbiol, 29, 2056-2058, 1991.

[11] Güçlü HZ, Karaer KZ: Ankara yöresinde sportif ve gösteri amaçld yetiştirilen atlarda Babesia caballi (Nuttall, 1910) ve Theileria equi (Syn. Babesia equi, Laveran, 1901)’nin yaydldşdndn polimeraz zincir reaksiyonu ile araştdrdlmasd. Türkiye Parazitol Derg, 31, 89-93, 2007.

[12] Luo, J.X., Yin, H.: Theileriosis of Sheep and Goats in China. In Proceedings of the EU International Symposium on Tick-Borne Disease, XiÕan China, 2-6 September, 1996.

[13] Norval, R.A.I., Perry, B.D., Young, A.S.: The Epidemiology of Theileriosis in Africa. Academic Press, London, New York, Sydney, Tokyo, Toronto, p 481, 1992.