Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Göktürkler veya Kök Türkler (Göktürkçe: 𐱅𐰇𐰼𐰰:𐰜𐰇𐰛 Kök Türük veya 𐱅𐰇𐰼𐰛 Türk;Çince: 突厥/تُكِئ; pinyin: Tūjué), Orta Çağ'da Orta Asya'da göçebe bir Türk halkları konfederasyonuydu. Bumin Kağan'ın önderliğindeki Göktürkler, geleceğin coğrafi konumunu, kültürünü, hakim inançlarını ve geleceğini şekillendirecek birçok göçebe hanedanlıklarından biri olan Göktürk Kağanlığı'nı kurdular.
 Moğolistan'da Göktürk petroglifleri (6.-8. yüzyıl tarihleri). | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
Günümüz bazı Türk halklarının atası | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Orta Asya, Doğu Asya, Doğu Avrupa | |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türgişler, Dokuz Oğuzlar, Seyanto Hanlığı, Şatuo |
Göktürkler, hem ilk defa kurdukları siyasi yapılara Türk adını vermeleri, hem de Türkçenin ilk bilinen yazılı kayıtlarını vermeleri bakımından Türk kültür ve edebiyat tarihinde çok önemli bir yere sahiptirler.
Tarihçe
Göktürkler 6. yüzyılın sonlarında güçlerinin zirvesine ulaştılar ve Çin'in Sui Hanedanlığı topraklarını ele geçirmeye başladılar. Ancak, Türk soylularının bölünmesi ve kağanlık otağı için ortaya çıkan iç çekişmeler nedeniyle fetihler sona erdi. Sui İmparatoru Wen'in desteğiyle Yami Kağan iç savaşı kazandı. Ancak Göktürk İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. İç savaş nedeniyle zayıf düşen Yami Kağan, Sui Hanedanlığı'na bağlılığını ilan etti. Suiler gerilemeye başladığında ise Şipi Kağan tarafından yeniden Sui Hanedanlığı topraklarına seferler başlatıldı ve hatta Şipi Kağan Yen-Men Kuşatması'nda (MS 615) 100.000 kişilik süvari ordusu ile Sui İmparatoru Yang'ı kuşattı. Sui hanedanının çöküşünden sonra Göktürkler, takip eden Çin iç savaşlarına müdahale ederek kuzeydoğudaki isyancı 'ya 622 ve 623'te yükselen Tang Hanedanlığı'na karşı destek sağladılar. Liu Heita uzun bir başarı dönemi yaşadı ama sonunda Li Shimin ve diğer Tang generalleri tarafından bozguna uğradı ve idam edildi. Bunun ardından Tang hanedanı kuruldu.
Gerileme Dönemi
Göktürk Kağanlığı'nın Çin iç savaşının başında bir süreliğine Tang Hanedanı'nı desteklemesine rağmen Tangların yavaş yavaş Çin'i birleştirmesi ile birlikte Göktürkler ve Tanglar arasında çatışmalar baş gösterdi. Göktürkler, Tang İmparatorluğu'nun kuzey sınırına saldırılara ve akınlara başladı ve esas ordularıyla Tang başkenti Çangan'ı ele geçirdiler. İç savaştan toparlanamayan Tanglar kısa bir süreliğine Göktürk soylularına haraç ödemeyi kabul etti. Tanglar, 4 yıl sonra Göktürk karşıtı boylarla ittifak kurarak esas Göktürk ordusunu 'nde yenilgiye uğrattı ve 630'da İl Kağan'ı esir aldılar. Türk boylarının Tang egemenliğini kabul etmek zorunda kalmasıyla Moğol Platosu'nu ele geçirdiler.
İmparator Taizong, Göktürk teginlerine Çin'de makamlar vererek onları asimile etmeye çalıştı. Aşina Cieşeşuay, Doğu Göktürk Kağanı Şipi Kağan'ın oğluydu ve Çin'de yüksek bir askeri göreve terfi ettirildi. 639'da Aşina Cieşeşuay, Çin imparatorunu esir almak için bir plan yaptı. Kardeşi Tölis Kağan'ın oğlu Aşina Holoku ve 40 kişilik bir grupla bu planı gerçekleştirmeye çalıştı. Planın hayata geçirileceği gün fırtına çıktığından imparator saraydan ayrılmadı. Aşina Cieşeşuay ve maiyeti Çin imparatorunun sarayına baskın düzenledi. Uzun süre savaşmalarına rağmen başarılı olamadılar ve saray atlarını çalıp Vey Nehri'ni geçtiler. Çoğu Çin ordusu tarafından öldürüldü.
İsyan sonucunda hedeflenen amaca ulaşılamasa da isyan Çin imparatorunu tedirgin etti ve imparator kağanlığı yeniden kurmaya karar verdi. Bu dönemde iktidara gelen kağanlar Çin devletine bağlıydılar ve Çi-mi sisteminin kağanları olarak biliniyorlardı. İlteriş Kağan, İkinci Göktürk Kağanlığı'nı kurana kadar Doğu Göktürkler Çin'e bağlıydılar. Aşina Cieşeşuay'ın isyanından sonra 13 Ağustos 639'da Taizong, Çelebi Kağan'ı başa geçirdi ve yerleşik Türk halklarının onu Sarı Irmak'ın kuzeyine doğru takip etmesini ve Çin Seddi ve Gobi Çölü arasındaki bölgeye yerleşmesini emretti. Ancak birçok Göktürk generali Tang İmparatorluğu'na sadık kalmaya devam etti.
679'da, 'nin Türk liderleri olan Aşide Beŋü ve , Aşina Nişufu'yu kağan ilan etti ve Tang hanedanına karşı ayaklandı. 680'de , Aşina Nişufu ve ordusunu yendi. Aşina Nişufu kendi adamları tarafından öldürüldü. Aşide Wenfu, Aşina Funian'ı kağan yaptı ve tekrar Tang hanedanına karşı ayaklandı. Aşide Wenfu ve Aşina Funian, Pei Xingjian'a teslim oldu. Aralık 681'de Aşide Wenfu ve Aşina Funian da dahil olmak üzere 54 Göktürk, Çangan'ın Doğu Pazarı'nda halka açık bir şekilde idam edildi. 682 yılında İlteriş Kağan ve Tonyukuk Çin hegemonyasına karşı ayaklandı ve Aşina Funian'ın adamlarından geriye kalan orduyla 'ni (bugünkü Hohhot'un kuzeybatısı, İç Moğolistan) fethettiler. Yeniden kurulan Göktürk Kağanlığı, Tang ve Hitay boyları arasındaki savaşa müdahale etti. Ancak Bilge Kağan'ın ölümünden sonra Göktürklerin artık bozkırdaki diğer Türk boylarını yönetecek gücü kalmamıştı. 744 yılında Tang Hanedanlığı ile müttefik olan Uygur Kağanlığı, son Göktürk Kağanlığı'nı yıktı ve Moğol Platosu'nu kontrol etti.
Kültür
Göktürk giyim kuşamı
Göktürk kıyafetleri, hem erkeklerde hem de kadınlarda çoğunlukla uzun kaftanlardan oluşuyordu. Erkek kaftanları, sol taraf üste gelecek şekilde kapanırken kadın kaftanlarının bunun tersi olarak sağ yan üste gelecek şekilde kapanmakla olduğu görülmüştür. Ancak bu genel bir eğilim gibi görülse de kesin bir kural değildir. Göktürk giysilerinin dışa doğru açılan belirgin yakalarının olması önemli özelliklerden biri olarak kabul edilebilir. Başlarına ise, kendilerine özgü börkler taktıkları ve bunların keçeden ya da kenarları kürkten yapılmış başlıklar olduğu anlaşılmaktadır. Ayaklarına muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve keçe çizmeler giymekteydiler. Dış giyime dair verebileceğimiz bu unsurlardan sonra, iç giyime dair belirleyebildiğimiz herhangi bir giyim türü tespit edilememiştir. Yerleşik hayata geçişin hızla ilerlediği ve Uygur etkilerinin arttığı son dönemlerde, kıyafet biçimlerinde ufak tefek değişimlerin başladığı ve süslemenin arttığı görülür. Uygur sanat anlayışı ve zevkinin ortaya çıkmaya başladığı bu geçiş aşamasında, Uygurların Göktürklere etki etmesinin yanı sıra; ilk önceleri Göktürk egemenliği altında olan Uygurların da Göktürk kültürünün izlerini kendilerinde yansıttıkları görülür.
Kaftan, Orta Asya Türk devletlerinde, Hindistan'daki Türk İmparatorluğu'nda, Selçuklu Türklerinde ve Osmanlılarda en sevilen giysiydi. Selçuklu döneminin en önemli unsuruydu ve izleri Hun kurganlarına kadar uzanmaktadır.
Kaftanlar çeşitli renk ve biçimlerde hazırlanır önleri açık olup, diz kapaklarına veya topuklarına kadar inerler. Yakasız düz arkalı kaftan en basit kaftan tipidir. Eski Türklerde Göktürk heykellerinde ve Uygurlarda dize veya yere kadar uzanan beli kuşaklı dik veya devrik yakalı kaftanlar görülür. Göktürk heykellerinin giyimi Anadolu Selçukluların giyimine kaynak olmuştur. Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri Batı’ya yönelip İran üzerinden Anadolu’ya yerleşmeleri ve çeşitli kültür çevreleri ile iç içe yaşama dönemine geçişleri ile birlikte bu durum giyim kuşamda da büyük değişimlere yol açmıştır.
Göçebe kültürüne sahip at üzerinde hayvan güden toplumlar daha hafif ama bir o kadar da dayanıklı giysilere ihtiyaç duyar. Hayvancılıkla geçimini sağlayan Türkler her türlü doğa koşullarına karşı dayanıklı elbiseler kullanırlardı. Bu nedenle atın sürtünme ve bacaklarda yara açma gibi tehlikelerden korunmak için kalın pantolon ve çizme giymeleri gerekmekteydi. Yine hayvancılıkla geçinen Türklerin yiyecek silahlarını asabilmek için kalın deri kemerlere ihtiyaçları vardı. Ayrıca sürekli olarak açık havada gezmeleri nedeniyle kalın palto ve kürklerin kullanılmasını da gerektiriyordu. Soğuğa ve rüzgara karşı kulaklıklı ve esneklikli içi kürklü şapkalar giymek işin ve iklimin gereğiydi.
Göktürk devrine ait elbiselerin en önemlileri 'da bulunan giysi parçalarıdır. Bu kurgandaki elbiseleri, ipekli ve kürklü olarak ikiye ayırmamız gerekir. Prof. Wice bunları kemha denilen bir tür Bizans ipekli kumaşı olarak değerlendirir. Ancak Bahaeddin Ögel bunları yabancı kaynaklara dayandırarak MS 7. ve 8. yüzyıllara ait Çin kumaşı olarak tasnif etmektedir. Elimizde kumaşların bir resmi ve görüntüsü olmadığı için kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Her şeye rağmen elbiselerin tamamlayıcısı olan pantolonların kürklerle süslenmesi Türklere has bir özellik olarak karşımıza çıkıyor. Katanda kurganında ele geçen kürklü cübbe veya kaftanlar uzun boylu idiler. Daha ziyade tunik şeklinde kısa olan Hun kıyafetleri, yavaş yavaş Göktürklerdeki yerleşimin etkisiyle olsa gerek, boyda bir uzamayla karşımıza çıkıyor. Uzun kollu kaftanın kolları da dardır. Adeta yüzyıllar sonra Osmanlı kaftanlarına öncülük eder tarzdadır. Elbisenin arka robası ve ön taraftaki klapası (mostrası) kürkle de süslenmiştir. Yakası olmayan elbisenin dikiş yerleri kaytanla tutturulmuştur. Kudirge kurganında da kenarları kürkle de süslenmiş bir prense ait elbiseyle karşılaşırız. Orhun'daki heykellere baktığımızda kaftanların uzun boylu olduğunu görürüz. Fakat bu heykellerde yakalar belirli şekilde kıvrık olarak yapılmıştır. Göktürkler saçlarını serbestçe bırakırlar ve kaftanlarını da sola veya sağa doğru sararak iliklerlerdi. Bu gelenekleriyle ataları Hunlara benzemektedirler.
"Çin kaynaklarının belirttiğine göre Göktürklerin kaftanları soldan sağa kapanıyor, saçları serbest bırakılıyordu." Fakat bu kuralın kesin olmadığı, çeşitli Göktürk heykellerinde ve duvar resimlerinde, sağa veya sola kapanır tarzda olduğu da görülebilmektedir. Kültigin mezar anıtlarındaki heykeller Göktürklerin kıyafetleri açısından paha biçilmez niteliktedir. Benzer kıyafetler Orta Asya Türklerince bugün bile giyilmeye devam etmektedir. Göktürk yazıtlarında Bilge Kağan ve Kültigin, Çinliler hakkında bilgi verirken "Sabı süçig, agısı yımşak ermiş" ibaresini kullanmışlardır. Yani "(Çin'in) sözü tatlı ve ağısı yumuşak" anlamındadır. Bahaeddin ÖGEL bunu açıklarken "Çin'in hediyesi çekici imiş, ağısı (ipeklileri) yumuşak" olarak değerlendirir. Ağıdan maksat, ipekli kumaştır ve aynı ibare Osmanlı döneminde 14. yüzyıl yazma eserlerinde de kullanılmıştır. Hunlarda ve Göktürklerde ağı sözü "para" ve "ipekli kumaş" manasında kullanılmış, bu gelenek Osmanlı dönemine kadar da sürdürülmüştür. Fakat Osmanlı ve Selçuklu dönemlerinde para yerine değil, sadece ipekli kumaş anlamında kullanılmıştır.
Göktürkler döneminde kıyafetlerin yapımında deri ve keçenin kullanıldığını da görürüz. Bunu bazı heykeller üzerindeki başlıkların duruş biçiminden de anlayabiliyoruz. Göktürkler döneminde keçecilik, sadece çadırların döşemesinde kullanılmamış, börk, şapka gibi çeşitli başlıkların yapımlarında da tercih edilmiştir. Ayrıca bellere takılan deri kemerlerin, çeşitli madeni plakalarla süslendiği de daha önceden gelen bir ata geleneği olarak dikkatimizi çekmektedir.
Göktürkler döneminde birçok giyim teriminin bugünkü gibi söylendiği belirlenmiştir. Kadın ve erkek kıyafetlerinin küçük farklılıklarla birbirine benzediği, bugünkü kıyafetlere yakın olduğu kurganlardaki buluntular, kaya resimleri ve heykellerden anlaşılmaktadır. Böylece giyimin toplumda cinsiyet farklılıklarını da ortaya çıkaran özellikleri de görülmektedir. “Göktürklerde elbiseye ton (don) veya kedüm/kedgü denmekteydi. Elbise dış elbise ve iç elbise şeklinde ikiye ayrılmaktaydı. Dış elbiseye taş (dış) don, iç elbiseye iç ton denmekteydi. Kurganlarda çıkan elbiselere, kaya resimlerine ve heykellere bakıldığında kıyafetler bugünkü medeni kıyafete çok yakındı. Kadınların ve erkeklerin kıyafetleri de büyük ölçüde birbirinin aynı idi. Yalnız kadınların elbiselerinin etekleri erkeklerin elbiselerine göre daha uzun olmaktaydı”
Göktürklerde Aile
Göktürklerde kan bağına göre kurulan ailelerde yönetici "baba" idi. Babanın yetkisi sonsuz olmamakla birlikte görevi: Ailenin yetişkin çocukları evlendirmek, aileyi korumaktı.
Genetik
2018 yılında Nature adlı dergide yayımlanmış ve Avrasya steplerindeki farklı kültür ve zamanlara ait 128 adet bireyin kalıntılarını incelemiş bir çalışma, Göktürkler ile ilişkilendirilen (MS 300-700, Tanrı Dağları) üst sınıf askeri gömü alanlarından elde edilmiş 4 farklı bireye ait kalıntıları da analiz etmiştir. Çalışmaya göre bireylerin Q (örnek no: DA86), (DA89, DA224) ve (DA228)Y-DNA haplogruplarına sahip olduğu ortaya konmuştur.Mitokondriyal DNA incelendiğinde ise (DA86), (DA89), H2a (DA224) ve (DA228) haplogrupları tespit edilmiştir.
Analiz edilmiş üst sınıf Göktürk askerlerinin, Göktürklerden önce bölgede yaşamış "Tanrı Dağları (Hun)" örnekleri ile kıyaslandıklarında genetik açıdan Doğu Asya ile ilişkilendiren gruplara daha yakın olduğu bulunmuştur. Göktürk Kağanlığı döneminde yaşadığı düşünülen bir göçebeye ait örnekte ise diğer askeri örnekler ile kıyaslandığında genetik olarak çok daha yüksek miktarda Avrupa ile ilişkili katkının varlığı keşfedilmiş olup, bu kağanlıkta Batı Avrasya kökenli kavimler ile bir temasa işaret etmektedir. Göktürklerden daha sonra bölgede politik gücü ele almış Karahanlılar gibi Türk halklarına ait bireylerin Göktürkler ile karşılaştırıldıklarında küçük bir miktar Doğu Asyalılara daha yakın olmalarından ötürü çalışma Orta Asya'nın Türkleştirilmesini ve Türk kültürünün yayılmasını gücü elinde bulunduran Doğu Asya kökenli bir "" bağlamaktadır.
Kağanlar
Ayrıca bakınız
Popüler kültürde
- Kürşat, Göktürk şehzadesi Aşina Cieşeşuai'den esinlenilen kurgu karakter.
- Göktürk-1,Göktürk-2,Göktürk-3 uyduları isimlerini Göktürklerden almaktadır.
- ötegezegeni ismini Göktürklerden almaktadır.
- Alper Çağlar'ın yönettiği Göktürk üçlemesi, Göktürk dönemini ele almaktadır.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Gökturks ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Kultegin's Memorial Complex, TÜRIK BITIG 18 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Bilge Kagan's Memorial Complex, TÜRIK BITIG 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ Altınkılıç, Arzu Emel (2020). "Göktürk giyim kuşamının plastik sanatlarda değerlendirilmesi" (PDF). Journal of Social and Humanities Sciences Research: 1101-1110. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021.
- ^ Ma, Lirong (2014). "Sino-Turkish Cultural Ties under the Framework of Silk Road Strategy". Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia). 8 (2). doi:10.1080/19370679.2014.12023242.
- ^ Xiu Ouyang, (1073), Historical Records of the Five Dynasties, p. 39
- ^ Erdem,Konur,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .",Edebiyat ve Sanat Akademisi
- ^ a b c d e f g h Salman.
- ^ "Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa". tez.yok.gov.tr. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2023.
- ^ Damgaard et al. 2018, Supplementary Table 2, Rows 60, 62, 127, 130.
- ^ a b "Haplotree Information Project - Ancient DNA". haplotree.info. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2021. Map based on public dataset on www.haplogroup.info by Carlos Quiles (www.indo-european.eu).
- ^ "Haplotree.info - Ancient DNA. Map based on All Ancient DNA v. 2.06.03". haplotree.info. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2021.
- ^ Damgaard et al. 2018, Supplementary Table 9, Rows 44, 87, 88.
- ^ Damgaard et al. 2018, Supplementary Table 8, Rows 128, 130, 70, 73.
- ^ Damgaard et al. 2018, ss. 4–5. "We find evidence that elite soldiers associated with the Turkic Khaganate are genetically closer to East Asians... These results suggest that Turkic cultural customs were imposed by an East Asian minority elite onto central steppe nomad populations... The wide distribution of the Turkic languages from Northwest China, Mongolia and Siberia in the east to Turkey and Bulgaria in the west implies large-scale migrations out of the homeland in Mongolia... [T]he genomic history of the Eurasian steppes is the story of a gradual transition from Bronze Age pastoralists of West Eurasian ancestry towards mounted warriors of increased East Asian ancestry..."
- ^ Damgaard et al. 2018, Supplementary Information, p. 12.
- ^ Damgaard, Peter de Barros; Marchi, Nina; Rasmussen, Simon; Peyrot, Michaël; Renaud, Gabriel; Korneliussen, Thorfinn; Moreno-Mayar, J. Víctor; Pedersen, Mikkel Winther; Goldberg, Amy; Usmanova, Emma; Baimukhanov, Nurbol (Mayıs 2018). "137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes". Nature (İngilizce). 557 (7705): 369-374. doi:10.1038/s41586-018-0094-2. ISSN 1476-4687. 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
- ^ Salman, Fikri (2010). "Göktürk Dönemi Kıyafetleri". 22 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
 | Türk tarihi ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gokturkler veya Kok Turkler Gokturkce 𐱅𐰇𐰼𐰰 𐰜𐰇𐰛 Kok Turuk veya 𐱅𐰇𐰼𐰛 Turk Cince 突厥 ت ك ئ pinyin Tujue Orta Cag da Orta Asya da gocebe bir Turk halklari konfederasyonuydu Bumin Kagan in onderligindeki Gokturkler gelecegin cografi konumunu kulturunu hakim inanclarini ve gelecegini sekillendirecek bircok gocebe hanedanliklarindan biri olan Gokturk Kaganligi ni kurdular Gokturkler 𐱅𐰇𐰼𐰰 𐰉𐰆𐰑𐰣 Turuk BodunMogolistan da Gokturk petroglifleri 6 8 yuzyil tarihleri Toplam nufusGunumuz bazi Turk halklarinin atasiOnemli nufusa sahip bolgelerOrta Asya Dogu Asya Dogu AvrupaDillerEski Turkce Orta CinceDinTengricilikIlgili etnik gruplarTurgisler Dokuz Oguzlar Seyanto Hanligi Satuo Gokturkler hem ilk defa kurduklari siyasi yapilara Turk adini vermeleri hem de Turkcenin ilk bilinen yazili kayitlarini vermeleri bakimindan Turk kultur ve edebiyat tarihinde cok onemli bir yere sahiptirler TarihceGokturkler 6 yuzyilin sonlarinda guclerinin zirvesine ulastilar ve Cin in Sui Hanedanligi topraklarini ele gecirmeye basladilar Ancak Turk soylularinin bolunmesi ve kaganlik otagi icin ortaya cikan ic cekismeler nedeniyle fetihler sona erdi Sui Imparatoru Wen in destegiyle Yami Kagan ic savasi kazandi Ancak Gokturk Imparatorlugu Dogu ve Bati olmak uzere ikiye bolundu Ic savas nedeniyle zayif dusen Yami Kagan Sui Hanedanligi na bagliligini ilan etti Suiler gerilemeye basladiginda ise Sipi Kagan tarafindan yeniden Sui Hanedanligi topraklarina seferler baslatildi ve hatta Sipi Kagan Yen Men Kusatmasi nda MS 615 100 000 kisilik suvari ordusu ile Sui Imparatoru Yang i kusatti Sui hanedaninin cokusunden sonra Gokturkler takip eden Cin ic savaslarina mudahale ederek kuzeydogudaki isyanci ya 622 ve 623 te yukselen Tang Hanedanligi na karsi destek sagladilar Liu Heita uzun bir basari donemi yasadi ama sonunda Li Shimin ve diger Tang generalleri tarafindan bozguna ugradi ve idam edildi Bunun ardindan Tang hanedani kuruldu Gerileme Donemi Gokturk Kaganligi nin Cin ic savasinin basinda bir sureligine Tang Hanedani ni desteklemesine ragmen Tanglarin yavas yavas Cin i birlestirmesi ile birlikte Gokturkler ve Tanglar arasinda catismalar bas gosterdi Gokturkler Tang Imparatorlugu nun kuzey sinirina saldirilara ve akinlara basladi ve esas ordulariyla Tang baskenti Cangan i ele gecirdiler Ic savastan toparlanamayan Tanglar kisa bir sureligine Gokturk soylularina harac odemeyi kabul etti Tanglar 4 yil sonra Gokturk karsiti boylarla ittifak kurarak esas Gokturk ordusunu nde yenilgiye ugratti ve 630 da Il Kagan i esir aldilar Turk boylarinin Tang egemenligini kabul etmek zorunda kalmasiyla Mogol Platosu nu ele gecirdiler Imparator Taizong Gokturk teginlerine Cin de makamlar vererek onlari asimile etmeye calisti Asina Ciesesuay Dogu Gokturk Kagani Sipi Kagan in ogluydu ve Cin de yuksek bir askeri goreve terfi ettirildi 639 da Asina Ciesesuay Cin imparatorunu esir almak icin bir plan yapti Kardesi Tolis Kagan in oglu Asina Holoku ve 40 kisilik bir grupla bu plani gerceklestirmeye calisti Planin hayata gecirilecegi gun firtina ciktigindan imparator saraydan ayrilmadi Asina Ciesesuay ve maiyeti Cin imparatorunun sarayina baskin duzenledi Uzun sure savasmalarina ragmen basarili olamadilar ve saray atlarini calip Vey Nehri ni gectiler Cogu Cin ordusu tarafindan olduruldu Isyan sonucunda hedeflenen amaca ulasilamasa da isyan Cin imparatorunu tedirgin etti ve imparator kaganligi yeniden kurmaya karar verdi Bu donemde iktidara gelen kaganlar Cin devletine bagliydilar ve Ci mi sisteminin kaganlari olarak biliniyorlardi Ilteris Kagan Ikinci Gokturk Kaganligi ni kurana kadar Dogu Gokturkler Cin e bagliydilar Asina Ciesesuay in isyanindan sonra 13 Agustos 639 da Taizong Celebi Kagan i basa gecirdi ve yerlesik Turk halklarinin onu Sari Irmak in kuzeyine dogru takip etmesini ve Cin Seddi ve Gobi Colu arasindaki bolgeye yerlesmesini emretti Ancak bircok Gokturk generali Tang Imparatorlugu na sadik kalmaya devam etti 679 da nin Turk liderleri olan Aside Beŋu ve Asina Nisufu yu kagan ilan etti ve Tang hanedanina karsi ayaklandi 680 de Asina Nisufu ve ordusunu yendi Asina Nisufu kendi adamlari tarafindan olduruldu Aside Wenfu Asina Funian i kagan yapti ve tekrar Tang hanedanina karsi ayaklandi Aside Wenfu ve Asina Funian Pei Xingjian a teslim oldu Aralik 681 de Aside Wenfu ve Asina Funian da dahil olmak uzere 54 Gokturk Cangan in Dogu Pazari nda halka acik bir sekilde idam edildi 682 yilinda Ilteris Kagan ve Tonyukuk Cin hegemonyasina karsi ayaklandi ve Asina Funian in adamlarindan geriye kalan orduyla ni bugunku Hohhot un kuzeybatisi Ic Mogolistan fethettiler Yeniden kurulan Gokturk Kaganligi Tang ve Hitay boylari arasindaki savasa mudahale etti Ancak Bilge Kagan in olumunden sonra Gokturklerin artik bozkirdaki diger Turk boylarini yonetecek gucu kalmamisti 744 yilinda Tang Hanedanligi ile muttefik olan Uygur Kaganligi son Gokturk Kaganligi ni yikti ve Mogol Platosu nu kontrol etti KulturGokturk giyim kusami Gokturk giysili Turk beyleri Gokturk kiyafetleri hem erkeklerde hem de kadinlarda cogunlukla uzun kaftanlardan olusuyordu Erkek kaftanlari sol taraf uste gelecek sekilde kapanirken kadin kaftanlarinin bunun tersi olarak sag yan uste gelecek sekilde kapanmakla oldugu gorulmustur Ancak bu genel bir egilim gibi gorulse de kesin bir kural degildir Gokturk giysilerinin disa dogru acilan belirgin yakalarinin olmasi onemli ozelliklerden biri olarak kabul edilebilir Baslarina ise kendilerine ozgu borkler taktiklari ve bunlarin keceden ya da kenarlari kurkten yapilmis basliklar oldugu anlasilmaktadir Ayaklarina muhtemelen dizlere kadar uzanan deri ve kece cizmeler giymekteydiler Dis giyime dair verebilecegimiz bu unsurlardan sonra ic giyime dair belirleyebildigimiz herhangi bir giyim turu tespit edilememistir Yerlesik hayata gecisin hizla ilerledigi ve Uygur etkilerinin arttigi son donemlerde kiyafet bicimlerinde ufak tefek degisimlerin basladigi ve suslemenin arttigi gorulur Uygur sanat anlayisi ve zevkinin ortaya cikmaya basladigi bu gecis asamasinda Uygurlarin Gokturklere etki etmesinin yani sira ilk onceleri Gokturk egemenligi altinda olan Uygurlarin da Gokturk kulturunun izlerini kendilerinde yansittiklari gorulur Gokturk atli okcusu Kaftan Orta Asya Turk devletlerinde Hindistan daki Turk Imparatorlugu nda Selcuklu Turklerinde ve Osmanlilarda en sevilen giysiydi Selcuklu doneminin en onemli unsuruydu ve izleri Hun kurganlarina kadar uzanmaktadir Kaftanlar cesitli renk ve bicimlerde hazirlanir onleri acik olup diz kapaklarina veya topuklarina kadar inerler Yakasiz duz arkali kaftan en basit kaftan tipidir Eski Turklerde Gokturk heykellerinde ve Uygurlarda dize veya yere kadar uzanan beli kusakli dik veya devrik yakali kaftanlar gorulur Gokturk heykellerinin giyimi Anadolu Selcuklularin giyimine kaynak olmustur Turklerin Islamiyeti kabul etmeleri Bati ya yonelip Iran uzerinden Anadolu ya yerlesmeleri ve cesitli kultur cevreleri ile ic ice yasama donemine gecisleri ile birlikte bu durum giyim kusamda da buyuk degisimlere yol acmistir Selcuklu beyi Gocebe kulturune sahip at uzerinde hayvan guden toplumlar daha hafif ama bir o kadar da dayanikli giysilere ihtiyac duyar Hayvancilikla gecimini saglayan Turkler her turlu doga kosullarina karsi dayanikli elbiseler kullanirlardi Bu nedenle atin surtunme ve bacaklarda yara acma gibi tehlikelerden korunmak icin kalin pantolon ve cizme giymeleri gerekmekteydi Yine hayvancilikla gecinen Turklerin yiyecek silahlarini asabilmek icin kalin deri kemerlere ihtiyaclari vardi Ayrica surekli olarak acik havada gezmeleri nedeniyle kalin palto ve kurklerin kullanilmasini da gerektiriyordu Soguga ve ruzgara karsi kulaklikli ve esneklikli ici kurklu sapkalar giymek isin ve iklimin geregiydi Gokturk devrine ait elbiselerin en onemlileri da bulunan giysi parcalaridir Bu kurgandaki elbiseleri ipekli ve kurklu olarak ikiye ayirmamiz gerekir Prof Wice bunlari kemha denilen bir tur Bizans ipekli kumasi olarak degerlendirir Ancak Bahaeddin Ogel bunlari yabanci kaynaklara dayandirarak MS 7 ve 8 yuzyillara ait Cin kumasi olarak tasnif etmektedir Elimizde kumaslarin bir resmi ve goruntusu olmadigi icin kesin bir sey soylemek mumkun degildir Her seye ragmen elbiselerin tamamlayicisi olan pantolonlarin kurklerle suslenmesi Turklere has bir ozellik olarak karsimiza cikiyor Katanda kurganinda ele gecen kurklu cubbe veya kaftanlar uzun boylu idiler Daha ziyade tunik seklinde kisa olan Hun kiyafetleri yavas yavas Gokturklerdeki yerlesimin etkisiyle olsa gerek boyda bir uzamayla karsimiza cikiyor Uzun kollu kaftanin kollari da dardir Adeta yuzyillar sonra Osmanli kaftanlarina onculuk eder tarzdadir Elbisenin arka robasi ve on taraftaki klapasi mostrasi kurkle de suslenmistir Yakasi olmayan elbisenin dikis yerleri kaytanla tutturulmustur Kudirge kurganinda da kenarlari kurkle de suslenmis bir prense ait elbiseyle karsilasiriz Orhun daki heykellere baktigimizda kaftanlarin uzun boylu oldugunu goruruz Fakat bu heykellerde yakalar belirli sekilde kivrik olarak yapilmistir Gokturkler saclarini serbestce birakirlar ve kaftanlarini da sola veya saga dogru sararak iliklerlerdi Bu gelenekleriyle atalari Hunlara benzemektedirler Akhun beyleri Cin kaynaklarinin belirttigine gore Gokturklerin kaftanlari soldan saga kapaniyor saclari serbest birakiliyordu Fakat bu kuralin kesin olmadigi cesitli Gokturk heykellerinde ve duvar resimlerinde saga veya sola kapanir tarzda oldugu da gorulebilmektedir Kultigin mezar anitlarindaki heykeller Gokturklerin kiyafetleri acisindan paha bicilmez niteliktedir Benzer kiyafetler Orta Asya Turklerince bugun bile giyilmeye devam etmektedir Gokturk yazitlarinda Bilge Kagan ve Kultigin Cinliler hakkinda bilgi verirken Sabi sucig agisi yimsak ermis ibaresini kullanmislardir Yani Cin in sozu tatli ve agisi yumusak anlamindadir Bahaeddin OGEL bunu aciklarken Cin in hediyesi cekici imis agisi ipeklileri yumusak olarak degerlendirir Agidan maksat ipekli kumastir ve ayni ibare Osmanli doneminde 14 yuzyil yazma eserlerinde de kullanilmistir Hunlarda ve Gokturklerde agi sozu para ve ipekli kumas manasinda kullanilmis bu gelenek Osmanli donemine kadar da surdurulmustur Fakat Osmanli ve Selcuklu donemlerinde para yerine degil sadece ipekli kumas anlaminda kullanilmistir Gokturkler doneminde kiyafetlerin yapiminda deri ve kecenin kullanildigini da goruruz Bunu bazi heykeller uzerindeki basliklarin durus biciminden de anlayabiliyoruz Gokturkler doneminde kececilik sadece cadirlarin dosemesinde kullanilmamis bork sapka gibi cesitli basliklarin yapimlarinda da tercih edilmistir Ayrica bellere takilan deri kemerlerin cesitli madeni plakalarla suslendigi de daha onceden gelen bir ata gelenegi olarak dikkatimizi cekmektedir Gokturkler doneminde bircok giyim teriminin bugunku gibi soylendigi belirlenmistir Kadin ve erkek kiyafetlerinin kucuk farkliliklarla birbirine benzedigi bugunku kiyafetlere yakin oldugu kurganlardaki buluntular kaya resimleri ve heykellerden anlasilmaktadir Boylece giyimin toplumda cinsiyet farkliliklarini da ortaya cikaran ozellikleri de gorulmektedir Gokturklerde elbiseye ton don veya kedum kedgu denmekteydi Elbise dis elbise ve ic elbise seklinde ikiye ayrilmaktaydi Dis elbiseye tas dis don ic elbiseye ic ton denmekteydi Kurganlarda cikan elbiselere kaya resimlerine ve heykellere bakildiginda kiyafetler bugunku medeni kiyafete cok yakindi Kadinlarin ve erkeklerin kiyafetleri de buyuk olcude birbirinin ayni idi Yalniz kadinlarin elbiselerinin etekleri erkeklerin elbiselerine gore daha uzun olmaktaydi Gokturklerde Aile Gokturklerde kan bagina gore kurulan ailelerde yonetici baba idi Babanin yetkisi sonsuz olmamakla birlikte gorevi Ailenin yetiskin cocuklari evlendirmek aileyi korumakti Genetik2018 yilinda Nature adli dergide yayimlanmis ve Avrasya steplerindeki farkli kultur ve zamanlara ait 128 adet bireyin kalintilarini incelemis bir calisma Gokturkler ile iliskilendirilen MS 300 700 Tanri Daglari ust sinif askeri gomu alanlarindan elde edilmis 4 farkli bireye ait kalintilari da analiz etmistir Calismaya gore bireylerin Q ornek no DA86 DA89 DA224 ve DA228 Y DNA haplogruplarina sahip oldugu ortaya konmustur Mitokondriyal DNA incelendiginde ise DA86 DA89 H2a DA224 ve DA228 haplogruplari tespit edilmistir Analiz edilmis ust sinif Gokturk askerlerinin Gokturklerden once bolgede yasamis Tanri Daglari Hun ornekleri ile kiyaslandiklarinda genetik acidan Dogu Asya ile iliskilendiren gruplara daha yakin oldugu bulunmustur Gokturk Kaganligi doneminde yasadigi dusunulen bir gocebeye ait ornekte ise diger askeri ornekler ile kiyaslandiginda genetik olarak cok daha yuksek miktarda Avrupa ile iliskili katkinin varligi kesfedilmis olup bu kaganlikta Bati Avrasya kokenli kavimler ile bir temasa isaret etmektedir Gokturklerden daha sonra bolgede politik gucu ele almis Karahanlilar gibi Turk halklarina ait bireylerin Gokturkler ile karsilastirildiklarinda kucuk bir miktar Dogu Asyalilara daha yakin olmalarindan oturu calisma Orta Asya nin Turklestirilmesini ve Turk kulturunun yayilmasini gucu elinde bulunduran Dogu Asya kokenli bir baglamaktadir KaganlarMuhtemelen Gokturk Imparatorlugu na ait Yakut Kaplamali Altin Maske 5 6 yuzyil tarihleri Dogu Turkistan nin Mogolkure ilcesindeki Boma Mezari nda bulundu Ili Kazak Ozerk Ili Muzesi koleksiyonu Ayrica bakinizGokturk Aile Agaci HazarlarPopuler kulturdeKursat Gokturk sehzadesi Asina Ciesesuai den esinlenilen kurgu karakter Gokturk 1 Gokturk 2 Gokturk 3 uydulari isimlerini Gokturklerden almaktadir otegezegeni ismini Gokturklerden almaktadir Alper Caglar in yonettigi Gokturk uclemesi Gokturk donemini ele almaktadir KaynakcaWikimedia Commons ta Gokturks ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Kultegin s Memorial Complex TURIK BITIG 18 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Bilge Kagan s Memorial Complex TURIK BITIG 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Altinkilic Arzu Emel 2020 Gokturk giyim kusaminin plastik sanatlarda degerlendirilmesi PDF Journal of Social and Humanities Sciences Research 1101 1110 24 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Eylul 2021 Ma Lirong 2014 Sino Turkish Cultural Ties under the Framework of Silk Road Strategy Journal of Middle Eastern and Islamic Studies in Asia 8 2 doi 10 1080 19370679 2014 12023242 Xiu Ouyang 1073 Historical Records of the Five Dynasties p 39 Erdem Konur ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SIYASI MESAJLAR 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Edebiyat ve Sanat Akademisi a b c d e f g h Salman Ulusal Tez Merkezi Anasayfa tez yok gov tr 31 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2023 Damgaard et al 2018 Supplementary Table 2 Rows 60 62 127 130 a b Haplotree Information Project Ancient DNA haplotree info 3 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2021 Map based on public dataset on www haplogroup info by Carlos Quiles www indo european eu Haplotree info Ancient DNA Map based on All Ancient DNA v 2 06 03 haplotree info 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2021 Damgaard et al 2018 Supplementary Table 9 Rows 44 87 88 Damgaard et al 2018 Supplementary Table 8 Rows 128 130 70 73 Damgaard et al 2018 ss 4 5 We find evidence that elite soldiers associated with the Turkic Khaganate are genetically closer to East Asians These results suggest that Turkic cultural customs were imposed by an East Asian minority elite onto central steppe nomad populations The wide distribution of the Turkic languages from Northwest China Mongolia and Siberia in the east to Turkey and Bulgaria in the west implies large scale migrations out of the homeland in Mongolia T he genomic history of the Eurasian steppes is the story of a gradual transition from Bronze Age pastoralists of West Eurasian ancestry towards mounted warriors of increased East Asian ancestry Damgaard et al 2018 Supplementary Information p 12 Damgaard Peter de Barros Marchi Nina Rasmussen Simon Peyrot Michael Renaud Gabriel Korneliussen Thorfinn Moreno Mayar J Victor Pedersen Mikkel Winther Goldberg Amy Usmanova Emma Baimukhanov Nurbol Mayis 2018 137 ancient human genomes from across the Eurasian steppes Nature Ingilizce 557 7705 369 374 doi 10 1038 s41586 018 0094 2 ISSN 1476 4687 21 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2021 Salman Fikri 2010 Gokturk Donemi Kiyafetleri 22 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2022 Turk tarihi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz